Standard Operating Procedures

Transcriptie

1 1 Standard Operating Procedures Nutritional Assessment UMC Utrecht afdeling Diëtetiek Meting lichaamssamenstelling middels bio-elektrische impedantie (Bodystat QuadScan 4000 en Bodystat 500)

2 2 Inhoud 1. Doel 2. Termen en afkortingen 3. Verantwoordelijkheden 4. Werkwijze 4.1 Exclusie van patiënten 4.2 Voorbereiding van patiënten 4.3 Benodigde materialen 4.4 Uitvoering van de meting Meting middels Bodystat QuadScan Meting middels Bodystat Terughalen gegevens Terughalen gegevens uit Bodystat QuadScan Terughalen gegevens uit Bodystat Registratie en rapportage van gegevens 5. Literatuur 6. Bijlagen 6.1 Bijlage 1 Achtergrondinformatie BIA meting 6.2 Bijlage 2a Schoonmaak locatie Bijlage 2b Onderhoud Bodystat QuadScan 4000 en Bodystat Bijlage 3 Handleiding Bodystat QuadScan 4000 en Bodystat Bijlage 4 Registratieformulier BIA meting 6.5 Bijlage 5 Formules berekening vetvrije massa 6.6 Bijlage 6 Referentiewaarden voor vetmassa, vetvrije massa en vetvrije massa index.

3 3 1.Doel Het berekenen van de lichaamssamenstelling met behulp van bio-elektrische impedantie geeft informatie over de hoeveelheid vetmassa (vetweefsel) en vetvrije massa van het lichaam. Deze gegevens worden gebruikt bij het bepalen van de voedingstoestand van een patiënt. De Bodystat QuadScan 4000 en Bodystat 500 meten zogenaamde ruwe data; impedantie (Z), resistance (R), reactance (Xc) en phase angle (PhA) (zie ook bijlage 1). Met behulp van een formule kan de lichaamssamenstelling berekend worden (zie bijlage 5). De Bodystat QuadScan 4000 geeft naast de ruwe data, ook data van vetmassa, vetvrije massa, totaal lichaamsvocht, intra- en extra cellulair vocht. De formules voor de berekening van deze gegevens in de software worden door de fabrikant niet vrijgegeven. 2. Termen en afkortingen BIA :Bio elektrische impedantie CGSM :Continuous glucose monitoring system CI :Cochleair implantaat ECW :Extracellulair vocht ICD :Implantable Cardioverter Defibrillator ICW :Intracellulair vocht LBM :Lean Body Mass LVAD :Left Ventricular Assist Device MF-BIA :Multi-frequentie bio elektrische impedantie PhA :Phase angle; te berekenen door middel van de formule = (Reactance (Xc)*180)/(Resistance(R)*π) R :Resistance TBW :Totaal lichaamsvocht VM :Vetmassa VVM :Vetvrije massa Xc :Reactance Z :Impedantie; te berekenen door middel van de formule = (Reactance (Xc) 2 + Resistance (R) 2 ) 3. Verantwoordelijkheden 3.1 Schoonmaak locatie De Bodystat QuadScan 4000 en Bodystat 500 staan opgesteld in ruimte G Deze ruimte wordt gereinigd volgens afspraak; zie bijlage 2a.

4 4 3.2 Onderhoud apparaat Het onderhoud van de Bodystat QuadScan 4000 en Bodystat 500 vindt jaarlijks plaats; zie bijlage 2b. 4. Werkwijze 4.1 Exclusie van patiënten De volgende patiënten kunnen/mogen niet gemeten worden met behulp van bio-elektrische impedantie (Kyle et al. 2004, part II): -patiënten met elektrische implantaten zoals een pacemaker, LVAD, ICD, -patiënten met een biosensor zoals CGMS (glucosemeter), -patiënten die zwanger zijn (geen betrouwbare referenties), -patiënten met koorts (>39 graden), -patiënten met brandwonden en decubitus, -patiënten met een abnormale hydratiestatus (bv. perifeer oedeem, ascites, dialyse), -patiënten die niet nuchter (kunnen) zijn, -patiënten die fysiek actief zijn geweest. 4.2 Voorbereiding van patiënten Informeer bij een poliklinische meting de patiënt een week van te voren schriftelijk over de meting. Gebruik hiervoor de patiëntenbrochure ; Het meten van uw lichaamssamenstelling, zie schijf (Zie; G:\Dietetiek\alleenlezen\werkmethoden\Nutritional Assessment\Brochures). De patiënt krijgt de brochure meegestuurd met de afspraakbevestiging. 4.3 Benodigde materialen - Bodystat QuadScan 4000 of Bodystat lange wegwerp elektroden - Onderzoekstafel met papierenrol en kussen - Meetlat (Seca 402 stadiometer) en weegschaal (Seca 701) - Meetlint (meten afstand elektroden) - Handdesinfectiemiddel (Sterillium) en tissues voor het ontvetten van voeten en handen - Handleiding Bodystat QuadScan 4000 of handleiding Bodystat 500 (bijlage 3) - Registratieformulier voor noteren uitkomst (bijlage 4)

