toepassingen van voedingssupplementen, in het bijzonder van probiotica

Transcriptie

1 Auteurs Prof.dr. R.J.M. Brummer Prof.dr. Robert-Jan Brummer is programmadirecteur Voeding en Gezondheid van het Wageningen Centre for Food Sciences (WCFS) en hoogleraar Medische Voedingsleer en Klinische Diëtiek verbonden aan de faculteit der Geneeskunde van de Universiteit Maastricht. Robert-Jan Brummer studeerde geneeskunde in Nijmegen en promoveerde in 1992 aan de universiteit van Göteborg, Zweden. Sinds 1990 is hij werkzaam als maag-, darm- en leverarts in het Academisch Ziekenhuis Maastricht en hij vervulde diverse functies bij het interfacultaire onderzoeksinstituut NUTRIM (Nutrition and Toxicology Research Institute Maastricht), waarvan hij onlangs waarnemend wetenschappelijk directeur werd. In 2002 werd hij benoemd tot hoogleraar Medische Voedingsleer en Klinische Diëtetiek in de faculteit der Geneeskunde van de Universiteit Maastricht. Hij bekleedt diverse nationale en internationale bestuursfuncties op het gebied van voeding, gezondheid en ziekte en is sinds enkele jaren tevens actief bij de opbouw van kennisnetwerken en innovaties op het terrein van agrofood in Nederland. J. van Dommelen Jeanne van Dommelen is als diëtist werkzaam bij thuiszorgorganisatie Carinova in Raalte. Zij heeft jarenlang gewerkt op de documentatieafdeling van het Nederlands Paramedisch instituut als vakreferent diëtetiek. Zij schrijft referaten voor het Nederlands Tijdschrift voor Voeding &Diëtetiek. H. Öztürk, Msc Halime Öztürk is diëtist en heeft aan de Wageningen Universiteit gestudeerd voor epidemioloog. Zij is docent aan de opleiding Voeding & Diëtetiek aan de Hogeschool van Amsterdam.

2 126 Evidence-based diëtetiek N.M. de Roos, PhD Nicole M. de Roos studeerde Voeding van de mens aan de Wageningen Universiteit. Na haar afstuderen in 1995 werkte ze aan diverse onderzoeksprojecten. In 1998 startte ze haar promotieonderzoek naar de effecten van transvetzuren op het vaatstelsel (promotoren Katan en Schouten). Sinds haar promotie in 2001 werkt ze als stafmedewerker onderwijs en onderzoek op de afdeling Diëtetiek en Voedingswetenschappen van het UMC Utrecht. Daar ondersteunt ze de diëtisten in het evidence-based werken door begeleiding te geven bij het beschrijven van patiëntengroepen, het schrijven van richtlijnen en artikelen, het formuleren van onderzoeksvragen en het uitvoeren van kleinschalig praktijkgericht onderzoek. Haar aandachtsgebieden zijn het meten van energieverbruik, antropometrie en (klinisch) voedselconsumptieonderzoek. Verder is ze geïnteresseerd in de klinische toepassingen van voedingssupplementen, in het bijzonder van probiotica en n-3-vetzuren. P.J.M. Weijs, PhD Peter Weijs is senior docent en coördinator afstudeerprojecten en onderzoek aan de opleiding Voeding & Diëtetiek aan de Hogeschool van Amsterdam. Hij is tevens coördinator onderzoek bij de dienst Diëtetiek en Voedingswetenschappen van het VU medisch centrum in Amsterdam. Hij geeft en coördineert onderwijs aan de opleiding Gezondheidswetenschappen van de Vrije Universiteit in Amsterdam. In deze functies werkt hij op verschillende manieren aan evidence-based diëtetiek, door de diëtetiek in het VUmc te ondersteunen en voor zeer uiteenlopende opdrachtgevers uit de praktijk. Hij is als hoofd van het Voedingslab van de Hogeschool van Amsterdam tevens actief in praktijkonderzoek, met en door studenten en docenten. Dit praktijkonderzoek is met name gericht op de effectiviteit van interventies door diëtisten en voedingskundigen, en wordt gedaan door lichaamssamenstelling en energieverbruik te meten. M. Former-Boon (hoofdredacteur) Majorie Former-Boon is diëtist en journalist en heeft een eigen tekstbureau. Zij is onder meer hoofdredacteur van het Informatorium voor Voeding & Diëtetiek en het zakboek Ziektegerelateerde ondervoeding bij volwassenen (beide van uitgever Bohn Stafleu van Loghum) en van Voeding &Visie(uitgever Academic Journals). Daarnaast is zij auteur van boeken over voeding en gezondheid voor een breed publiek en schrijft zij artikelen voor vaktijdschriften.

