Nieuwe inzichten in netwerkgovernance - wat en hoe bij zorgcoöperaties

Transcriptie

1 Nieuwe inzichten in netwerkgovernance - wat en hoe bij zorgcoöperaties Uitgelicht: De Koepel van Zorgcoöperaties Zuid-Nederland Tekening Jan Metz januari Vilans, Movisie

2 Colofon Vilans, Movisie Januari 2017 Auteurs: Monique Spierenburg (Vilans) en Hilde van Xanten (Movisie) m.m.v. Carina Pittens en Nick Zonneveld (Vilans) Eindredactie: Annemies Gort Tekening voorkant komt uit publicatie; Onderzoeksprogramma " Kennis voor Krachtige Steden" van Platform 31. Hoe is deze brochure ontstaan? Deze brochure is ontstaan na gesprekken van Movisie en Vilans met De Koepel van Zorgcoöperaties Zuid-Nederland. Deze koepel is een samenwerkingsverband van 110 zorgcoöperaties in Noordoost en Zuidoost Brabant en Limburg. De Koepel is aan de slag gegaan met het thema governance tussen organisaties. Movisie en Vilans interviewden vertegenwoordigers van enkele zorgcoöperaties, zorgaanbieders, gemeenten in Zuidoost Brabant en een zorgverzekeraar. In een stakeholdersbijeenkomst is verkend welke aanpassingen nodig zijn in de governance zodat zorgcoöperaties als volwaardig partner mee kunnen bouwen aan wonen-welzijn-zorg. Bij deze bijeenkomst waren gemeenten, de zorgverzekeraar, aanbieders en andere zorgcoöperaties aanwezig. De inhoud van deze brochure is gebaseerd op deze verkenning. Voor wie is deze brochure Ieder lid van een netwerk kan inspiratie opdoen uit de vragen en antwoorden die in deze brochure aan de orde komen over hoe je netwerkgovernance inricht. Dit kunnen burgerinitiatieven, zorg- en welzijnsaanbieders, gemeenten, zorgkantoren, zorgverzekeraars en andere geïnteresseerden zijn. 2 Vilans, Movisie

3 Inhoudsopgave Hoe is deze brochure ontstaan? 2 1. Wat is netwerkgovernance? 4 2. Waarom is netwerkgovernance belangrijk? 4 3. Welke aspecten heeft netwerkgovernance? 4 4. Waarom zijn zorgcoöperaties opgezet? 5 5. Waarom is De Koepel van Zorgcoöperaties Zuid-Nederland opgezet? 5 6. Hoe lossen ze dat in Brabant op? 5 7. Wat doet De Koepel voor zorgcoöperaties? 6 8. Wat vindt de zorgverzekeraar nu van zorgcoöperaties? 7 9. Hoe is de samenwerking tussen een Brabantse zorgcoöperatie en zorgaanbieder? Hoe is de samenwerking met de gemeente? Wat werkt goed in Brabant? Wat helpt bij de inrichting van netwerkgovernance bij zorgcoöperaties? En hoe nu verder? 12 3 Vilans, Movisie

