Plan van aanpak Proeftuinen Jeugd&gezinsteams Holland Rijnland

Transcriptie

1 Plan van aanpak Proeftuinen Jeugd&gezinsteams Holland Rijnland de kaders te beantwoorden vragen in 2014 voorbereidingen en uitvoering proeftuinen Versie 18 oktober 2013 Tbv bespreking in het portefeuillehouders overleg op 6 november 2013 Klankbordgroep Jeugd&gezinsteams: Roely Piek, Karin de Jong, Myriam van Dijk, Nanda van Beest, Astrid Fattor, Masjenka Borghardt, Ariene Volmer, Mathilda vander Berg, Quirien van der Zijden

2 Inhoudsopgave Inleiding De kaders Wat doen jeugd&gezinswerkers? Wie zitten in deze teams? Waar werken de Jeugd&gezinsteams Hoe zijn de teams georganiseerd? Kwaliteit Kosten en Kostenbeheersing Beoogd resultaat Vragen die in de proeftuin moeten worden beantwoord Uitwerking werkwijze Jeugd&gezinsteams Uitwerking relatie van de teams tot hun omgeving Plan van aanpak proeftuinen: voorbereiding en uitvoering Proeftuinlocaties, financiering en samenstelling van de teams De proeftuinlocaties Financiering Selectieprocedure teamleden Juridische aspecten Creëren van randvoorwaarden ICT-ondersteuning, registratie en monitoring Organiseren van regelruimte Methodische aanpak jeugd&gezinsteams Organiseren instroom in de teams in Werkplekken Co-creatie met ouders en jongeren in het werkgebied Gefaseerde uitvoering in Projectorganisatie Begroting...16 Bijlage 1: Inhoudelijk kompas Jeugd&gezinsteams...18 Jeugd&gezinsteams Plan van aanpak Proeftuinen oktober 2013

3 Inleiding De Jeugd&gezinsteams zijn een nieuw element in het Toekomstmodel Jeugdhulp van Holland Rijnland. De teams moeten een cruciale rol vervullen bij het verhogen van de kwaliteit van de jeugdhulp, het snel bieden van de juiste hulp en vermindering van onnodig gebruik van (zware) specialistische voorzieningen. De expertise van diverse soorten ambulante jeugdhulp uit het huidige stelsel wordt in deze teams samengevoegd. Daarmee wordt het hulpaanbod doelmatiger en overzichtelijker: voor ouders, jongeren en voor andere voorzieningen en voor de aansturing door de gemeenten. Vanaf 2015 moet er een regionaal dekkend aantal teams zijn. Als we uitgaan van één team per inwoners 1 (ruwe inschatting) komt dat voor heel Holland Rijnland neer op circa 26 teams. Toekomstmodel Holland Rijnland 6.Verbinding middels 1Gezin1Plan inclusief sociaaldomein 4. Regionale specialistische jeugdhulp 5. Hulp in gedwongen kader 2. Basisvoorzieningen CJG 3. Gebiedsgerichte Jeugd&gezinsteams 1. Pedagogische samenleving In 2014 gaan in Holland Rijnland proeftuinen van start met 6 jeugd&gezinsteams. Dit document bevat de kaders voor deze teams (deel 1), de vragen die in de proeftuinen moeten worden beantwoord (deel 2) en de aanpak bij de voorbereiding en de uitvoering van deze proeftuinen (deel 3). Het plan van aanpak is opgesteld door de klankbordgroep van gemeenten en afgestemd met de betrokken zorgaanbieders. 1 Het is nog een ruwe schatting maar zou betekenen dat elke gemeenten ten minste 1 team heeft, alleen Zoeterwoude zal een team met een andere gemeente delen. In gemeenten met iets minder dan inwoners of weinig problematiek zal het team wat kleiner zijn en/of hebben de teamleden wat kleinere contracten. Het omgekeerde geldt voor gemeenten met wat meer dan inwoners of wat meer problematiek. In Katwijk, Leiden, Teylingen en Alphen ad Rijn komen meerdere teams. Dit najaar komen cijfers met betrekking tot zorggebruik per gemeente beschikbaar en wordt deze ruwe schatting bijgesteld. Jeugd&gezinsteams Plan van aanpak Proeftuinen oktober 2013

4 1. De kaders Wat verwachten de 15 gemeenten van Holland Rijnland van de jeugd&gezinsteams? Wat doen deze teams, wie zitten er in, met welke competenties en waar werken zij? Maar ook: hoe worden kwaliteit en kostenbeheersing gewaarborgd en wat is het beoogde resultaat van deze teams? Het Inhoudelijk Kompas, dat werd opgesteld met zorgprofessionals (zie bijlage), was het vertrekpunt bij het beantwoorden van deze vragen hieronder. Nadere uitwerking vindt plaats op basis van de ervaringen in de proeftuinen (zie deel 2 en 3). Doelstelling Jeugd&gezinsteams Een gezonde ontwikkeling van kinderen en jongeren. Op het moment dat opvoeden en opgroeien, om welke reden dan ook, ingewikkeld blijkt krijgen gezinnen ondersteuning bij het vinden van hun eigen antwoorden op hun eigen vragen. Kernwaarden: Verbinden, versterken en doen wat nodig is, met de juiste deskundigheid 1.1 Wat doen jeugd&gezinswerkers? Bron: inhoudelijk kompas Jeugd&gezinsteams Jeugd&gezinswerkers geven consultatie en advies: ze denken mee met en versterken professionals die in de basisvoorzieningen werken. Gezinnen die andere hulp nodig hebben dan de basisvoorzieningen kunnen bieden krijgen ambulante 2 hulpverlening vanuit het team. Op basis van de eerste vraagstelling bekijkt het team wie de begeleider van het gezin wordt. Indien nodig kan ook basisdiagnostiek worden uitgevoerd. De geboden hulpverlening is gericht op het versterken van de eigen kracht van gezinnen en hun omgeving, maar kan sterk variëren. Van gesprekken met ouders die zich geen raad weten met een opstandige puber met sterk grensoverschrijdend gedrag. Tot een langdurig begeleidingstraject voor een gezin met meervoudige problematiek. Met zo n gezin stelt de jeugd&gezinswerker een gezinsplan op, samen wordt bekeken wie kunnen helpen bij het realiseren van de gezinsdoelen. Jeugd&gezinswerkers bieden - consultatie en advies: versterking ouders en basisvoorzieningen - ambulante hulp - basisdiagnostiek - 1Gezin1Plan en zorgcoördinatie - rechtstreeks inschakelen jeugdhulpspecialisten - zo nodig inschakelen Raad vd Kinderbescherming Zo nodig schakelt de jeugd&gezinswerker daarbij zelf rechtstreeks jeugdhulp 3 specialisten in, of ondersteuning vanuit andere domeinen. De Jeugd&gezinswerker draagt zorg voor de continuïteit en de coördinatie van de geboden ondersteuning. Ouders, jongeren en voorzieningen hebben te maken met één contactpersoon binnen het team. Op het moment dat jeugd&gezinswerkers zich zorgen maken over de ontwikkeling van een kind maar ouders, ondanks extra inspanningen vanuit het team, geen hulp willen aanvaarden schakelen zij de Raad van de Kinderbescherming in. Wanneer dit, na tussenkomst van de kinderrechter, leidt tot een maatregel dan werkt de jeugd&gezinswerker nauw samen met de (gezins)voogd. 2 Ambulante jeugdhulp = hulpverlening aan jeugdigen en gezinnen bij opgroei- en opvoedingsproblemen door middel van een aantal afspraken bij een instelling voor jeugdzorg of thuis in het gezin (definitie Thesaurus Zorg en Welzijn) 3 Punt van aandacht dat moet worden uitgewerkt: schakelen de teams hulp die nu nog onder AWBZ begeleiding en persoonlijke verzorging valt ook rechtstreeks in? Hoe om te gaan met PGB s? Jeugd&gezinsteams Plan van aanpak Proeftuinen oktober 2013