3 Auteurs 127 J.J. van Duinen, Msc (redacteur) Jolanda van Duinen is (sport)diëtist en gezondheidswetenschapper en werkzaam als projectmanager klinisch onderzoek. Zij is tevens redacteur van het Informatorium voor Voeding & Diëtetiek en het zakboek Ziektegerelateerde ondervoeding bij volwassenen (beide van uitgever Bohn Stafleu van Loghum). Met dank aan Faridi van Etten-Jamaludin, Clinical Librarian, Medische Bibliotheek Academisch Medisch Centrum Amsterdam, voor het bewerken van bijlage 4.2 over het zoeken op PubMed.

4 Verklarende woordenlijst Deze verklarende woordenlijst is onder meer gebaseerd op Evidencebased Richtlijnontwikkeling, Handleiding voor werkgroepleden van het Kwaliteitsinstituut voor de Gezondheidszorg CBO, april 2005 en Inleiding in evidence-base medicine van M. Offringa (tweede herz. druk), Bohn Stafleu van Loghum, Betrouwbaarheid De mate waarin een meting onafhankelijk is van toeval. Betrouwbaarheid is globaal te omschrijven als de nauwkeurigheid van het instrument, nauwkeurigheid in de zin van herhaalbaarheid of reproduceerbaarheid: als hetzelfde object een tweede keer met hetzelfde instrument gemeten wordt, moet dat dezelfde uitkomst opleveren. Betrouwbaar zijn waarnemingen die onder dezelfde omstandigheden herhaald, dezelfde uitkomst geven. Betrouwbare waarnemingen hebben geringe toevallige fouten. Betrouwbaarheidsinterval Een betrouwbaarheidsinterval wordt berekend uit de steekproefgegevens en geeft het gebied van waarden aan waarbinnen werkelijke waarden van de populatie met een zeker graad van waarschijnlijkheid liggen. Bibliografie Literatuurlijst of -opgave. Hierin staan de publicaties die een auteur of onderzoeker gebruikt heeft. Het kan ook een lijst met aanbevolen boeken en artikelen zijn. Ook wel referentielijst genoemd. Beschrijvend onderzoek Onderzoek waarbij het gaat om registratie en systematische ordening van wat zich voordoet op een bepaald gebied, aan de hand van een van tevoren gegeven systematiek (regels, criteria), waarbij niet wordt ge-

5 Verklarende woordenlijst 129 streefd naar de ontwikkeling van een theorie of het formuleren van een hypothese. Bias Vertekening die kan optreden als gevolg van een fout bij de opzet van de studie, bij het verzamelen van de gegevens, het analyseren, het interpreteren van de resultaten en het publiceren. Synoniem: systematische meetfouten. Causaliteit Oorzakelijk verband. Een causaal of oorzakelijk verband voldoet aan drie criteria: oorzaakvariabele X moet voorafgaan aan gevolgvariabele Y, er moet een statistisch verband (covariatie) zijn tussen X en Y en het statistische verband tussen X en Y mag niet zijn ontstaan doordat een derde variabele die samenhang teweegbrengt. Cochrane Collaboration Internationale organisatie die zich tot doel stelt om ondersteuning te bieden bij het nemen van geïnformeerde beslissingen over gezondheidszorg. Zij doet dit door systematische reviews en meta-analyses te publiceren over de effecten van gezondheidsinterventies. Cochrane Library Verzameling databanken voortgekomen uit de Cochrane Collaboration, met als belangrijkste bestanden: Cochrane Database of Systematic Reviews, hiervan staan de meeste samenvattingen ook in PubMed; Database of Abstracts of Reviews of Effectiveness (DARE), dit zijn op kwaliteit beoordeelde systematische reviews die geen Cochranereviews zijn. Cohortonderzoek Longitudinaal observationeel onderzoek waarbij personen met bepaalde eigenschappen gedurende een periode worden gevolgd en na verloop van tijd onderling worden vergeleken op eigenschappen, blootstellingen en ontwikkelde ziektebeelden. De onderzoeksrichting is van determinant naar ziekte. Confounder Verstorende variabele die verantwoordelijk is voor een vertekende weergave van de relatie tussen de centrale determinant en de ziekte.