5 5 Aanvraag Plan de patient in voor meting Is de patient zwanger? en/of draagt de patient een elektrisch implantaat en/of heeft de patient koorts (39 C) en/of brandwonden en/of abnormale hydratie ja Voer geen meting uit Nee Informeer patient schriftelijk Weeg en meet patient Voer geen meting uit nee Is meting links mogelijk? nee Is meting rechts mogelijk? ja ja Voer meting links uit Voer meting rechtsuit Vul registratieformulier in Kies juiste formule (zie bijlage 4) Vergelijk met referentiewaardes (zie bijlage 5) Verwerking in HiX (EDD) Eventuele aanvullende metingen NA lab Interpretatie Documenteer uitslagen in Excel bestand Rapportage verwijzer Figuur 1. Stroomschema aanmelding, selectie, meting patiënt en gegevensverwerking

6 6 4.4 Uitvoering van de meting Voorbereiding -informeer de patiënt mondeling over de meting, -controleer of de patiënt nog vragen heeft voorafgaand aan de meting, -controleer of de patiënt geen elektrische implantaat heeft, -controleer of de patiënt geen biosensor bij zich draagt, -controleer of de patiënt zwanger is, -vraag na of de patiënt koorts heeft, -controleer of de patiënt nuchter is. De patiënt dient 8 uur nuchter te zijn van eten, alcohol en cafeïne en 2 uur van drinken, -controleer of de patiënt tenminste 8 uur niet fysiek actief is geweest, -bij herhaalde metingen, zorg dat de metingen op het zelfde moment van de dag wordt uitgevoerd en aan dezelfde kant (links/rechts) zodat resultaten vergeleken kunnen worden, -vraag of de patiënt implantaten heeft (bijv. kunstknie, kunstheup etc.), noteer dit op het registratieformulier en meet de niet aangedane kant, -de patiënt mag niet in contact komen met metalen voorwerpen (denk hierbij aan: geen direct contact met de onderzoekstafel, laat de patiënt sieraden af doen, sleutels uit broekzak etc.). Het dragen van oorbellen, piercings, broekriem en beugelbeha s zijn toegestaan, -vraag of de patiënt voor de meting geürineerd heeft (in de 30 minuten voorafgaand aan het onderzoek), is dit niet het geval, laat de patiënt naar het toilet gaan om de blaas te legen Meting middels Bodystat QuadScan meet de lengte van de patiënt (rond af op hele cm) met behulp van de Seca stadiometer type 402 en noteer dit op het registratieformulier (bijlage 4), -weeg de patiënt (0.1 kg nauwkeurig) met de Seca 701 en noteer dit op het registratieformulier, -vraag de patiënt rustig te gaan liggen op de onderzoekstafel voor tenminste 5 minuten voor de meting start en maximaal 10 minuten voor de meting start, -zet de Bodystat Quadscan 4000 één minuut voor de meting aan (zie figuur 2). Voer de gegevens in: -geslacht (man/vrouw) -leeftijd (j) -lengte (cm) -gewicht (kg) -activiteiten (Very Low invullen, de default waarden, dit heeft geen invloed op de meting) -waist (85 cm, de default waarde, dit heeft geen invloed op de meting) -hip (90 cm, de default waarde, dit heeft geen invloed op de meting)

7 7 Figuur 2. Aan/uit QuadScan controleer de houding: de armen in een hoek van 30 o t.o.v. de romp, de benen in een hoek van 45 o. Indien sprake is van overgewicht en de armen de romp raken en de benen elkaar raken, kan isolerend materiaal (bv. kussen, deken) geplaats worden tussen de ledematen, -desinfecteer en ontvet de huid van de rechter hand en voet met een tissue met handdesinfectiemiddel (Sterillium), -controleer de houdbaarheidsdatum van de lange wegwerp elektroden, -meet bij voorkeur aan de rechterzijde, -plaats de lange wegwerp elektroden (zie figuur 3) op 5 cm afstand t.o.v. elkaar met de tabs (waaraan de knijpers bevestigd worden) in de richting waarvan de stroom komt (richting apparaat). Indien te weinig ruimte op de hand of voet is, mogen de proximale elektroden iets dichter op elkaar geplaatst worden. Registreer op het registratieformulier de afstand tot de elektroden en zorg bij herhaalde metingen dat de afstand tussen de elektroden gelijk is aan eerdere metingen. De lange wegwerp elektroden moeten op een intacte huid geplakt worden (niet op moedervlekken, littekens, brandwonden, beharing); -hand: plaats de proximale lange wegwerp elektrode op de pols, achter de polsknobbels. Plaats de distale lange wegwerp elektrode boven de middelvinger in rechte lijn met de andere lange wegwerp elektrode, -voet: plaats de proximale lange wegwerp elektrode tussen de enkelknobbels. Plaats de distale lange wegwerp elektrode op ongeveer 1 cm boven de tweede teen in rechte lijn met de andere lange wegwerp elektrode, Figuur 3. Locatie lange wegwerp elektroden

