Maak Verschil in de Regio Bestuurskracht door wederzijds meerwaarde creëren in ketens en netwerken

Transcriptie

1 Observatie & reflectie Geert Teisman Hoogleraar Bestuurskunde, Erasmus Universiteit Rotterdam Maak Verschil in de Regio Bestuurskracht door wederzijds meerwaarde creëren in ketens en netwerken Mij is gevraagd in te gaan op mogelijkheden om regiovorming in Nederland aan te jagen. Bij beantwoording van de vraag is het belangrijk om te verhelderen wat regiovorming is. Dat is te meer belangrijk omdat regiovorming is mijn waarneming iets anders is geworden dan hoe er de afgelopen veertig jaar naar gekeken is (en door velen mogelijk nu nog naar wordt gekeken). De afgelopen veertig jaar was regiovorming vooral zoeken naar een nieuwe optimaal schaalniveau, waarop het politiek-bestuurlijke probleem speelt en ook het leeuwendeel van de publieke beslissingen genomen kunnen worden. De aanname erbij was dat het gemeentelijk schaalniveau te klein was geworden en het provinciale schaalniveau te groot. In dat kader is veelvuldig verwezen naar daily urban systems, de regio waarbinnen zich 80 % van de verplaatsingen voltrekt. En de bestuurlijke reflex was dan vaak om een bestuurslaag te creëren op dit nieuwe behoorlijk optimale schaalniveau. Regio ging over optimale schaalniveau en nieuwe bestuurlijke eenheid. Dat denken is niet verlaten. Ook in een mooi traject als De Kracht van Oost is gewerkt met daily urban systems. Op basis ervan zijn negen regio s onderscheiden, die regelmatig samenvallen met bestuurlijke regiovorming (Twente, Zwolle). Soms vallen ze niet samen zoals in Arnhem-Nijmegen met twee aparte daily urban systems in de klassieke zin van het woord. Omdat bestuurders daar (opnieuw) tot gezamenlijke programma s willen komen, is een mooi compromis gevonden: twee daily urban systems onder een kap, waarbij de dubbelstad weer wel een samenhangend daily urban systems is voor hoger opgeleiden. Met dat laatste zien we hoe gemakkelijk grenzen gaan glijden en hoe doorlaatbaar grenzen worden. Dat inzicht begint in bestuurlijk Nederland langzaam door te breken. We vinden het fijn en overzichtelijk om bestuurlijke grenzen te stellen, maar we zien dat de werkelijkheid zich eraan onttrekt. Bestuurlijke grenzen zijn kunstmatige grenzen. Als we ze te serieus nemen, belemmeren ze partijen om tot de vereiste bestuurskracht te komen. Als we dit statement als realistisch en houdbaar uitgangspunt nemen van denken brengt ons dat een stap dichter bij een invulling van het concept regio, die ons in de nabije toekomst echt bij de hand gaan nemen en nieuwe bestuurskracht gaat opleveren. Wat zijn de kenmerken van deze nieuwe invulling van regio? Regio als platform dat ruimte biedt voor vitale netwerken en ketenvorming Regio is niet in de eerste plaats een territorium, maar een tussenruimte, een informele ontmoetingsruimte die juist heel anders is dan de ruimtes (raadzaal, collegevergaderruimte) in de klassieke overheidsorganisaties en daarom ook heel anders moet worden ingericht. Overheden moeten dus hun klassieke instrumenten herzien, omdat deze vrijwel allemaal uitgaan van organisaties als organiserend principe. En daarmee bedoel ik zowel de prikkels (geld of andere beloning), als de verantwoordingsinstrumenten (rekenkamers bijvoorbeeld). Een logische nieuw bestuurlijk uitgangspunt zou dan kunnen luiden: Zodra er een organisatie ontstaat (Drechtsteden of VeluweNoord) dan gaat deze zich net zo gedragen als alle reeds bestaande organisaties en verliest de regio daarmee zijn meerwaarde. 1