6 130 Evidence-based diëtetiek Consensusmethode Methode waarbij professionals door middel van discussie gezamenlijk aanbevelingen voor goede medische zorg opstellen door zo lang met elkaar te praten als nodig is om tot overeenstemming te komen. Controlegroep Groep objecten die in een experimentele situatie, in tegenstelling tot de experimentele groep, niet wordt blootgesteld aan de werking van een onafhankelijke variabele X en die als contrast dient voor de experimentele groep (ook referentiegroep). Controlled (randomized) clinical trial Klinisch onderzoek waarbij een of meer experimentele groepen worden vergeleken met een of meer controlegroepen, die de interventie of behandeling niet krijgen. Wanneer de experimentele groepen willekeurig (at random) worden ingedeeld, spreekt men van een controlled randomized clinical trial. Cubby Optie in PubMed waarmee een zoekstrategie kan worden opgeslagen zodat die op een later tijdstip nog eens uitgevoerd kan worden. Cubby of My NCBI biedt niet alleen mogelijkheden voor het opslaan van zoekacties maar ook een alert -mogelijkheid. De resultaten van de zoekactie worden dan met de gevraagde frequentie naar het opgegeven adres gestuurd. Dwarsdoorsnedeonderzoek Onderzoek waarbij op hetzelfde tijdstip verschillende waarnemingen worden verricht bij een te onderzoeken persoon of populatie. Er is dus één meetmoment, in tegenstelling tot longitudinaal onderzoek. Synoniemen: cross-sectioneel onderzoek, transversaal onderzoek. EBRO Zie: evidence-based richtlijnontwikkeling. Embase Elektronische database met medische en aanverwante artikelen, vergelijkbaar met Medline maar met een eigen woordenstructuur. Embase bevat meer artikelen uit Europese tijdschriften en is meer op farmacotherapie gericht en daarom complementair aan Medline. De databank is alleen door abonnees te raadplegen.

7 Verklarende woordenlijst 131 Evidence Onderbouwing waarbij bronnen genoemd worden en waarvan de juistheid en recentheid te achterhalen is. Evidence-based medicine Methode waarbij gestreefd wordt naar het gewetensvol, expliciet en oordeelkundig gebruik van het huidige beste bewijsmateriaal. Evidence-based wil niet zeggen dat er voor alle geneeskundige interventies sprake moet zijn van harde bewijzen, maar wel dat de beschikbare evidence systematisch is geselecteerd en op gestructureerde wijze is gewogen en gebruikt. Evidence-based richtlijn Document met aanbevelingen ter ondersteuning van de besluitvorming door professionals in de zorg en patiënten. Berust op de resultaten van wetenschappelijk onderzoek met daarop gebaseerde discussie en aansluitende meningsvorming, gericht op het expliciteren van doeltreffend en doelmatig handelen. Evidence-based richtlijnontwikkeling (EBRO) Methode voor het ontwikkelen van evidence-based richtlijnen. Het Nederlandse EBRO-platform wordt gevormd door organisaties die actief en/of geïnteresseerd zijn in richtlijnontwikkeling. Vertegenwoordigers van deelnemende organisaties komen enkele keren per jaar bij elkaar en streven ernaar de ontwikkeling van richtlijnen te verbeteren en op elkaar af te stemmen. Evidence-tabel Overzicht van de belangrijkste onderzoeken die antwoord geven op een bepaalde uitgangsvraag. Bedoeld om de gebruikte evidence overzichtelijk en compact weer te geven voor de lezer van de richtlijn. Experimentele groep Groep objecten die in een experimentele situatie wordt blootgesteld aan de werking van een onafhankelijke variabele. Synoniem: interventiegroep. Gouden standaard In diagnostisch onderzoek: de test waarvan algemeen geaccepteerd wordt dat deze de werkelijke situatie (ziek of niet-ziek) het best weergeeft. Ook wel referentietest genoemd.

