bieden waar een park in de wijk Lewenborg in Groningen) soorten heeft er gebroed, óf de De dekking geteld. Mogelijk is verder een enkel paar

Transcriptie

1 Broedvogelinventarisatie van kluut, plevieren, meeuwen en sterns in Groningen in 989 staat een overzicht van potentieel geschikte ge Kees Koffijberg en Klaas van Dijk bieden waar in 989 is geïnventariseerd. Enkele kleine gebieden (o.a. vloeivelden Den Andel, enkele zandgaten waar oeverzwaluwen broeden en Inleiding een park in de wijk Lewenborg in Groningen) staan hier niet in ver In 989 is in de provincie Groningen voor het derde achtereenvolgende jaar een integrale broedvogelinventarisatie uitgevoerd van kluut, plevieren, meeuwen en sterns. Deze meld, Deze gebieden wel onderzocht, zijn maar óf geen van de getelde soorten heeft er gebroed, óf de locatie is vermoedelijk zeer tijdelijk. inventarisaties worden gecoördineerd De dekking is voor de meeste soorten door de Werkgroep Koloniebroedvogels, in het kader van het Bijzondere Soorten Projekt (BSP) van SOVON. vrijwel compleet. Eén kolonie kokmeeuwen (Zuidlaardermeer) is niet In dit artikel wordt verslag gedaan geteld. Mogelijk is verder een enkel van de resultaten. paar kleine plevieren aan de aandacht ontsnapt. Zo zijn in 989 voor Methode deze soort nog enkele nieuwe broedplaatsen ontdekt, die waarschijnlijk ook al in eerdere jaren waren bezet. Bij de inventarisaties is gebruik gemaakt van standaardmethodieken, overeenkomstig de richtlijnen voor Resultaten het BSP (SOVON & CBS 986, Hustings et al. 985). Een meer uitgebrelde beschrijving van de gevolgde werkwijze is te vinden in de verslagen In tabel zijn per soort de aantallen per (deel)gebied opgenomen. Van een aantal soorten volgt hieronder over 987 en 988 (Van Dijk et al. een korte bespreking. Hoewel niet 988, Koffijberg & Van Dijk 989). Naast los, telefonisch verzameld, als broedvogel vastgesteld, zijn tevens een aantal opmerkingen over de zwartkopmeeuw opgenomen. materiaal, zijn ook gegevens verwerkt van andere broedvogelinventarisaties (o.a. PPD, SBB en Oeverzwaluwen). In figuur

2 Lauwersmeer Westpolder 3 Julianapolder Negenboerenpolder 5 LinthorstHomanpolder 6 Noordpolder 7 Lauwerpolder 8 Emmapolder 8 Zuidlaardereer 9 Eemspolder 9 Foxholstermeer 0 Eemshaven 30 Borgmeren, Harkstede kustgeb. EemshavenDelfzijl 3 Ae's, Woudbloem haven Delfzijl 3 Hoeksmeer 3 industrieterrein Delfzijl 33 Schildmeer kustgebied Termunten 3 Hondshalstermeer 5 Punt van Reide 35 Barlagenpolder, 't Waar 6 Dollard 36 Midwolderplas 7 Doezumermieden 37 De Tjamme 8 Jilt Dijksheide, Opende 38 Klein Ulsda, opspuitterreinen 9 zandgat Trimunt 39 industrieterrein Winschoten 0 Bakkerom 0 trafo AG Wildervankkan., Veendam Tolberterpetten vloeivelden Ommelanderwijk Leekstermeer Heeresmeer, Nieuwe Pekela 3 vloeiv. CSM, Hoogkerk 3 Veenhuizerstukken vloeiv. Suikerunie, Hoogkerk 5 Paddepoel, opspuitterrein vloeivelden Blekslage 5 ven Ter Borg 6 industrieterrein Groningen 6 vloeivelden Ter Apel 7 Paterswoldse/Hoornsemeer 5