8 8 -controleer of de lange wegwerp elektroden volledig in contact zijn met de huid, druk deze zo nodig aan, -bevestig de knijpers aan de tabs van de lange wegwerp elektroden, -zwart: proximaal (pols/enkel), -rood: distaal (vingers/tenen), -zorg dat de kabels niet langs apparatuur met hoog voltage lopen (computermonitor), om elkaar heen gedraaid zijn of geknakt zijn, -start de meting door op de enter knop te drukken (duurt enkele seconden), -verwijder de kabels, -verwijder de lange wegwerp elektroden na de meting -beoordeel de uitslag van de meting op accuraatheid: - de predictie marker dient <1.00 te zijn - de impedantie waarden dienen aflopend te zijn (de frequentie loopt op en de impedantie in Ohms neemt af). -zet het apparaat uit (zie figuur2) Meting middels Bodystat 500 -vraag de patiënt rustig te gaan liggen op de onderzoekstafel voor tenminste 5 minuten voor de meting start en maximaal 10 minuten voor de meting start, -zet de Bodystat 500 één minuut voor de meting aan (zie figuur 4), Figuur 4. Aan/uit en bevestiging kabels BodyStat 500 -bevestig de kabels (figuur 4). Let op! De kabels zijn kwetsbaar en kunnen maar op 1 manier bevestigt worden. Het rode stipje op de kabel moet aansluiten op het rode streepje op het apparaat, -controleer de houding van de proefpersoon: de armen in een hoek van 30 o t.o.v. de romp, de benen in een hoek van 45 o. Indien sprake is van overgewicht en de armen de romp raken en de benen elkaar raken, kan isolerend materiaal (bv. kussen, deken) geplaats worden tussen de ledematen,

9 9 -start een nieuwe test, door op het scherm New Test aan te raken (zie figuur 5, li), vervolgens verschijnt het scherm met het test nummer en wordt gevraagd de elektroden te bevestigen connect electrodes then press PROCEED (zie figuur 5, re), Figuur 5. Nieuwe test -desinfecteer en ontvet de huid van de rechter hand en voet met een tissue met handdesinfectiemiddel (Sterillium), -controleer de houdbaarheidsdatum van de lange wegwerp elektroden, -meet bij voorkeur aan de rechterzijde, -plaats de lange wegwerp elektroden (zie figuur 3) op 5 cm afstand t.o.v. elkaar met de tabs (waaraan de knijpers bevestigd worden) in de richting waarvan de stroom komt (richting apparaat). Indien te weinig ruimte op de hand of voet is, mogen de proximale elektroden iets dichter op elkaar geplaatst worden. Registreer op het registratieformulier de afstand tot de elektroden en zorg bij herhaalde metingen dat de afstand tussen de elektroden gelijk is aan eerdere metingen. De lange wegwerp elektroden moeten op een intacte huid geplakt worden (niet op moedervlekken, littekens, brandwonden, beharing); -hand: plaats de proximale lange wegwerp elektrode op de pols, achter de polsknobbels. Plaats de distale lange wegwerp elektrode boven de middelvinger in rechte lijn met de andere lange wegwerp elektrode, -voet: plaats de proximale lange wegwerp elektrode tussen de enkelknobbels. Plaats de distale lange wegwerp elektrode op ongeveer 1 cm boven de tweede teen in rechte lijn met de andere lange wegwerp elektrode, -controleer of de lange wegwerp elektroden volledig in contact zijn met de huid, druk deze zo nodig aan, -bevestig de knijpers aan de tabs van de lange wegwerp elektroden, -zwart: proximaal (pols/enkel), -rood: distaal (vingers/tenen), -zorg dat de kabels niet langs apparatuur met hoog voltage lopen (bv. computermonitor), om elkaar heen gedraaid zijn of geknakt zijn, -start de meting door op het scherm proceed aan te raken (zie figuur 4, re). De meting duurt enkele seconden, -verwijder de kabels,