8 132 Evidence-based diëtetiek Indicator Meetbaar element van de zorgverlening met een signalerende functie met betrekking tot de kwaliteit van de betrokken zorg(aanbieder). Er bestaan verschillen soorten indicatoren. Structuurindicatoren geven informatie over de organisatie van een zorgsysteem of over de omstandigheden die nodig zijn om de gewenste zorg te leveren. Procesindicatoren geven informatie over de handelingen die nodig zijn om kwaliteit te leveren (bijv. het opvolgen van richtlijnen). Uitkomstindicatoren zijn gericht op de uitkomsten (product of effect) van zorg. Prestatie-indicatoren hebben als doel de prestatie van verschillende zorgaanbieders met elkaar te vergelijken en kunnen bestaan uit de drie genoemde soorten indicatoren. Impactfactor De impactfactor van een bepaald tijdschrift voor een bepaald jaar wordt berekend uit het aantal keren dat in de daaraan voorafgaande twee jaren is verwezen naar artikelen uit dat tijdschrift, gedeeld voor het totaal aantal artikelen in dat tijdschrift gedurende die twee jaren. Hoe vaker naar een tijdschrift is verwezen, des te hoger de impactfactor en als des te belangrijker het tijdschrift wordt beschouwd. Interventiegroep Zie: experimentele groep. Knelpuntenanalyse Methode om inhoudelijke en/of organisatorische knelpunten in de zorg op te sporen die als basis kunnen dienen voor het opstellen van de richtlijn. Op deze manier sluit de richtlijn zo goed mogelijk aan bij de behoefte van de dagelijkse praktijk. Level of evidence Niveau van bewijskracht; hulpmiddel om de gevonden wetenschappelijke literatuur te graderen. Aan een onderzoek wordt meer bewijskracht toegekend wanneer de opzet en uitvoering van het onderzoek zodanig zijn dat er geen systematische vertekenening van de uitkomst op kan treden. Synoniem: mate van bewijs. Literatuurbeoordelingsformulier Formulier om de validiteit van onderzoeken te beoordelen. Hiermee kan een inschatting worden gemaakt van de mate en de richting van

9 Verklarende woordenlijst 133 een mogelijke bias (vertekening). Er zijn formulieren ontwikkeld voor verschillende typen onderzoek. Literatuurzoekformulier Formulier voor het specificeren van de zoekvraag: bijvoorbeeld in welke databases moet worden gezocht, vanaf welk jaar, met welke trefwoorden. Literatuuronderzoek Het opzoeken, lezen, analyseren, evalueren, organiseren en rapporteren van bronnen over een bepaalde onderwerp. MeSH Afkorting van Medical Subject Heading. Alle artikelen in de Medlinedatabank zijn geïndexeerd met behulp van MeSH-termen. Deze index van meer dan trefwoorden is hiërarchisch geordend. De trefwoorden staan in onderling (hiërarchisch) verband en zijn bijeengebracht in een thesaurus. De MeSH-index is een dynamisch systeem waarin termen worden toegevoegd, vervangen, verfijnd enzovoort. Meta-analyse Systematische review waarbij de resultaten van een aantal vergelijkbare klinische onderzoeken worden gebundeld (gepoold) en herberekend. Hierdoor wordt het mogelijk om met een grotere betrouwbaarheid een uitspraak te doen over het effect van een interventie of behandeling. Niet-vergelijkend onderzoek Onderzoek waar bij geen groepen patiënten met elkaar worden vergeleken. Hieronder vallen onder andere beschrijvend onderzoek en case reports. Number needed to treat (NNT) Getal dat aangeeft hoeveel personen moeten worden behandeld gedurende de onderzochte termijn om één extra geval van een bepaalde ziekte te genezen of te voorkomen. De NNT is afhankelijk van het achtergrondrisico. Naarmate dit risico hoger is, zal het NNT van een gebleken effectieve interventie lager zijn en zal de interventie meer de moeite waard zijn.