2 Niet het zoeken naar het optimale schaalniveau maar het koppelen van niveaus staat centraal De regio-nieuwe-stijl biedt diverse bestuurseenheden een ontmoetingsmogelijkheid waar ze hun acties op elkaar kunnen betrekken en kunnen combineren. De regio is tot op heden vooral ingevuld als de ontmoetingsruimte voor gemeenten. Een voorbeeld ervan is Noordoost Friesland. Vroegtijdig hebben de gemeenten in Noordoost Friesland elkaar gevonden en een gemeenschappelijke agenda gevormd. Toen de provincie over geld bleek te beschikken, waren zij al klaar om bestedingsaanbiedingen te doen, in tegenstelling tot andere Friese regio s. Op dat succes zijn de burgemeesters trots en terecht. Maar nu bij de volgende ronde, in Friesland Noordoost noemen de zat ANNO II, lijkt dit model van uitsluitend gemeentelijke samenwerking te beperkt om voldoende bestuurskracht te genereren. In de eerste ronde was de agenda ANNOI vooral een optelsom van lokale projecten. Toen daarvoor geld kwam waren de gemeenten blij en konden ze een deel van hun projecten uitvoeren. Maar achteraf blijft de zorg of deze projecten nu echt het maatschappelijke verschil maken. De projecten hebben evidente problemen opgelost, maar of ze daarmee de economische, sociale en fysieke vraagstukken van importantie verder brengen. Daarover is twijfel. Vraagstuk centraal Hier zien we de dagelijkse verschijningsvorm van wat wetenschappers de verschuiving noemen van probleemgestuurd naar vraagstukgestuurd besturen. Het openbaar bestuur is vooral geneigd om probleemgestuurd te besturen. Een probleem is helder en af te bakenen, redelijk kenbaar en oplosbaar. In de hedendaagse samenleving zijn veel van de evidente en oplosbare problemen via de welbekende projectaanpak of via de lijn opgelost. Daarvoor in de plaats zijn op de agenda steeds meer vraagstukken verschenen. Een vraagstuk, de bestuurskunde spreekt van wicked problems, wijkt op twee punten af van de probleem: 1. Het heeft een samengesteld karakter; vraagstukken gaan over grenzen van kokers en lagen heen, wat maakt dat er op verschillende niveaus wederzijds afgestemde actie nodig is; in vraagstukken zijn oplossingen voor een deelvraagstuk vaak weer een probleem voor een ander vraagstuk. Voor effectieve aanpak is een veel bredere aanpak nodig. Producten leveren alleen, zoals de lijnorganisatie vaak doen of projecten aanpakken zoals projectorganisaties doen is dan onvoldoende. Aan deelvraagstukken wordt gewerkt, maar het echte vraagstuk komt niet verder (voorbeelden: probleemgezinnen, economische groei, hoogwaardige werkgelegenheid, fysieke kwaliteitsbehoud van een regio) 2. Het ontwikkelt zich door de tijd heen en dus ook tijdens wat we klassiek noemen de beleidsuitvoering; het samengestelde vraagstuk kan door de tijd heen snel andere kenmerken krijgen ook als er in het beleidsstelsel dat erover gaat weinig verandert (denk aan de explosie van vluchtelingen twee jaar geleden, denk aan het omvallen van een bankje in VS in 2008, denk aan klimaat). De snelheid waarmee het vraagstuk zich kan ontwikkelen vraagt juist om flexibiliteit en om snelle aanpassing van de aanpak. In de tussenruimte van de regio kunnen deze sneller gevonden worden dan in organisaties. Het bijzonder aan vraagstukken als energietransitie, circulaire economie en inclusieve samenleving is dat ze alleen verder te brengen door inspanningen van lange duur en door vele partijen. En dat maakt dat ook de rijksoverheid het zich niet meer kan permitteren de vereiste bestuurskracht alleen te zoeken in schaalvergroting. Veeleer gaat het om slimmere, sneller te formeren en krachtige ketens van samenwerking in meer omvangrijke netwerken van actoren, die deels met elkaar concurre- 2

