Marketing: zin en onzin. nr. 8, juni Magazine van de Besturenraad voor managers, bestuurders en toezichthouders

Transcriptie

1 Magazine van de Besturenraad voor managers, bestuurders en toezichthouders nr. 8, juni 2012 Naar een open toekomst Verlies de professional niet uit het oog Zeer zwak: en nu? Wat jij doet telt Rol toezichthouder is opbouwend kritisch Marketing: zin en onzin

2 nr.8, juni 2012 Magazine van de Besturenraad voor managers, bestuurders en toezichthouders Agenda Datum Activiteit Doelgroep Plaats Contactpersoon Netwerk bovenschools managers Drenthe PO Hoogeveen uur Wob van Beek Netwerk toezichthouders en bestuurders PO/VO/ MBO/HO Doorn uur Carla Rhebergen Symposium VO Afscheid Harm Jan Luth VO Bomencentrum Baarn uur Anneke Uyterlinde Netwerk bovenschools managers Drenthe PO Hoogeveen uur Wob van Beek Netwerk bovenschools managers regio Utrecht PO uur Wob van Beek Netwerk bovenschools managers Zuid-Holland Zuid/Oost, Zeeland, West-Brabant PO De Wouwse Tol Bergen op Zoom uur Hans Bruggeman Colofon Netwerk Groningen PO Oude Pekela uur Wob van Beek Besturenraad De Besturenraad, centrum voor christelijk onderwijs, verenigt christelijke onderwijsinstellingen en geeft samen met hen stem aan het christelijk onderwijs in onze samenleving. Bij de Besturenraad zijn 540 besturen aangesloten, met meer dan scholen en bijna leerlingen, deelnemers en studenten in alle onderwijssectoren Netwerk bovenschools managers Overijssel Netwerk kleine schoolbesturen Drenthe / Overijssel Netwerk bovenschools managers Gelderland/Flevoland ALV Besturenraad PO/VO/ MBO/HO PO PO Nijverdal uur Alteveer uur Wob van Beek Wob van Beek PO uur Wob van Beek Informatie plaats en tijdstip volgt Pieter Houwers Redactie Hester van de Kaa (redacteur) Guido de Bruin (hoofdredacteur) Corine de Reus (eind- en beeldredacteur/ productbegeleiding) Redactieadres Houttuinlaan 5b, Postbus 381, 3440 AJ Woerden hvandekaa@besturenraad.nl Vormgeving Ontwerpwerk, Den Haag Meer informatie over de bijeenkomsten kunt u krijgen via onze ledenservice. Ledenborrel Onderwijsrecht 2012 Nadere informatie volgt. Amsterdam Amersfoort Arnhem Zwolle Assen Rotterdam 21 september 28 september 4 oktober 1 november 8 november 15 november Foto omslag Janita Sassen Druk Drukkerij Ten Brink, Meppel Abonnementen (excl. 6% btw) SBM/Thema voor leden gratis SBM voor niet-leden 37,00 SBM met Thema voor niet-leden 51,00 Zonder schriftelijke opzegging voor 1 december van het lopende jaar worden abonnementen automatisch verlengd voor het daaropvolgende kalenderjaar. Voor informatie en losse nummers: Info Uitgever Besturenraad Postbus 381, 3440 AJ Woerden Bezoekadres Houttuinlaan 5b, 3447 GM Woerden T F E info@besturenraad.nl Ledenservice T E info@besturenraad.nl Besturenraad Academie T E academie@besturenraad.nl Besturenraad Advies T E advies@besturenraad.nl SBM digitaal De artikelen van SBM kunt u als pdfbestand downloaden van onze site. Maakt u gebruik van onze teksten, wilt u daarbij dan de bron vermelden? Digitale Nieuwsbrief U kunt zich via onze site opgeven voor de wekelijkse gratis digitale nieuwsbrief met het laatste nieuws uit het onderwijsveld en uit onze organisatie. Copyright Voor overname van artikelen of gedeelten daarvan graag voorafgaand contact met de redactie. Disclaimer Aan de informatie in dit magazine kunnen geen rechten worden ontleend. De redactie is niet verantwoordelijk voor de inhoud van de advertenties. ISSN: Bestellingen T F E bestellingen@besturenraad.nl Mutaties namen/adressen/ abonnementen T E tschilperoort@besturenraad.nl Besturenraad Advocaten & Juristen T E jvandersman@besturenraad.nl Juridische helpdesk E helpdesk@besturenraad.nl T ma-vr: uur Producten en diensten Op treft u steeds de meest actuele nieuwsberichten en informatie over onze vereniging, onze diensten, producten, leergangen en cursussen. Ook vindt u hier een overzicht van onze medewerkers.

3 6 Naar een open toekomst ALV Besturenraad 8 Voorzichtig in de schijnwerpers Marketing in het onderwijs 16 Beleidsvorming: lessen uit de statistiek 14 Verlies de professional niet uit het oog Ledencongres Besturenraad 18 Zeer zwak: en nu? 22 In debat: Geen voorrangsposities meer Vrijheid van onderwijs 28 Wat jij doet telt 30 Een eigen kijk op authenticiteit 32 Grensoverschrijdend denken gevraagd Ledencommissies Besturenraad 34 Rol toezichthouder is opbouwend kritisch 37 Een uitstervend ras? Christen in de klas 38 Van onbewust onbekwaam naar bewust bekwaam Opbrengstgericht financieel management Rubrieken 02 Agenda 04 Uitgelicht 04 Column voorzitter 05 Nieuws 11 Column 12 Wat mijn school mijn school maakt 20 Inspiratie 26 Leerling aan het woord 27 Juridische kwestie 36 Nieuws Besturenraad

4 Uitgelicht Uitgelicht 4 Column Wim Kuiper Voorzitter Besturenraad Onderwijs vraagt leiderschap Prof. dr. Mathieu Weggeman schreef Leidinggeven aan professionals? Niet doen! (2007). Dat boek leek hem echter ongeschikt voor het onderwijs. Daar dachten Dick Both, Alex de Bruijn, Bram ter Harmsel, Willem Poppe en Rens Rottier, allen onder meer verbonden aan Driestar Managamentadvies, anders over. Zij hebben Weggemans leiderschapsinzichten vertaald in het boek Onderwijs vraagt leiderschap en een bijbehorende website: Praktijkgericht De auteurs zijn onderwijsmensen. Hun boek is zodoende niet alleen met het oog op, maar ook vanuit de onderwijspraktijk geschreven. Het primaire onderwijsproces staat bij hen ook voorop in hun visie op leidinggeven in het onderwijs. Sterker nog, zij passen hun leiderschapsvisie zowel toe op de schoolleider en de schoolbestuurder/toezichthouder als op de leraar als leidinggevende in de klas. Theoretisch ligt de nadruk op leiderschap, de praktijkvoorbeelden worden naar alle drie niveaus uitgewerkt. Het boek eindigt met twee instrumenten: een scan voor de leraar (die leerlingen invullen) en een voor de leidinggevende (die leraren invullen). De scans tonen echter wederom de praktijkgerichtheid van de auteurs. Het is, samen met de site, werkmateriaal (waarbij zij hun hulp aan bieden). De scans tonen bovendien al hun acht leiderschapsaspecten in één blik. Visie op leiderschap De auteurs zien onderwijskundig leiderschap als het functionele aspect van leiderschap, persoonlijk leiderschap als de aard daarvan en nemen waardengericht leiderschap als conceptuele benadering. Vervolgens worden leraar, leidinggevende en bestuurder benaderd als professionals die in of voor de school als een professionele organisatie werken. Samen realiseren zij een professionele cultuur, waarin authentieke, betrokken, gepassioneerde en zelfverantwoordelijke personen werken aan een collectieve ambitie. Die collectieve ambitie is voor de auteurs het eerste leiderschapsaspect in het onderwijs: gezamenlijk afspraken maken in de school en in de klas. Daaraan verbinden zij nog zeven leiderschapsaspecten: inspireren (van anderen), (goed) communiceren, duidelijk zijn over resultaat en feedback geven, assertief optreden (bij onderpresteren), hitteschild zijn (tegen wat afleidt van het primaire proces), een gezaghebbende, dienende, bescheiden attitude en sturen op flow. In elk hoofdstuk wordt het wat, waarom en hoe van elk leiderschapsaspect uitgewerkt. Waardering De auteurs hebben een handzaam en helder boek over leiderschap van leidinggevende en leraar geschreven, waarin bovendien goede praktische modellen zitten. Grootste waardering verdienen hun praktijkgerichtheid en hun hart voor het primaire proces: voor leerlingen, voor leraren en voor het menselijke aspect van onderwijs en leidinggeven. Op fundamenteel niveau konden twee zaken beter uitgewerkt worden, te meer daar de auteurs vanuit een christelijke levensvisie schrijven. Zo wordt inspireren als leidinggevende erg bij het zelf actief inspireren gelegd, terwijl je daarvoor ook inspiratie dient te ontvangen. Daarnaast wordt de waardengerichtheid van onderwijsleiderschap amper uitgewerkt, terwijl het juist boeiend is welke waarden oriëntatie bieden in het onderwijs. Ten slotte zijn de praktijkvoorbeelden meer gericht op het primair, dan op het voortgezet onderwijs. Onderwijs vraagt leiderschap Both, D. & De Bruijn, A. (2012), Schiedam: Scriptum Verkiezingen Nederland maakt zich weer op voor landelijke verkiezingen. Het regeerakkoord, waar het onderwijs niet bepaald blij mee kon zijn, is van tafel. Een ad-hoccoalitie heeft al reparaties aangebracht. Zo is het liberale stokpaardje van de prestatiebeloning (tijdelijk?) begraven. Ik verwacht dat geen enkele partij grote bezuinigingen op onderwijs zal voorstellen. Maar jammer genoeg zal er wel veel populistische retoriek in verkiezingsprogramma s belanden. Zo hoor je nu al politici zaken roepen als geef de school terug aan de ouders. Vergroting van ouder betrokkenheid is natuurlijk zeer belangrijk, maar dit onderwerp leent zich niet voor veel Haagse bijdragen. Ook zal het wel weer gaan over te veel overhead, de grootschaligheid en overdreven nieuwbouw. Incidenten en daarop gebaseerde, tot vervelens toe herhaalde beeld vorming, scoren helaas vaak meer dan droge feiten. Iedereen die zich echt goed informeert, kan weten dat de overhead in het onderwijs heel gering is en dat er op schoolniveau nog steeds veel menselijke maat is. Een interessant feitje is ook dat de huisvesting van het HBO maar liefst de helft goedkoper werd sinds scholen erover gaan en niet de overheid. Het negatieve sentiment over het maatschappelijk middenveld is zonder meer bedreigend. Partijen die nostalgisch verlangen naar een overheid die alles weer beheerst en controleert, kunnen wel eens de wind in de zeilen krijgen in deze onzekere tijden. Meest extreem is de SP, die het bijzonder onderwijs geheel wil afschaffen. Een punt dat ten onrechte weinig aandacht krijgt. De Besturenraad heeft zijn bijdrage aan de verkiezings programma s al geleverd. Wij vinden het van groot belang dat de diversiteit van het scholenbestand positief gewaardeerd wordt en pleiten daarom voor behoud van de kleinescholentoeslag. Van belang is ook dat er zoveel mogelijk ruimte blijft voor de school als waardegemeen schap en een eigen invulling van brede vorming. De kerndoelen moeten weer beperkt worden tot de basis vaardigheden. Het economisch denken en de eenzijdige toetsgerichtheid moeten doorbroken worden. Jammer genoeg moeten we ook opnieuw aandacht vragen voor terugdringing van bureaucratie. Nieuwe verkiezingen bieden een kans voor het christelijk onderwijs als de partijen onze signalen goed oppakken. Wij zullen ons daar de komende maanden van harte voor inzetten. Reageren? Mail Wim Kuiper op wkuiper@besturenraad.nl