10 10 -verwijder de lange wegwerp elektroden na de meting, -zet het apparaat uit (zie figuur 4). 4.5 Terughalen gegevens Terughalen gegevens uit Bodystat QuadScan houdt de enter knop (midden) gelijktijdig ingedrukt met de aan/uit knop (zie figuur 6) terwijl de Bodystat Quadscan 4000 aan gaat, houdt deze ingedrukt tot recall data op het scherm verschijnt. Selecteer het gewenste testnummer met de pijltjes toetsen, druk vervolgens op enter, doorloop met de pijltjestoetsen de uitslagen van de patiënt met dit testnummer (zie bijlage 3, Handleiding Bodystat QuadScan 4000 pagina 33). Figuur 6. Recall data QuadScan Terughalen gegevens uit Bodystat 500 -zet het apparaat aan (zie figuur 4) -raak op het scherm Recall Data aan (zie figuur 7) Figuur 7. Menu Bodystat 500

11 11 -met behulp van de pijltjes kan je tussen subjects kiezen, door vervolgens proceed aan te raken selecteer je de proefpersoon (zie figuur 8) Figuur 8. Selectie proefpersoon t.b.v. recall data Bodystat Registratie en rapportage van gegevens - lees de resultaten uit en noteer de gegevens op het daarvoor bestemde registratieformulier (Bijlage 4), - noteer de ruwe data in het Excel bestand en kies de geschikte formule (bijlage 5) om de vetmassa en vetvrije massa te bepalen, -vergelijk de resultaten met eerdere metingen en/of met de referentiewaardes (Bijlage 6), -verschoon de onderzoekstafel met nieuw papier, -verwerk de gegevens in Diëtetiek dossier in HiX, -verzorg de rapportage naar de verwijzer, gebruik hiervoor in Document tekstblok DIE NA REE BIA HKK in HiX. Vul bij het genereren van de poliklinische brief als Onderwerp Nutritional Assessment (nr 113) in. -indien een meting middels de Bodystat 500 heeft plaats gevonden, worden de uitslagen op de O schijf opgeslagen O:\Dietetiek\Nutritional Assessment\BIA bodystat 500. De gegevens van de QuadScan 4000 worden overgezet in de bijbehorende software (zie hoofdstuk 4.7) 4.7 Data metingen overzetten van Bodytat QuadScan 4000 naar bijbehorende software -iedere eerste dinsdag van de maand wordt de data overgezet van de Bodystat QuadScan 4000 naar de computer, -zet de computer aan en start de software op via Programma s > Bodystat Ltd >BIAS Platinum, -zet de Bodystat Quadscan 4000 aan (zie figuur), -kies Download data en wacht tot er via bluetooth verbinding wordt gemaakt (houdt de BIA op ca 20 cm afstand van de pc met bluetooth connector voor een goede verbinding). Als

12 12 de verbinding gemaakt is zie je een overzicht van de uitgevoerde metingen met testnummers welke nog niet in de software zijn ingevoerd, - kies vervolgens Assign download, -selecteer de meting(en) welke je wilt importeren d.m.v het aanvinken van het juiste hokje in de kolom Select, -indien de meting is uitgevoerd bij een patiënt/proefpersoon waarvan er al testresultaten aanwezig zijn in de software, zoek dan in het hokje Search subjects op naam van de patiënt/proefpersoon. -indien de meting is uitgevoerd bij een nieuwe patiënt klik dan op New subject en voer de volgende gegevens in (zie figuur 9): Name: Achternaam + voorletters Subject Reference: patiëntnummer (indien van toepassing) Date of Birth: geboortedatum dd-mm-jjjj Gender: vink man of vrouw aan Medical Condition: maak een keuze uit de categorieën in het keuzemenu De overige vakjes hoeven niet ingevuld te worden. Figuur 9. Software -Klik op Create subject, -klik op Assign Tests, -nu worden de juiste testnummers gekoppeld aan de geselecteerde patiënt/proefpersoon en wordt het opgeslagen in de software

13 13 Let op: de testen worden niet gewist van de BIA, pas bij overschrijding van de 100 ste test worden metingen vanaf het begin (testnummer 1) gewist, Zie ook Platinum Software Handleiding Bodystat Quadscan mrt 2015 op G:\Dietetiek\alleenlezen\materialen\apparatuur\Platiunum Software Handleiding Bodystat Quadscan mrt Literatuur Kyle, U. G., Bosaeus, I., De Lorenzo, A. D., Deurenberg, P., Elia, M., Gomez, J. M., Composition of the, E. W. G. (2004). Bioelectrical impedance analysis--part I: review of principles and methods. Clin Nutr, 23(5), Kyle, U. G., Bosaeus, I., De Lorenzo, A. D., Deurenberg, P., Elia, M., Manuel Gomez, J., Espen. (2004). Bioelectrical impedance analysis-part II: utilization in clinical practice. Clin Nutr, 23(6),