5 1.2 Wie zitten in deze teams? De teams bestaan uit 8-12 ambulante hulpverleners 4 die worden gecoacht door een gedragswetenschapper en een coach op het gebied van slim organiseren van zorg. Een team wordt gevormd door een mix van ambulant werkers die samen een brede expertise hebben op het gebied van: - Ontwikkelingsopgaven van kinderen en jongeren - Opvoeden in complexe situaties (inclusief (v)echtscheiding) - Sociaal maatschappelijk functioneren van gezinsleden - Psychiatrische aandoeningen bij jeugd en ouders - Lichamelijke en verstandelijke beperkingen bij jeugd en ouders - Signaleren, stoppen en behandelen gevolgen van Kindermishandeling - Basisdiagnostiek In het huidige stelstel is deze expertise versnipperd over: - Maatschappelijk werk (gemeentelijke financiering) - MEE (nu AWBZ, vanaf 2015 WMO) - Toegang van Bureau jeugdzorg, provinciale jeugdzorg (nu WJZ, 2015 Jeugdwet) - 1 ste en 2 de lijns jeugd-ggz en verslavingszorg (nu ZVW, 2015 Jeugdwet) - Behandeling en begeleiding voor jeugd met beperkingen (nu AWBZ, 2015 Jeugdwet) Met het oog op het transitiearrangement en de beoogde continuïteit van zorg, worden voor het samenstellen van de teams in eerste instantie afspraken gemaakt met aanbieders die nu ook al zorg leveren binnen de regio. Op basis van cijfers over zorgconsumptie per gemeente, die in het najaar beschikbaar komen, wordt de samenstelling van de teams per proeflocatie bepaald. De ervaringen in 2014 zijn nodig om tot een definitieve samenstelling voor 2015 te komen, inclusief lokale differentiatie. 1.3 Waar werken de Jeugd&gezinsteams Jeugd&gezinswerkers maken onderdeel uit van een vernieuwd CJG en werken daarbinnen nauw samen met de Jeugdgezondheidszorg en andere preventieve voorzieningen (denk aan opvoedbureau, opvoedcursussen ed.). CJG JGZ Jeugd gezondheids zorg Preventieve projecten Opvoedcursus, Homestart, etc J&Gteam Jeugd en gezinsteam Naast het CJG zijn de teamleden regelmatig fysiek aanwezig in de basisvoorzieningen: scholen, gezondheidscentra en voorschoolse voorzieningen hebben een vaste jeugd&gezinswerker. Desgewenst werken de jeugd&gezinswerkers ook vanuit andere locaties in hun werkgebied en komen ze bij gezinnen thuis. 4 Het betreft hier unieke medewerkers, en dus geen FTE s. De medewerkers zijn voor hun volledige dienstverband werkzaam binnen het team, in de proeftuinen met een minimum van 28 uur per week. Jeugd&gezinsteams Plan van aanpak Proeftuinen oktober 2013

6 1.4 Hoe zijn de teams georganiseerd? Een gezin, jongere of professional kan ter plaatse in het CJG of de basisvoorziening, dan wel per telefoon of mail, contact leggen met het team. De teams zijn slim georganiseerd: er is aandacht voor minimale bureaucratie en overleg, grote mate van zelfsturing en ondersteuning door moderne ICT Kwaliteit 5 Om de kwaliteit van de hulp te waarborgen is er sprake van intensieve teamcoaching en intervisie In de regio Holland Rijnland ontstaan op deze wijze meerdere teams die ieder hun eigen werkgebied (wijk/gemeente) bedienen. De coaches in de regio vormen samen ook een team. Naast de basisvaardigheden die ieder teamlid moet beheersen zijn verschillende teamleden ook domeinexpert. Bijvoorbeeld expert op het gebied van psychiatrische aandoeningen bij jeugd en ouders, verstandelijke beperkingen bij jeugd en ouders, de aanpak kindermishandeling of hulp in gedwongen kader. Deze domeinexperts zijn verantwoordelijk voor het bijhouden en overdragen van deze expertise. Maar ook voor het onderhouden van de relaties met het netwerk van voorzieningen binnen dat domein, waaronder de eigen moederorganisaties Kosten en Kostenbeheersing De wijze van financiering van de teams 6 is van cruciaal belang voor hun succes. Dit moet in 2014 nog worden uitgewerkt. De proeftuinen leveren daar input voor. De volgende elementen zijn belangrijk: - De wijze van financiering en verantwoording moet handelingsruimte bieden voor de professionals in de teams. - Sturen op kostenbewustzijn en slim organiseren van de zorg. Zodat de teams zich bewust zijn van het budget dat beschikbaar is in hun werkgebied. En dat weten te vertalen naar hun eigen handelen, maar ook bij het inschakelen van anderen. - Teamleden moeten goed in staat zijn om telkens de afweging te maken: 1. Hoe de eigen kracht van dit gezin, netwerk en basisvoorzieningen te versterken? 2. Welke inzet is daarnaast vanuit het team nodig? En zo ja hoe dat effectief en efficiënt te organiseren? 3. Is inzet van specialistische jeugdhulp nodig? En zo ja hoe dat effectief en efficiënt in te zetten? - Flexibele inzet van zorg op maat. Dit is alleen mogelijk met handelingsruimte en een grote mate van zelforganiserend vermogen binnen de teams. Hierop zal, zeker de eerste periode, stevig moeten worden gecoacht. 1.5 Beoogd resultaat Het doel van de jeugd&gezinsteams is dat gezinnen en jongeren, met problemen op het gebied van opvoeden en opgroeien, ondersteuning krijgen bij het vinden van hun eigen antwoorden op hun eigen vragen. De gezonde ontwikkeling van de kinderen en jongeren staat daarbij voorop. De teams doen wat nodig is, verbinden, versterken en zijn deskundig. Met als beoogd resultaat dat: 1. Het jeugd&gezinsteam wordt gewaardeerd door de direct betrokkenen: Gezinnen en jongeren: vinden dat zij in het algemeen snel, adequaat en op een prettige wijze geholpen zijn om zelf weer regie te krijgen. 5 Zie ook inhoudelijk kompas in bijlage 1 6 Opdrachtgeverschap en wijze van inkoop en financiering van de teams en zorgaanbieders wordt door de werkgroep opdrachtgeverschap uitgewerkt. Jeugd&gezinsteams Plan van aanpak Proeftuinen oktober 2013