3 6 qebied Kluut Kleine Plevier Bontbekplevier Strandplevier Dwergmeeuw Kokmeeuw Westpolder 9 _ 38 Julianapolder 598 Negenboerenpolder 5 75 Linthorst Homanpolder Noordpolder Lauwerpolder Emmapolder 6 totaal Noordkust Eemshaven haven Delfzijl industrieterrein Delfzijl 88 kustgebied Termunten 3 Punt van Reide Do!ard 5 69 Lauwersmeer TOTAAL KUSTGEBIED Jilt Dijksheide, Opende 35 zandgat Trimunt vloeivelden CSH, Hoogkerk 5 05 vloeivelden Suikerunie, Hoogkerk 5 industrieterrein Groningen Paterswoldse/Hoornsemeer Lewenborg, Groningen Zuidlaardermeer + Foxholstermeer (opspuitterrein) 5 Borgmeren, Harkstede Ae's, Woudbloem 5 Hondshalstermeer 0 Barlagenpolder, 't Waar Midwolderplas De Tjamme Klein Ulsda (opspuitterreinen) industrieterrein Winschoten vloeivelden Ommelanderwijk Veenhuizerstukken, Stadskanaal vloeivelden Blekslage 3 vloeivelden Ter Apel 35 TOTAAL BINNENLAND TOTAAL ALLE GEBIEDEN t 6

4 Dollard qebied Stormmeeuw Kleine Mantelmeeuw Zilvermeeuw Visdief Noordse Stern Zwarte Stern Westpolder Julianapolder Negenboerenpolder 33 Linthorst Homanpolder 3 Noordpolder Lauwerpolder Emmapolder totaal Noordkust 36 Eemshaven haven Delfzijl industrieterrein Delfzijl kustgebied Termunten Punt van Reide Lauwersmeer TOTAAL KUSTGEBIED Jilt Dijksheide zandgat Trimunt vloeivelden CSM, Hoogkerk vloeivelden Suikerunie, Hoogkerk industrieterrein Groningen Paterswoldse/Hoornsemeer Lewenborg, Groningen Zuidlaardermeer 3 Foxholstermeer (opspuitterrein) Borgmeren, Harkstede Ae's, Woudbloem Hondshalstermeer Barlagenpolder, 't Waar Midwolderplas De Tjamme Klein Ulsda (opspuitterrein) industrieterrein Winschoten vloeivelden Ommelanderwijk Veenhuizerstukken, Stadskanaal vloeivelden Blekslage vloeivelden Ter Apel TOTAAL BINNENLAND TOTAAL ALLE GEBIEDEN