14 14 6. Bijlagen Bijlage 1 Achtergrondinformatie BIA meting Bij een BIA meting wordt er vanuit gegaan dat verschillende lichaamsweefsels, verschillende weerstanden (R = resistance) hebben bij een wisselstroom. Deze weerstand (R) is afhankelijk van de samenstelling van het weefsel/ lichaamssamenstelling (Kyle et al., 2004 Part I; Allison et al., 2011). Bij gezonde personen is de hoeveelheid vocht (73%) in de vetvrije massa (VVM) vrij constant en geeft een lage weerstand. De vet massa (VM) bevat relatief weinig vocht en heeft dus een hoge weerstand (R) (Allison et al.,2011). De geleiding van een elektrische stroom is afhankelijk van de frequentie van de stroom. Een lage frequentie gaat door het lichaam via de extracellulaire ruimte, een hoge frequentie ( 50kHz) gaat door zowel de intracellulaire als de extracellulaire ruimte (Kyle et al., 2004 Part I). Impedantie (Z) bestaat uit 2 componenten (Allison et al., 2011): -Resistance (R): weerstand van stroom bij passage via de extracellulaire ruimte -Reactance (Xc): de vertraagde weerstand bij passage door de intracellulaire ruimte en het celmembraan Figuur 1. toont de invloed van de frequentie op R en Xc. Bij lage frequenties is R (resistance) hoog en Xc (reactance) te verwaarlozen. Bij frequenties hoger dan khz, gaat de stroom door de celmembranen, de Xc (reactance) stijgt en de R (resistance) daalt. Figuur 1. Relatie tussen reactance (Xc) en resistance (R). Om deze methode beter te kunnen begrijpen volgt nu een korte beschrijving: in een cilinder (figuur 2) waarin zich een oplossing van water en elektrolyten bevindt, zal de Z (impedantie) die gemeten wordt evenredig zijn met de lengte, de dwarsdoorsnede en het watergehalte van de cilinder. Indien de helft van het water met elektrolyten vervangen wordt door een olie, dan zal de R (resistance) verdubbelen, omdat vet slecht geleidt. De Z (impedantie) zal groter zijn indien de cilinder langer is en een kleinere diameter heeft.

15 15 Figuur 2. Cilinder. V = p * L 2 /R V= volume ; p= is een constante en staat voor de specifieke weerstand van een bepaalde stof; L= lengte tussen elektroden; R= weerstand Multi Frequency-BIA (MF-BIA): meet weerstanden bij meerdere frequenties, de Bodystat QuadScan 4000 meet met 4 frequenties (5, 50, 100, 200 khz). Meestal worden lage frequenties (<50kHz) gebruikt voor het berekenen van extracellulair vocht (ECW) en hoge frequenties (>100kHz) voor het berekenen van totaal lichaamsvocht (TBW). Bij deze methode worden empirische regressie formules gebruikt voor het berekenen van de compartimenten, en zijn populatie specifiek. Bij deze methode kan er dus onderscheid gemaakt worden in intracellulair vocht (ICW), extracellulair vocht (ECW), totaal lichaamsvocht (TBW) en er kan een schatting gemaakt worden van de vet vrije massa (VVM/LBM) (Allison et al., 2011; Kyle et al., 2004 Part I). Figuur 3. Lichaamssamenstelling

16 16 De ruwe data hebben een sterke voorspellende waarde voor voedingstoestand en klinische uitkomsten (Haverkort et al., Ott et al., Schwenk et al., Maggiore et al, Fein et al., Selberg and Selberg). Een lage PhA hangt bijvoorbeeld samen met screeningstools voor ondervoeding nl: NRS-2002 en de SGA (Kyle et al, 2012). PhA is onder andere gerelateerd aan overleving bij patiënten met HIV, kanker, nierziekten en chirurgische patiënten (Ott et al. 1995). Er wordt steeds meer gepubliceerd over PhA, echter de uikomsten zijn niet eenduidig. Een overzicht van de huidige publicaties m.b.t. PhA en referentiewaarden zijn te vinden op G:\Dietetiek\mededelingen\WG A&E\SOP en literatuur\bia\achtergrond literatuur SOP\Phase Angle\Referentiewaarden bruikbaar (Document: Relevantie PhA en Referentiewaarden update)