3 ren, soms met elkaar samenwerken, maar in ieder geval begrijpen dat ze snel en veel kennis met elkaar moeten delen of effectief te handelen. Dit uit zich in de regio in drie bestuurlijke competenties: 1. Multilevel governance 2. Triple of Quadrupel helix 3. Nieuw vormen van politiek, toezicht en verantwoording nemen en afleggen Multilevel governance als weg naar nieuwe bestuurskracht Daar waar we tientallen jaren de bestuurskracht vooral gezocht hebben (en regelmatig gevonden) in de verdeling van taken tussen bestuurslagen, zien we nu een nieuwe weg naar bestuurskracht, de weg van slimme coproductie tussen bestuurslagen, niet omdat ze deze leuk vinden, maar omdat deze vanuit weloverwogen eigenbelang noodzakelijk is. Gemeente, provincie, rijk en EU zullen daarin minder hameren op het aambeeld van je gaat erover, of niet en vooral gaan speuren naar de meerwaarde die zij en anderen specifiek kunnen leveren bij het verder brengen van een samengesteld vraagstuk. De nieuwe regel wordt dan je doet mee als je aantoonbaar iets toevoegt en als dat niet het geval is doe je (even) niet mee. Het gesprek gaat dan over de vraag wat een partij waar en hoe kan leveren en ook over daar waar ze niet kunnen leveren, en anderen juist meerwaarde hebben. De uitdaging met meerwaarde, in afwijking tot taken, is dat deze niet zomaar toegedeeld kunnen worden vanuit een vermeend bestuurlijk centrum via wetten of regels. Bij meerwaarde gelden twee nieuwe uitdagingen: 1. Meerwaarde moet onderling ontdekt worden in interactie met het vraagstuk. Partijen zullen snel merken dat het vraagstuk leeft en er gaandeweg dus ook nieuwe expertise/vermogen nodig is van partijen die eerder niet in beeld waren en wel onmisbaar zijn. 2. Wat het meer problematisch maakt is dat meerwaarde wederzijds erkend moeten worden. Een partij kan afkondigen meerwaarde te hebben, maar als anderen dat niet zien krijgt deze partij stevige problemen om een gezaghebbende plek in de keten te bemachtigen. Dat vraagstuk speelt in alle experimenten van Maak Verschil. Zo is het interessant te zien dat in Noordoost Friesland, ondanks de geboekte resultaten zowel de provincie als de gemeente ontevreden zijn. De provincie voelt zich soms als niet meer dan een pinautomaat behandelt en de gemeenten voelen zich niet gelijkwaardig aan de provincie behandelt. Hier zien we de dagelijkse verschijningsvorm van wat bestuurskundigen benoemen in termen van multilevelgovernance. De tussenruimte met het label regio is niet alleen de ontmoetingsplek voor gemeenten die wederzijds afhankelijk van elkaar raken doordat hun vraagstukken elkaar gaan raken en hun oplossingsvermogen apart niet snel genoeg meegroeit met de uitdagingen van het vraagstuk. De tussenruimte is in toenemende mate de plek waar provincies, departementen en de EU hun effectiviteit van eigen beleid moeten verhogen. Het ontdekken van bestuurskracht gaat niet langer primair om het kiezen van het optimale schaalniveau, maar om het KOPPELEN van het bestuurlijk handelen op verschillende schaalniveaus. Het betreft zowel het opschalen vanuit het niveau van de wijk of de gemeente, via de provincie (wel of niet), naar rijk en EU. En het gaat om afschalen van EU, wel of niet via rijk, naar provincies en gemeenten en van rijk naar medeoverheden. Het opschalen en afschalen gaat aanzienlijk sneller en effectiever wanneer de lagen elkaar gaan zien als coproducent van zowel beleid als uitvoerende of 3

4 handelend vermogen. Dat zeggen ze nu wel regelmatig in documenten (we kunnen het niet alleen, we moeten het samen doen), maar het handelen is daarmee vaak nog niet in overeenstemming. Dat geldt vooral voor de rijkspartijen. Daar zijn nog velen die zichzelf niet als onderdeel zien van de regionale samenwerkingsverbanden, maar als bovengeschikte overheid. Natuurlijk, in het taalgebruik spreken we van medeoverheden, maar het gedrag is daarmee niet altijd in lijn. Een effectieve rijksoverheid gedraagt zich conform wat ze is, een tussenoverheid tussen provincies en gemeenten enerzijds en EU en andere supranationale partijen anderzijds. Ze heeft daarin niet de exclusieve rechten naar EU en supranationale overheden, ook gemeenten en provincies voelen zich vrij om daar relaties aan te knopen, maar hebben daarin wel een positie die het rijk tot een aantrekkelijk partner kan maken. Nu is dat deels het geval, maar vaak ook niet. Een interessant meerwaardegesprek zou gestart kunnen