4 1. Wat is netwerkgovernance? Netwerkgovernance gaat over de wijze van besturen van een netwerk van samenwerkende organisaties. Deze brochure gaat over De Koepel van Zorgcoöperaties Zuid-Nederland. Zij hebben te maken met de volgende samenwerkende partijen: zorgcoöperaties, gemeenten, zorgverzekeraars en aanbieders van zorg-welzijn-wonen. Deze partijen vormen een netwerk van lokaal actieve organisaties. n co-creatie bepalen zij wat nodig is, ze voeren het uit, ze evalueren de maatschappelijke resultaten en ze stellen de doelen en inzet van middelen zo nodig bij. Dit heet netwerkgovernance. 2. Waarom is netwerkgovernance belangrijk? Netwerkgovernance is belangrijk omdat daarmee zorgcoöperaties als volwaardige partner kunnen meebouwen aan wonen-welzijn-zorg. Er ontstaan nieuwe oplossingen en nieuwe verhoudingen tussen partijen als inwoners het beleid daadwerkelijk mee vorm geven en coproducent kunnen zijn in de uitvoering. 3. Welke aspecten heeft netwerkgovernance? Netwerkgovernance heeft vier aspecten: sturing, verantwoording, toezicht en inkoop. Door netwerkgovernance - met en door zorgcoöperaties - ontstaan verschuivingen in deze vier aspecten. Sturing vanuit netwerkorganisaties gebeurt steeds meer vanuit waarden als keuzevrijheid, eigen regie en onderlinge steun van inwoners. Deze waarden zijn gebaseerd op het nemen van verantwoordelijkheid en het werken vanuit vertrouwen. Niet de professional stuurt, maar de cliënt en de professional sturen samen. Verantwoording vanuit de netwerkorganisaties gaat zich meer richten op verantwoorden aan de hand van de daadwerkelijke resultaten (outcome), geredeneerd vanuit het perspectief van de cliënt. De verantwoordelijkheid wordt steeds lager in de organisatie gelegd, namelijk bij de professionals. Toezicht is bij netwerkgovernance niet gericht op één organisatie, maar breder en maatschappelijker, gericht op samenwerking. Bij toezicht is er oog voor de maatschappelijke waarde. Zorgcoöperaties participeren steeds meer in inkoopprocessen van gemeenten. Soms organiseren ze zich om gezamenlijk zorg en ondersteuning in te kopen bij aanbieders. Er ontstaan nieuwe vormen van inkoop die uiting geven aan de nieuwe rol van burgers in het veld van zorg en welzijn. 4 Vilans, Movisie

5 4. Waarom zijn zorgcoöperaties opgezet? De onderzochte zorgcoöperaties in Zuidoost-Brabant Elsendorp, Hoogeloon en Laarbeek - zijn al zo n tien jaar geleden opgezet als antwoord op schaalvergroting door zorginstellingen en uit onvrede over hun manier van werken. De laatste jaren nemen burgerinitiatieven in wonen-welzijn-zorg, waaronder zorgcoöperaties, een hoge vlucht. Ze passen goed bij de gedachte achter de decentralisaties, waar gemeenten in 2015 mee te maken kregen: zorg en ondersteuning dichtbij organiseren, vanuit maatwerk en eigen kracht en participatie van inwoners. Hierdoor nam de noodzaak toe om samen te werken met inwoners. Er ontstond de behoefte om op lokaal niveau nieuwe afspraken te maken over wat en hoe je aanstuurt en verantwoordt. Sinds de decentralisaties is op verschillende plekken in het land te zien dat gemeenten, zorgverzekeraars, aanbieders en inwoners/cliënten beter gaan samenwerken. Toch blijken er nog veel hobbels op de weg, zoals ook blijkt uit het rapport Wat knelt? Inventarisatie knelpunten bij burgerinitiatieven in zorg en ondersteuning (Vilans / Movisie, 2016). 5. Waarom is De Koepel van Zorgcoöperaties Zuid- Nederland opgezet? In hun ontwikkeling liepen de drie genoemde zorgcoöperaties er tegenaan dat ze de formele inkoop van zorg niet goed konden regelen. Dat had ermee te maken dat zorgverzekeraars eisen stellen aan toezicht en verantwoording. Zorgverzekeraars houden zich bij de contractering aan de Governance Code voor Zorg. Hierop worden geen uitzonderingen gemaakt voor kleine of andersoortige zorgaanbieders. De Governance Code schrijft onder andere voor dat zorgaanbieders dus ook zorgcoöperaties een raad van toezicht, raad van bestuur en een klachtencommissie moeten hebben. In dit voorbeeld gaat het om zorgverzekeraar CZ. De drie coöperaties hebben het initiatief genomen om een samenwerkingsverband te realiseren om zodoende partner te kunnen worden voor zorgverzekeraar CZ. Tegelijkertijd ervaren zij dat juist die vaste organisatiestructuren, die zijn gestoeld op toezicht en controle, schuren met de kernwaarden van zorgcoöperaties: vertrouwen, nabijheid en eigenaarschap. 6. Hoe lossen ze dat in Brabant op? Om de authenticiteit van zorgcoöperaties te behouden, heeft zorgverzekeraar CZ een tussenplatform van zorgcoöperaties voorgesteld. Dus een platform tussen de systeemwereld van de zorgverzekeraar en de leefwereld van de zorgcoöperaties in. Op deze wijze kunnen zorgcoöperaties aan de ene kant de dingen blijven doen waar ze goed in zijn, anderzijds worden voldaan aan de regels van de zorgverzekeraar. Dat tussenplatform is dus De Koepel van Zorgcoöperaties. De Koepel is in 2014 binnen twee weken opgericht. Er zijn 110 zorg- en welzijnscoöperaties bij aangesloten, waaronder dus de drie zorgcoöperaties uit Elsendorp, Hoogeloon en Laarbeek. 5 Vilans, Movisie