17 17 Literatuur bij bijlage 1 Allison SP, Forbes A, Ljungqvist O, Meier RF, Pertkiewicz M, Soeters PB. Basics in clinical nutrition. Fourth Edition ISBN Fein PA, Gundumalla G, Jorden A, Matza B, Chattopadhyay J, Avram MM. Usefulness of bioelectrical impedance analysis in monitoring nutrition status and survival of peritoneal dialysis patients. Adv Perit Dial 2002;18: Kyle UG, Soundar EP, Genton L, Pichard C. Can phase angle determined by bioelectrical impedance analysis assess nutritional risk? A comparison between healthy and hospitalized subjects. Clinical Nutrition (2012) 31, Kyle UG, Bosaeus I, de Lorenzo AD, Deurenberg P, Elia M, Gómez JM, Heitmann BL, Kent- Smith L, Melchior J, Pirlich M, Scharfetter H, Schols AMWJ, Pichard. Bioelectrical impedance analysis part I: review of principles and methods. Clinical Nutrition (2004) 23, Maggiore Q, Nigrelli S, Ciccarelli C, Grimaldi C, Rossi GA, Michelassi C. Nutritional and prognostic correlates of bioimpedance indexes in hemodialysis patients. Kidney Int 1996;50: Ott M, Fischer H, Polat H, et al. Bioelectrical impedance analysis as a predictor of survival in patients with human immunodeficiency virus infection. J Acquir Immune Defic Syndr Hum Retrovirol 1995;9:20 5. Haverkort E.B., Reijven P.L.M., Binnekade J.M., van Bokhorst-de van der Schueren M.A.E., Earthman C.P., Gouma D.J., de Haan R.J. Bioelectrical impedance analysis to estimate body composition in surgical and oncological patients: a systematic review. In press Selberg O, Selberg D. Norms and correlates of bioimpedance phase angle in healthy human subjects, hospitalized patients, and patients with liver cirrhosis. Eur J Appl Physiol 2002;86: Schwenk A, Beisenherz A, Ro mer K, Kremer G, Salzberger B, Elia M. Phase angle from bioelectrical impedance analysis remains an independent predictive marker in HIV-infected patients in the era of highly active antiretroviral treatment. Am J Clin Nutr 2000;72:

18 18 Bijlage 2a Schoonmaak locatie De Nutritional Assessment ruimte, G01.114, wordt schoongemaakt volgens de Hygiënecode Nutritional Assessment ruimte en materialen. (Zie; G:\Dietetiek\mededelingen\WG A&E\energiehuishouding\Praktische zaken metingen) Bijlage 2b Onderhoud Bodystat QuadScan 4000 en Bodystat 500 De Bodystat QuadScan 4000 en Bodystat 500 kalibreren zichzelf. De gene die de meting verricht kan controleren of het apparaat nog goed gekalibreerd is met behulp van de Bodystat Calibrator (zie Hardware handleiding). Bij frequente metingen wordt aangeraden dit wekelijks te controleren. Bijlage 3 Handleiding Bodystat QuadScan 4000 en Bodystat 500 De handleiding van de BodyStat QuadScan 4000 en Bodystat 500 is te vinden bij de apparatuur en op de G-schijf (G:\Dietetiek\alleenlezen\materialen\apparatuur\handleidingen apparatuur).

19 19 Een instructiefilm van de Bodystat Quadscan 4000 is te zien via: Dit is voor als nog niet beschikbaar voor de Bodystat 500.

20 20 Bijlage 4: Registratieformulier BIA Algemene gegevens: Naam patiënt: Patiëntennummer: man vrouw Geboorte datum (dd/mm/jjjj): - - Datum meting (dd/mm/jjjj): - - Leeftijd: jaar Ja Nee Ja Nee Pacemaker Eten <8 u* Zwanger Drink <2u* Alcohol <8 u* Fysiek actief <8u* Implantaat (zo ja, soort) *bij één of meer keer met ja beantwoord, geen meting mogelijk of onbetrouwbare meting Eerdere meting: ja nee Indien eerder meting: links rechts Meting: Uitvoerder: Registratienummer Bodystat QuadScan 4000: Registratienummer Bodystat 500: links rechts Toelichting (links): Afstand elektroden :, cm Lengte: cm Gewicht:, kg Uitslagen Bodystat QuadScan of Bodystat 500 Impedantie (Z) 5kHz: Impedantie (Z) 50kHz: Impedantie (Z) 100kHz: Impedantie (Z) 200kHz: Resistance (R) 50 khz: Reactance (Xc) 50 khz: Phase Angle (PhA) 50 KHz: Fat, % Fat, kg Lean, kg Dry lean weight, kg TBW, % TBW, lt ECW, % ECW, lt ICW, % ICW, lt BCM, kg 3 rd space water, lt Nutrition, PM, BFMI, FFMI,