7 De omgeving (sociale netwerk, vrijwilligersorganisaties, basisvoorzieningen, specialistische voorzieningen): is bekend met het team, tevreden over de deskundigheid en de samenwerking, en voelt zich gesterkt in de uitvoering van de eigen taken. De teamleden zelf: werken met voldoening en vinden dat zij goed zijn toegerust (deskundig, tijd, ruimte, ondersteuning). 2. De hulp die door het team wordt geboden effectief is: Het team kan aantonen wat er voor gezinnen en jongeren die zij hebben geholpen is veranderd. 3. De hulp die door het team geboden wordt efficiënt is: Het team heeft geen wachtlijsten, komt uit met het (virtuele) budget dat beschikbaar is voor hun werkgebied, inclusief het inschakelen van andere voorzieningen. Met de teams in de proeftuinen wordt in de beginfase nader uitgewerkt op welke wijze zij bovenstaande resultaten zichtbaar gaan maken. Jeugd&gezinsteams Plan van aanpak Proeftuinen oktober 2013

8 2. Vragen die in de proeftuin moeten worden beantwoord In de proeftuinen worden vragen beantwoord ten aanzien van het functioneren en de werkwijze van de Jeugd&gezinsteams zelf (paragraaf 2.1) en vragen ten aanzien van de relatie van de teams met hun omgeving (paragraaf 2.2) 2.1 Uitwerking werkwijze Jeugd&gezinsteams In deel 1 is de beoogde werkwijze van de jeugd&gezinsteams globaal geschetst. Tijdens de proeftuinen in 2014 wordt met onderstaande onderwerpen nadere ervaring opgedaan. Dit levert een meer uitgewerkte beschrijving van de teams en hun werkwijze op, en vormt de basis voor de teams die in januari 2015 operationeel moeten zijn. 1. Aantal teams en samenstelling, incl. lokale variaties 2. Organisatie, aansturing, opdrachtgeverschap en werkgeverschap 3. Methodisch handelen: toerusting, coaching en intervisie, relatie met moederorganisaties 4. Werkprocessen (inclusief wijze van aanmelden 7, triage, dossiervorming, inschakelen jeugdhulpspecialisten etc.) 5. Registratie, digitaal gezinsplan, monitoring, resultaatmeting en veratnwoording 6. Kostenbeheersing: wijze van financiering van de teams, kostenbewustzijn en slim organiseren 7. Opschaling/doorzettingsmacht: bij vastlopen in de samenwerking met andere instanties of in regelgeving. 8. Klachtenregeling en privacy In de eerste helft van 2014 wordt een plan uitgewerkt voor de overgang naar 26 teams. 2.2 Uitwerking relatie van de teams tot hun omgeving Belangrijke taak van de teams is de samenwerking met hun directe omgeving. Deze omgeving is breed en heel divers, zoals blijkt uit onderstaand overzicht. In het overzicht staat telkens globaal aangegeven hoe de beoogde relatie er uit komt te zien. In de proeftuinen wordt dit nader uitgewerkt. Met ieder van de zes proeftuinen wordt afgesproken op welke van onderstaande thema s en samenwerkingsrelaties zij zullen focussen: Jeugd&gezinsteam in relatie tot: 1 Het CJG: integratie in de CJG s, inclusief samenwerking met jeugdgezondheidszorg en preventieve jeugdhulp 2 Onderwijs: Voorschoolse voorzieningen, PO, VO, speciaal onderwijs (PO en VO) en MBO; Inclusief leerplicht, Pluscoaches en andere onderwijsgerelateerde zorg. 3 Huisartsen en hun praktijkondersteuners POH, inclusief uitwerking van regionale globaal idee dat in proeftuinen nader moet uitgewerkt: Teams maken onderdeel uit van het CJG, afstemming met JGZ en preventieve aanbod moet zorgvuldig en efficiënt worden vormgegeven Scholen en voorschoolse voorzieningen hebben een vast contact persoon in het Jeugd&gezinsteam; incl. afbakening/samenspel met taken van onderwijsspecialisten en het werken met integrale plannen voor onderwijs en jeugdhulp voor die leerlingen die dat nodig hebben. Met expliciet aandacht voor jongeren (VO en MBO) en de wijze waarop die jeugdhulp het beste georganiseerd kan worden. Mogelijk subregionaal? Huisartsen hebben vaste contactpersoon in jeugd&gezinsteam en schakelen deze in als er problemen zijn rond opvoeden en opgroeien. Bij ernstige/acute psychiatrische problemen kunnen 7 Het huidige klantencontactcentrum van de CJG s zou een rol kunnen spelen in het beantwoorden van telefonische vragen, en doorspelen van vragen die voor de JGZ danwel het jeugd&gezinsteam bestemd zijn. In de proeftuinen wordt onderzocht wat de meest klantvriendelijke en efficiënte manier is om dit te organiseren. Met aandacht voor de benodigde expertise. Jeugd&gezinsteams Plan van aanpak Proeftuinen oktober 2013