5 Nieuws Leergang: Bestuurlijk leidinggeven in het po CDA, ChristenUnie en D66 in volgend kabinet volgens christelijk onderwijs Hoe blijf ik op bestuurlijk niveau actief zonder me te verliezen in regelzaken? Als het alleen om het onderwijsbeleid gaat, blijkt dat schoolleiders uit het christelijk onderwijs het liefst zien dat CDA, ChristenUnie en D66 plaatsnemen in een volgend kabinet. Daarnaast geven zij aan dat de kleine scholentoeslag behouden moet blijven en de politiek moet stoppen met focussen op internationale ranglijsten. Ook stellen zij vast dat de bureaucratie weer niet is teruggedrongen door dit kabinet, terwijl dit dringend noodzakelijk is. Verminderen van bureaucratie, niet bezuinigen op onderwijs, ruimte en waardering voor de vormende taak van het onderwijs. Dat zou de kern moeten zijn van de onderwijsparagrafen van de politieke partijen. Dit blijkt uit onze ledenpeiling Uw wensen voor de verkiezingsprogramma s, waaraan 140 schoolleiders uit met name het primair en voortgezet onderwijs deelnamen. Ondanks de kritiek op het gevoerde beleid van CDA-minister Van Bijsterveldt, worden de ideeën van het CDA over onderwijs gewaardeerd. De ChristenUnie en D66 scoren daarnaast beduidend hoger bij de schoolleiders dan de overige partijen. De VVD scoort na de PVV en de Partij voor de Dieren het laagst. De volledige uitkomst van onze ledenpeiling staat op onze website: Hoe verhoud ik mij tot de toezichthouder en gunnen we elkaar verantwoordelijkheid? Bovenstaande vragen staan centraal tijdens de leergang Bestuurlijk leidinggeven in het po van de Besturenraad Academie. Na afloop van de leergang weet u wat uw leidinggevende talenten zijn en hoe u deze optimaal inzet. De leergang is speciaal voor bestuurders en bovenschools directeuren, maar is ook geschikt voor potentials. Tijdens de leergang worden de deelnemers intensief begeleid. Er vinden 8 bijeenkomsten plaats waarin thema s als govenance, persoonlijk leiderschap, financiën, juridische zaken en communicatie aan de orde komen. Naast het intakegesprek heeft u gedurende de leergang twee coachingsgesprekken met de kerndocent waarin hij u gerichte feedback geeft. Onderling leren krijgt ook aandacht. Alle deelnemers brengen een stagebezoek bij een medecursist en krijgen zo een kijkje in de keuken van een collega. Sector PO Eén website over geschillen in confessioneel en algemeen bijzonder onderwijs Ouders, leerlingen, schoolbesturen en medewerkers in het bijzonder onderwijs kunnen voortaan op één website terecht voor alle informatie over geschillen in het confessioneel en algemeen bijzonder onderwijs: de website van de Geschillencommissies Bijzonder Onderwijs. Samenwerkingsverband De GCBO bundelen voor het katholiek, protestants-christelijk, algemeen bijzonder en gereformeerd onderwijs ongeveer twintig landelijke geschillen-, beroeps-, klachten- en bezwarencommissies die op grond van de wet of de cao s verplicht zijn voor onderwijsinstellingen. Het is het enige samenwerkingsverband dat de kringenrechtspraak op basis van richting organiseert en combineert. Informatie Op de website kunt u terecht voor informatie over de GCBO, de (klachten)procedures, de samenstelling van de commissies, de wet- en regelgeving en de jurisprudentie. U leest er bijvoorbeeld welke stappen een ouder moet zetten voor het indienen van een klacht tegen de school en hoe het in z n werk gaat als een medewerker van de school een bezwaar indient over de waardering van zijn functie. Voor wie Meerschoolse en bovenschools directeuren, leden colleges van bestuur en potentials Docenten Kerndocent: Adriaan van Hove Overige docenten: Carla Rhebergen, Dick den Bakker, Carla Schaap Gastdocenten: Renske Kolvoort, Lenette Schuijt, Loek van der Kroon, Noud Cornelissen Wanneer en tijdstip 2012: 6 november, 4 december 2013: 8 januari, 5 en 6 februari, 12 maart, 9 april, 14 mei Waar Leerhotel Het Klooster in Amersfoort, Prijs inclusief studiemateriaal, Big Five test, coachingsgesprekken, overnachting, lunches, diner, koffie en thee. Aanmelden

6 Naar een open toekomst 6 Tekst Guido de Bruin Fotografie Ruben Schipper Frank Petter ALV Besturenraad Naar een open toekomst De toekomst stond centraal tijdens de algemene ledenvergadering van de Besturenraad op 1 juni. Heel inhoudelijk ging het over de toekomstverwachting die het (christelijk) onderwijs bij jonge mensen aanwakkert. In organisatorisch opzicht was de toekomst van de Besturenraad aan de orde. Ik ben uit op een vernieuwd pact tussen de Besturenraad en de sectorraden, zei voorzitter Wim Kuiper. Voorzitter Frank Petter van de raad van toezicht had in zijn openingswoord het christelijk onderwijs de weg van de zalm ten voorbeeld gesteld. Tegen de stroom in zwemmend hebben christenen volgens hem de blik gericht op een toekomst die ons wordt geschonken in de verwachting van het koninkrijk, waar mensen samen kunnen leven in verzoende verscheidenheid. Die toekomstverwachting moeten we ook in onze scholen aanwakkeren. In dat licht ziet hij toekomst voor een sterke christelijke Besturenraad die tegen de stroom in durft te gaan. Kuiper onderstreepte in zijn jaarrede de inzet van de Besturenraad om als zelfstandige, herkenbare en vitale beweging van en voor het christelijk onderwijs onze bijdrage te leveren aan de vorming van een nieuwe generatie en daarmee aan de Nederlandse samenleving als geheel. Spanning De Besturenraad laat op diverse terreinen een ander geluid horen, en dat leidt volgens Kuiper tot een natuurlijke spanning met de neutrale brancheorganisaties, de sectorraden. Daarmee opende hij een discussie waarin diverse leden zich stevig roerden. Welke kant moet het op met de Besturenraad nu de voorgenomen fusie met de VKO is opgeschort, omdat de katholieke evenknie de mogelijkheid van indalen in de sectorraden onderzoekt? Volledig opgaan in de sectorraden past niet bij onze missie, luidt Kuipers heldere uitgangspunt. Dat werd niet weersproken, al uitten sommige leden hun zorgen over de haperende toenadering tussen de Besturenraad en de sectorraden. Daar ben ik buitengewoon ongerust over. In moet echt een stap gezet worden in de richting van constructieve samenwerking, aldus Sam Terpstra, collegevoorzitter van CSG Reggesteyn in Nijverdal en Rijssen. Anderzijds was er steun voor het voortbestaan van de Besturenraad als krachtige, zelfstandige organisatie die tegenwicht biedt aan de zware bestuurlijke deken die, mede als gevolg van de bestuursakkoorden tussen sectorraden en ministerie, over de scholen is komen te liggen. Ik ben erg gecharmeerd van het eigenwijze geluid van de Besturenraad en zijn rol als luis in de pels, zei rector Ton Liefaard van het Hermann Wesselink College in Amstelveen. Pact Kuiper maakte duidelijk dat hij uit is op een vernieuwd pact met de sectororganisaties dat leidt tot effectief en constructief samenspel voor een goede belangenbehartiging. De vorm die dat pact moet krijgen, ligt nog open. De leden zullen