6 7. Wat doet De Koepel voor zorgcoöperaties? De Koepel doet feitelijk twee dingen: Namens de zorgcoöperaties sluit De Koepel inkoopcontracten af met de zorgverzekeraar en legt hierover verantwoording af. De Koepel is de formele contractpartij met CZ en heeft de daarvoor noodzakelijke toelating op grond van de Wet Toelating Zorginstellingen. Zo is De Koepel, in opdracht van en voor haar leden en met medewerking van zorgverzekeraar CZ, een overeenkomst aangegaan voor de levering van wijkverpleging op basis van het experimenteerartikel wijkverpleging met ingang van 1 januari Richting de zorgverlener gaat De Koepel een formele werkgevers- of opdrachtgeversrelatie aan. Ook hier wordt verantwoording over afgelegd. De Koepel ontwikkelt een ondersteuningsaanbod voor financiering, personeel en administratie, waar zorgcoöperaties gebruik van kunnen maken. Zorg coöperaties Inhoudelijke aansturing Ontvangt zorg Zijn lid Sluit contract af Werkgeversrelatie of opdrachtgeversrelatie Verleent zorg Zorgverzekeraars Koepel Zorgverlener Legt verantwoording af legt verantwoording af Sturing De Koepel wil flexibelere sturing, met meer focus op resultaat, loslaten en vertrouwen, zowel bij de gemeente als de zorgverzekeraar en de zorgaanbieder. Aanbieders omarmen het initiatief en waarderen de inbreng van mantelzorgers, vrijwilligers en nieuwe aanbieders. Zorgcoöperaties en gemeenten geven aan dat het belangrijk is om netwerkgovernance te regelen. Op dit punt moet het wiel nog worden uitgevonden. Er zijn voor de lokale situatie geen blauwdrukken of klant-en-klare plannen. Het gaat er ook om dat er een proces op gang komt. Statuten moeten het sluitstuk zijn, niet het begin. Speerpunten bij de sturing: Samen het probleem definiëren: het is belangrijk dat burgers samen met hun partners (gemeente, verzekeraar, aanbieders) het probleem of de wens definiëren zodat er eigenaarschap over de oplossing ontstaat. Dat betekent dat de gemeente veel meer plek inruimt voor burgerinbreng in de plan- ofwel beleidsfase. 6 Vilans, Movisie