9 afspraken over verwijzingen 4 Het sociale domein, sociale wijkteams, werk en inkomen 5 Jongerenwerk, welzijnswerk, kinderopvang, vrijwilligerswerk (ook sportclubs, scouting etc.) 6 Verloskundigen, kraamzorg, gezins- /wijkverpleegkundigen Thuisbegeleiding multiprobleemgezinnen (RESET) huisartsen rechtstreeks de jeugd-ggz inschakelen. Huisartsen stellen jeugd&gezinsteam daar, met medeweten van gezin, standaard van op de hoogte Op lokaal niveau zijn er verschillen in de inrichting van een integraal loket of sociale wijkteams. In de proeftuinen wordt nader onderzocht hoe hiermee goede verbindingen te leggen opdat het voor burgers niet uitmaakt waar zij als eerste met hun vraag aankloppen. Ontzorgen betekent ook dat hulpverleners (en ouders) gericht zoeken naar oplossingen binnen het gewone leven. Teams moeten daartoe goed bekend zijn met de mogelijkheden die er in hun werkgebied zijn en daar goede relaties mee onderhouden. Vroegsignalering en samenwerking rond gezinnen 7 Integrale Vroeg Hulp Verbinding tussen J&Gteam en team Integrale Vroeg Hulp door eenzelfde persoon in beide teams 8 Begeleiding en persoonlijke verzorging (nu nog AWBZ) Relatie met (huidige) AWBZ-zorg begeleiding en persoonlijke verzorging die ook over gaat naar Jeugdwet: toeleiding wel/niet via de teams? Hoe om te gaan met PGB s? 9 De specialistische voorzieningen (inclusief crisishulp, regionaal wachtlijstbeheer, overleg moeilijk plaatsbare jeugd) 10 Advies en meldpunt kindermishandeling en huiselijk geweld (AMHK) 11 Raad vd Kinderbescherming (inclusief uitwerken van de te volgen procedure en dossiervorming rondom een raadsmelding) Jeugdbescherming / Jeugdreclassering 12 Zorgmeldingen, vanuit politie en anderen, plus de samenwerking met het veiligheidshuis en meldpunt zorg&overlast 13 Hoe een stevige verbinding met pleegzorg te leggen zodat het aantal (succesvolle) pleegzorg- en netwerkplaatsingen kan worden vergroot. 14 Bieden teams gezinscoaching of is dat een subregionale voorziening? Specialisten vervullen voor het team een consulterende rol. Met ouders, jongeren en de specialist kan besloten worden tot de inzet van een specialistisch traject om concreet omschreven gezinsdoelen te bereiken. De jeugd&gezinswerker blijft op enigerlei wijze betrokken, maar zijn rol zal per gezin verschillend zijn, daarover worden afspraken op maat gemaakt. Het AMHK neemt contact op met j&g team als er bij hen een melding is gedaan. Omgekeerd kunnen teamleden het AMHK om advies vragen. Teamleden nemen contact op met de Raad op het moment dat vrijwillige hulpverlening onvoldoende van de grond komt en er zorgen zijn om de veiligheid of de ontwikkeling van kinderen. De Raad kan dan meedenken of adviseren een formele melding te doen. Indien er sprake is van een maatregel dan werken de teams nauw samen met (gezins)voogd of jeugdreclasseerder. Politie en anderen kunnen bij het team ook zorgmeldingen doen, waarna het team outreachend contact opneemt met het gezin. Het werk van de Jeugdpreventieteams wordt daarmee geïntegreerd binnen de jeugd&gezinsteams. In de proeftuin wordt een werkwijze ontwikkeld. Voortbouwend op de goede ervaringen in de huidige praktijk. Plaatsing in netwerkgezinnen uit de omgeving van het gezin heeft vaak de voorkeur. De teams kunnen daar vanuit hun gerichtheid op samenwerking met sociale netwerken- een belangrijke rol in gaan vervullen. Ook in de begeleiding na een plaatsing. Onderzoeken hoe nauwe verbinding met pleegzorg kan worden gerealiseerd. Gezinscoaching is een intensievere vorm van hulpverlening dan de teams in het algemeen zullen bieden. Moeten een of meer van de teamleden in staat zijn om dit te kunnen of is dit te belastend (qua caseload/intensiteit) en moet dit een specialistische variant worden? In de proeftuin enkele gezinscoaches laten meedraaien om dit te onderzoeken. 15 Zorg voor 18 tot 23 jarigen: Niet de leeftijd maar de vraag van jongeren moet bepalend Jeugd&gezinsteams Plan van aanpak Proeftuinen oktober 2013

10 verbinding met zorg voor 18-plussers in de verschillende domeinen 16 Volwassenenzorg inclusief toekomstige rol BKK worden voor de duur van de begeleiding en het (eventuele) moment van overdracht. Jeugd en gezinsteams maken met jongeren die langdurig ondersteuning behoeven een plan op maat en dragen waarnodig zorg voor een geleidelijke overgang naar volwassenenzorg. In de proeftuinen moet hiermee ervaring worden opgedaan. Vormgeven van betere samenwerking met de volwassenenzorg rondom ouders met psychiatrische problemen, verslaving, verstandelijke of lichamelijke beperking, op het moment dat dit van invloed is op opvoedingssituatie van hun kinderen. Hier verbinding zoeken met toekomstvisie zorgverzekeraars oa mbt basis ggz. Jeugd&gezinsteams Plan van aanpak Proeftuinen oktober 2013