7 7 Naar een open toekomst Wilna Meijer Siebren Miedema actief bij het gesprek daarover worden betrokken. Directeur-bestuurder Wim Drenth van CSG Het Noordik in Almelo e.o. waarschuwde nog dat dit proces niet moet verzanden in een discussie over de vorm. Waar het om gaat, is het gebrek aan een dragende visie op waar het met de samenleving en het onderwijs naartoe moet. Daar wordt ook in de VO-raad over nagedacht. Voor het gesprek daarover heeft hij de Besturenraad nodig. In dit debat moet ik ergens mijn inspiratie vandaan halen. Tegenspraak Een inspiratiebron daarvoor zou het boek Je kan me nog meer vertellen van Cil Wigmans kunnen zijn. De theoloog en onderwijskundige, collegevoorzitter van SCOPE Scholengroep in Alphen aan den Rijn, schreef het op verzoek van de Besturenraad en hield het na de ALV ten doop. In het boek bepleit Wigmans hartstochtelijk zijn overtuiging dat het christelijk onderwijs kinderen moet leren tegen de stroom in te zwemmen. Vanuit onze traditie en droom van de toekomst moeten wij kinderen bouwstenen leveren waarmee zij aan een nieuwe toekomst kunnen bouwen. Tegenspraak en toekomst stonden ook centraal in het aansluitende betoog van Wilna Meijer, hoogleraar algemene pedagogiek aan de Rijksuniversiteit Groningen. Het onderwijs zou volgens haar bij uitstek een tegenwicht moeten bieden aan het heersende economisch denken dat het in de greep probeert te krijgen. In plaats van te voldoen aan de eisen van overheid en markt, gegoten in meetbare doelen, rendement en opbrengsten, moeten scholen doen waar ze voor zijn: leerlingen een bredere blik verschaffen dan ze van huis uit zouden hebben meegekregen door deuren te openen naar nieuwe werelden, aldus Meijer. Door kinderen zo te vormen, brengt het onderwijs hun volgens haar zelftranscendentie ofwel dienst aan de zaak bij. Als we leerlingen daarmee kunnen besmetten, geven we hun iets anders mee voor de toekomst dan alleen maar meer, meer, meer. Getallenfetisjisme Ook haar collega Siebren Miedema, hoogleraar algemene en godsdienstpedagogiek aan de VU, hekelde het getallenfetisjisme dat het huidige onderwijsbeleid met zijn nadruk op smalle basisvaardigheden en toetsresultaten tekent. Tot zijn tevredenheid hebben christelijke scholen in weerwil daarvan juist aandacht voor en een visie op brede vorming. Dat concludeert hij uit het onderzoek dat hij met collega s van de VU en Inholland in opdracht van de Besturenraad heeft verricht. Het onderzoek brengt in beeld hoe schoolleiders van christelijke basisscholen de eigenheid van hun school zien. Meer over het onderzoek en de daarop gebaseerde film was in SBM maart en april te lezen. Drie schoolleiders in het voortgezet onderwijs en mbo was gevraagd in hoeverre zij zich herkenden in de drie schooltypen die de onderzoekers in het christelijk primair onderwijs onderscheiden. Met inachtneming van de verschillen tussen de diverse onderwijssectoren bleek die herkenning er zeker te zijn. De reacties van de drie schoolleiders zijn voor de Besturenraad genoeg stimulans om dit onderzoek ook in het vo en mogelijk het mbo te laten uitvoeren. Ook daarin ziet de Besturenraad in de toekomst een rol voor zichzelf weggelegd. Contributie 2013 De ALV heeft ingestemd met het voorstel om de contributiehoogte ongewijzigd te laten ten opzichte van Volgens de statuten vindt er een automatische prijscompensatie plaats. Gelet op het feit dat scholen deze ook niet krijgen, zal de betreffende ophoging bij het contributievoorstel in 2013 weer ongedaan worden gemaakt door de contributie dan met hetzelfde percentage te verlagen.

8 Voorzichtig in de schijnwerpers 8 Tekst Peter Louwerse Illustraties Janita Sassen / Tekstproducties Annemieke Uittenbroek School waar leren en leven hand in hand gaan Marketing in het onderwijs COS de Wereld is superfijn Voorzichtig in de schijnwerpers Doordat het aantal kinderen in het basisonderwijs daalt, komen steeds meer scholen in de gevarenzone. Sommige schoolbesturen kiezen voor een marketing campagne: met folders en billboards vestigen ze de aandacht op hun scholen. Hoe timmert een school succesvol aan de weg? In september 2011 viel bij een aantal ouders van 3-jarigen in Schiedam en Rotterdam een fullcolourfolder op de mat. Het vrolijke drukwerk was deze keer niet afkomstig van een elektronicagigant of een afhaalpizzeria. De afzender was de naburige basisschool. De boodschap: in onze school krijgt uw kind plezierig, veilig en goed onderwijs. Weg omhoog De bedenker van deze campagne is Martin Damen, voorzitter van het college van bestuur van stichting 5maalO. Damen bestuurt sinds 2011 in Rotterdam en Schiedam negen scholen met leerlingen. Toen ik aantrad, zag ik dat mijn scholen onzichtbaar werden. Het leerlingaantal liep terug, vertelt hij. Om de weg omhoog te vinden, lanceerde hij een marketing campagne. Hij wilde zijn collega-bestuurders niet de stuipen op het lijf jagen en lichtte ze daarom allemaal in. De reacties waren gemengd, blikt hij terug. In Schiedam vond men het niet leuk, maar men lag er ook niet wakker van. In Rotterdam was er meer onrust. Daardoor liet Damen zich niet weerhouden. Samen met een tekstbureau bedacht hij een marketingcampagne, gericht op de ouders in de wijken waar de scholen van 5maalO gevestigd zijn. In september werden kleurrijke folders bezorgd bij gezinnen met schoolrijpe kinderen, in oktober volgde een billboardcampagne langs de snelweg, en de in januari verschenen er advertenties in weekbladen, waarin de aandacht vooral lag bij onderwijskwaliteit. In mei werd er nogmaals gefolderd. De folders van september waren schoolgericht, legt Damen uit. In mei hebben we een eenvoudige versie daarvan verspreid, met alle schoolnamen.