worden over de vraag wat de rijksoverheid beter voor elkaar krijgt in de supranationale relaties dan provincie en gemeenten en waarin de laatsten dat ook met graagte en vertrouwen overlaten dan de rijksoverheid. En ook zonder aandacht voor de buitenwereld kan er een waardevol meerwaardegesprek ontstaan tussen rijk, provincie en gemeenten. Ik zie dat ook gebeuren bij de introductie van de Omgevingswet, een in allerlei opzichten intrigerend antwoord op de problemen van lange, bureaucratisch en kostbare afstemmingslijnen tussen rijk, provincie, gemeenten en samenleving. Naast de herontdekking van samenleving als initiatiefnemer (zie mijn volgende punt), is er via de gelaagde omgevingsvisies veel aandacht voor de vraag wat nationaal is, wat provinciaal en wat lokaal. Juist hier zouden meerwaardegesprekken enorm kunnen helpen. Tegelijkertijd zien we dat alle drie niveaus vooral bezig zijn met hun eigen visie. Dat is ook logisch als we ons aansluiten bij de gedachte dat je als eerste (en soms als enige) je eigen baas tevreden moet stellen. De echte vraag lijkt mij wat bevatten gemeentelijke omgevingsvisies al en wat ontbreekt erin, terwijl dit vanuit de collectieve zaak wel nodig is. Dat wat ontbreekt, vinden we dat terug in provinciale visies of ontbreekt daarin ook iets dat we wel terug kunnen vinden in nationale visies? Het interessante is dat deze vragen door alle partijen opgepakt en verder gebracht kunnen worden. Ik vind het REOS daarin wel een interessant voorbeeld, naast vele anderen overigens. Daarin wordt gepoogd grens-ontkennend te denken en te doen. Dat blijkt ook een grote opgave, alleen al het grens-ontkennend denken, laat staan doen. Het rijk, of specifieker I&M speelt daarin de rol van procesaanjager, een rol die (volgens mij ten onrechte) niet hoog in aanzien staat bij het rijk overigens. REOS wil voor de metropoolregio s Amsterdam Utrecht, Rotterdam Den Haag en Eindhoven een gezamenlijk investeringsprogramma tot ontwikkeling brengen, een schaalsprong in denken en doen van jewelste. Dat gaat niet zomaar. Ten eerste hebben de metropoolregio s in de Randstad hier niet een prioriteit liggen. De wat simplistisch geformuleerde verklaring hiervoor is tweeledig. In het noordelijke deel is er geen prioriteit, omdat het zo goed met ze gaat dat ze niet echte urgentie voelen om met de ander aan tafel te zitten en in het zuidelijke deel niet omdat ze daar zulke grote problemen hebben, dat ze het te druk hebben met zichzelf. Alleen Eindhoven maakt zich ernstig zorgen over de volhoudbaarheid van de eigen strategie. Ze voelen de noodzaak tot opschaling in denken en doen wel. Het grootste probleem van REOS lijkt evenwel de rijksoverheid, waar de verkokering er de laatste decennia niet of nauwelijks minder op geworden is, opvallenderwijs aangejaagd door de Tweede Kamer. Daar waar gemeenten en provincies zich meer en soms heel expliciet organiseren rondom vraagstukken, blijft het rijk zich organiseren rondom taken en eigen beleid. Ambtenaren binnen ministeries hebben een hoogste doel: houd mijn minister uit de wind. Wil het rijk de regio s helpen, dan liggen hier de grootste kansen, (en natuurlijk de grootste barrières; anders wat dit probleem al lang geleden getackeld). Tegelijkertijd zie ik ook stevige veranderin- 4

5 gen optreden op allerlei domeinen waar partijen elkaar steeds sneller en slimmer weten te vinden. Dat is dan wel het werk van boundary spanners die het werken over grenzen erbij doen en vervolgens veel tijd besteden aan het laten beklijven van de opbrengsten die tot stand komen over de grenzen heen in de eigen organisatie. Een voorbeeld in het traject van REOS bijvoorbeeld is het ontstaan van peerreviews tussen verschillende regionale projecten. Daar komen mensen bij elkaar van alle bestuurslagen en vanuit diverse kokers die veelal nog nooit bij elkaar zijn geweest en ontdekken dan ook dat ze deels