11 3. Plan van aanpak proeftuinen: voorbereiding en uitvoering Het onderstaande plan van aanpak bevat een beschrijving van activiteiten die in 2013 worden uitgevoerd ter voorbereiding op de proeftuinen (3.1 en 3.2). Deze voorbereidingen worden regionaal uitgevoerd door de Ontwikkelgroep inhoud en de Werkgroep randvoorwaarden. In deze werkgroepen zijn de zorgaanbieders en gemeenten vertegenwoordigd. Ook op lokaal niveau vinden voorbereidingen plaats, de betreffende gemeenteambtenaren zijn hiervoor verantwoordelijk. De klankbordgroep Jeugd&gezinsteams bewaakt de voortgang. De projectleider coördineert en biedt waarnodig ondersteuning. In 3.3 staat de gefaseerde uitvoering van de proeftuinen beschreven. Met de input vanuit de genoemde werkgroepen wordt dit uitvoeringsplan de komende maanden nader uitgewerkt. In 3.4 staat de projectorganisatie van de proeftuinen in 2015 beschreven, en tot slot volgt in 3.5 de begroting van de proeftuinen. 3.1 Proeftuinlocaties, financiering en samenstelling van de teams De proeftuinlocaties In 2014 starten zes gebiedsgerichte jeugd&gezinsteams. Op basis van een inventarisatie in de drie subregio s adviseert de klankbordgroep de volgende locaties voor 2014: Duin&Bollenstreek: Lisse en Katwijk Leiden eo: Leiden-noord en Leiderdorp/Zoeterwoude Rijnstreek: Alphen ad Rijn/Stadhuis en Nieuwkoop Na besluitvorming over deze locaties door de portefeuillehouders jeugd, zal met de betreffende gemeenten een convenant worden afgesloten met daarin de wederzijdse afspraken over inzet en begeleiding gedurende de proeftuinen. Ook andere gemeenten wilden als proeftuin dienen. In de eerste helft van 2014 moet een gezamenlijk plan worden opgesteld voor de overgang naar de (ruw geschatte!) 26 teams per 1 januari Financiering De financiering van de proeftuinen valt uiteen in twee delen: Financiering teamleden: De teamleden worden gedurende 2014 uitgeleend aan de proeftuinen door de deelnemende zorgaanbieders. De teamleden zullen gedurende de proeftuin ongeveer 2/3 van hun tijd jeugdigen en gezinnen begeleiden conform de huidige afspraken met de financiers ( normale productie ). Daarnaast besteden zij 1/3 van hun tijd aan ontwikkeling, innovatie en activiteiten die buiten hun reguliere productie vallen. De zorgaanbieders in de regio onderhandelen zelf over de bekostiging van deelname aan de proeftuinen met hun huidige financier (Zorgverzekeraar, zorgkantoor, provincie, gemeente), waarnodig met ondersteuning vanuit Holland Rijnland. De financiering van teamleden uit de jeugd-ggz (Zorgverzekeringswet) en de zorg voor jeugdigen met beperkingen (AWBZ) is problematisch en vraagt in de voorbereidingen extra inzet vanuit Holland Rijnland. Overige projectkosten: De overige kosten bestaan uit kosten voor de coaches, de projectleiding, inhuur van experts (inhoudelijk, financieel), ICT-ondersteuning, en het opzetten en uitvoeren van de monitor. Jeugd&gezinsteams Plan van aanpak Proeftuinen oktober 2013

12 Deze projectkosten worden gedekt uit de transitiemiddelen die de Provincie Zuid Holland beschikbaar stelt Selectieprocedure teamleden In samenspraak met de zorgaanbieders zijn in oktober competentieprofielen voor de teamleden en de coaches opgesteld. De zorgaanbieders doen vervolgens zelf voorstellen voor passende jeugd&gezinswerkers per proeftuinlocatie. Voor de teamcoaches wordt, in samenspraak met gemeenten en zorgaanbieders, een aparte selectieprocedure opgesteld Juridische aspecten In samenspraak met de zorgaanbieders zijn arbeidsrechtelijke zaken, maar ook zaken rond klachtrecht en privacy in kaart gebracht. Dit wordt in november nader uitgewerkt, maar op hoofdlijnen geldt: in 2014 worden professionals uitgeleend aan de Jeugd&gezinsteams en blijven dienst van hun eigen organisatie. Zij vallen daarmee onder de aldaar geldende reglementen. 3.2 Creëren van randvoorwaarden In het najaar van 2013 moeten ter voorbereiding op de proeftuinen op verschillende terreinen randvoorwaarden worden gecreëerd: ICT-ondersteuning, registratie en monitoring De teams gaan werken met het digitale gezinsplan dat momenteel in de regio wordt uitgetest. Daarnaast moeten zij ondersteund worden met een software-programma waarmee zij hun werkzaamheden, contactjournaals, dossiers en dergelijke kunnen vastleggen. Gedacht wordt aan een pragmatische tijdelijke oplossing, vergelijkbaar met de software die de Plus-Coaches in de regio gebruiken. Dit programma is ontwikkeld door docenten en studenten van het ROC-Leiden en bruikbaar op smartphone, tablet, laptop. De software moet op de eerste plaats ondersteuning bieden voor teamleden. Tegelijkertijd moet worden geregeld dat geregistreerde gegevens gebruikt kunnen worden voor management- en beleidsinformatie. Daarnaast moet onderzocht worden of extra hardware in de proefperiode noodzakelijk is of dat de teamleden hiermee voldoende zijn/kunnen worden toegerust vanuit hun organisatie. Op basis van de ervaringen in 2014 wordt een ICT-plan voor de Jeugd&gezinsteams 2015 opgesteld. De ambtelijke leden van de huidige Werkgroep registratie CJG zijn gevraagd om de komende maanden een bijdrage te leveren aan de uitwerking van dit onderdeel. Samen met deskundigen vanuit de betrokken zorginstanties vormen zij een klankbordgroep. De plannen voor ICT-ondersteuning moeten passen in de 3D-ontwikkelingen op dit terrein, ook met deze werkgroep wordt afgestemd. Naast gegevens die beschikbaar komen uit het registratiesysteem van de teams is ook andere informatie nodig om de proeftuinen goed te kunnen monitoren. Denk bijvoorbeeld aan kosteneffectiviteit en klanttevredenheid (ouders, jongeren, samenwerkingspartners). De klankbordgroep stelt hiertoe een plan op: welke monitorinformatie hebben we nodig en op welke wijze is dit te verzamelen (door de teams zelf en/of middels extern onderzoek) Organiseren van regelruimte Met zorgaanbieders wordt onderzocht hoe de teamleden maximaal handelingsruimte kunnen krijgen en registratie en administratiedruk tot een minimum kan worden beperkt. Dubbele registratie ten behoeve van de huidige financiers moet zoveel als mogelijk worden beperkt. Jeugd&gezinsteams Plan van aanpak Proeftuinen oktober 2013