5 Kluut Het aantal broedparen van deze soort bedroeg Het overgrote deel broedde langs de Noordkust (77 paar). Evenals in 987 en 988 werden de meesten aangetroffen Negenboerenpolder, in de Linthorst Homanpolder en Noordpolder. In de Dollard zaten 5 paar en in het Lauwersmeer was in 98 als nestjong geringd in Doel (bij Antwerpen, België) en in 985 als broedvogel op het nest gevangen op de kwelders Holwerd. bij In de zomers erna werd de vogel nooit weer in het broedgebied bij Holwerd opgemerkt, maar in 989 dook hij weer op in een kolonie op de nog slechts 6 paar. De weinige kwelder van de Negenboerenpolder. De kluten in het binnenland werden tweede kluut was in 98 op het nest voornamelijk op De Tjamme waargeno bij Holwerd gevangen, broedde er in men (00 paar). 985, maar niet in de jaren erna. In 989 zat dit exemplaar in een andere Van de 77 paar langs de Noordkust kolonie in de Negenboerenpolder. De laatste vogel, waargenomen op de zaten er 388 (3%) binnendijks (tabel ). Dit komt overeen met 987 (9%) en 988 (%). In een plas kwelder van de Noordpolder, was in langs de zeedijk in de Noordpolder broedden 85 paar. De overige op het nest bij Holwerd gevangen meer en er in de zomers erna niet gezien. paar zaten op bouwland, in percelen bieten (58%,), zomergraan (3%), aardappels (0%) en kool (0.3%)). In Kleine plevier de Dollard werden 50 paar {%) binnendijks vastgesteld. percentage is vergelijkbaar met Dit Noordkust, in tegenstelling dat van de tot 987 (60%,) en 988 (%,). De binnendijks broedende kluten hadden zich gevestigd in bieten (9%) en zomergraan (6%). tabel. Aantal paren binnendijks broedende kluten langs Noordkust in 989 de Er werden 333 paar kleine plevieren geteld. De soort werd verspreid over vrijwel de hele provincie in kleine aantallen aangetroffen, De beste locaties waren het Lauwersmeer (5 paar), vloeivelden GSM Hoogkerk ( paar) en een opspuitterrein bij Klein Ulsda ( paar). Er werden ook twee 'nieuwe' broedlocaties gevonden: het industrieterrein van Winschoten en de vloeivelden in Ommelanderwijk. In Winschoten bleken ook in 988 (en waarschijnlijk ook al Westpolder 0 Julianapolder 8 Negenboerenpolder 6 Linthorst Homanpolder 0 Noordpolder 05 eerder) kleine plevieren gebroed te hebben. Hetzelfde geldt waarschijnlijk voor Ommelanderwijk. De meeste vogels broedden op vloeivelden (38%) en opspuitterreinen (5%). Lauwerpolder 8 Emmapolder Eemspolder 0 Bontbekplevier Alle meldingen van Bontbekplevieren Totaal 388 kwamen uit het kustgebied. De belangrijkste broedplaatsen waren gelegen in de Dollard (6 paar), het Lauwersmeer (5 paar), Eemshaven ( paar) en haven Delfzijl ( paar). Er werden vier gekleurringde kluten gezien. Op een opspuit terrein bij Klein Ulsda broedde een vogel die vermoedelijk uit het Noordduitse Waddengebied kwam (precieze gegevens nog niet bekend). Langs de Noordkust De meeste paren werden gevonden op buitendijkse zandstranden (0 paar, %). In de Dollard werden paar aangetroffen in bietenakkers langs de zeedijk. werden drie broedende kluten met kleurringen ontdekt. De eerste vogel 8

6 Zwartkopmeeuw Op 9, 6, en 3 mei werd op het industrieterrein bij Delfzijl in een kokmeeuwenkolonie een adulte zwartkopmeeuw in broedkleed waargenomen. Deze vogel verdedigde een territo Evenals in 988 broedde in 989 in de haven van Lauwersoog paar op een plankier tussen vier meerpalen bij de aanlegplaats van de veerboot. rium aan de rand van de kolonie. Ook werd eenmaal met nestmateriaal Visdief gesleept. Ongepaarde, territoriale zwar tkopmeeuwen in kokmeeuwenkolo Totaal werden paar vlsdieven nies zijn onbekend geen verschijnsel (Glutz von Blotzheim & Bauer 98). In Groningen zijn tot nu toe nog geen broedgevallen van zwartkopmeeuwen vastgesteld. Wel zijn de laatste jaren een tweetal waarnemingen van adulte vogels in het broedseizoen gedaan (8 mei 987 industrieterrein Delfzijl, bij kok opgespoord. De meeste visdieven broedden langs de kust (569 paar, 85%), met als belangrijke gebieden de Lauwerpolder (5 Linthorst Homanpolder (88 in paar), paar), dustrieterrein Delfzijl (85 paar), Punt van Reide (85 paar) en het Lauwersmeer (8 paar). In het binnenland werden, verspreid over een meeuwenkolonie, 500 m verwijderd van de hierboven genoemde kolonie en en 3 mei 989 vloeivelden Den Andel). Gezien de recente uitbreiding in Nederland als broedvogel, is het aan te bevelen in de toekomst op deze soort te letten. tiental plaatsen, 990 paar geteld. Relatief veel visdieven werden waargenomen op de vloeivelden van de Suikerunie bij Hoogkerk (6 paar), Foxholstermeer (0 paar) en De Tjamme (05 paar). Opmerkelijk was een paartje visdieven in een park bij de Groningse wijk Lewenborg. Kokmeeuw Noordse stern De broedvogelpopulatie van kokmeeuw bedroeg paar. Verreweg het grootste deel hiervan zat langs de kust (5 58 paar, 96%). De kwelders van de Noordkust herbergden de grootste aantallen ( 59 paar), Verspreid in het kustgebied werden 70 paar noordse sterns opgemerkt. Het grootste aantal werd geteld in het Lauwersmeer (35 paar). Overigens werden broedgevallen vastgesteld in met als belangrijkste deelgebieden de Eemshaven ( paar), op de kwelders langs de Noordkust ( paar) en de Julianapolder, Linthorst Homanpolder en Lauwerpolder. Andere belangrijke kolonies waren gevestigd op de Punt van Reide ( paar). in de Dollard (69 paar) en op het industrieterrein van Delfzijl (88 Discussie paar). In het binnenland werden totaal 707 paar genoteerd, In tabel 3 staat een totaaloverzicht waarvan de helft (35 paar) op de vloeivelden van Ter Apel. van de resultaten over 987, 988 en 989 (incl. nagekomen gegevens voor 987 en 988). Met uitzondering van de stormmeeuw werden in 989 bij Zilvermeeuw alle soorten minder broedparen geteld. Deze afname is in diverse gevallen grotendeels of geheel te wijten aan de situatie in het Lauwersmeer. Door de steeds verder voortschrijdende vegetatiesuccessie en de komst van natuurlijke predatoren (Vos), wordt de kwaliteit van Van deze soort werden 7 paar geregistreerd. De grootste aantallen werden gevonden in het Lauwersmeer (6 paar) en op het industrieterrein bij Delfzijl (60 paar). Daarbuiten werden broedende zilvermeeuwen waargenomen in de Delfzijl ( paar) en op haven van de kwelder het Lauwersmeer voor pioniervogels als kluut, pleviertjes, meeuwen en van de Negenboerenpolder ( paar). sterns de laatste jaren duidelijk minder (Nico Beemster, Altenburg et al. 985). Bij kluut speelt waar 9