10 134 Evidence-based diëtetiek Odds De verhouding tussen de kans dat een bepaalde gebeurtenis of ziekte wél optreedt en de kans dat dit niet gebeurt. Als de kans op genezing 0,75 (75%) bedraagt, is de kans op geen genezing 0,25 (25%) en de odds voor genezing 0,75/0,25 = 3. Met andere woorden: de kans op genezing is drie keer zo groot als de kans op geen genezing. Odds-ratio De verhouding tussen twee odds. De odds-ratio is een maat voor de sterkte van het verband tussen een determinant en een uitkomst. Als de odds-ratio gelijk is aan 1 (neutrale waarde) is er geen relatie of verschil in effect. Onderzoeksopzet De manier waarop de gegevens worden verzameld, de waarnemingen worden gedaan, de steekproeven worden getrokken en er gecontroleerd wordt voor factoren die het eindresultaat beïnvloeden. De onderzoeksopzet is zodanig ontworpen dat daarin een hypothese kan worden getoetst en eventueel verworpen. P-waarde De kans op het vinden van een effect. De p-waarde is een graadmeter voor de precisie van de effectschatting. P kan alle waarden tussen 0 en 1 aannemen. Patiëntcontroleonderzoek Longitudinaal onderzoek waarbij patiënten en vergelijkbare personen zonder de ziekte (controlegroep) worden geselecteerd en waarbij bepaalde eigenschappen of blootstellingen tussen beide groepen worden vergeleken. De onderzoeksrichting is van ziekte naar determinant. Synoniem: casuscontroleonderzoek. Zie ook: cohortonderzoek. Peer-reviewed Het artikel is beoordeeld door een of meer (onafhankelijke) vakgenoten op wetenschappelijke kwaliteit. PICO-methode Acroniem van: Patient Interventie Comparison Outcome. Dit zijn de vier elementen van een specifieke klinische vraag waarmee kan worden gezocht in de wetenschappelijke literatuur.

11 Verklarende woordenlijst 135 Placebo Interventie die volledig gelijk is aan de onderzocht interventie, maar dan zonder het werkzame gedeelte. Placebo wordt in een onderzoek aan deelnemers in de controlegroep gegeven. Probleemanalyse Zie: knelpuntenanalyse. Protocol Voorschrift of in de praktijk gehanteerde regel, bijvoorbeeld als afgeleide van een richtlijn. Een protocol is specifiek en gaat vooral in op de organisatorische context op de werkvloer. Geven richtlijnen aan wat er in de meeste gevallen gedaan moet worden, protocollen beschrijven hoe dat moet geschieden. Protocollen worden daarom veelal lokaal geformuleerd, rekening houdend met de mogelijkheden en beperkingen van de desbetreffende praktijk. Publicatiebias Vertekening in meta-analyse van gepubliceerde onderzoeken, die wordt veroorzaakt door het feit dat onderzoeken met positieve resultaten meer kans hebben om gepubliceerd te worden dan onderzoeken met negatieve resultaten. Het gevolg is dat in literatuuroverzichten de behandeling meer positieve resultaten lijkt op te leveren dan in werkelijkheid het geval is. Randomised controlled/clinical trial (RCT) Onderzoek waarbij het effect van een interventie wordt vergeleken met dat van een controle-interventie en waarbij aselecte toewijzing (randomisatie) van patiënten aan de experimentele groep en de controlegroep wordt toegepast. De RCT wordt beschouwd als de beste onderzoeksmethode om een hypothese met betrekking tot een medische interventie te testen. In een placebogecontroleerde RCT krijgt de controlegroep een placebo toegediend. Randomiseren Indeling van proefpersonen in groepen (experimentele en controlegroep) volgens een toevalsproces. Review-artikel Artikel dat een (literatuur)overzicht geeft van de stand van zaken op een bepaald onderzoeksterrein.