9 9 Voorzichtig in de schijnwerpers Uitzondering Damen noemt de campagne een groot succes. Het aantal nieuwe leerlingen is met 30% toegenomen, zegt hij. Dat komt door de werving. Dat weten we omdat wij ouders daarnaar vragen. Vooral de locatiegebonden folders hebben de aandacht getrokken. Volgend jaar gaat 5maalO dus door met de campagne. Uiteraard, meent Damen. Marketing moet je over meer jaren doen. We gaan binnenkort met het tekstbureau om de tafel zitten om de campagne te evalueren en een nieuwe versie te ontwerpen. In het onderwijs zijn mensen als Damen een uitzondering. Scholen weten niet goed hoe ze met marketing moeten omgaan, weet Kaj Morel, lector identiteitsmarketing aan de Hogeschool Saxion en tevens marketingadviseur. Omdat steeds meer marktwerkingsprincipes de non-profitsector binnendringen, zijn schoolbestuurders gedwongen om zich ermee bezig te houden. Dan krijg je grootscheepse campagnes met slogans en logo s. Ze kosten veel geld en leveren weinig op, want de mensen denken: nou, nou, wat is dat voor flauwekul. Dat is slecht voor de school, maar ook voor het vakgebied. Basisschool COS De Wereld Sonmansstraat DH Rotterdam T: E: Directie: Sharon Hirschfeld COS De Wereld is een christelijke ontmoetingsschool Bestaansrecht Hoe moet het wel? Start bij de vraag wie je bent of wilt zijn, adviseert Morel. Geef antwoord op de vraag wat je bestaansrecht is. Welke waarde voegt jouw organisatie toe aan de samenleving? Je kunt pas aan marketing gaan doen als je die fundamentele vragen hebt beantwoord. Geen makkelijke opdracht, erkent Morel. Zijn klanten staan soms met de mond vol tanden als ze zulke wezenskwesties moeten beantwoorden. Maar als je doorvraagt, komt er altijd iets uit. Iedere organisatie heeft een doel, een oorspronkelijke intentie. Door essentiële vragen te stellen, ontdekken organisaties weer waar ze voor staan. Het klinkt misschien abstract. Toch is die werkwijze praktisch zeer toepasbaar, verzekert Morel. Zijn bedrijf De Betekenisfabriek gaf advies aan het gymnasium Juvenaat in Bergen op Zoom. De leerlingen bleven weg vanwege een stoffig imago. De vwo-afdelingen van de lokale scholengemeenschappen waren een geduchte concurrent. De school profileerde zich met hoge kwaliteit, verklaart Morel. Dan red je het nooit; van iedere school verwachten we kwaliteit. Maar waartoe dient die kwaliteit? Wij hebben de vraag gesteld: wat maakt jullie bijzonder? Toen bleek dat de school over een enorme maatschappelijke betrokkenheid beschikte en in staat was om de leerlingen te leren hoe zij hun intellect kunnen inzetten voor anderen. Leiderschapsontwikkeling kwam hoog op de agenda. Slimme kinderen leren dat hun capaciteiten ook verantwoordelijkheid met zich meebrengen. De school was ineens een opleidingsinstituut voor maatschappelijk leiders. De marketingstrategie is vervolgens geen trucje, maar een logisch gevolg van de identiteit. De website werd aangepast en er kwamen nieuwe folders. In gedurfde projecten werd en wordt uiting gegeven aan de belofte. Resultaat: een leerlingengroei van 10% binnen enkele maanden. Krimp Voor het bestuur van Probaz, een vereniging voor protestantschristelijk basisonderwijs in Midden-Zeeuws-Vlaanderen, was de demografische krimp aanleiding om na te denken over marketing. We hebben sinds 2010 te maken met een dalend leerlingaantal, zegt Han van Opdorp, voorzitter van het college van bestuur. In het bestuur hebben wij de mogelijkheid besproken om samen te werken met andere denominaties. Uiteindelijk hebben wij gekozen voor de eigen profilering. Onze scholen zijn relatief goed bezet. Samenvoegen kan altijd nog. Probaz heeft nu negen scholen met in totaal leerlingen. De kleinste school, in Sluiskil, heeft nog altijd 75 leerlingen, vertelt Van Opdorp. Om aan noodgedwongen fusies te ontkomen, grijpt Probaz nu naar marketing. Daar doen we te weinig aan, meent de cvb-voorzitter. We gaan meer feiten op onze website vermelden. De vereniging heeft genoeg om trots op te zijn: vier scholen zitten volledig in nieuwbouw, de vijf andere zijn volledig gerenoveerd, alle negen scholen leveren volgens de onderwijsinspectie het hoogste niveau van kwaliteitszorg. Die positieve feiten zijn in de wijken bekend, maar staan niet op onze site. Dat gaat veranderen, zegt Van Opdorp. Doodlopende weg Gerard Langeraert, voorzitter van het college van bestuur van het Zeeuws-Vlaamse scholenbestuur LeerTij, bestempelt de Alleingang van Probaz als een doodlopende weg. Stel dat Probaz straks alle leerlingen in, stel, Terneuzen heeft, betoogt Langeraert. Dan worden die scholen bevolkt door een groot aantal kinderen van wie de ouders niet de identiteit onderschrijven. Dan zal het bestuur moeten luisteren naar die ouders en verliezen de scholen hun identiteit.

10 Voorzichtig in de schijnwerpers 10 Maar wat dan? LeerTij is een denominatie-overstijgend bestuur, waarin openbare en rooms-katholieke scholen en één protestants-christelijke school samenwerken. Die samenwerking is niet ontstaan uit luxe, maar uit pure noodzaak. Zeeuws-Vlaanderen zit bij de top 3 van de Nederlandse krimpregio s, licht Langeraert toe. In 2020 zullen de 26 LeerTij-scholen naar verwachting 40% minder leerlingen hebben dan in De vraag is dan welke strategie je kiest, zegt Langeraert. We hebben eerst gekeken hoe we intern kosten konden besparen. Op een gegeven moment heb je dan een ondergrens bereikt. Datzelfde geldt voor slim inkopen. Je kunt ook nadenken over het uitbreiden van de markt, maar dat heeft in Zeeuws-Vlaanderen niet zo veel zin. Je vist allemaal in dezelfde vijver. Over de grens Het enige wat dan overblijft is: over de grens kijken. Want daar, in Vlaanderen, liggen volop kansen voor de Zeeuws-Vlaamse scholen. Langeraert schat dat zo n 600 kinderen dagelijks de grens oversteken, naar scholen in Belgische grensplaatsen als Zelzate, Moerbeke, Stekene en Sint Gilles Waas. Dat zijn deels kinderen van Vlamingen die in Nederland wonen, maar ook van Nederlanders die hun kinderen op Vlaamse scholen doen. Dat laatste omdat de kinderopvang veel goedkoper is. We kunnen niet concurreren met het gunstige arrangement van Vlaamse scholen, stelt Langeraert. Daarom vroeg hij het ministerie van OCW om toestemming voor het aanbieden van kinderopvang in de scholen. Dat groene licht is er nu. Via sleutelexperimenten mogen Nederlandse scholen in de grensstreek een voordelig arrangement met kinderopvang inrichten. Door alle geldstromen te bundelen lukt het, verklaart Langeraert. Een experiment op een school in Koewacht was een doorslaand succes. Binnen een week was de groep voor 3- jarigen vol. Langeraert verwacht voor het eind van dit schooljaar de zogeheten kindcentra operationeel te hebben. Dat hij daarmee een ander probleem oplost (Vlaamse scholen kunnen de toestroom van Nederlandse kinderen nauwelijks nog aan) is mooi meegenomen. Over de marketing van dit initiatief maakt LeerTij zich geen zorgen. Je hoeft de informatie alleen maar neer te leggen bij de ouders, meent Langeraert. Het product verkoopt zichzelf. Zo hoopt Langeraert de scholen in Hulst, Koewacht, Clinge en Sint Jansteen nieuw leven in te blazen. Geen vies woord Onderwijsmarketing is voor veel bestuurders nog een onbekend terrein, waarop ze zich niet graag begeven. Voor degenen die zich er toch aan willen wagen, volgen hier nog wat tips. Eerst een van Kaj Morel: Heb je een helder beeld van je bestaansrecht, en heb je ook een beetje verstand van marketing, dan kun je jezelf behoeden voor flauwekulacties en in plaats daarvan bouwen aan een sterk merk. Tenslotte een advies van Martin Damen: Bereid je goed voor, stel anderen op de hoogte. Profileren is geen vies woord. Wat goed is, mag je voor het voetlicht brengen. Met dat laatste formuleert hij een universele marketingwet, of het nu gaat om het promoten van een school, een wasmiddel of een nieuwe auto. Een slecht product marketen is gedoemd te mislukken. Een goed product verkoopt zichzelf, en kan daarbij soms een duwtje in de richting van de schijnwerpers gebruiken. Dat duwtje heet marketing. Wat vindt een onafhankelijk marketingdeskundige van de aanpak van 5maal0, Probaz en LeerTij? Een korte reactie van dr. Kaj Morel van Hogeschool Saxion. Over de campagne van 5maal0: Typisch voor traditionele marketing is het competitiedenken: zoveel mogelijk van het beperkte aantal leerlingen binnenhalen. Als daardoor een andere school in de problemen komt, is dat jammer voor hen. Terwijl het in ons onderwijs niet gaat om het recht van de sterkste, maar om een passend en gediversifieerd onderwijsaanbod. Ik zou Damen willen vragen waarom zijn scholen meer leerlingen verdienen. De belofte van 5maalO is: plezierig, veilig en goed onderwijs. In marketingtermen zijn dit hygiënefactoren: zaken die vanzelfsprekend zijn. Onderscheiden kun je je er niet mee op de lange termijn. Eigenlijk is de boodschap van 5maalO: overal elders is het een rommeltje, maar bij ons niet. Het is zoiets als Mercedes dat zou adverteren met de slogan: onze auto's rijden wél. Over de plannen van Probaz: De argumenten die Van Opdorp geeft (feiten waarop ze trots zijn) zijn ook allemaal zogenaamde hygiënefactoren: zaken waarop je wel slecht kunt scoren maar niet goed. Mensen verwachten niet anders. Hygiënefactoren leiden niet tot extra aantrekkingskracht en duurzame binding met kinderen en ouders. Probaz gaat voorbij aan de essentie van marketing, namelijk duidelijk maken waarom je doet wat je doet en welk verschil Probaz maakt in de levens van hun leerlingen, hun ouders en de samenleving waarvan zij deel uitmaken. Over de inspanningen van LeerTij: In feite breiden ze hun portfolio uit. Je hebt een friettent, en je gaat ook ijs verkopen. Misschien is dat voor hen op de korte termijn een oplossing. Een nadeel is dat zulke oplossingen gemakkelijk te kopiëren zijn, en daarmee kwetsbaar. Een identiteit daarentegen kun je niet kopiëren. Ik mis in dit verhaal de vraag naar het bestaansrecht. In een krimpsituatie heb je minder scholen nodig. Is het nu werkelijk belangrijk dat deze school blijft bestaan? Het wordt mij niet duidelijk waarvoor LeerTij staat. Wat bindt hen? Waarin versterken ze elkaar? Delen ze een visie op onderwijs?