7 Bottom-up oplossingen: het is belangrijk dat burgers en professionals zelf de oplossingen bedenken. Gemeenten moeten gelegenheid bieden tot bottom-up initiatieven. Zo ontstaat er een voedingsbodem. Gemeenten, verzekeraars en aanbieders kunnen daarvoor randvoorwaarden scheppen. 8. Wat vindt de zorgverzekeraar nu van zorgcoöperaties? Zorgcoöperaties zijn interessant voor een zorgverzekeraar als CZ omdat zij iets toevoegen aan het bestaande zorgaanbod. Zij versterken de sociale samenhang en onderlinge hulp in de dorpen waar thuiszorg soms lastig kostenefficiënt is te organiseren. Door de combinatie van een grote groep vrijwilligers die nauw samenwerkt met de professionele zorgverleners, kunnen mensen dan toch in hun dorp blijven wonen. Zorgcoöperaties laten ook zien hoe je zorg op maat kunt organiseren met minder regels. Zo kunnen ze andere aanbieders uitdagen het anders te gaan doen. De zorgverzekeraar vond het niet eenvoudig om te beoordelen hoe zorgcoöperaties de kwaliteit en continuïteit van zorg kunnen garanderen en borgen, met name omdat zij voor een groot deel afhankelijk zijn van vrijwilligers. Binnen De Koepel was toezicht vormgegeven via de leden. Dit is wettelijk geldig. De zorgverzekeraar maakte zich echter zorgen of de leden ook hun toezichthoudende functie zouden pakken. Als de leden niet in staat zijn om in te grijpen als het mis gaat, dan mist de toezichthoudende functie. Zoals aangegeven heeft De Koepel (sinds 2015) een raad van toezicht die naar de maatstaven van de geldende governance is ingericht. Daarnaast waren er zorgen ten aanzien van de borging en continuïteit van de kwaliteit van zorg en bestuur. Daar moesten volgens de zorgverzekeraar goede afspraken over worden gemaakt. De zorgverzekeraar beredeneert dat wanneer De Koepel goed gestructureerd is, dit het leren tussen en in de zorgcoöperaties kan bevorderen (lerende organisatie). Daarmee wordt De Koepel een duurzame partij. Hoe was de start in 2016? Op basis van het experimenteerartikel wijkverpleging is met ingang van 1 januari 2016 een contract afgesloten tussen zorgverzekeraar CZ en De Koepel. Momenteel zijn de zorgverzekeraar en De Koepel met elkaar in gesprek over de zorginkoop voor Er ligt voor beide partijen een uitdaging. Binnen de wettelijke kaders is veel mogelijk. De cultuur en bureaucratie van het huidige stelsel lijken echter in de weg te staan. Momenteel wordt De Koepel vooral ingepast in de huidige systeemwereld. Er wordt nog weinig gekeken naar nieuwe oplossingen (van inkoop naar financiering). Ook lijkt het middel (bijvoorbeeld een klachtencommissie) soms belangrijker dan het doel (omgaan met incidenten). Inkoop CZ vraagt een duurzame relatie waarin continuïteit geborgd is. CZ vraagt daarin ook schaalgrootte. CZ stimuleert dit maar dit is nog niet een-op-een passend bij de opvattingen van zorgcoöperaties. Zorgcoöperaties willen de vraag van de burger op het gebied van welzijn en zorg behartigen en willen afspraken hierover maken met de Wmo en met de Zorgverzekeringswet. De gemeente is op zoek naar een gelijkwaardige partner in het inkoopproces bij bestuurlijk aanbesteden. 7 Vilans, Movisie