12 136 Evidence-based diëtetiek RCT Zie: randomised controlled/clinical trial. Referentiegroep Zie: controlegroep. Relatieve risico Verhouding van de kans op de bestudeerde uitkomst tussen twee cohorten. Het relatieve risico is een maat voor de sterkte van het verband tussen een determinant en een uitkomst. In cohortonderzoek is het relatieve risico de verhouding van de kans op de bestudeerde uitkomst (bijv. sterfte of ziekte) bij blootgestelden en de kans daarop bij niet-blootgestelden. In randomised controlled trials (RCT) is het relatieve risico de verhouding van de kans op de bestudeerde uitkomst in de experimentele groep en die in de controlegroep. Als het relatieve risico gelijk is aan 1 (neutrale waarde) is er geen relatie of verschil in effect. Relatieve risicoreductie De proportionele verlaging van het risico op een ongunstige uitkomst door toepassing van de interventie. Review Een samenvatting van onderzoeken op een bepaald gebied. Richtlijn Een document met aanbevelingen, adviezen en handelingsinstructies ter ondersteuning van de dagelijkse praktijk in de gezondheidszorg. Berust op de resultaten van wetenschappelijk onderzoek met daarop gebaseerde discussie en aansluitende meningsvorming, gericht op het expliciteren van goed medisch handelen. Selectiecriteria Criteria op basis waarvan de werkgroep besluit om bepaalde artikelen wel of niet mee te nemen bij de richtlijnontwikkeling, bijvoorbeeld het aantal patiënten en de duur van de follow-up. Selectiebias Vertekening van de resultaten als gevolg van systematische fouten bij de selectie van onderzoeksdeelnemers.

13 Verklarende woordenlijst 137 Significantie Significantie betekent dat afwijkingen van een veronderstelling worden gevonden die veelbetekenend zijn en waarvan de kans dat ze door toeval veroorzaakt zijn gering is (bijv. slechts 5% of 1%). Systematische review Systematisch literatuuroverzicht van de stand van zaken van medischwetenschappelijk onderzoek over een bepaald onderwerp. Een systematische review is transparant en reproduceerbaar en gaat uit van een expliciete vraagstelling, een uitgebreide zoekstrategie, een ondubbelzinnige procedure voor selectie van onderzoeken, een systematische beoordeling van de kwaliteit van de onderzoeken en een overzichtelijke presentatie van de resultaten. Een meta-analyse kan een onderdeel van een systematische review zijn. Zie ook: meta-analyse. Uitgangsvraag Specifieke (klinische) vraag waarvoor in de richtlijn een antwoord in de vorm van een aanbeveling wordt geformuleerd. De uitgangsvragen vormen de kapstok van de te ontwikkelen richtlijn en zijn het vertrekpunt voor het literatuuronderzoek. Uitkomstmaat Wat gemeten wordt om het resultaat van een gebeurtenis of interventie vast te stellen. Er wordt onderscheid gemaakt in zogenoemde harde eindpunten, zoals dood of aangetoonde morbiditeit, en intermediaire of surrogaateindpunten, die meestal slechts indirect samenhangen met harde eindpunten. Voorbeelden zijn de serumlipidenwaarden en de bloeddruk waarbij het optreden van cardiovasculaire ziekten de harde uitkomstmaat is. Effecten van interventies op intermediaire eindpunten kunnen niet zonder meer worden geëxtrapoleerd naar effecten op harde eindpunten. De waarde van onderzoeken die slechts intermediaire eindpunten weergeven is derhalve beperkt. Validiteit De mate waarin een meting werkelijk meet wat gemeten moet worden. Valide heeft hier de betekenis van geldig. Interne validiteit is de mate waarin het redeneren in het onderzoek correct is uitgevoerd. Hierbij is het belangrijk op te merken dat de resultaten alleen geldig zijn voor de onderzochte groep. Externe validiteit wil zeggen dat de resultaten van het onderzoek te generaliseren zijn en dus voor een grotere groep gelden dan alleen voor de testgroep.

14 138 Evidence-based diëtetiek Vancouver-methode Methode voor het beschrijven van publicaties in een literatuurlijst. Bijvoorbeeld: Burgers JS, van Everdingen JJ. Evidence-based guideline development in the Netherlands: the EBRO platform. Ned Tijdschr Geneeskd 2004;148(42): Vrije tekstwoorden Woorden waarmee in een bibliografische database gezocht wordt naar literatuur. Zoekcriteria Criteria die worden gebruikt bij een zoekactie naar literatuur, bijvoorbeeld de keuze van de database, het jaar van publicatie, sensitief of specifiek zoeken. Zoekfilter Ontwikkelde zoekstrategie voor een specifiek onderwerp, bijvoorbeeld voor een bepaald type onderzoek. Zo bestaan er zoekfilters voor systematische reviews en randomised controlled trials. Deze filters kunnen sensitief (weinig gemiste artikelen) of specifiek (weinig niet-relevante artikelen) zijn. Zoekstrategie Methode die bestaat uit een aantal stappen die nodig zijn om in verschillende literatuurdatabases te zoeken naar relevante literatuurreferenties die antwoord geven op de uitgangsvraag. Het is van belang de zoekstrategie goed te documenteren, zodat de zoekactie na verloop van tijd herhaald kan worden om de literatuur te actualiseren.