7 tabel 3. Totaal aantal broedparen koloniebroedvogels in Groningen in 987'89 Soort Kluut Kleine plevier Bontbekplevier Strandplevier 67 5 Dwergmeeuw 37 8 Kokmeeuw Stormmeeuw Kleine mantelmeeuw Zilvermeeuw Visdief Noordse stern Zwarte stern 9 8 feit dat ook langs de kust niet meer schijnlijk ook de geringe neerslaghoeveelheid in het voorjaar een rol de aantallen van een aantal jaren geleden bij de geringere broedvogelaantallen. Enkele broedplaatsen (o.a. op broeden (zie daarvoor Koffijberg & Van Dijk 989), moeten er het industrieterrein bij Delfzijl) ook andere factoren zijn die zorgen voor een afname van de kokmeeuw. waren hierdoor opgedroogd. De terugval in het aantal visdieven komt vooral door de opvallende afname van Overigens heeft zich in 989, mede de kolonie op de Punt van Reide (van 5 paar in 987, 6 paar in 988 in verband met de ontwikkelingen bij De Tjamme en het Hondshalstermeer, naar 85 paar in 989). Mogelijk is in OostGroningen een sterke ver een deel van deze kolonie verhuisd schuiving voorgedaan van het binnen naar de Duitse zijde van de Eems, land (Hondshalstermeer, De Tjamme, waar enkele zeer geschikte opspuitterreinen liggen. 't Waar) naar de kust (industrieterrein Delfzijl, Punt van Reide, Dollard). Hierbij bleven de totalen In tegenstelling tot het kustgebied, nam het aantal kokmeeuwen dat in het binnenland broedt in 989 nog verder af. In de drie inventarisatie jaren zijn de aantallen hier met 87% verminderd, van ruim 500 paar in 987 naar ruim 700 in 989. In Drente gelijk: 30 paar in 988 en 3 paar in 989. De sterke afname in het binnenland werd volledig gecompenseerd door een toename langs de kust, met name in de Dollard (van 9 paar in 988 naar 69 paar in 989). Hierdoor is het gebied vermoedelijk speelt zich een vergelijkbare ontwikkeling af (Van Os 989). Tekenend is de situatie in natuurgebieden als De Tjamme en het Hondshalstermeer. In 987 zaten in beide gebieden 000 weer wat geschikter geworden voor kokmeeuwen en kluten. Bovendien verklaart dit waarom in 989 weer een beduidend hoger percentage kluten buitendijks is gaan broeden paar kokmeeuwen. In 988 was dit (in vergelijking met 987 en 988). teruggelopen tot 600 paar en in In 990 wordt voor de vierde maal 989 zaten er nog 00 paar. Verklaringen voor deze snelle afname kunnen zijn: vegetatieontwikkelingen een inventarisatie van koloniebroedvogels georganiseerd. Vogelaars die broedgevallen van de bewuste soorten (dit gaat deels op voor het Hondshalstermeer, med. Roelof Blaauw) en waarnemen, worden verzocht dit aan de komst van vossen in de kolonie (dit is waarschijnlijk het geval bij ons te melden. Aanvullingen op de in dit verslag gepresenteerde cijfers De Tjamme, med. Roelof Blaauw). Gezien de situatie in Drente en het zijn eveneens welkom. 0