8 Zowel de gemeente als de zorgverzekeraar/zorgkantoor zijn op zoek naar nieuwe manieren van inkoop. Daar waar de gemeente zoekt naar manieren van inkoop op individueel cliëntniveau bij aanbieders, zoekt de zorgverzekeraar/zorgkantoor naar manieren om per groep of per populatie in te kopen. De Koepel is daar een voorbeeld van, zij vertegenwoordigen veel zorgcoöperaties. Wie bepaalt? De praktijk laat zien dat de grenzen van inkoop voornamelijk worden bepaald door de inkoper zelf. Zorgverzekeraars en gemeenten in Brabant stellen eisen aan de partijen met wie zij willen onderhandelen, onder andere ten aanzien van verantwoording en toezicht. Daarin blijkt met name de zorgverzekeraar aan de gebruikelijke eisen en werkwijze vast te houden, ook bij een nieuwe partij als zorgcoöperaties. Zorgcoöperaties moesten zich anders organiseren om een partner te worden. De betrokken gemeenten stellen hier minder grenzen aan. 9. Hoe is de samenwerking tussen een Brabantse zorgcoöperatie en zorgaanbieder? In Brabant zijn zorgaanbieder Joris Zorg en zorgcoöperatie Hoogeloon gaan samenwerken. Zorgcoöperatie Hoogeloon is onderaannemer bij Joris Zorg richting zorgkantoor en zorgverzekeraar. Het zorgkantoor vindt de zorgcoöperatie te klein en te kwetsbaar om te contracteren. Wat bieden ze? Zorgcoöperatie Hoogeloon biedt Verblijf met behandeling in de Villa in Hoogeloon, aan 14 mensen met dementie. Zorgcoöperatie Hoogeloon heeft een overeenkomst van onderaanneming gesloten met Joris Zorg. Na overleg dit jaar (2016) met het zorgkantoor en Joris Zorg is de zorgcoöperatie overgestapt op Verblijf zonder behandeling en is er een nieuw contract gesloten. Samenwerking In Hoogeloon worden door de zorgcoöperatie ook ondersteunende diensten als Hulp bij het Huishouden en Dagbesteding geboden (Wmo-verstrekking). Zorgthuis levert verzorging en verpleging thuis bij voornamelijk ouderen (financiering Zorgverzekeringswet). In de Villa wordt in een kleinschalige woonvorm intramurale zorg verleend (financiering Wet langdurige zorg). Dit maakt het mogelijk de zorgvraag van ouderen in Hoogeloon integraal aan te bieden. De vraag van de zorgvrager is leidend en kan geboden worden in een combinatie van diensten en zorgmogelijkheden. Medewerkers werken samen en ondersteunen elkaar. Medewerkers en zorgvragers van Dagbesteding, Zorgthuis en de Villa werken in elkaars territorium en kunnen zo de zorgvragers optimaal bedienen. Toezicht Zorgcoöperatie Hoogeloon heeft medio 2015 een teamleider aangesteld om de ondersteunende taken van de bestuursleden over te dragen aan een professional. Zorgcoöperatie Hoogeloon is een bedrijf geworden dat goed aangestuurd moet worden. Samenwerking van een burgerinitiatief met een zorgaanbieder is niet vanzelfsprekend. In principe ligt de inhoudelijke aansturing van de medewerkers bij de zorgcoöperatie. Het personeel is formeel in loondienst bij Joris Zorg maar de zorgcoöperatie heeft hen uitgezocht. Joris Zorg houdt toezicht op de kwaliteit van zorg en ondersteuning. De wijze 8 Vilans, Movisie