11 Column Column 11 Tekst Carla Schaap Kijk niet om? Onlangs bezocht ik de opera Orfeo ed Euridice in de sprookjesachtige setting van Paleis Soestdijk. Orfeo, die met zijn betoverende stem en snarenspel zelfs bij stenen ontroering weet te wekken, treurt om zijn gestorven geliefde Euridice. Liefdesgod Amore besluit dat de zanger haar uit de onderwereld mag terughalen, maar stelt één voorwaarde: Orfeo mag niet om kijken tot ze in de bovenwereld zijn teruggekeerd. Carla Schaap is senior adviseur Kwaliteit bij de Besturenraad Wilt u reageren? Mail naar cschaap@besturenraad.nl Deze mythe vind ik zo bijzonder door de onvoorwaardelijke liefde en het droevige eind, want Orfeo kan het niet laten achterom te kijken en raakt daardoor voor de tweede keer zijn Euridice kwijt. Gelukkig heeft de opera op Soestdijk een happy end, ondanks het feit dat Orfeo achterom kijkt. Is achterom kijken een blokkade voor de beweging naar de toekomst? Een vraag die ook in het onderwijs met regelmaat speelt. Ervaringen in het verleden hebben soms een verlammende werking op mensen, maar tegelijkertijd zijn onze tradities en ervaringen de basis voor het heden en de belofte voor de toekomst. Daarin een balans vinden, is voor scholen niet altijd eenvoudig. Een voorbeeld daarvan zag ik toen ik onlangs een school bezocht waar het opzetten van een nieuwe gesprekscyclus stevig stagneerde door negatieve beeldvorming uit het verleden. Niet alleen in het beleid, maar ook in het primaire proces vallen verleden en toekomst samen én lijken ze soms op gespannen voet te staan. Leerlingen worden immers opgeleid met het oog op de toekomst, en docenten vragen hen ook om daarbij achterom te kijken, oog te hebben voor het verleden. Omkijken en vooruitkijken worden sterk belicht in de examenperiode en de diplomering. Voor scholen een periode waarin drie momenten dicht bij elkaar komen: de terugblik op de leerlingen zoals ze als bruggers binnenkwamen, het feestelijke moment als de jongvolwassenen het diploma in ontvangst nemen en de vlaggen uitgaan, en dan de stap naar de toekomst: jongeren vol verwachting op weg naar vervolgonderwijs of een baan in de maatschappij. Een moment ook om even stil te staan bij de betekenis van het onderwijs. Wat hebben de school en het onderwijs leerlingen meegegeven? En vanuit welke tradities? Tex Gunning verwoordt dat zo mooi in zijn bekende NIVOZ Lezing (2011): Waardengedreven onderwijs levert jonge mensen af die hun passie en talent willen gebruiken om een bijdrage te leveren aan de wereld en die dat ook kunnen omdat ze geleerd hebben hun creativiteit aan te boren en out of the box te denken. Ze zijn vertrouwd met hun interne kompas en zijn in staat om van daaruit hun leven en de wereld vorm te geven. Op scholen en ook bij de Besturenraad ronden wij binnenkort het schooljaar af. De zomervakantie staat voor de deur. Een moment van stilstaan en even verstillen. Geniet van de zomer, de zon en de vrijheid. Geniet van de ruimte, de ontmoetingen en de nieuwe ideeën. Blik terug en vooruit en ontdek wat je kracht is. Ik rond een schooljaar van columns schrijven af. Dat was niet altijd eenvoudig, wel zeer verrijkend. Ik kijk er met plezier op terug en geef de pen graag door aan collega Ouko Beuving. Ik wens iedereen een zonnige en rustgevende vakantie toe. Kom na de zomer weer verfrist terug om de volgende stap te kunnen zetten, met de blik vooruit, vormgevend aan het onderwijs en daarmee ook aan de wereld van morgen. En soms is even omkijken daarbij gewenst!

12 Wat mijn school mijn school maakt Samenwerking geeft Veluws onderwijs een impuls 12 Tekst Loek Mulder Fotografie CSG Het Streek Samenwerking geeft Veluws onderwijs een impuls Veel leerlingen van CSG Het Streek in Ede stromen door naar de hbo-opleidingen van de Christelijke Hogeschool Ede (CHE). En de leraren en schoolbestuurders van beide onderwijsinstellingen kijken vanuit hun raam zo ongeveer op elkaars bureau. Toch was de goede buur op de kenniscampus ook tegelijkertijd een verre vriend, want van hecht samenwerken was het tot voor kort nimmer gekomen. Dat is begin dit jaar enorm veranderd. Merkwaardig, vond rector Marjolein Willemsen al bij haar aantreden in Wel een hele nauwe relatie en bijna bij elkaar op schoot, maar echt samen iets ondernemen was er tot dan toe niet bij. Zo af en toe deden docenten ad hoc wel eens iets gezamenlijks, maar daar bleef het bij. Terwijl toch voor beide scholen hier veel winst is te behalen, aldus Willemsen. Je kunt elkaar versterken. Het is ronduit dom dat na te laten. Ze nam het initiatief voor een gesprek met de bestuursvoorzitter van de CHE, die volgens haar gelijk zijn enthousiasme toonde over het idee de samenwerking breder in te vullen. Een gesprek met de directeuren van de verschillende academies van de CHE volgde en ook die reageerden met belangstelling. Na een jaar van plannen maken en bezinning werden april dit jaar de handtekeningen gezet onder een samenwerkingscontract. Een belangrijk moment, aldus Willemsen, want met een contract op papier krijgt vrijblijvendheid in elk geval geen kans. De activiteiten moeten bestuurlijk geborgd worden, licht ze toe. Het welslagen van samenwerking mag niet afhangen van één of enkele personen. Win-win Het Streek en de CHE doen nu op zowel bestuurlijk als vakinhoudelijk gebied dingen samen. Een van de eerste doelstellingen is verbetering van de aansluiting van de middelbare school op het hbo. Willemsen: Het verwachtingspatroon van

13 13 Samenwerking geeft Veluws onderwijs een impuls Ambitieuze schoolbestuurder met opvallende loopbaan Schrijf het maar op, wat maakt het ook uit, zegt Marjolein Willemsen tegen het eind van het gesprek. Lachend wuift ze haar eigen eventuele bezwaren tegen de uitspraak weg. Laat mij maar minister van Onderwijs worden. Ze ziet zoveel mogelijkheden tot verbetering in de sector dat ze zelf dolgraag op het hoogste niveau de handen uit de mouwen zou willen steken. Ze meent het serieus. En waarom ook niet, haar loopbaan lijkt allerminst op een vooraf uitgestippeld pad. Aan carrièreplanning heb ik nooit gedaan, zegt ze. Via een baan als pr-manager voor Philips en zestien jaar fulltime moederschap, ging ze op haar 38e Nederlands studeren. Maar een baan in het onderwijs was zo ongeveer mijn ergste nachtmerrie. Waarschijnlijk omdat ik het zelf nooit leuk heb gevonden op school. Dat bleek een vergissing, en na een stage en een tijdje lesgeven ontdekte ze het tegendeel. Het het hbo en de competenties en vaardigheden van leerlingen die de middelbare school verlaten, komen niet goed overeen. Wij identificeren nu waar het aan schort en wat leerlingen dus moeten bijleren om de overstap eenvoudiger te maken. Bedoeling is via lesprogramma s en projecten de scholieren van Het Streek op natuurlijke wijze kennis te laten maken met het hbo. Omdat ze zo tijdens hun middelbareschooltijd al regelmatig bij de hbo-school over de vloer komen, wordt de drempel van vo naar hbo verlaagd en stijgt de kans op een succesvolle hbo-loopbaan. Ter voorbereiding op de overstap laat Het Streek scholieren bijvoorbeeld alvast de taaltoets doen die hbo-leerlingen verplicht moeten afleggen voordat ze aan hun tweede jaar mogen beginnen. CHE-studenten op hun beurt zijn welkom op Het Streek voor bijvoorbeeld de stages die ze lopen ter voorbereiding op hun baan als leraar. Omdat leerlingen van Het Streek al min of meer kind aan huis zijn bij de CHE, ligt de keuze voor een vervolgopleiding aan deze naburige hboinstelling meer voor de hand dan voorheen. Het voordeel van de samenwerking zit hem voor de CHE in de eerste plaats dus in de verzekering werd helemaal mijn ding, aldus Willemsen. Na een kweekvijvertraject voor management kreeg ze een leidinggevende functie op het Ichthus college. Dat was nogal wat. Ik zat pas drie jaar in het onderwijs en was ook nog een vrouw. Via een directeurschap op een vmbo/mboschool werd ze rector van CSG Het Streek. van een instroom van ook nog eens goed voorbereide leerlingen. Een win-winsituatie, zoals dat tegenwoordig heet. Een ander samenwerkingsvoorbeeld, meer vakinhoudelijk van aard, is het debatproject van beide scholen. Een belangrijk onderdeel van ons gymnasium-lesprogramma is het leren debatteren, licht Willemsen toe. Wij doen ons best dat in te vullen, maar de CHE beschikt over een docent van de afdeling journalistiek die in dit onderwerp is gespecialiseerd. Hij heeft onze leerlingen lesge geven en een debattoernooi op de CHE georganiseerd. Gebruikelijk De schwung zit er nu goed in, aldus Willemsen. Over en weer is er betrokkenheid en sympathie. Dat krijgt in de praktijk gestalte en dat versterkt weer de betrokkenheid. De projecten komen snel van de grond en worden door beide scholen serieus aangepakt. Wederzijds is de wil aanwezig er iets van te maken. Ook docenten zien er de meerwaarde van in, en niemand die erbij is betrokken wil dat het gerommel in de marge wordt. Ook al zien beide scholen tal van voordelen in de samenwerking, zo heel gebruikelijk is een alliantie als die tussen Het Streek en de CHE nou ook weer niet. Het voortgezet onderwijs heeft sterk de neiging de blik vooral naar binnen te richten, aldus Willemsen. Maar ik ben van mening dat vo-scholen juist door de vensters naar buiten moet kijken. Letterlijk een van de eerste dingen die ik hier op de kenniscampus dan zie, dat is de CHE. Laat het maar ongebruikelijk zijn, vindt Willemsen. Ik ben misschien wat atypisch voor het onderwijs. Ik ben erg ondernemend en heb oog voor zaken die misschien niet zo snel voor de hand liggen. Maar wat zou het, we hebben nu iets opgezet dat leerlingen en docenten inspireert, verdieping biedt in de leerstof en bijdraagt aan professionalisering van het onderwijsproces. Versterking identiteit Er lopen nu vijf pilot-onderdelen en de scholen hebben een reeks andere projecten op de planken liggen die het samenwerkingsproject moet verdiepen en verbreden. Met name op docentniveau is verdieping een thema, zegt Willemsen: Voor onze leerkrachten kan lesgeven op de CHE bijzonder inspirerend zijn, en andersom geldt dat ook voor de CHE-docenten. Overigens werkt Het Streek op kleinere schaal ook samen met de ROC A12, eveneens een buur op de Edese kenniscampus, met de openbare scholengemeenschap Pallas Athene en met het Marnix College. Met die eerste wordt bijvoorbeeld gebruik van lokalen gedeeld en met het Marnix College worden de lessen Grieks gezamenlijk ingevuld. En hoe zit het met de eigen identiteit binnen al die samenwerkingsovereenkomsten, verwatert die niet? Van invloed is het zeker, betoogt Willemsen. Maar aangezien het begrip christelijk, op zowel de CHE als op Het Streek nog echt inhoud heeft, biedt de samenwerking ook op dit punt mogelijkheden van versterking. Met Pallas Athene praten we ook over gezamenlijke lessen filosofie, vult Willemsen aan. Dat is een duidelijk identiteitsgebonden vak. We moeten dus vooraf goed bespreken hoe de christelijke component daarin overeind blijft. Flow Uiteraard leidt de samenwerking tot extra druk op de reeds overvolle agenda van schoolbestuurders en docenten, erkent Willemsen. Wij zijn een doodnormale vo-school die zich ook bekommert om zaken als onderwijstijd en verzuim. Maar we kunnen het samenwerkingsproject er goed bij hebben, want we doen het om er beter van te worden. Het zijn juist dergelijke projecten die het onderwijs een impuls geven. Het doet iets met de school, collega s en leerlingen worden er blij van. Het geeft flow in de scholen.