hetzelfde aan het doen zijn, maar mogelijk ook wel aanvullend ten opzichte van elkaar acteren en samen misschien wel veel sterker zouden staan dan apart. Zo leverde een recente peerreview over innovation districts de afspraak op tussen vertegenwoordigers van Amsterdam, Utrecht, Rotterdam, Delft en Eindhoven om hun inspanningen en kwaliteiten op de maakindustrie nu eens naast elkaar te leggen en te kijken of hier geen Dutch Story uit te distilleren is die alle kernen van maakindustrie (innovatie, doen) en die niet alleen de eigen regio maar heel NL op de kaart zet. Dat zijn de meerwaardegesprekken die ik bedoel. En wat ik daarbij ook als een mooie stap voorwaarts zie, is dat er in de ontwikkeling van de innovation districts ook steeds meer vraaggestuurd wordt gewerkt, in tegenstelling tot de gebiedsontwikkeling oude stijl. Dat uit zich in de gebruikte taal, die veel meer die is van het vraagstuk en de stakeholders en uit de bewuste onwetendheid over hoe dat vraagstuk zich gaat ontwikkelen (security delta bijvoorbeeld of maakindustrie of 3d printing en dat er dus voortdurende adaptatie aan het zich ontwikkelende vraagstuk nodig is. Plannen zijn minder belangrijk, zich ontwikkelende agenda s en proposities juist belangrijker. Bepalen wordt minder belangrijk, het bepalen van het moment waarop een organisatie iets doet waaraan anderen behoefte hebben wordt belangrijker. Of zoals een ambtelijk verantwoordelijke voor een innovation district het zei: het district is niet maakbaar, maar leiderschap is wel nodig. Je bent niet de baas, maar je moet er wel voor gaan. En dit is meer dan een woordspel. De verschuiving van de zoektocht naar nieuwe bestuurskracht gericht op het optimaal schaalniveau waarop taken en bevoegdheden moeten worden belegd, naar optimale processen van op- en afschalen, vraagt om andere competenties. Bij het denken in termen van het optimaal schaalniveau gaat het om taken en bevoegdheden. Bij het denken in termen van minimaal tijds- en kwaliteitsverlies tussen schalen gaat het om wederzijdse afspraken over wat je je voorneemt, wat je gaat doen als de omstandigheden veranderen en hoe je het vraagstuk niet verkwanselt ten faveure van de eigen organisatie. Dit lijkt me het belangrijkste agendapunt van maak verschil. 1 Overheidslagen als ongelijksoortige, maar gelijkwaardige partijen, die elkaars verschillen benadrukken en die vooral benutten om in ketens meters te maken. Triple of Quadruppel Helix Een interessante ontwikkeling wereldwijd is die waarbij systemen die om allerlei goede redenen strikt gescheiden functioneren (het gaat immers om verschillende waardensystemen), bij het aanpakken van echte vraagstukken toch direct met elkaar te maken krijgen en merken dat een slimme onderlinge samenwerking de vraagstukken sneller verder brengt dan een gescheiden aanpak. Om die reden is er in NL en erbuiten een pallet aan samenwerkingsverbanden ontstaan tussen overheden en andere partijen. IN REOS vormen de Economic Development Boards bijvoorbeeld een belangrijke en nuttige nieuwe sets van actoren. Zij brengen een meer grens-ontkennende manier van denken in, zowel qua bestuurslagen, als qua vraagstukken over de kokers van overheden heen. Maar 1 Anderen willen maak verschil gebruiken om het bestuurlijke veld op te schonen. Zelfs als dat lukt, maakt dat het vraagstuk van MLG niet lichter. Er zijn minder actoren, maar de afstand die overbrugt moet worden groeit evenredig. Het valt te bezien of een trap met kleine treden (wijk gemeente regio provincie - sets van regio s landsdelen rijk NW Europa EU supranationaal) meer of minder snel is op en af te lopen dan een trap met maar enkele treden (wijk grote gemeente rijk supranationaal). 5