8 Correcties op het verslag (De Grauwe Gors 6 (): 75. over 988 Dijk, K. van, H. Koffijberg & K. Koffijberg (988): Broedvogelinventarisatie van Kluut, plevieren, tabel (blz. 30/3). meeuwen en sterns in Groningen in 987. De Grauwe Gors 6 (): 75, Kleine plevier: ind.terrein Delfzijl 3 paar (+); Glutz von Blotzheim, U.N. & toevoegen: ind.terrein Winschoten K.M. Bauer (98): Handbuch der paar; totaal kustgebied Vogel Mitteleuropas, 6 paar/binnenland 730 paar/alle gebieden 36 8/. Akademische Verlagsgesellschaf t, Wiesbaden. paar. Zilvermeeuw: Lauwersmeer paar (+); totaal kustgebied/alle gebieden 59 Hustings, M.F.H., R.G.M. Kwak, P.F.M. Opdam & M.J.S.M. Reijnen (985): Vogelinventarisatie. Achtergronden, richtlijnen en verslagleg paar. ging. Pudoc, Wageningen/Vogelbescherming, Zeist. Koffijberg, K. & K. van Dijk (989): Dank Alle terreineigenaren worden bedankt Broedvogelinventarisatie van Kluut, plevieren, meeuwen en sterns in Groningen in 988. De Grauwe Gors 7 (): 835. voor de toestemming hun terreinen te mogen betreden. Aan de inventarisaties werkten mee: EricJan Alblas, Mark Bakker (JVWG Zuidlaren), Martijn Bakker, Nico Beemster (RWS), Roelof Blaauw (SBB), Egbert Boekema, Egge Boerma, André Boven, Klaas van Dijk, Henk Dijkstra, Jan Glas, Ab Hummel, Henk Hut (SBB), Jan van 't Hoff (PPD), Henk v.d. Jeugd, Alco van Klinken, Emo Klunder, Henk Koffijberg, Kees Koffijberg, Ben Koks, Klaas Koopman, Jeroen Niezen, BartJan Prak, Kees van Scharenburg (PPD), Aart v.d. Spoel, Richard Ubels, Peter Venema, Berend Voslamber en Nico de Vries (SBB). Meinte Engelmoer verstrekte aanvullende gegevens over de gekleurringde kluten. Os, B.L.J. van (989): De Kokmeeuw Larus ridibundus als broedvogel in Drente in 986. Drentse Vogels /3; 53. SOVON & CBS (986): Handleiding BSP Bijzondere Soorten Project (broedvogels). (Dit is mededeling van de Werkgroep Koloniebroedvogels.) Adres auteurs: Kees Koffijberg; Uiteinderweg 9905 RG HOLWIERDE (05960) 0 (weekend) (0300) (doordeweeks, overdag) Klaas van Dijk Vermeerstraat 8 Financiële ondersteuning werd verleend door de Provincie Groningen. 978 SN GRONINGEN (050) 8 9 Literatuur Altenburg, W., N. Beemster, K. van Dijk, P. Esselink, D. Prop & H. Visser (985): Ontwikkeling van de broedvogelbevolking van het Lauwersmeer in Limosa 58: 96.