13 Daarnaast wordt met de indicerende instanties (BJZ, CIZ) en zorgaanbieders naar regelruimte gezocht zodat de teams regionaal aanbod kunnen inschakelen zonder indicaties (of met indicaties achteraf, dan wel andere slimme afspraken). De uitwerking van dit onderdeel vindt plaats in overleg met de aanbieders van zorg, het CIZ, bureau jeugdzorg, BJZ, jeugdartsen, huisartsen, inspecties en huidige financiers. Met Integraal Toezicht Jeugdzaken (ITJ) wordt op korte termijn gesproken over de wijze waarop zij gedurende de proeftuin kunnen meekijken Methodische aanpak jeugd&gezinsteams De in deel 1 beschreven uitgangspunten en het in de bijlage opgenomen inhoudelijk kompas jeugd&gezinsteams vormen de basis voor de methodische aanpak van de teams in de proeftuinen. Met deskundigen van de zorgaanbieders wordt een plan opgesteld voor de methodiekontwikkeling van en met de teams. Inclusief de wijze waarop de teams worden toegerust en getraind. Waarbij expliciet aandacht wordt besteed aan de omslag naar gebiedsgericht werken, slim organiseren en het kostenbewust inzetten van jeugdhulp Organiseren instroom in de teams in 2014 Met Bureau jeugdzorg, scholen, huisartsen en andere basisvoorzieningen moeten afspraken worden gemaakt over de instroom in de jeugd&gezinsteams in de proeftuinlocaties. Naast regionale afspraken gaat het hier vooral om lokale inbedding. De gemeenten en CJG-coördinatoren van de proeftuinlocaties treffen deze voorbereidingen op het lokale niveau Werkplekken Er moeten werkplekken, spreekkamers, training- en overlegruimtes worden gerealiseerd in het werkgebied van de teams. Daarbij wordt gebruik gemaakt van bestaande voorzieningen: binnen het CJG, op scholen, in gezondheidscentra, bij zorgaanbieders of binnen andere voorzieningen in de betreffende gemeente. Ook hier ligt een taak voor de gemeenten en CJG-coördinatoren van de proeftuinlocaties Co-creatie met ouders en jongeren in het werkgebied Met ouders en jongeren uit het werkgebied moet een plan worden opgesteld voor de wijze waarop zij kunnen meedenken en mee ontwikkelen tijdens de proeftuin. Hier ligt een voorbereidende taak voor de gemeenten en CJG-coördinatoren van de proeftuinlocaties. De uitwerking en uitvoering vindt plaats in samenspraak met de jeugd&gezinsteams. Jeugd&gezinsteams Plan van aanpak Proeftuinen oktober 2013

14 3.3 Gefaseerde uitvoering in 2014 De uitvoering van de proeftuinen en voorbereiding van de overgang naar 26 teams in 2015 vindt gefaseerd plaats, en in samenhang met andere activiteiten rondom de transitie. De fasering van de proeftuinen ziet er globaal als volgt uit: - Startfase (januari 2014) Vanaf de start voeren teamleden begeleidingen/behandelingen van gezinnen en jeugdigen uit (de teamleden nemen bij de start een deel van hun bestaande caseload mee). In de eerste fase is daarnaast extra ruimte voor toerusting van teamleden, het voorbereiden/uitwerken van de monitor, en uitwerking van hun taken door de teamleden zelf. - Uitvoeringsfase 1 (februari april) Uitvoering begeleidingen/behandelingen. Met extra aandacht voor ontwikkelactiviteiten met het oog op beantwoording van de vragen die zijn geformuleerd in deel 2 (waarbij ieder team een aantal deelopdrachten vervult). - Tussen evaluatie (mei) Opbrengsten verzamelen en bijsturen. De opbrengsten vormen input voor de uitbreiding richting 26 teams per Uitvoeringsfase 2 (juni-september) Zie beschrijving onder fase 1. Plus: start werving en selectie van de nieuwe teams en coaches. - Eind evaluatie en opstarten nieuwe teams (oktober-december) Voorbereidingen teams in 2015 door coaches, zorgaanbieders en gemeenten, oa: - eerste teamdagen en trainingen - lokale voorbereidingen met scholen, huisartsen en andere basisvoorzieningen - werkplekken creëren en andere praktische voorwaarden realiseren Jeugd&gezinsteams Plan van aanpak Proeftuinen oktober 2013

15 3.4 Projectorganisatie De formele aansturing en besluitvorming vindt plaats binnen de bestaande gremia: - Portefeuillehoudersoverleg wethouders: o geadviseerd door het AO-jeugd o voorbereid door de Stuurgroep ketenaanpak o ondersteund door Holland Rijnland - Projectgroep ketenaanpak Holland Rijnland stelt voor de proeftuinen een regionale projectleider aan: Quirien van der Zijden van Partners in Jeugdbeleid. De begeleiding van de proeftuinen vindt plaats op 3 niveaus: lokaal, subregionaal en regionaal. Waarbij kritisch gekeken moet worden of er met onderstaande overlegstructuur bestaande overleggen kunnen vervallen of worden samengevoegd. In overleg met de regionale transitiemanager (Marion Goedhart) zullen in deze overleggen ook zaken die de brede transitie betreffen worden geagendeerd. Lokaal: 6 lokale begeleidingsteams Wat: Praktische zaken en lokale fine-tuning Wie: De teamcoaches, CJG-coördinator en de gemeenteambtenaar jeugd (=lokale projectleider) + periodiek: de wethouder jeugd + periodiek: ouders/jongeren en lokale partijen + periodiek: regionale projectleider Subregionaal: 3 subregionale klankbordgroepen Wat: Onderling informeren en afstemmen (met oog op draagvlak en meenemen richting voorbereidingen 2015). Plus: meedenken en praktische knelpunten oplossen Wie: De teamcoaches, het middenkader van alle betrokken zorgaanbieders, de ambtenaren jeugd en CJG-coördinatoren in de subregio, regionale projectleider Regionaal: a. Begeleidingsgroep inhoud: Wat: Meedenken met inhoudelijke ontwikkeling, voorbereidingen 2015 Wie: Zorgaanbieders, ambtenaren jeugd proeftuinen, regionale projectleider (+evt. teamcoach) b. Begeleidingsgroep randvoorwaarden: Wat: Meedenken/knelpunten oplossen en voorbereidingen 2015 Wie: Zorgaanbieders, ambtenaren jeugd proeftuinen, regionale projectleider (+ evt. teamcoach) c. Werkoverleg teamcoaches en regionale projectleider Overige communicatie: - Gemeenteraden: 3x per jaar bijeenkomsten voor gemeenteraden - 3D: werkgroepen en inspiratiebijeenkomsten - Cliëntenraden: in (nog te plannen) bijeenkomst najaar 2013 in dialoog met hen hierover afspraken maken voor 2014 Jeugd&gezinsteams Plan van aanpak Proeftuinen oktober 2013