9 van toezicht moet nog verder worden uitgewerkt, evenals de onderliggende waarden en normen. Joris Zorg en de zorgcoöperatie vinden dit belangrijk omdat het denken vanuit de zorgvrager anders is dan het organisatie-denken van een reguliere zorgaanbieder. De zorgcoöperatie loopt hier regelmatig tegen het dilemma aan van doen wat de klant wil en doen wat de organisatie vraagt. 10. Hoe is de samenwerking met de gemeente? Gemeenten staan positief tegenover zorgcoöperaties, maar zoeken nog naar een goede manier van financiering. Gemeenten en zorgcoöperaties zoeken naar inbedding van zorgcoöperaties in de huidige lokale structuren. Zorgcoöperaties zijn nieuwe spelers die nog op zoek zijn naar hun plek in het veranderende speelveld. Ze zijn geïnitieerd vanuit de leefwereld van de burger: veelal op klein schaalniveau opgericht en beheerd door burgers zelf, met oog voor hun unieke wensen. Ze lijken daarmee de ideale samenwerkingspartner voor gemeenten: zorgcoöperaties willen immers de zorg en ondersteuning zoveel mogelijk lokaal en vanuit de burger organiseren. Peel In uitvoeringsorganisatie Peel 6.1 is in 2015 bestuurlijk aanbesteden geïntroduceerd. Voorheen was de inkoop georganiseerd via het opstellen van een plan van eisen met procesregels en een inhoudelijk contract tussen gemeenten en aanbieder. Bij bestuurlijk aanbesteden wordt onder andere een open markt gecreëerd, wordt de keuze bij de klant gelaten en is het een gezamenlijk proces waarbij in overleg vraagstukken verder worden ontwikkeld. Dit nieuwe proces van inkoop biedt daarmee meer mogelijkheden voor zorgcoöperaties. In 2015 is op deze manier ook een zorgcoöperatie gecontracteerd. Aan de zorgcoöperatie worden dezelfde eisen gesteld als aan aanbieders als het gaat om toegang en formele kwaliteitseisen. Laarbeek In de gemeente Laarbeek is zorgcoöperatie Tot Uw Dienst actief. De gemeente Laarbeek ziet de zorgcoöperatie graag als zelforganiserend platform in de nuldelijn: vrijwilligers thuis, vervoer, maaltijden en huishoudelijke hulp. De zorgcoöperatie kan op deze wijze een waardevolle bijdrage leveren aan de onderlinge binding tussen burgers, het signaleren van zorg- en ondersteuningsbehoefte en het meedenken over een passend zorg- en welzijnsaanbod in de wijk. Dit in nauwe samenwerking met de sociale wijkteams en het welzijnswerk. De gemeente subsidieert deze activiteiten al via de welzijnsorganisatie Vierbinden. In de praktijk profileert de zorgcoöperatie zich echter actief als aanbieder, met het idee dat zij de persoonlijke verzorging vanuit de Zorgverzekeringswet konden invullen via het contract met De Koepel. De consequentie daarvan is dat de zorgcoöperatie ook vanuit die kaders wordt bekeken en beoordeeld en de zorgcoöperatie meer op afstand is geraakt. Hiermee neemt de zorgcoöperatie een rol in die past bij de oude structuren en systemen en die eigenlijk niet lijkt te matchen met de missie van de zorgcoöperatie. Vanuit het perspectief van de gemeente zou de zorgcoöperatie beter uit de verf komen wanneer zij dichter bij haar eigen waarden blijft. 9 Vilans, Movisie

10 Dilemma Hier zit het dilemma van eigen regie in de zorg, de aanbesteding en de aansluiting op het lokale sociale netwerk. Tot Uw Dienst is een voorloper en wordt geconfronteerd met wisselend overheidsbeleid en bureaucratie. Om dit dilemma op te lossen, is op initiatief van De Koepel een project in voorbereiding met de gemeente, CZ, Vierbinden, de seniorenraad Laarbeek en Tot Uw Dienst. Het project is erop gericht om mensen te leren te investeren in hun netwerk zodat de eigen redzaamheid wordt vergroot en de verbinding wordt gemaakt met de lokale verenigingen en voorzieningen. 11. Wat werkt goed in Brabant? Sterktes bij elkaar leggen! De zorgaanbieder kan hoofdaannemer zijn voor zorgcoöperaties die als onderaannemer werken, dat gebeurt bijvoorbeeld in Hoogeloon. Daarmee is de zorgaanbieder ook eindverantwoordelijk voor de kwaliteit en financiën en moet daar op de een of andere manier op toetsen. Juist de waardegedreven visie op zorg zorgt ervoor dat het werkt, namelijk samen met ondernemerschap, bestuurlijke kwaliteit en proactieve mentaliteit van de burgers in het dorp. Daardoor ontstaan initiatieven die leiden tot uiteindelijk een zorgaanbod zoals De Villa. Het is zaak om de visie van Hoogeloon hoog te houden en samen met de aanbieder te zoeken naar hoe dit te ontregelen. Anders gezegd: het is belangrijk om op zoek te gaan naar de sterktes en die bij elkaar te leggen. Samenwerking In deze vernieuwende praktijken ontwikkelen de partijen een werkwijze om samen te sturen, te monitoren én bij te sturen. Zij zijn hierin nog zoekende. Door deze co-creatie komen zorgcoöperaties meer in positie. Maar ook professionals komen meer in positie. Ze worden gevraagd naar hun praktijkervaringen over wat werkt voor bewoners en wat niet. Voor gemeenten en zorgverzekeraars betekent dit dat zij hun opdrachtgeverschap verder ontwikkelen. Voor aanbieders betekent dit dat zij meer primaat leggen bij professionals. De governance dus de manier van besturen verandert. Er wordt gewerkt vanuit waarden, zoals gelijkwaardigheid en vertrouwen. Gemeente - Zorgverzekeraar Aanbieders Burgers Professionals 10 Vilans, Movisie