14 Verlies de professional niet uit het oog 14 Tekst Emmanuel Naaijkens Fotografie Ruben Schipper Ledencongres Besturenraad Verlies de professional niet uit het oog Het ledencongres van de Besturenraad stond dit jaar in het teken van besturen en toezicht houden in een onderwijsinstelling. Een actueel thema dat volop de aandacht heeft van overheid en samenleving. Gastspreker Doekle Terpstra, bestuursvoorzitter van Hogeschool Inholland, gooide in hoog tempo enkele stenen in de vijver. Aanwezigen luisteren geboeid naar het verhaal van Doekle Terpstra en maken gebruik van de mogelijkheid hem vragen te stellen. Dat was even schrikken voor de zaal vol bestuurders en toezichthouders in het onderwijs. Een diepe crisis zoals bij Inholland kan zich bij élke onderwijsinstelling voordoen. Schijnbaar vanuit het niets kan van de ene op de andere dag het voortbestaan van de organisatie op het spel staan. Geen getob Die waarschuwing had Doekle Terpstra, voorzitter van het college van bestuur van hogeschool Inholland, in petto voor de ruim honderd deelnemers aan het ledencongres van de Besturenraad in Amersfoort. Onder de titel Geen getob aan de top ging het over het verbeteren van de kwaliteit van besturen en toezicht houden in het onderwijs, en over Management Drives als een instrument om de juiste balans in een organisatie te krijgen. Met Terpstra als keynotespeaker op het congres had de Besturenraad een ervarings deskundige bij uitstek aangetrokken. Anderhalf jaar geleden werd de voormalig voor zitter van de HBO-raad en van de vakcentrale CNV binnengehaald om de diepe bestuurscrisis bij Inholland te bezweren en te voorkomen dat de instelling helemaal zou kapseizen. Een periode die hij beschreef als buitengewoon spannend. Hij wilde de deelnemers aan het congres maar al te graag deelgenoot maken van de stormachtige ontwikkelingen die Inholland heeft doorgemaakt. Want daar kunnen anderen alleen maar wijzer van worden. Maar Inholland is geen casus op zich. Zie het verhaal Inholland als een metafoor van wat er in de hele samenleving aan de hand is. Het gaat om het gebrek aan vertrouwen. Het speelt niet alleen in het onderwijs, maar in het hele publieke domein. In de zorg, bij de woningbouwcorporaties, bij de banken. Opdracht In de ogen van de bestuursvoorzitter is er de af gelopen jaren iets grondig misgelopen bij onderwijsinstellingen als Inholland. In de kern komt het erop neer dat de verantwoordelijke bestuurders uit het oog zijn verloren wat de opdracht van het

15 15 Verlies de professional niet uit het oog Lydeke Zandbergen en Frits Hoekstra Herstructurering; een van de vijf workshops Carla Rhebergen Cor Keijser onderwijs is: jonge mensen betekenisvol opleiden, hun talenten tot bloei laten komen en hen voorbereiden op een plek in de samenleving. Onderwijs draait om passie, engagement, emotie, toewijding en gedrevenheid, maar het was volgens Terpstra toch vooral de zogenaamde rationaliteit wat bij bestuurders de klok sloeg. Wat ik bij Inholland aantrof, was een bijna getraumatiseerde groep medewerkers. Gefrustreerd door de ene fusiegolf na de andere, aldus Terpstra. Voor de bestuurders draaide het vooral om de structuur, ze waren ervan overtuigd dat door de samenvoegingen als vanzelf een nieuwe organisatie met een eigen identiteit zou ontstaan. Maar voor de medewerkers was het tegendeel het geval, zij hadden nauwelijks een band meer met hun eigen instelling. De les van Terpstra: Niet dat ik een tegenstander ben van samenwerking, fusies en Maak professionals weer mede-eigenaar van het onderwijs schaalvergroting, maar alleen als uitkomst van een zorgvuldig proces. De bestuurders van Inholland waren volkomen losgezongen van de werkvloer, analyseerde Terpstra, en ze werden daarin niet gecorrigeerd door de raad van toezicht, omdat die geen kaas gegeten had van onderwijs. Het is leuk als je bekende Nederlanders als toezichthouder kunt aantrekken, maar je hebt er niets aan als ze zich door een bestuurder het bos in laten sturen. Inholland was in de woorden van Terpstra verworden tot een dienstengedreven organisatie waar nietonderwijsgerichte activiteiten als zelfrijzend bakmeel toenamen. Het onderwijs kwam op het tweede plan. Dat was ook te zien aan de opbouw van de organisatie: slechts de helft van het personeel bestond uit onderwijsmensen. Daar heeft het nieuwe bestuur dan ook meteen het mes in gezet. En Terpstra wilde achteraf best toegeven dat de kritiek van Beter Onderwijs Nederland op dit punt volkomen terecht was. Aanspreekcultuur Hoe uit deze crisis te komen, c.q. hoe te voorkomen dat een onderwijsinstelling uit de rails loopt? Voor Terpstra is de richting duidelijk: het eigenaarschap van het onderwijs moet ook bij de professionals liggen, bij de mensen die dag in dag uit met hun poten in de onderwijsklei staan. Maar in het adagium dat de professional als individu de ruimte moet krijgen, gelooft Terpstra niet. Want dat levert het schrikbeeld op van de docent in zijn klaslokaal die zelf wel bepaalt wat goed onderwijs is. Het onderwijs mist een aanspreekcultuur, we spreken elkaar niet aan op wat wel en niet goed gaat. Er wordt wel in teams gesproken, maar dat is toch een soort van veredeld werkoverleg. Het is de taak van de bestuurders en het management om dat gedeelde eigenaarschap te facili teren. Het is volgens Terpstra dom en naïef om te denken dat je vanuit een ivoren toren kunt uit tekenen wat goed is voor een organisatie. De energie zit bij de mensen die de organisatie dragen, niet bij de leiders. Drijfveren Na het verhaal van Terpstra zou je als congresdeelnemer bijna gaan denken dat het een haast onmogelijke opdracht is om de kwaliteit van een organisatie te versterken. Maar daarvoor bood Cor Keijser op het congres een wenkend perspectief. Hij is ontwikkelaar van Management Drives, een instrument om de drijfveren van mensen in een organisatie maar ook van de organisatie als geheel in beeld te brengen. Die drijfveren laten zien wat de denkpatronen zijn, ze bepalen het gedrag van individuen en organisaties. Met Management Drives kan dus inzicht worden verkregen in de sterke en zwakke kanten. Een goede mix van drijfveren is van belang om een evenwichtige leiding of organisatie te krijgen die in staat is om haar doelstellingen waar te maken. Evert Helfferich, directeur van Landstede Salland in Raalte en congresdeelnemer, heeft dat laatste goed in zijn oren geknoopt. We gaan op zoek naar een nieuw lid voor ons directieteam, en dat moet dus iemand zijn die andere drijfveren in zijn of haar profiel heeft dan jezelf hebt, zodat je elkaar kunt aanvullen. Ook het verhaal van Doekle Terpstra vond Helfferich heel leerzaam. Zijn opmerking over zelfrijzend bakmeel en dat je er alert op moet zijn dat je voeling houdt met het onderwijs, dat sprak me wel aan. Het interessante van deze bijeenkomst is dat je een spiegel krijgt voorgehouden.