16 3.5 Begroting De financiering van de proeftuinen in 2014 valt uiteen in twee delen: de financiering van de teamleden enerzijds en de financiering van de overige projectkosten anderzijds. 1. Financiering teamleden 2014: De teamleden worden gedurende 2014 uitgeleend aan de proeftuinen door de deelnemende zorgaanbieders. De teamleden zullen gedurende de proeftuin ongeveer 2/3 van hun tijd jeugdigen en gezinnen begeleiden conform de huidige afspraken met de financiers ( normale productie ). Daarnaast besteden zij 1/3 van hun tijd aan ontwikkeling, innovatie en activiteiten die buiten hun reguliere productie vallen. De zorgaanbieders in de regio onderhandelen zelf over de bekostiging van deelname aan de proeftuinen met hun huidige financier (Zorgverzekeraar, zorgkantoor, provincie, gemeente), waarnodig met ondersteuning vanuit Holland Rijnland. Financiering vanuit de Wet op de jeugdzorg, AWBZ en Zorgverzekeringswet - Bureau Jeugdzorg en Cardea maken afspraken met de provincie over deelname aan de proeftuinen in Hier worden geen problemen voorzien. - MEE ziet mogelijkheden om vanuit hun reguliere (AWBZ) financiering in 2014 voldoende teamleden te leveren. - De financiering van teamleden uit de jeugd-ggz (Zorgverzekeringswet) en de geïndiceerde zorg voor jeugdigen met beperkingen (AWBZ) is problematisch en vraagt in de voorbereidingen extra inzet vanuit Holland Rijnland en overleg met VWS. Met de zorgaanbieders wordt op korte termijn overlegd over een noodplan. De inzet blijft echter dat zorgverzekeraars en zorgkantoren hun verantwoordelijkheid in de transitie nemen en hun bijdrage dienen te leveren. Financiering vanuit gemeenten: deelname Kwadraad Aan de proeftuinen zullen maximaal 12 maatschappelijkwerkers van Kwadraad deelnemen (max 2 per proeftuin x 6 x 0,8 FTE = totaal 9,6 FTE ). Tweederde van hun inzet valt onder reguliere activiteiten die ze anders ook in de betreffende gemeente zouden uitvoeren. Een derde is echter ontwikkeltijd, totaal is dat voor de hele regio maximaal 3 FTE ontwikkeltijd. Kosten totaal , dat is per proeftuin: ,- Advies: de proeftuin gemeenten investeren in de proeftuinen, maar profiteren ook extra van de transitiemiddelen van de provincie (zie overige projectkosten). Het lijkt daarom reëel om deze bijdrage van deze 6 gemeenten te vragen. 8 De integrale kostprijs van een maatschappelijk werker Kwadraad is 75,- x 1300 uur = ,-. Coaching, werkplekken etcetera worden vanuit de proeftuin verzorgd, van dit bedrag gaat dus 20% overhead af. Blijft staan ,- x 3 FTE = ,- Jeugd&gezinsteams Plan van aanpak Proeftuinen oktober 2013

17 2. Overige projectkosten 2014 De overige kosten bestaan uit kosten voor de coaches, de projectleiding, inhuur van experts (inhoudelijk, financieel), ICT-ondersteuning, en het opzetten en uitvoeren van de monitor. Deze projectkosten worden gefinancierd uit de transitiemiddelen van de Provincie Zuid Holland. Coaches Per team: 26 uur coaching per week 16 uur inhoudelijk coaching, 10 uur coaching op zelf-organisatie (inclusief afstemming met gemeente, lokale partners, teamoverstijgende ontwikkeltaken, in 2 de helft 2014 bijdrage aan werving/selectie/training 20 teams tbv 2015) Totaal: 26 x 6 = 156 uur is 4,5 FTE (3 coaches inhoud, 2 coaches organisatie) 4,5 FTE x ,- = ,- Projectleiding Regionaal projectleider Secretariële ondersteuning Ondersteuning voor de teams en coaches (ook als onderdeel van slimmer organiseren) Inhuur experts Expertise op het gebied van financiën, zelfsturing, methodiekontwikkeling, triage etc. Monitor / onderzoek Monitoring van de teams, resultaat en effect ICT / software Doorontwikkelen software-ondersteuning teams PR Communicatie richting inwoners en basisvoorzieningen (folders ed.) Onvoorzien ,00 NB: In 2014 worden de proeftuinen uitgevoerd en voorbereidingen voor 2015 getroffen. Op welke wijze we de overgang van de 6 proeftuinen naar 26 teams per willen gaan maken moet nog worden uitgewerkt. Gedacht wordt aan het werven en selecteren teamleden vanaf de zomer van 2014, in het najaar van 2014 starten met teamdagen en trainingen. De coaches spelen hierin een belangrijke rol, daarop zijn bovenstaande uren begroot. Daarnaast voorbereidingen treffen op lokaal niveau (werkplekken, contacten met basisvoorzieningen, PR). Lokale ambtenaren en CJG-coördinatoren zijn hiervoor verantwoordelijk. Deze overgang zal nog extra kosten met zich meebrengen. Bijvoorbeeld het al eerder aanstellen en toerusten van coaches van de nieuwe 20 teams. Werving, selectie en training van deze mensen en de nieuwe teamleden. Maar ook kosten op het gebied van ICT/hardware. En PR/communicatie. Dergelijk kosten zijn nog niet in bovenstaande begroting opgenomen. Jeugd&gezinsteams Plan van aanpak Proeftuinen oktober 2013