15 Relevante internetsites AGREE (Appraisal of Guidelines for Research and Evaluation): American Dietetic Association: Arsensennet: ARTIK: CBO: Cinahl (Cumulatieve Index of Nursing and Allied Health Literature): Cumulative Index to Nursing and Allied Health Literature (CINAHL): DAREnet: DocOnline: Dutch Cochrane Centre: Elseviers dieetbehandelingsprotocollen: Embase: Evidence based medicine in Nederland: Freemedicaljournals: Guidelines International Network (G.I.N): Medline, gratis te raadplegen via PubMed: National Guidelines Clearinghouse: National Institute for Health and Clinical Reference (NICE): Nederlandse Vereniging van Diëtisten: Public Libray of Science (PLoS): PubMed: (zie ook: Medline) Sumsearch: Wageningen Universiteitsbibliotheek: services/index.html Wsf-bibiotheken (openbare bibliotheken met een wetenschappelijke steunfunctie):

16 Register 50e percentiel 34 a abstract 44 ADA 51, 53 ADJ 59 American Dietetic Association 51 analyse per protocol 88 ANCOVA 90 AND 59, 70 ANOVA 36, 90 ARTIK 56 artikel, opbouw van 43 auteur 44 auteursvermelding 44 b behandelingsrichtlijnen 50 beoordelen van informatie 30 Beroepsprofiel Diëtist 11 beroepsprofiel van de diëtist 18 bespreking van experimenteel onderzoek 46 betrouwbaarheid, eisen aan 37 betrouwbaarheidsinterval 34 bewijskracht bepalen 30 bewijsmateriaal beoordelen 118, 122 bewijsmateriaal verzamelen 117, 121 BI 34 bijlage 46 binomial test 36 blindering 86 body of evidence 86 Bonferoni-correctie 90 Booleaanse operatoren 59, 69 c case control study 32 CBO 27, 51, 53 CDSR 55 CENTRAL 55 chi-square test 36 CI 34 CINAHL 55 citation index 85 Clinical Queries 69, 73 Clipboard 78 Cochrane Central Register of Controlled Trials 55 Cochrane Collaboration 54, 64 Cochrane Database of Systematic Reviews 55 Cochrane Q 36 Cochrane-review 53, 54 cohort 32 cohortonderzoek 32 confidence interval 34 contingency coefficients 36 correlatie 89 correlatiecoëfficiënt 89 cross-overdesign 86 cross-sectioneel onderzoek 32, 120 Cumulative Index to Nursing and Allied Health Literature 55 d DARE 55 DAREnet 57 Database of Abstracts of Reviews of Effects 55 diagnostische test, beoordeling van 95 dieetbehandelingsrichtlijnen 50, 51 diëtetiek 13 diëtist, beroepsprofiel 18 Diëtisten Nierziekten Nederland, richtlijnen 51 diëtistische diagnose 28 discussion 46