16 Beleidsvorming: lessen uit de statistiek 16 Tekst Kees Jansen Fotografie Thinkstock Beleidsvorming: lessen uit de statistiek Om in onderwijsinstellingen goed beleid uit te zetten, is het van groot belang om rekening te houden met statistische wetmatigheden. Dat betoogt Kees Jansen, senior adviseur Personeel & Organisatie bij de Besturenraad, op basis van het boek Ons feilbare denken van de Israëlische psycholoog Daniel Kahneman. Veel mensen hebben een voorkeur voor causaal denken. Wanneer we eerst A waarnemen en dan B hebben we de neiging om te veronderstellen dat er een verband bestaat tussen A en B, en het liefst een oorzakelijk verband. En dan associëren we er op los. Regressie naar het gemiddelde Een paar voorbeelden: Diederik presteert bij een bepaalde rekentoets uitzonderlijk goed. Hij krijgt daarom van zijn leerkracht een uitbundig compliment. Geweldig, goed gedaan jongen! Twee dagen later is er weer een rekentoets over ongeveer dezelfde stof en Diederik presteert aanmerkelijk slechter dan de vorige keer. Tja, zegt de leerkracht, als je leerlingen complimenten geeft, worden ze lui! Je kunt hen beter eens flink op hun kop geven als ze niet goed presteren. Dat helpt tenminste. William maakte twee dagen geleden dezelfde toets allerbelabberdst, ik heb hem een fikse schrobbering gegeven, en de tweede toets maakte hij een stuk beter! Zijn vooronderstelling en tevens conclusie is: 1. Complimenten maken leerlingen lui. 2. Standjes leiden tot betere prestaties. Wat vergeten wordt, is dat zowel bovengemiddelde als ondergemiddelde prestaties de volgende keer respectievelijk minder goed en beter zullen zijn, op grond van een statistische wet die bekend staat als regressie naar het gemiddelde. Eigenlijk weet deze leerkracht dat heus wel, want als hij op zijn pianoles op woensdagmiddag dat stukje van Grieg volgens zijn leraar betoverend heeft gespeeld, beseft hij heel goed dat het een volgende keer wel minder zal gaan. En zijn directeur weet dat als de school dit jaar een uitzonderlijk lage Cito-score haalt, deze het volgend jaar wel beter zal zijn. Vaklui en beunhazen Het is dus veelal niet, en zeker niet alleen, een kwestie van oorzaak en gevolg, maar van statistiek. Alleen echte vaklui weten constant hoge prestaties neer te zetten. En alleen een volslagen gebrek aan professionaliteit veroorzaakt permanent mislukkingen. Dan is er sprake van oorzaak en gevolg. Maar het eigen gemiddelde van een op topniveau presterende professional of van een beunhaas ligt op een ander niveau dan dat van de gemiddelde beoefenaar van diezelfde activiteiten. Voor beleidsvorming betekent dit dat een prestatie die een keer ver boven of onder de maat is, nog niet meteen tot maatregelen hoeft te leiden. Pas als er sprake is van permanent hoge of juist lage prestaties, moet er iets gebeuren. Dat betekent niet dat iemand die uitzonderlijk goed presteert, geen compliment mag krijgen of dat iemand die ver onder de norm presteert, niet aangesproken mag worden, maar maatregelen (een bepaalde expertrol binnen de school, een niet verlengde benoeming) zijn pas aan de orde als de gemiddelde prestaties gedurende een langere periode zeer afwijken van wat verwacht mocht worden. Extremen Het wordt ernstiger als de intuïtieve behoefte aan verklaringen en causale verbanden bij

17 17 Beleidsvorming: lessen uit de statistiek om de verschillen en hun oorzaken in kaart te brengen. Overigens geldt deze wet van de extremen bij kleine getallen ook als het gaat om risicobeheersing. Veel risico s zullen zich in grote organisaties vaker verwezenlijken, zo vaak dat men ongeveer kan berekenen welk bedrag men er jaarlijks voor moet reserveren. In kleine organisaties zal een vergelijkbaar risico aanmerkelijk minder vaak werkelijkheid worden, maar áls dat gebeurt, kan het leiden tot een catastrofe, omdat men er geen rekening mee had gehouden. beleidsvorming een (te) grote rol gaat spelen, vooral als dat gepaard gaat met een negeren van statistische wetmatigheden. Een mooi voorbeeld daarvan zien we bij de veronderstelde relatie tussen de kwaliteit van scholen en de omvang daarvan. Goed opgezette en uitgevoerde onderzoeken naar die relatie wijzen er op dat kleine scholen beter presteren dan grote. En evenzoveel onderzoeken, net zo goed opgezet en uitgevoerd, tonen juist het omgekeerde aan. Hoe kan dat? Dat kleine proeven anders uitpakken dan grote is eenvoudig aan te tonen. Stel dat twee personen elk een pot met honderd knikkers hebben, vijftig blauwe en vijftig rode. A pakt steeds vier knikkers uit zijn pot en B zeven uit de zijne. Na elke keer pakken worden de knikkers terug gedaan, er wordt geschud en A en B pakken opnieuw. Beide noteren ze de keren dat ze allemaal knikkers van eenzelfde kleur pakken. Iedereen kan begrijpen dat A vaker knikkers van dezelfde kleur zal pakken dan B. Bij A zal dat eens per acht keer pakken voorkomen, en bij B eens per 64 keer. De kans op zo n opvallende uitkomst is dus bij kleine aantallen 12,5% en bij grotere 1,56%. Dat scheelt nogal. Zuivere vergelijking Iets dergelijks doet zich voor wanneer de resultaten van kleine scholen vergeleken worden met die van grote. De resultaten van kleine scholen zullen zich eerder in extremen bevinden dan die van grote, om de doodeenvoudige reden dat er kleinere aantallen knikkers uit de pot genomen worden voor het onderzoek. Wil men dus een zuivere vergelijking kunnen maken tussen de resultaten van basisscholen met bijvoorbeeld vijfhonderd leerlingen en die van basisscholen met honderd leerlingen, dan zal men de gezamenlijke resultaten van vijf scholen met honderd leerlingen moeten vergelijken met die van scholen met vijfhonderd leerlingen. De kans op extreme resultaten is dan aanmerkelijk gedaald. En als er dan nog significante verschillen zijn, dan is het de moeite waard nader onderzoek te plegen Vertraging en budgetoverschrijding Een laatste voorbeeld van besluitvorming waarbij statistiek te zeer een onderschikte rol speelt is dat van projecten. Veel projecten die scholen of andere organisaties starten, hebben een te strakke tijdsplanning en begroting. Stel dat een project wordt uitgevoerd in een traject dat vijf stappen omvat. Iedere stap vergt een investering van , en voor iedere stap geldt een kans van 80% dat die zonder vertraging wordt afgewikkeld en een kans van 90% dat die zonder budgetoverschrijdingen uitgevoerd kan worden. Voor het hele project betekent dat een kans van 0,85 (ongeveer 33%) dat het hele traject zonder vertraging kan worden uitgevoerd, en een kans van 0,95 (ongeveer 59%) dat er geen budgetoverschrijding zal plaatsvinden. Omgekeerd: de kans dat het hele traject vertraging zal oplopen is 67%, en de kans op budgetoverschrijdingen is 41%. Dit besef hoeft er niet toe te leiden dat het project wordt afgeblazen, maar het verkleint de teleurstelling bij vertraging of overschrijding van de begroting, en stimuleert de zoektocht naar mogelijkheden om de kansen op succes groter te maken. Het loont derhalve de moeite om bij het voorbereiden van een project goed na te denken over de kans dat een stap in het projectplan zonder vertraging kan worden afgerond, en de kans dat voor die stap het budget niet overschreden wordt. Wanneer al die kansen vermenigvuldigd worden is de kans op een probleemloze afronding eenvoudig te berekenen. Als dat te riskant uitpakt en een ruimer tijdpad en/of budget niet mogelijk zijn, kan worden besloten om het project geen doorgang te laten vinden, maar dan kan aan iedereen worden uitgelegd waarom dat zo is. Naar aanleiding van: Daniel Kahneman, Ons feilbare denken (Thinking, fast and slow), Amsterdam: Uitgeverij Business Contact, 2011.