6 ook elders zien we deze vorm van interactie sterk opkomen. Dit houdt ook verband met de introductie van de term economische ecosystemen. Het gaat minder over klassiek beleid in de vorm van wegen aanleggen en industrieterreinen, en meer om het creëren van diversiteit in clusters van economische activiteiten en het tot stand brengen van verbindingen juist over grenzen van subsystemen die nog weinig met elkaar doen. Kennis is daarbij onontbeerlijk. Daarom wordt gepoogd om systemen die vanuit zichzelf niet veel met elkaar willen (en vaak wel veel van elkaar eisen), toch iets met elkaar gaan doen. Recent is deze driehoek, het Ministerie van EZ spreekt al decennia over gouden driehoek), steeds meer een vierhoek geworden, waarbij burgers een belangrijke rol spelen. Waren burgers tot voorkort vooral veeleisende klanten en insprekers, nu staat er steeds meer burgers op die zelf iets willen met, voor en in de samenleving. Als ze veel geld hebben noemen ze mecenas. Daarnaast zijn er talloze voorbeelden van zelforganisatie en van coöperaties die zich willen inzetten voor nieuwe combinaties van maatschappelijk en eigenbelang. Deze trend hangt volgens mij sterk samen met de manier waarop vraagstukken zich aandienen. De rijksoverheid kan een belangrijke rol spelen om triple en quadrupel helices tot een succes te maken. Daarvoor dient ze twee tegengestelde waarden te representeren: 1. Zorg dat de systemen voldoende gescheiden blijven om perverse effecten te voorkomen a. Vriendjespolitiek en gesloten netwerken tussen publieke en privaat b. Teveel nadruk op direct bruikbare kennis bij kennisinstellingen waardoor er geen ruimte meer is voor de innovaties van de toekomst c. Teveel nadruk op actieve burgers, met als ongewenst neveneffect dat derdenbelanghebbenden die zich niet melden het nakijken hebben. 2. Zorg dat de systemen voldoende verbonden blijven om de kansen op onderlinge meerwaarde te optimaliseren a. Zorg dat de ongelijksoortige relaties tussen overheden en bedrijven, maar ook tussen gemeenten, provincies en rijk toch gelijkwaardig functioneren. De erkenning van ongelijksoortigheid kan helpen een gelijkwaardige relatie te ontwikkelen. De nadruk heeft in het verleden sterk op het eerste gelegen. Nu zien we daar een dubbele, en dus hybride en dus gevaarlijke opgave bij komen. Een vitale politiek in de regio en transparantie in ketens en netwerken Op elke bijeenkomst over regiovorming in termen van slimme multi-level-governance en triple helix, maar ook in termen van klassieke regiovorming en de aansturing van het regiobureau, komt de vraag op tafel hoe het met het primaat van de politiek zit. Dat is een belangrijke vraag die op twee manieren aangevlogen wordt: a. Het primaat is heilig en de invulling die we er nu aan geven via raden en staten is ook heilig; er blijft ons dan geen andere mogelijkheid over dan het dusdanig opknippen van het vraagstuk dat het weer past bij een specifieke raad of staten. b. Het vraagstuk krijgt het primaat, juist omdat maatschappelijke impact en effectiviteit de primaire toetssteen is voor overheidshandelen en we gaan de politiek zo hervormen dat deze effectief gezaghebbend waarden kan toedelen aan de manier waarop we met dat vraagstuk omgaan. Als we vraagstukken centraal zetten, leidt dit onontkoombaar tot verlies van autonomie van alle betrokkenen. Dat verlies kan pijn doen en is dan vaak aanleiding om af te willen van samenwerking. Zo ging in Arnhem en Nijmegen bij velen de vlag uit toen de bovengemeentelijke organisatie Knooppunt Arnhem-Nijmegen verdween. Eindelijk konden de twee gemeenten, die cultureel sterk verschillend zijn weer autonoom aan de slag. Ondertussen is er echter wel twijfel over de eigen bestuurs- 6