11 Verantwoording Je ziet in Brabant meer directe verantwoording aan de participerende burger en mantelzorg. Stakeholders geven aan dat er mede door schaalvergroting in de zorgsector meer regels en (administratieve) bureaucratie zijn ontstaan, deels ook door de uitvoerende zorgorganisaties zelf. Het pleidooi van de stakeholders is om weer terug naar de bedoeling te gaan. Daarbij is het ook van belang dat de bewoner/cliënt weer bepaalt wat dan de bedoeling in zijn of haar leven is. Of, wanneer hij of zij dat niet meer kan, wat het sociale netwerk daarin de bedoeling vindt. De doelen en activiteiten zouden in een persoonlijk ondersteunings- en zorgplan vastgelegd moeten worden, onder vermelding van wie dit informeel en wie dit professioneel doet en wat dan. Verantwoording gaat over dat geheel. Dit betekent dat cliëntervaringen centraal staan. Verantwoording wordt ingegeven door wat bewoners zelf belangrijk vinden. Bijvoorbeeld: wat is een schoon huis, wat is een leefbare omgeving, wat is goed eten en ontmoeten? Toezicht Er is in Brabant een tendens naar horizontaal toezicht, wederkerigheid en transparantie. Maar wie pakt de verantwoordelijkheid als er iets misgaat of als er iets niet gebeurt? Bij toezicht in Brabant zie je dat er meer oog is voor maatschappelijke waarden. Er is sprake van naar buiten gericht toezicht: dichterbij de burger en meer gericht op samenwerking. Het toezicht in een netwerk of samenwerkingsverband dient zich te verhouden tot het maatschappelijk belang (en niet het gebruikelijke organisatiebelang van een aanbieder). Dat betekent dat je terug gaat naar de bedoeling van toezicht: benoemen wat je samen wilt bereiken over bijvoorbeeld vijf jaar en dan terug redeneren wat ieder daarvoor moet bijdragen. En dat je met elkaar kijkt of er met de inzet de doelen bereikt worden. Het is de vraag op welke manier dit toezicht georganiseerd moet worden. Als je vanuit een ledenvereniging van een burgerinitiatief kijkt, dan zouden rol en taak belegd moeten worden bij enkele leden. De toezichthoudende rol van leden van zorgcoöperaties is daarmee niet vrijblijvend. In het netwerk is het belangrijk om een zelfreinigend vermogen te organiseren. Leren van elkaar is het uitgangspunt voor nieuw toezicht en dat vraagt om andere taal en om andere begrippen. Ook is het belangrijk om elkaar daar op aan te spreken. 12. Wat helpt bij de inrichting van netwerkgovernance bij zorgcoöperaties? 1. Het helpt als burgers mede-eigenaar zijn Wanneer de gemeente, de zorgverzekeraar en de aanbieders sámen met bewoners de problemen en de mogelijkheden op het terrein van wonen welzijn - zorg definiëren, ontstaat er meer eigenaarschap bij burgers. De drijfveer en motor voor zorgcoöperaties zit in wat zij ter plaatse kunnen betekenen: in hun eigen dorp, in hun eigen wijk of stadsdeel. Dichtbij zijn en een vertrouwd aanspreekpunt vormen, maakt dat inwoners sneller met hun hulpvragen komen. 11 Vilans, Movisie