18 Bijlage 1: Inhoudelijk kompas Jeugd&gezinsteams Gemeenten en zorginstanties zijn het er over eens dat inhoudelijke uitgangspunten de basis moeten vormen voor de Jeugd&gezinsteams. Dit inhoudelijk kompas is tot stand gekomen dankzij de deelnemers aan de pilots van indiceren naar arrangeren : in de bijeenkomsten met scholen en zorgprofessionals zijn de kansen en zorgen geïnventariseerd, in individuele gesprekken met inhoudelijk deskundigen van de betrokken zorgorganisaties en een focusgroep met dezelfde mensen is dat verder verdiept. Vanuit de landelijke cliëntenorganisatie LOC/LCFJ is materiaal aangedragen over de gewenste ondersteuning vanuit het perspectief van ouders en jongeren. In het onderstaande beschrijven we eerst de bedoeling van de Jeugd&gezinsteams en de kernwaarden die de leidraad moeten vormen voor hun werk. Daarna beschrijven we de belangrijkste randvoorwaarden die nodig zijn om volgens deze kernwaarden te kunnen werken en de bedoeling waar te kunnen maken. Bedoeling Jeugd&gezinsteams Ouders en jeugdigen helpen bij opvoeden en opgroeien. Op het moment dat opvoeden en opgroeien, om welke reden dan ook, ingewikkeld blijkt te zijn krijgen gezinnen ondersteuning bij het vinden van hun eigen antwoorden op hun eigen vragen. De gezonde ontwikkeling van kinderen en jongeren staat daarbij voorop. Kernwaarden Wij verbinden, versterken, doen wat nodig is en zijn deskundig Verbinden Versterken Doen wat nodig is Deskundig Wij leggen verbindingen en onderhouden de samenwerkingsrelatie met ouders, jeugdigen en mensen in hun nabije omgeving. Maar ook met de basisvoorzieningen (bijv. JGZ, scholen, huisartsen), de jeugdspecialisten en relevante betrokkenen binnen andere domeinen. Wij richten ons op het versterken van, en het vertrouwen op, de eigen mogelijkheden van ouders en jeugdigen. Wij vertrouwen daarbij op de mogelijkheden van ons team, de basisvoorzieningen, jeugdspecialisten en andere betrokkenen. En richten ons op de versterking van elkaar. Wij doen wat nodig is, schakelen in wie nodig zijn, en weten dat goed te doseren. Zoveel en zo weinig, zo lang en zo kort, als nodig is voor gezinsleden om zelf weer grip op hun opvoeden en opgroeien te krijgen. Wij benutten de beschikbare kennis en ervaring van gezinsleden, onszelf en anderen, binnen en buiten het team. We investeren permanent in vergroting van kennis en vaardigheden en bewaken samen de kwaliteit. Jeugd&gezinsteams Plan van aanpak Proeftuinen oktober 2013

19 Wat is nodig om de bedoeling te realiseren en volgens de kernwaarden te kunnen werken? 1. Expertise Alle teamleden beschikken over onderstaande basiskennis. Daarnaast zijn er in ieder team domeinexperts, op het gebied van: - Ontwikkelingsopgaven 0-23 jaar - Opvoeden in complexe situaties (inclusief (v)echtscheiding) - Sociaal maatschappelijk functioneren van gezinsleden - Psychiatrische aandoeningen bij jeugd en ouders - (licht)(verstandelijke) beperkingen bij jeugd en ouders - Kindermishandeling - Basisdiagnostiek Door inbedding in de basisvoorzieningen is medische kennis (JGZ en huisarts) en onderwijskennis (scholen) laagdrempelig beschikbaar. Door de aanwezige expertise binnen de teams is vroegsignalering mogelijk, vindt triage plaats en kan waarnodig snelle doorverwijzing naar specialistische zorg plaatsvinden. 2. Methodisch handelen Alle teamleden zijn bedreven in: - Oplossingsgericht werken - Systeemgericht werken - Sociale netwerkstrategieën - Gebiedsgericht werken - Werken met veiligheidplannen ( Signs of safety ) - De uitvoering van 1Gezin1Plan Teamleden zijn in staat om tempo en dosering van hun handelingen aan te passen aan de mogelijkheden van ouders en kinderen. De inhoudelijke coach van het team coacht de teamleden in het systematisch methodisch handelen en dient daarbij over een helikopterview te beschikken. 3. Slim organiseren De teams zijn in grote mate zelfverantwoordelijk en dragen zorg voor het organiseren van hun eigen werk: - Naar buiten gericht, klantgericht en laagdrempelig - Efficiënt en kostenbewust - Flexibel en op maat - Met minimale bureaucratie en ondersteunende ICT - Met moderne communicatiemiddelen (onderling, met cliënten, met omgeving) - Met aandacht voor evenwichtige onderlinge verhoudingen en taakverdeling De financieel-organisatorische coach van het team coacht het team bij het slim en kostenbewust organiseren van hun werk. 4. Kwaliteitsbevordering en bewaking De teams hebben permanent aandacht voor kwaliteitsverbetering: - Bij aanvang een starttraining met aandacht voor teambuilding - Permanente teamcoaching: intervisie en casuïstiek bespreking. Gericht op methodisch handelen én slim organiseren. De coaches in de regio vormen samen een team en werken vandaar uit ook permanent aan kwaliteitsontwikkeling. - De domeinexperts in het team zijn verantwoordelijk voor het bijhouden en overdragen van de expertise in hun domein. Maar ook voor het onderhouden van de relaties met het netwerk van Jeugd&gezinsteams Plan van aanpak Proeftuinen oktober 2013

20 (oa specialistische) voorzieningen binnen het betreffende domein. De domeinexperts in de regio vormen desgewenst een expertteam dat periodiek bijeenkomt om aan deze taak vorm te geven. - Eenvoudige maar doeltreffende monitoring van: cliënten, methodische integriteit, team functioneren en de teamresultaten (inhoudelijk en financieel). Enerzijds om de eigen kwaliteit te bewaken en versterken. Anderzijds om verantwoordelijkheid af te kunnen leggen en beleidsadviezen te kunnen geven richting de gemeenten. - Er is aandacht voor permanente methodiekontwikkeling en innovatie. Waarbij wordt geleerd van elkaar, andere teams en kennis van buitenaf. Professionele richtlijnen en wetenschappelijke kennis op het gebied van effectiviteit vormen daarbij de basis. 5. Omvang, samenstelling en reikwijdte van de teams Omvang: Minimaal 8 en maximaal 12 Jeugd&gezinswerkers Samenstelling: Per team tenminste 1 specialist per domein (zie punt 1) Reikwijdte/grenzen: Hier blijken geen eenduidige criteria voor te geven omdat in iedere situatie meerdere kind en gezinsfactoren een rol spelen. Leidraad moet zijn: vragen en problemen die veel voorkomen moet het team zelf aankunnen (door basisvoorzieningen te versterken of zelf te interveniëren). Voor vragen of aandoeningen die zich maar weinig voor doen of te specialistisch zijn bouw je als team onvoldoende expertise op, hier werk je samen met de jeugdspecialist. Jeugd&gezinsteams Plan van aanpak Proeftuinen oktober 2013