21 21 Bijlage 5 Formules berekening van vetvrije massa Gebruik zoveel als mogelijk populatie-specifieke formules. Er komen steeds weer nieuwe formules bij. Controleer altijd vooraf of er een populatie-specifieke formule beschikbaar is. Bij de keuze van de formule moet gelet worden op de volgende criteria: - Validatiestudie bij voldoende grote populatie uitgevoerd, bij de juiste doelgroep met de juiste referentie methode? - Correlatiecoëfficiënt (R) moet zo hoog mogelijk zijn (>0,9) - Verklaarde variantie (R 2 ) moet zo hoog mogelijk zijn (>0,8) - Standaardfout (SEE) moet klein zijn (max. 1,5-2 kg) Indien geen populatie-specifieke formule voorhanden is, wordt in de literatuur het meest gekozen voor de formule van Kyle et al. (2001). Rapporteer altijd de ruwe data, indien er geen ziekte specifieke formule voorhanden is. Gevalideerde formules: Tabel 1. Formules voor de berekening van de vet vrije massa (VVM) of vet massa (VM) Referentie Formule Kyle et al. (2001) VVM (kg) = (0.518 X lengte (m) 2 /Resistance 50 ) + (0.231 x gezonde personen gewicht) + (0.130 x Reactance) + (4.229 x geslacht (0 = vrouw; 1 tussen de j =man)) Rutten et al (2010) COPD Horie et al (2008) Obesitas VVM (kg)= (0.245 x gewicht) + (0.298 x (lengte 2 (cm))/impedantie)) + (0.148 x lengte (cm)) + (5.284 x geslacht (0 = vrouw; 1 = man)) VM= (0.13x leeftijd) + (1.00 X huidig gewicht(kg)) + (0.09x Resistance 50 ) (0.80 x lengte (cm)) Op de G-schijf staat een document (zie G:\Dietetiek\mededelingen\WG A&E\SOP en literatuur\bia\registratieformulier BIA\BerekenenVMVVM ) waarin een aantal gegevens ingevuld kunnen worden, en automatisch de lichaamssamenstelling uitgerekend wordt middels Kyle (2001), Rutten (2010) en Horie (2008). Indien er nieuwe ziektespecifieke formules bijkomen, kunnen deze toegevoegd worden aan dit bestand, zodat ook die direct uitgerekend worden bij het invullen van de gegevens.

22 22 Handleiding gebruik excel bestand voor het berekenen van de lichaamssamenstelling Figuur 1. Excel bestand Stap1) Open het excel bestand, via de map op de G-schijf: G:\Dietetiek\mededelingen\WG A&E\SOP en literatuur\bia\registratieformulier BIA Stap 2) Vul de datum van de meting in: dd-mm-jjjj Stap 3) Vul de algemene gegevens in: -geboorte datum: dd-mm--jjjj -geslacht: 0 = vrouw, 1= man -lengte (cm): lengte in centimeter, afronden op hele cm -lengte (m): wordt automatisch overgenomen als lengte (cm) ingevuld is -gewicht (kg): gewicht in kg -BMI: wordt automatisch overgenomen als gewicht (kg) en lengte (cm) ingevuld zijn -leeftijd: wordt automatisch berekend als datum meting en geboorte datum ingevuld zijn Stap 4) BIA meting -resistance (50kHz): vul de gemeten resistance bij 50 khz in -reactance (50kHz): vul de gemeten reactance bij 50 khz in, afgerond op 1 decimaal -impedance (50kHz): vul de gemeten impdantie bij 50 khz in (let op dat je hier de juiste invult) Stap 5) -als alle gegevens ingevuld zijn wordt automatisch de VM (kg en %), VVM (kg en %), VMI en VVMI berekend middels de formule van Kyle (2001), de formule van Rutten (2010) en de formule van Horie (2008). Stap 6) -interpretatie, vergelijk de resultaten met de referentiewaarden (bijlage 6)

23 23 Literatuur Horie, L.M., Barbosa-Silva M.C.G., Torrinhas, R.S., Cecconello, I., Waitzberg D. L. (2008). New body fat prediction equations for severely obese patients. Clinical Nutrition, 27(3), Kyle, U. G., Genton, L., Karsegard, L., Slosman, D. O., & Pichard, C. (2001). Single prediction equation for bioelectrical impedance analysis in adults aged years. Nutrition, 17(3), Rutten, E.P.A., Spruit, M.A., Wouters, E.F.M. (2010). Critical view on diagnosing muscle wasting by single-frequency bio-electrical impedance in COPD. Respiratory Medicine 104 :91-98.