18 Zeer zwak: en nu? 18 Tekst Marijke Nijboer Fotografie Wilbert van Woensel Zeer zwak: en nu? Onderwijskundig is uw school een karkas : het zal je maar gezegd worden. Ben Roeten was net directeur van De Hoekstee in Beerzerveld toen de onderwijsinspectie dat oordeel velde. Samen met het team ging hij er tegenaan. Terwijl de school zich terugvocht naar het basisarrangement, ontwikkelde Roeten een visie op hoe je zo n verbeterproces het beste kunt begeleiden. Hij was sindsdien interim-directeur op diverse zwakke scholen en spreekt regelmatig over dit onderwerp. Roeten is gefascineerd door wat zo n veranderingsproces met mensen doet. Twee jaar geleden begon hij met een masterstudie aan de Universiteit van Utrecht, waarin hij zich met name richt op de betekenis die betrokkenen geven aan de ontwik keling van een zeer zwakke naar een opbrengstgerichte school. Als het oordeel zwak of zeer zwak eenmaal is geveld, is de reactie van het betrokken team standaard, zegt hij. Verbazing, ongeloof, ontkenning, verwarring. Maar ook woede, en de schuld buiten zichzelf zoeken. Sommige leerkrachten, die veel moeite hebben met de situatie en hun aanpak niet willen veranderen, stappen meteen op. Roeten laat hen bij voorkeur zelf die conclusie trekken. Degenen die wel willen blijven, gunt hij de tijd om zich aan te passen. Met verzet moet je aan de slag. Als je de onderstroom van wanhoop en verwarring niet op tafel krijgt, ontstaat er veelal vervelend gedrag. De dwarsliggers zijn degenen die zich niet identificeren met het nieuwe plan. Daar moet je draagvlak voor creëren, voor zover de tijd dat toelaat. Op zwakke scholen zie je volgens Roeten vaak een optelsom van factoren die samen de kwaliteit ondermijnen. Het team is niet gefocust op data. Men is didactisch niet sterk, en er wordt te weinig tijd uitgetrokken voor de basisvakken. Het ambitieniveau is laag, men analyseert niet of te weinig, en er worden te weinig doelen gesteld. Er wordt hard gewerkt, maar niet aan de juiste dingen. Het onderwijs sluit vaak ook onvoldoende aan op de leerlingenpopulatie. Als je veel gewogen leerlingen hebt die zwak zijn in

19 19 Zeer zwak: en nu? taal, moet je daar je methode en leertijd op afstemmen. Het ontbreekt veel zwakke scholen aan een gemeenschappelijke visie en een doorgaande lijn. Soms staan de besturen op te grote afstand. Ze bemoeien zich wel met huisvesting en personeel, maar niet met de kwaliteitszorg. Dialoog durven aangaan De directeur moet onderwijskundig sterk zijn, maar ook inlevend. Hij moet de problemen aanvoelen en de dialoog durven aangaan. Op veel zwakke scholen, zegt Roeten, zitten de directeuren al jarenlang op hun plek. Soms stellen ze zich teveel op als manager. De directeur moet er op de juiste momenten zijn. Hij moet de leerkrachten volgen, zien wat het leerkrachtgedrag oplevert en dat in functioneringsgesprekken aan de orde stellen. Hij neemt de mensen mee in het proces, waardoor zijzelf beslissen dat ze moeten bijscholen. Roetens voorkeur gaat naar de ontwikkelaanpak, waarbij het team en de school naar een andere werkwijze toegroeien. Een robuustere aanpak is de planstrategie: je dropt een plan en zegt: zo gaan we het doen. Roeten zag zich vijf jaar geleden gedwongen om deze strategie toe te passen toen hij interim-directeur werd op een zeer zwakke school in Vroomshoop. Hij kreeg slechts twee jaar de tijd voor het verbeterproces. Het team klapte als reactie vol ledig uit elkaar. Het ging sommige mensen veel te snel. Hij formeerde een nieuw team, dat inzette op rekenen, taal en lezen. Er werd regelmatig geëvalueerd en bijgesteld en na anderhalf jaar hard werken was de school uit de gevarenzone. Bij De Hoekstee kreeg hij geen strakke deadline en kon hij het team beter meenemen in het proces. De helft wilde aandacht voor de basisvakken, de creatieve vakken en een goed pedagogisch klimaat. De andere helft koos voor een goede basis én opbrengstgericht werken. Uiteindelijk hebben we al die zaken aangepakt. Het een hoeft niet te lijden onder het ander. De imagoschade van het predicaat zwak is vaak enorm, heeft Roeten ervaren. We stonden in de Volkskrant als een van de honderd slechte scholen van Nederland. In drie jaar tijd kwam de school er bovenop. De inspectie vindt de school nu uitermate goed. Stip aan de horizon Hij wijt het succes aan de ontwikkelaanpak. De uitgangspunten hiervoor ontleende hij aan Peter Senge, een Amerikaanse wetenschapper op het gebied van kennismanagement. We hebben als team samen gedefinieerd wat onze waarden zijn. Dat werd de stip aan de horizon. De Hoekstee koos voor een klimaat waarin het kind zich optimaal kan ontwikkelen. We beschouwden de school als één systeem, waarbij alles op elkaar inwerkte. We gingen de dialoog aan over de definitie van zwak en goed onderwijs en bevorderden door scholing het persoonlijk meesterschap. We groeiden samen en er ontstond er meer synergie. Een van Roetens huidige besturen, VPCO Hasselt, verbond zich aan meerdere pabo s. In samenwerking met lectoren, docenten en studenten wil Roeten de betrokken scholen tot onderzoekende scholen maken. Lectoraten zetten onderzoeken op, en onder begeleiding van docenten gaan studenten samen met leerkrachten op zoek naar antwoorden. Diverse scholen hebben inmiddels een profiel gekozen, bijvoorbeeld Dalton-onderwijs. Een van de onderzoeken richt zich op de vraag hoe de verschillende schoolconcepten zich verhouden tot opbrengstgericht werken. Roeten vindt dat de overheid teveel energie stopt in de uitersten; zeer zwakke- en excellente scholen. Ik vrees ook dat excellentie wordt gekoppeld aan opbrengsten. Dan krijg je ongewenste effecten, zoals leren voor de toets. We zijn nog steeds alleen maar op de flanken bezig. Waarom is er geen gerichte aandacht voor de middengroep? Maar mocht het ministerie onder het volgende kabinet blijven afkoersen op excellente scholen, dan denkt hij dat voormalige (zeer) zwakke scholen een goede kans maken op dit predicaat. Neem De Hoekstee: die is twaalf jaar geleden uit een diep dal gekomen. Het hele verbeterproces is verinnerlijkt, het team is zelfsturend en de relatie met de ouders is uitstekend. Van zo n school gaat een enorme kracht uit. Tips voor directeuren van (zeer) zwakke scholen Zoek samen naar de betekenis van het veranderproces. Hoe heeft deze situatie kunnen ontstaan? Geef ruimte aan emoties. Is het stempel zwak verdiend? Als teamleden vinden van niet, denk dan samen na over de definitie van een goede school en wat de maatschappij vraagt van basisscholen. De school die je wilt zijn, de waarden die je deelt en dat wat je wilt bereiken met de kinderen vormt je gezamenlijk doel. Het is belangrijk dat alle teamleden zich uiteindelijk achter dit doel scharen. Kijk welke bijdrage een ieder kan leveren. Zorg dat alle teamleden toewerken naar hun persoonlijk meesterschap en verbind dit met de vak literatuur. Vind een gezamenlijke taal en houd het gezamenlijke doel voor ogen. Maak de groeiende synergie zichtbaar. Analyseer harde en evalueer zachte opbrengsten om de vooruitgang te monitoren. Stuur waar nodig krachtig bij. Wees zacht op de mensen en hard op de inhoud.

20 Inspiratie Inspiratie 20 Samenstelling Guido de Bruin Inspiratie voor christelijk onderwijs Zorg en liefde Jullie zijn het zout van de aarde. Maar als het zout zijn smaak verliest, hoe kan het dan weer zout gemaakt worden? Het dient nergens meer voor, het wordt weggegooid en vertrapt. Matteüs 5:13 (Nieuwe Bijbelvertaling) Wees zelf de verandering die je in de wereld wilt zien. Mijn bronnen van inspiratie zijn het lezen van boeken en tijdschriften en het voeren van vele gesprekken met een diversiteit aan mensen. Vanuit deze inspiratiebronnen heb ik mijn persoonlijke overtuiging ontwikkeld. Ik ga voor een betere en mooie samenleving, en ik geloof dat dat begint bij de basis: het kind. Ik geloof dat ieder mens op zijn of haar plek de zorg heeft om het op die plek zo goed mogelijk te doen. Of dat nu op je werk is of thuis. Jij bent de steen in het water en maakt de cirkel groter het is als een olievlek. Christelijk onderwijs heeft alles te maken met verantwoordelijkheid en zorg voor de samenleving, en dat geven we kinderen mee. Je mag zijn wie je bent in zorg en liefde voor je medemens. Tilly Jaarsma Directeur CBS De Kring, Apeldoorn Mahatma Gandhi