7 kracht. In januari dit jaar zijn de gemeentebesturen en raden van de twee gemeenten weer om tafel gaan zitten op zoek naar nieuwe vormen van samenwerking. Dat zagen we al veel eerder in de Randstad, waar de WGR+ nog maar net was opgeheven of de metropoolregio s kwamen als paddenstoelen na een weldadige regen de grond uit. Het vraagstuk waar het bestuur zich voor gesteld ziet, jaagt dat wat sommigen niet willen toch steeds weer aan. Er lijken dan nog twee wegen open: een dusdanig schaalvergroting dat vraagstuk en bestuur weer samenvallen. Hoewel mij dit niet mogelijk lijkt, ligt dit voor sommigen wel besloten in maak verschil. Een begaanbaar pad zie ik vooral in het verbinden van de politici met trajecten waar het gebeurt, de trajecten waar vraagstukken worden verkend, worden geassembleerd en worden verder gebracht. De bestuurskracht vinden we in deze redenering steeds minder in organisaties en steeds meer in ketens en netwerken. En natuurlijk blijven organisaties belangrijke contribuanten aan keten- en netwerkproductie, maar zijn niet het dominante organiserend principe. Dit is een belangrijk agendapunt in maak verschil, evenals bij gemeenten en provincies. Het heruitvinden van het primaat van de politiek is om allerlei redenen urgent. En toch zou ook hier misschien wel veel bij het oude kunnen blijven als het gaat om structuren en tegelijkertijd veel veranderen in hoe partijen binnen deze structuren denken en doen. Ik denk daarbij aan het klimaatakkoord van Parijs uit december Binnen een jaar is het akkoord door alle 195 landen ondertekend. 2 Dit model van werken wordt in de meeste regio s toegepast. Eerst een resultaat en dat terugleggen naar de politieke organen. Slimmer en sneller gaat dan vooral om het resultaat sneller terug te leggen en vooral om vroegtijdige betrokkenheid. Zo is er het blijvende verlangen om als raden of staten kaders mee te geven. Dit het opstellen van kaders die werken en houdbaar blijven, blijkt evenwel een geweldig probleem. De vitale politiek uit zich dan vooral in het regelmatig betrekken van politici, terwijl de besluitvorming gewoon blijft zoals we deze in het huis van Thorbecke al lang kennen. De vraag daarbij is wel welke politici betrokken moeten worden. In regionale samenwerking ligt het voor de hand een belangrijke rol toe te delen aan Provinciale Staten. Zij zijn immers gekozen door de kiezers van een reeks van gemeenten en zijn beter in staat om bovenlokale belangen centraal te stellen op de eigen agenda. Een deel van het politiek deficit is daarmee zonder grote ingrepen te verminderen. Feitelijk zie ik de ontmoetingen tussen politici van verschillende bestuurlijke eenheden en lagen ook toenemen. We hebben er alleen nog geen oog en naam voor. Dat wat zich nu al ambtelijk en bestuurlijk voltrekt tussen gemeenten en provincies, zou verder uitgewerkt kunnen worden voor politici. Ze formeren zich dan rond vraagstukken en komen in gemengde samenstelling bij elkaar om het vraagstuk met elkaar te bespreken en kijken welke de kwaliteitscriteria waaraan voldaan moet worden. Het zou mooi zijn wanneer BZK niet alleen Drechtsteden toestaat om gemandateerde besluitvorming toe te passen, maar breder zou experimenteren met nieuwe vormen van gezaghebbend waarden toepassen 3. Dit dat actief te koppelen aan directe democratie en expert judgement ontstaat een vorm van kwaliteitsbewaking die weer als bevredigend zou kunnen worden ervaren. 2 Een nieuwe president of regering van een der 195 landen kan dit weer ongedaan maken, maar niet zonder hoge kosten van betrouwbaarheid en legitimiteit. 3 Nog beter zou het zijn wanneer ook de Tweede Kamer daarin een rol zouden willen spelen. Ik vrees dat er sinds Randstad Urgent weinig verandert is. Op een uitnodiging tot gesprek tussen de drie politieke lagen, gingen politici uit raden en provinciale staten in, maar Tweede Kamerleden niet. 7

8 Om de transparantie te vergroten lijkt het me ook een geweldige stap voorwaarts wanneer de toezicht-organisaties van dit land niet langer de aparte organisaties beoordelen op doelbereiking, maar vanuit het vraagstuk redenerend in kaart proberen te brengen welke organisaties waarde toevoegen en welke juist belemmerend werken om het vraagstuk verder te brengen. 8