24 24 Bijlage 6: Referentie waarden voor vet massa, vet vrijemassa en vet vrijemassa index Voor de ruwe data en phase angle zijn erop dit moment nog geen referentie waardes (Haverkort et al.) om te vergelijken, maar zal zich in de toekomst verder ontwikkelen. Gemeten waardes kunnen vergeleken worden met referentiewaardes van vet vrije massa (kg), vet massa (%) vet massa index en vet vrije massa index. Er zijn referentiewaardes voor vet vrije massa (kg) en vet massa (%) van Kyle et al, en van Pichard et al., De referentiewaardes van Kyle zijn gebaseerd op een grotere groep volwassenen t.o.v. Pichard en er zijn gegevens beschikbaar van volwassenen > 65 jaar. Daarom gaat de voorkeur uit naar de referentiewaardes van Kyle et al., De referentiewaardes voor volwassenen > 85 jaar moeten met voorzichtigheid geïnterpreteerd worden omdat deze groep relatief klein is Kyle et al., Schutz et al., 2002 heeft referentiewaardes gepubliceerd van de vet massa index en vet vrije massa index. De vet (vrije) massa index zegt iets over de verhouding vet (vrije) massa t.o.v. de lengte. Een gemeten waarde boven de P95 wordt gezien als verhoogd vet (vrije) massa en een waarde onder de P5 wordt gezien als een verlaagd vet (vrije) massa. De referentiewaarden zijn in tabel 1 voor mannen en in tabel 2 voor vrouwen weergegeven. Verstorende factoren voor uitslag meting - Dehydratie de weerstand gaat omhoog waardoor de vet massa overschat wordt en een onderschatting geeft van de vet vrije massa - Oedeem geeft een overschatting van de vet vrije massa en een onderschatting van de vet massa - Verhoging van de temperatuur verlaagt de weerstand en geeft een onderschatting van de vet massa; overschatting vet vrije massa - Niet nuchter meten, geeft een overschatting van de vet massa

25 25 Tabel 1. Referentiewaardes mannen vet massa (%), vet vrije massa (kg), vet massa index (kg/m 2 ), vet vrije massa index (kg/m 2 ), Kyle et al,2001 en Schutz et al, Percentielen voor vet massa (%) bij gezonde, blanke, mannen Leeftijd N Gem±SD Percentielen P5 P10 P25 P50 P75 P90 P95 Alle ± ± ± ± ± ± ± ± > ± Percentielen voor vetvrije massa (kg) bij gezonde, blanke, mannen Leeftijd N Gem±SD Percentielen P5 P10 P25 P50 P75 P90 P95 Alle ± ± ± ± ± ± ± ± > ± Percentielen voor vet massa index (kg/m 2 ) bij gezonde, blanke, mannen Leeftijd N Gem±SD Percentielen P5 P10 P25 P50 P75 P90 P ± ± ± > ± Percentielen voor vetvrije massa index (kg/m 2 ) bij gezonde, blanke, mannen Leeftijd N Gem±SD Percentielen P5 P10 P25 P50 P75 P90 P ± ± ± > ±

26 26 Tabel 2. Referentiewaardes vrouwen vet massa (%), vet vrije massa (kg), vet massa index (kg/m 2 ), vet vrije massa index (kg/m 2 ), Kyle et al,2001 en Schutz et al, Percentielen voor vet massa (%) bij gezonde, blanke, vrouwen Leeftijd N Gem±SD Percentielen P5 P10 P25 P50 P75 P90 P95 Alle ± ± ± ± ± ± ± ± > ± Percentielen voor vetvrije massa (kg) bij gezonde, blanke, vrouwen Leeftijd N Gem±SD Percentielen P5 P10 P25 P50 P75 P90 P95 Alle ± ± ± ± ± ± ± ± > ± Percentielen voor vet massa index (kg/m 2 ) bij gezonde, blanke, vrouwen Leeftijd N Gem±SD Percentielen P5 P10 P25 P50 P75 P90 P ± ± ± > ± Percentielen voor vetvrije massa index (kg/m 2 ) bij gezonde, blanke, vrouwen Leeftijd N Gem±SD Percentielen P5 P10 P25 P50 P75 P90 P ± ± ± > ±

27 27 Literatuur Haverkort E.B., Reijven P.L.M., Binnekade J.M., van Bokhorst-de van der Schueren M.A.E., Earthman C.P., Gouma D.J., de Haan R.J. Bioelectrical impedance analysis to estimate body composition in surgical and oncological patients: a systematic review. In press Kyle, U.G., Genton, L. Slosman D.O., Pichard, C. (2001). Fat-free and fat mass percentiles in 5225 healthy subjects aged years. Nutrition 17: Schutz, Y., Kyle, U.U.G., Pichard, C.(2002). Fat-free mass index and fat mass index percentiles in Caucasians aged y. International Journal of Obesity 26: