Bomen Effect Analyse 31 bomen Marnixstraat Leiden

Transcriptie

1 Bomen Effect Analyse 31 bomen Leiden

2

3 Bomen Effect Analyse 31 bomen Leiden Opdrachtgever: Afdeling: Adres: Contactpersoon: Gemeente Leiden Stedelijk Beheer Team Beheer en Plantoetsing Admiraal Banckertweg 4a 2315 SR Leiden De heer S. van den Berg Beheerder Groen Telefoon (071) Projectcode: Datum: 7 oktober 2010

4

5 Inleiding In opdracht van de gemeente Leiden, afdeling Stedelijk Beheer, de heer S. van den Berg, heeft Bomenwacht Nederland een Bomen Effect Analyse (BEA) uitgevoerd bij 31 bomen aan de te Leiden. Aanleiding van deze BEA vormt het voornemen om de opnieuw in te richten. De 31 bomen die binnen de werkgrenzen staan, zullen mogelijk (negatieve) gevolgen ondervinden van de uit te voeren werkzaamheden. Uitgangspunt van de opdrachtgever is het (duurzaam) behoud van de bomen. De doelstelling van de BEA is drieledig. Ten eerste dient de huidige kwaliteit van de onderzoeksbomen in kaart te worden gebracht. Ten tweede dient te worden onderzocht welk effect de geplande werkzaamheden zullen hebben op de bomen. Ten slotte dient een advies te worden opgesteld met maatregelen en/of randvoorwaarden om de (relevante) bomen duurzaam te kunnen behouden. Het onderzoek is uitgevoerd op 27 september 2010 door H.L. Sloots, boomtechnisch adviseur bij Bomenwacht Nederland. Situatie De onderzoeksbomen staan aan de, tussen de Willem de Zwijgerlaan en de Maresingel. De 31 bomen hebben een standplaats in de verharding en maken veelal deel uit van een bomenrij. Het betreft 13 sierkersen (Prunus serrulata cv.), 7 zilveresdoorns (Acer saccharinum), 6 meidoorns (Crataegus laevigata cv.), 4 bolacacia s (Robinia pseudoacacia Umbraculifera ) en 1 hopbeuk (Ostrya carpinifolia). De zilveresdoorns hebben een stamdiameter variërend van 60 tot 75 cm, gemeten op 130 cm boven maaiveld. De stamdiameter van de andere bomen varieert van 10 tot 30 cm. 20 bomen verkeren in de volwasfase van hun ontwikkeling, de andere 11 bomen hebben reeds de eindfase bereikt. Bomen Effect Analyse 1

6 Volgens informatie van de opdrachtgever zal in de een herinrichting plaatsvinden. Naast het opnieuw aanbrengen van de bestrating omvat de herinrichting ook een wijziging in het wegontwerp. De werkzaamheden hebben mogelijk (negatieve) gevolgen voor de aanwezige bomen. Bij de uitvoering van deze BEA is gebruik gemaakt van tekening ST10045 (gedateerd 27 mei 2010). Deze tekening geeft een weergave van zowel het huidige als het nieuwe wegontwerp. Ten behoeve van de BEA zijn de onderzoeksbomen genummerd van 1 tot en met 31. In bijlage A is een overzichtstekening van de locatie opgenomen, waarop de genummerde onderzoeksbomen terug te vinden zijn. Onderzoeksmethode Hieronder wordt de methode van de BEA nader toegelicht. Het onderzoek bestaat uit een kwaliteitsbeoordeling, een ondergronds onderzoek en een planbeoordeling. Kwaliteitsbeoordeling De kwaliteit van elke onderzoeksboom is vastgesteld aan de hand van drie aspecten: conditie, veiligheid en beheerbaarheid. Bij de conditiebeoordeling is met name gekeken naar de scheutontwikkeling en de bladgrootte, -kleur en -bezetting. Tevens is er gelet op symptomen die wijzen op een aantasting (insecten, bacteriën, virussen, schimmels). Bij de beoordeling van de veiligheid is gekeken naar biologische en mechanische aspecten die van invloed kunnen zijn op de stabiliteit en breukveiligheid van de boom. Voorbeelden hiervan zijn aantastingen, holten, scheuren, zware takken en plakoksels. De beheerbaarheid is onder meer beoordeeld aan de hand van de onderhoudsstaat, conditie, veiligheid, standplaats, groeiruimte en levensduur (boomsoort / groeifase). 2

7 Naar aanleiding van de kwaliteitsbeoordeling is een advies opgesteld met veiligheids- en/of beheermaatregelen. Indien actieve veiligheidsmaatregelen noodzakelijk zijn om de risico s voor de omgeving te minimaliseren, is de boom benoemd als risicoboom. Vergen de afwijkingen in de huidige situatie (nog) geen actieve maatregelen maar is jaarlijkse inspectie wel gewenst, dan is de boom als attentieboom aangemerkt. Ondergronds onderzoek Het ondergronds onderzoek is uitgevoerd door profielboringen te verrichten in de nabijheid van de onderzoeksbomen. Met behulp van deze boringen zijn het aanwezige bodemprofiel (bodemopbouw, -type en -structuur) en het bewortelingspatroon (worteldikte, intensiteit) in beeld gebracht. Tevens is de actuele grondwaterstand bepaald. Aan de hand van het bodemprofiel zijn de verschillende grondlagen, de diverse grondsoorten en de bodemvochtigheid in kaart gebracht. Het aanwezige bewortelingspatroon laat zien tot op welke diepte de beworteling zich heeft ontwikkeld, in welke kwaliteit en met welke hoeveelheid. Hieruit is af te leiden welke invloed de bodemomstandigheden hebben (gehad) op de wortelontwikkeling. Planbeoordeling Doel van de planbeoordeling is te bepalen in hoeverre de herinrichting van de een negatief effect kan hebben op het duurzaam behoud van de onderzoeksbomen. De resultaten van de kwaliteitsbeoordeling en het ondergronds onderzoek worden hierin betrokken. Bomen Effect Analyse 3

8 De meeste meidoorns vertonen Bij een gesteltak van een afstervingsverschijnselen. zilveresdoorn (boom 8) is sterke reactiegroei waarneembaar. Rond de zilveresdoorns is ernstige Bij de hopbeuk is de bovengrondse bestratingsopdruk ontstaan. groeiruimte onvoldoende. 4

9 Resultaten kwaliteitsbeoordeling Hieronder worden de resultaten van de kwaliteitsbeoordeling besproken. Per boom zijn de beoordelingsresultaten terug te vinden op het registratieformulier in bijlage B. Conditie De conditie is bij 10 bomen als (ruim) voldoende beoordeeld. Het betreft hier de 7 zilveresdoorns, 2 sierkersen en de hopbeuk. Van 20 bomen is de conditie als slecht tot zeer slecht aangemerkt. Bij deze bomen is sprake van een verminderde scheutlengte, een beperkte bladbezettting en/of (ernstige) afstervingsverschijnselen. Aan 1 boom (nummer 2) is het waarderingscijfer 0 toegekend, deze boom is afgestorven. Veiligheid De veiligheid is bij 26 bomen als voldoende beoordeeld. Deze bomen vertonen geen noemenswaardige afwijkingen in het kader van de veiligheid en vereisen dan ook geen gerichte veiligheidsmaatregelen. Bij 4 bomen (nummers 1, 3, 8 en 15) is de veiligheid als slecht tot zeer slecht beoordeeld. Deze bomen vertonen afwijkingen die in de huidige situatie een veiligheidsrisico met zich meebrengen. Bij bomen 1, 3 en 15 is sprake van (ernstige) afstervingsverschijnselen. Het grove dode hout dat zich in de kronen van deze bomen heeft gevormd, kan gemakkelijk uitbreken en daarbij (letsel)schade veroorzaken. Bij boom 8 is aan de onderzijde van een gesteltak sterke reactiegroei waargenomen, wat duidt op overbelasting. Aan 1 boom (nummer 2) is het waarderingscijfer 0 toegekend. Het betreft hier een afgestorven boom die breukgevaar met zich meebrengt. Bomen Effect Analyse 5

10 In totaal is er dus bij 5 bomen sprake van een veiligheidsrisico voor de omgeving. Deze bomen zijn dan ook als risicoboom benoemd. Om het gevaar weg te nemen, zijn actieve maatregelen noodzakelijk (zie Conclusie en advies). Beheerbaarheid De beheerbaarheid is bij 30 bomen als slecht tot zeer slecht beoordeeld. Bij 20 van deze bomen is sprake van (ernstige) conditieproblemen. 9 bomen veroorzaken in de huidige situatie bestratingsopdruk, waardoor er sprake is van struikelgevaar. Het betreft hier de 7 zilveresdoorns en 2 sierkersen (nummers 18 en 19). Bij de hopbeuk (nummer 31) is sprake van onvoldoende bovengrondse groeiruimte. De takken van deze boom groeien inmiddels tegen het nevenstaande gebouw. Aan 1 boom (nummer 2) is het waarderingscijfer 0 toegekend. Bij deze (afgestorven) boom is duurzaam beheer niet langer aan de orde. Kwaliteitsbepaling Op basis van de conditie, veiligheid en beheerbaarheid is de kwaliteit van de onderzoeksbomen bepaald. De volgende tabel laat zien hoe de bomen verdeeld zijn over de diverse kwaliteitscategorieën. Kwaliteitscategorie Zeer slecht Aantal 12 Slecht 9 Matig 10 Boomnummers 1 t/m 4, 6, 13, 15, 22, 23, 26, 27, 28 5, 16, 17, 20, 21, 24, 25, 29, 30 7 t/m 12, 14, 18, 19, 31 Voldoende 0 Ruim voldoende 0 Goed 0 Nader onderzoeken 0 Niet te beoordelen

11 Resultaten ondergronds onderzoek Het ondergronds onderzoek is uitgevoerd door bij een meidoorn (nummer 4), een zilveresdoorn (nummer 10) en een sierkers (nummer 21) profielboringen te verrichten. Bij de zilveresdoorn is aanvullend ondergronds onderzoek verricht met behulp van een grondguts. Meidoorn Bij de meidoorn blijkt het profiel onder de tegelverharding tot op een diepte van 60 cm beneden maaiveld uit humusloos zand te bestaan. Dit zand is sterk verdicht. Tussen 60 en 80 cm beneden maaiveld is klei aangetroffen. Dieper in het profiel bestaat de bodem weer uit humusloos zand, dat grotendeels blauw verkleurd is. Het grondwater is waargenomen op 80 cm beneden maaiveld. Direct onder de verharding en in de kleilaag is matig intensieve fijne beworteling aangetroffen. In de rest van het profiel heeft zich nagenoeg geen beworteling ontwikkeld. Zilveresdoorn Bij de zilveresdoorns bestaat het oorspronkelijke bodemprofiel uit humusloos zand. Hier blijkt een groeiplaatsverbetering te zijn uitgevoerd. Op de locatie van de profielboring is vermoedelijk een voedingspijler aangebracht. Tussen 15 en 110 cm beneden maaiveld blijkt hier humeus zand aanwezig te zijn. Dieper in het profiel is humusloos zand aangetroffen. Het grondwater is waargenomen op 120 cm beneden maaiveld. Het profiel is vrijwel volledig doorworteld met (zeer) intensieve fijne en dunne beworteling. In het oorspronkelijke profiel (humusloos zand) heeft de beworteling zich in de zandlaag direct onder de verharding geconcentreerd. Door diktegroei van deze oppervlakkige beworteling is rond de bomen forse bestratingsopdruk ontstaan. Naar verwachting heeft een belangrijk deel van de beworteling zich in de richting van de particuliere tuinen (oostzijde) ontwikkeld. Bomen Effect Analyse 7

12 Resultaat van de profielboring bij de De zilveresdoorns hebben direct onder meidoorn (boom 4). de verharding zeer intensieve beworteling ontwikkeld. Bij de zilveresdoorns is in het verleden Resultaat van de profielboring bij de een groeiplaatsverbetering uitgevoerd. sierkers (boom 21). 8

13 Sierkers Bij de sierkers blijkt het profiel onder de tegelverharding volledig uit humusloos zand te bestaan. De verdichtingsgraad van het zand is zeer hoog. Het grondwater is waargenomen op 85 cm beneden maaiveld. Op de onderzochte locatie (90 cm uit het hart van de stam, aan de oostzijde) heeft de boom alleen beworteling ontwikkeld in een 5 cm dikke laag direct onder de verharding. Het gaat hier om matig intensieve fijne beworteling. Resultaten planbeoordeling Het voornemen bestaat om de opnieuw in te richten. De herinrichting omvat naast het vernieuwen van de bestrating ook het aanpassen van het wegontwerp. De opdrachtgever heeft de wens de (relevante) bomen duurzaam te behouden. Algemene knelpunten De geplande werkzaamheden leveren knelpunten op ten aanzien van het duurzaam behoud van de bomen. De volgende algemene knelpunten kunnen optreden. Wortelschade Voor alle bomen geldt dat graafwerkzaamheden kunnen leiden tot schade aan het wortelgestel. Door schade aan dikkere wortels en wortelsterfte kan er (aanzienlijke) conditievermindering optreden. Bovendien vormen (grote) verwondingen aan het wortelgestel een potentiële invalspoort voor houtrotveroorzakende schimmels. Hierdoor kunnen op termijn de stabiliteit en breukveiligheid van de bomen in gevaar komen. Verder kan bij graafwerkzaamheden schade ontstaan aan de zogenoemde stabiliteitskluit van de bomen. Het betreft hier het deel van het wortelgestel dat ongeschonden dient te blijven om de stabiliteit van de boom te kunnen waarborgen. Voor het bepalen van de omvang van de stabiliteitskluit wordt gebruik gemaakt van normwaarden. Deze waarden zijn weergegeven in de volgende tabel. Bomen Effect Analyse 9

14 Stamdiameter (in cm) Straal stabiliteitskluit (in cm) De normen voor de afmeting van de stabiliteitskluit zijn richtwaarden en kunnen niet altijd exact worden toegepast. Bijstelling kan noodzakelijk zijn, bijvoorbeeld vanwege een afwijkende kroonopbouw, windvang of eventuele scheefstand. Het vaststellen van de stabiliteitskluit betreft overigens altijd een momentopname. Schade aan de stamvoet, stam en/of kroon Door het inzetten van zwaar materieel kan bovengronds schade aan de bomen ontstaan (stamvoet, stam, kroon). Bodemverdichting Door het inzetten van zwaar materieel, het opslaan van materialen en/of het ophogen van het maaiveld kan bodemverdichting optreden. Ook het aanbrengen van verharding en verkeersbelasting hebben verdichting tot gevolg. Bestanddelen als klei, veen en fijn zand maken een bodem gevoelig voor verdichting. Bij verdichting wordt het poriënvolume in een bodem verkleind. Hierdoor nemen de mogelijkheden voor wortelontwikkeling af. Sterk verdichte bodems kenmerken zich bovendien door een moeizame verplaatsing van vocht en bodemgassen. Bij bomen kan verdichting onder meer leiden tot wateroverlast en zuurstofgebrek. Bij te lage zuurstofgehalten in de doorwortelde zone kunnen bij bomen wortelsterfte en (dus) conditievermindering optreden. Bij een ophoging kan ook de grotere afstand tot het maaiveld leiden tot een lager zuurstofgehalte in de doorwortelde zone. 10

15 Specifieke knelpunten Ter hoogte van de meidoorns (tussen de Willem de Zwijgerlaan en de Van der Duynstraat) zal het huidige trottoir worden omgevormd tot gazon. Hierbij zullen zeer dicht bij bomen 1 en 2 werkzaamheden worden uitgevoerd. Bij de 6 zilveresdoorns in het gedeelte tussen de Van der Duynstraat en de Anna van Saksenstraat (nummers 7 tot en met 12) zullen rechthoekige gazonvakken rond de bomen worden aangelegd. De begrenzingen van de gazonvakken liggen binnen (of op korte afstand van) de stabiliteitskluiten van de bomen. Het plaatsen van opsluitbanden tussen verharding en gazon kan hier problemen opleveren. De beworteling van de zilveresdoorns heeft zich namelijk hoofdzakelijk oppervlakkig ontwikkeld. Er is hier sprake van een zeer dichte, ondoordringbare laag beworteling. Het fietspad dat in de huidige situatie aan de westzijde van de bomen ligt, zal worden omgevormd tot trottoir. De asfaltverharding van het fietspad bevindt zich deels binnen de stabiliteitskluiten van de bomen. In het gedeelte tussen de Anna van Saksenstraat en de Maresingel vinden vermoedelijk weinig grote aanpassingen in het wegprofiel plaats. Toch kunnen de aanpassingen een sterk negatieve invloed hebben op de bomen. De bandenlijn tussen de parkeerstrook en het trottoir zal enkele decimeters in oostelijke richting worden verplaatst. De huidige bandenlijn ligt in veel gevallen al binnen de (berekende) stabiliteitskluiten van de bomen. De nieuwe bandenlijn komt nog dichter bij de bomen te liggen. Bij de aanleg van deze bandenlijn kan wortelschade ontstaan bij bomen 15 tot en met 21 en 24 tot en met 26. Nabij de Anna van Saksenstraat bevindt zich één zilveresdoorn (nummer 14). In het ontwerp krijgt deze boom (opnieuw) een standplaats in de verharding. In de huidige situatie heeft de boom een zeer oppervlakkig wortelgestel en zijn al diverse tegels rond de boom verwijderd. Vermoedelijk wordt het profiel rond de zilveresdoorns opgehoogd (15 à 20 cm). In het algemeen geldt dat een ophoging negatieve gevolgen heeft voor een groeiplaats. Daar staat tegenover dat door een lichte ophoging grootschalige wortelkap ten behoeve van het herstraten kan worden voorkomen. Bomen Effect Analyse 11

16 Het nieuwe ontwerp voorziet overigens ook in nieuwe aanplant van bomen. In het gedeelte tussen de Willem de Zwijgerlaan en de Molenstraat zijn in totaal 12 nieuwe bomen ingetekend. Conclusie en advies Op basis van de onderzoeksresultaten volgen hieronder de conclusie en het advies. De kwaliteit is bij 10 bomen als matig, bij 9 bomen als slecht en bij 12 bomen als zeer slecht aangemerkt. Van de 6 meidoorns (nummers 1 tot en met 6) is de kwaliteit als slecht tot zeer slecht beoordeeld. Deze bomen kampen met ernstige conditieproblemen en zijn daardoor niet duurzaam te beheren. 1 boom (nummer 2) is inmiddels afgestorven. De conditieproblemen hangen samen met de slechte ondergrondse omstandigheden. Bij 3 bomen (nummers 1, 2 en 3) is sprake van een veiligheidsrisico voor de omgeving. De 7 zilveresdoorns (nummers 7 tot en met 12 en 14) vormen een beeldbepalende boombeplanting. De conditie van deze bomen is als (ruim) voldoende beoordeeld en er is geen sprake van onoplosbare veiligheidsrisico s. Wel zorgt de forse bestratingsopdruk in de huidige situatie voor (veel) overlast. Dit resulteert bij de bomen in een matige kwaliteit. De slechte ondergrondse omstandigheden in het verleden hebben geleid tot een oppervlakkig ontwikkeld wortelgestel. In de huidige situatie (na groeiplaatsverbetering) vertonen de bomen een normale groei. Bij de 13 sierkersen (nummers 13, 15 tot en met 21, 24, 25, 26, 29 en 30) varieert de kwaliteit van matig tot (zeer) slecht. Deze bomen kampen met problemen als (ernstige) conditievermindering en bestratingsopdruk. Beide problemen zijn gerelateerd aan de slechte ondergrondse omstandigheden. Bij een drietal bomen zijn er problemen ten aanzien van de bovengrondse groeiruimte. Gezien de conditievermindering bij de meeste bomen zijn er weinig mogelijkheden voor duurzaam beheer. 12

17 De kwaliteit van de 4 bolacacia s (nummers 22, 23, 27 en 28) is als zeer slecht beoordeeld. Deze bomen vertonen sinds de laatste snoeibeurt weinig groei. Op delen van de kronen heeft zich geen nieuw twijghout gevormd. De bomen verkeren in de eindfase van hun ontwikkeling en zijn niet langer duurzaam te beheren. Bij de hopbeuk (nummer 31) zijn de conditie en veiligheid als voldoende beoordeeld. Door de korte afstand tussen de boom en de gevel van het naburige gebouw is er wel sprake van een beheerknelpunt. De kwaliteit van de boom is dan ook als matig aangemerkt. Advies veiligheid In totaal zijn 5 bomen benoemd als risicoboom. Bij deze bomen zijn actieve maatregelen nodig om de veiligheidsrisico s te minimaliseren. 3 risicobomen (nummers 1, 2 en 3) adviseren wij op korte termijn (binnen 3 maanden) te rooien. Bij deze bomen is sprake van breukgevaar. Bij 1 risicoboom (nummer 8) is aan de onderzijde van een gesteltak sterke reactiegroei waargenomen, wat duidt op overbelasting. Wij adviseren deze gesteltak (aan de noordzijde) op korte termijn gericht te snoeien, om zo de belasting te verminderen. Bij 1 risicoboom (nummer 15) adviseren wij op korte termijn het grove dode hout uit de kroon te verwijderen. Overigens geldt voor deze boom uit beheeroogpunt een rooiadvies. Advies beheer 9 bomen adviseren wij uit beheeroogpunt te rooien. Het betreft hier 2 meidoorns (nummers 4 en 6), 3 sierkersen (nummers 13, 15 en 26) en 4 bolacacia s (nummers 22, 23, 27 en 28). Bij deze bomen is sprake van (ernstige) conditieproblemen en een beperkte toekomstverwachting. Bij de 19 bomen waarvoor (uit veiligheids- of beheeroogpunt) geen rooiadvies geldt, is onderhoudssnoei gewenst. Bomen Effect Analyse 13

18 Advies uitvoering plan De geplande werkzaamheden in de kunnen negatieve gevolgen hebben voor de 31 onderzoeksbomen. De kwaliteit van de bomen wisselt. Als gevolg van de werkzaamheden kan bij de bomen een conditievermindering optreden, waardoor de kwaliteit (verder) daalt. De herinrichting van de biedt wellicht goede mogelijkheden voor boomvervanging en groeiplaatsinrichting. Het is daarom raadzaam een keuze te maken tussen bomen die het behouden waard zijn en bomen waarbij vervanging meer voor de hand ligt. De 7 zilveresdoorns hebben zich ontwikkeld tot beeldbepalende bomen. De kwaliteit van de groeiplaatsen is voldoende. Bij handhaving van de bomen dient wel een (min of meer duurzame) oplossing te worden gevonden om de huidige bestratingsopdruk te verhelpen. De standplaatsen van 6 zilveresdoorns (nummers 7 tot en met 12) zullen deels worden omgevormd tot gazon. Deze wijziging zal (op termijn) een gunstige invloed op de bomen hebben. Het verdient de voorkeur om ook bij de andere zilveresdoorn (nummer 14) een ruimere boomspiegel aan te leggen. Bij de andere 24 bomen is veelal sprake van (ernstige) conditievermindering en/of beheerproblemen. Uit het ondergronds onderzoek is gebleken dat de kwaliteit van de groeiplaatsen hier onvoldoende is om duurzaam beheer van de bomen mogelijk te maken. Wij geven dan ook in overweging deze bomen te verwijderen. Tijdens de werkzaamheden kunnen dan goede groeiplaatsen worden aangelegd, waarin nieuwe bomen kunnen worden aangeplant. Om de 7 zilveresdoorns tijdens en na de uitvoering van de werkzaamheden duurzaam te kunnen behouden, dienen een aantal maatregelen en randvoorwaarden in acht te worden genomen. Deze worden hieronder nader uitgewerkt. Rond de bomen adviseren wij een afschermingszone in te stellen. De grens van deze zone dient gelijk te lopen met de rand van de kroonprojectie. De (huidige) verhardingen van de parkeervakken en de rijweg vallen buiten de afschermingszone. 14

19 Binnen de afschermingszone gelden de volgende beperkingen: - Er mag geen materiaal of materieel worden verplaatst of opgeslagen, aangezien dit zou leiden tot verdichting van de bodem. Bij verdichting krijgen wortels (onder meer) te maken met zuurstofgebrek, waardoor ze uiteindelijk kunnen afsterven. - Bij het verwijderen van verhardingen dient wortelschade te worden voorkomen. - Binnen de stabiliteitskluiten van de bomen (met een straal van 220 cm) mag in principe niet machinaal worden gewerkt. Alleen het verwijderen van de asfaltverharding van het fietspad mag machinaal worden uitgevoerd, maar dan wel onder toezicht. Bij de bomen dient rond de stam een stambescherming te worden aangebracht om directe schade te allen tijde te voorkomen. Indien wortelkap noodzakelijk is, dient dit te gebeuren door middel van een recht snijvlak, haaks op de lengterichting van de wortel. Het is niet toegestaan wortels met een diameter groter dan 5 cm te verwijderen. Bij een eventuele ophoging van het maaiveld adviseren wij een goed doorlatende grondsoort toe te passen. De opgebrachte laag mag niet dikker zijn dan 20 cm. Onder verhardingen adviseren wij humusloos grof zand te gebruiken. In de gazonvakken kan humusrijk zand worden verwerkt. Te allen tijde dient te worden voorkomen dat er door het inzetten van zwaar materieel schade ontstaat aan de kronen van de bomen. Bij de aanleg van nieuwe groeiplaatsen onder verhardingen met een lage verkeersbelasting (zoals trottoirs) kan bomenzand worden gebruikt. De maximale verwerkingsdiepte van het bomenzand dient 15 cm boven de gemiddeld hoogste grondwaterstand te liggen. De omvang van de groeiplaats dient zowel onder- als bovengronds te zijn afgestemd op het eindbeeld van de beoogde boomsoort. Indien er voor de uitvoering van de werkzaamheden een bestek wordt opgesteld, adviseren wij de hierboven genoemde maatregelen en randvoorwaarden in dit bestek op te nemen. Tevens kan er gedacht worden aan het opnemen van een boeteclausule die in werking treedt indien er schade aan de bomen wordt toegebracht. Bomen Effect Analyse 15

20 Ten slotte verdient het aanbeveling om tijdens de uitvoering van de werkzaamheden een boomtechnisch toezichthouder ( groenwacht ) aan te stellen. Deze ziet toe op de naleving van de randvoorwaarden en geeft zo nodig advies. 16

21 Bijlagen Bijlage A Overzichtstekening Bijlage B Registratieformulier Bijlagen 17

22

23

24