17 Register 141 Display 78 DocOnline 56 doelmatigheid evalueren 37 dubbelblind 86 dwarsdoorsnedeonderzoek 32, 120 e ecologisch onderzoek 32 EDD 25 effectiviteit evalueren 37 eindparameter 87 Elektronisch Diëtetiek Dossier 25 alert 110 evalueren 37 evalueren van doelmatigheid 37 evalueren van effectiviteit 37 evidence 16 evidence, niveau van 85 evidence, zoeken naar 19 evidence-based diëtetiek 12, 13, 14 evidence-based diëtetiek, weerstanden 20 evidence-based handelen 15 evidence-based medicine 15 evidence-based richtlijn 22 evidence-based werken, voordelen 19 Excel 26, 38 experimenteel onderzoek 32 experimenteel onderzoek, bespreking van 46 externe gegevens 26 externe kennis 22 f Fisher s test 36 follow-uponderzoek 32 formuleren 23 formuleren van vraagstelling 117, 121 Free Medical Journals 81 Friedman test 36 full text 72 g gerandomiseerd controleonderzoek 33 h History 72 humaan in-vivo-onderzoek 87 i impactfactor 46 implementeren 35 inleiding 45 intention to treat 37, 88 interindividuele variatie 90 International Union of Nutritional Sciences 114 interne gegevens 25 interne kennis 22 interventieonderzoek 32, 116 in-vitro-onderzoek 87 issue alert 110 IUNS 114 j journalclub 111 k kennis 14 Kruskal-Wallis test 36 l Limits 60, 72, 76 literatuurlijst 46 log-rank test 36 m Mann-Whitney test 36 Mantel-Haenszel 36 maskeerteken 61 maskeren 61 McNemar s test 36 mean 36 mediaan 34 Medical Subject Headings 55, 58 Medline 55 MeSH 55, 58 MeSH Database 69 MeSH-database 75 MeSH-termen 70, 75 meta-analyse 54 multiple metingen 90 My NCBI 79 n National Guideline Clearinghouse 52 National Institute for Health and Clinical Reference 52 National Library of Medicine 55 NEAR 59 Nederlands Huisartsen Genootschap 52 Nederlands Paramedisch Instituut 52

18 142 Evidence-based diëtetiek Nederlandse Vereniging van Diëtisten 51 NGCH 52, 53 NHG 52, 53 NICE 52, 53 niveau van evidence 85 NLM 55 nonparametric regression 36 NOT 59, 70 NPi 52 NVD 51 NVD-netwerk 51 o observationeel onderzoek 31 onbetrouwbaarheid 34 onderbouwing 16 onderzoek, cross-sectioneel 120 onderzoek, observationeel 31 onderzoek, transversaal 120 onderzoeksopzet 45 onderzoekspopulatie 91 onderzoeksresultaten 45 onderzoeksvraag 45 one-sample t test 36 one-way ANOVA 36 opbouw van een artikel 43 operatoren 59, 60, 69 opzoeken van gegevens 24 OR 59, 70 overschrijdingskans 34 p P50 34 paired t test 36 patiëntcontroleonderzoek 32 patiënt-controleonderzoek, beoordeling van 104 PDCA-cyclus 107 Pearson correlation 36 Peer-review 84 peer-reviewprocedure 85 PICO 24 PICO-methode 61, 117, 121 placebo-effect 92 PLoS 57 PMC 72 portal 58 position papers 52 power 34, 88 power, eisen aan 37 powercalculatie 89 predictie 89 probability 34 proof of concept 88 Public Library of Science 57 publicatiebias 93 PubMed 19, 27, 55, 69 PubMed Central 72 PubMed, tutorials 27 PubMed, zoeken in 69 PubMed-updates 110 p-value 34 p-waarde 34 r Raamwerk protocollen 51 randomiseren 86 randomized controlled trial 33 RCT 33 RCT, beoordeling van 101 referentiedatabank 55 resultaten, vals-negatieve 88 review 53 richtlijn opstellen 106 richtlijnen van de Diëtisten Nierziekten Nederland 51 s samenvatting 44 setting 91 significance level 34 significant 89 significantie, statistische 33 simple logistic regression 36 Spearman correlation 36 standaardafwijking 34 standaarddeviatie 34 standarddeviation 34 statistische begrippen 33 statistische significantie 33 steekproefgrootte berekenen 38 Subheadings 75 surrogate marker 87 survey 32 Systematic Reviews 75 systematische review 53 systematische review, beoordeling van 101 t titel 43 transversaal onderzoek 32, 120

19 Register 143 trunceren 61 tutorials PubMed 27 u uitkomstmaat 87 unpaired t test 36 v vals-negatieve resultaten 88 variatie, interindividuele 90 verum 86 vraagstelling formuleren 117, 121 w werkblad 25 wetenschappelijke literatuur 48 Wilcoxon test 36 WITH 59 z zeggingskracht 34 zoeken naar evidence 19 zoekfilter 73 zoekgeschiedenis 72 zoekstrategie 59 zoekterm 58