12 2. Het helpt als gemeenten durven af te wijken van de regels Gemeenten worstelen met de vraag hoe om te gaan met het bieden van maatwerk. Dat speelt op twee vlakken: wel of niet afwijken van regels én wel of niet een verschillend dienstenaanbod in dorpen/wijken. Het eerste punt richt zich op de vraag of de gemeentelijke beleidsregels en verordeningen voor alle bewoners op dezelfde manier moeten worden toegepast. Of kunnen (ogenschijnlijk) dezelfde vragen toch, gezien de context, anders opgelost worden? Het kan zijn dat er voor een goede oplossing voor een bewoner of gezin afgeweken moet worden van de gemeentelijke regelingen. Het tweede punt richt zich op de vraag of de gemeente mee wil gaan in dat er verschillen tussen dorpen of wijken ontstaan. Immers op sommige plekken worden burgers wél actief, op andere niet. 3. Het helpt als gemeenten oplossingen bottom-up faciliteren Oplossingen die bewoners goed passen en die de samenredzaamheid in een dorp of wijk versterken: dat is wat zorgcoöperaties samen met lokale partners willen bereiken. Een deel van die passende oplossingen kan gevonden worden in bestaande voorzieningen die zorg- en welzijnsorganisaties bieden. Maar niet alle oplossingen sluiten goed aan op de behoeften van mensen. Daarom is het goed dat bewoners en professionals samen passender oplossingen bedenken. Als bewoners en vrijwilligers samen met medewerkers van zorg- en welzijnsorganisaties op zoek gaan naar die nieuwe oplossingen en deze uitproberen, dan is het van belang dat de gemeente en zorgverzekeraar dit mogelijk maken. Dat betekent dat zij faciliteren in tijd, regelruimte en mandaat. 4. Het helpt als zorgcoöperaties meesturen en verantwoordelijkheid nemen Als zorgcoöperaties mede-eigenaar van de oplossingen worden, is het van belang dat zij ook nadrukkelijker een positie krijgen en nemen in de beleids- en kwaliteitscyclus van gemeenten. Zij treden dan op als spreekbuis van bewoners en geven aan wat nodig is om goed aan te sluiten bij de behoeften. Zij geven aan wat zij zelf al kunnen betekenen in de uitvoering, maar ook wat zij nodig hebben om bij te dragen aan nieuwe oplossingen. Daarmee worden zij mede-bepaler van de gewenste maatschappelijke resultaten en beïnvloeden zij de inzet van middelen. Voor de gemeente betekent dit de stap naar cocreatie: werken in de driehoek van gemeente, aanbieders en burgers. De gemeente betrekt partijen bij de probleemanalyse, bij het bepalen van de doelen en gewenste maatschappelijke resultaten en bij de verantwoording. 13. En hoe nu verder? Er is algehele erkenning dat zorgcoöperaties een toevoeging zijn op het huidige aanbod in zorg en welzijn. Zorgcoöperaties positioneren zichzelf ook steeds sterker, doordat ze kennis hebben van de wensen en behoeften van burgers die aanvullend en interessant zijn voor andere partijen. Om zorgcoöperaties echter toekomstbestendig te maken, dienen alle partijen meer naar elkaar toe te bewegen. Zorgcoöperaties zullen aan een paar eisen moeten voldoen om partner te worden, waardoor vertrouwen ontstaat en continuïteit is geborgd. Zorgverzekeraars, gemeenten en aanbieders dienen meer op te schuiven naar de burger en hun regels en afspraken daarop aan te passen. Dat vraagt om loyaliteit en flexibiliteit vanuit ieders perspectief. 12 Vilans, Movisie

13

14 Vilans Postbus 8228, 3503 RE Utrecht Telefoon Utrecht, januari 2017