Een onderzoek naar de status van het relatiebeding binnen het huidige recht gezien de uiteenlopend opvattingen in de literatuur en jurisprudentie.

Transcriptie

1 Een onderzoek naar de status van het relatiebeding binnen het huidige recht gezien de uiteenlopend opvattingen in de literatuur en jurisprudentie. Naam :Rojin Aslan ANR : Datum :20 mei 2016

2 Een onderzoek naar de status van het relatiebeding binnen het huidige recht gezien de uiteenlopend opvattingen in de literatuur en jurisprudentie. Naam :Rojin Aslan Administratienummer : Scriptiebegeleider :Mr. Dr. J. van Drongelen Tweede lezer :Mr. A.D.M. van Rijs Datum :20 mei 2016

3 Voorwoord Voor u ligt mijn thesis die ik heb geschreven in het kader van mijn afstuderen binnen de Faculteit Rechtsgeleerdheid aan de Universiteit van Tilburg. Deze thesis vormt het sluitstuk van een belangrijk deel in mijn leven. Het was een intensieve periode waarbij ik veel kennis en ervaringen heb opgedaan. Uiteraard wil ik gebruik maken van de mogelijkheid om de personen die een positieve bijdrage hebben geleverd aan mijn studentenperiode te bedanken. Ik ben dankbaar dat ik de kans heb gekregen om op te groeien in een vrij land als Nederland, zodat ik vanaf mijn achtste onderwijs heb kunnen volgen. Tevens wil ik allen bedanken die op een of andere manier een bijdrage hebben geleverd aan deze scriptie. In het bijzonder zou ik mijn scriptiebegeleider mr.dr. J. van Drongelen willen bedanken voor zijn kritische feedback en het positieve vooruitzicht dat hij elke keer schetste aan het einde van een gesprek. Ik heb veel opgestoken van deze prettige begeleiding. Rest mij u veel plezier te wensen met het lezen van deze scriptie! Rojin Aslan 8 april 2016

4 Inhoudsopgave Lijst van afkortingen... 5 H 1.Inleiding Probleemanalyse Onderzoeksdoel Theoretisch kader Deelvragen Methodologie en verantwoording Maatschappelijke en wetenschappelijke relevantie Leeswijzer H 2. Wettelijk kader: concurrentiebeding en relatiebeding Introductie van het concurrentiebeding Vrijheid van arbeidskeuze art. 19 lid 3 GW Beperking art. 19 lid 3 GW Criteria concurrentiebeding Wijzigingen WWZ Op zekere wijze werkzaam zijn Kritiek op het concurrentiebeding Relatiebeding H.3 De status van het relatiebeding binnen de literatuur Discussie binnen de literatuur De voorstanders: het relatiebeding is een concurrentiebeding De tegenstanders: het relatiebeding is geen concurrentiebeding H.4. De status van het relatiebeding binnen de jurisprudentie Discussie binnen de rechtspraak De voorstanders: het relatiebeding is een concurrentiebeding De tegenstanders: het relatiebeding is geen concurrentiebeding Bevindingen jurisprudentieanalyse H 5. Slotbeschouwing Bronnenlijst... 44

5 Lijst van afkortingen ArA Art. BJU BW Cao CRvB e.a ECLI GW Hof HR JAR ktr. NJB NJCM-Bulletin Rb. RvM SMA SR TAP TRA vzr. WWZ Arbeidsrechtelijke Annotaties Artikel Boom Juridische Uitgevers Burgerlijk Wetboek Collectieve Arbeidsovereenkomst Centrale Raad van Beroep en andere(n) European Case Law Identifier Grondwet Gerechtshof Hoge Raad Jurisprudentie Arbeidsrecht Kantonrechter Nederlands Juristenblad NJCM-Bulletin. Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten Rechtbank Tijdschrift, Rechtspraak voor Medezeggenschap Sociaal Maandblad Arbeid Sociaal Recht. Nederlands tijdschrift voor sociaal recht Tijdschrift voor de Arbeidsrechtpraktijk Tijdschrift Recht en Arbeid Voorzieningenrechter Wet Werk en Zekerheid 5

6 H 1.Inleiding 1.1 Probleemanalyse De Wet Werk en Zekerheid (hierna: WWZ) brengt grote veranderingen met zich mee in het arbeidsrecht. Een van de veranderingen ziet op concurrentiebedingen in arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd. Om te controleren of uw concurrentiebeding WWZ proof is heeft Lexence een tool ontwikkeld. WWZ en het concurrentiebeding. Sinds de invoering van de Wet Werk en Zekerheid per 1 januari 2015 is het in beginsel niet meer toegestaan om in een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd een concurrentiebeding overeen te komen. Dit is slechts anders indien 'zwaarwegende bedrijfsbelangen' een concurrentiebeding noodzakelijk maken. De werkgever dient dit gelijktijdig aan het sluiten van het concurrentiebeding schriftelijk te motiveren. Het concurrentiebeding dient tevens in de arbeidsovereenkomst zelf te worden opgenomen. Deze regelgeving ziet alleen op arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd. Op arbeidsovereenkomsten die zijn afgesloten voor 1 januari 2015 is het oude recht van toepassing ten aanzien van het concurrentiebeding. Voor concurrentiebedingen in arbeidsovereenkomsten voor onbepaalde tijd is niets veranderd. 1 Dit artikel is de aanleiding voor mijn onderzoekwens. Met de wijziging van de WWZ wordt een vergelijking naar het relatiebeding en het concurrentiebeding steeds belangrijker omdat er aan een concurrentiebeding nadere voorwaarden zijn gesteld. Het concurrentiebeding en het relatiebeding worden vaak gebruikt als één fenomeen. De vraag is of dit terecht is. De contractvrijheid brengt met zich dat werkgevers en werknemers bedingen kunnen overeenkomen in arbeidsovereenkomsten, zoals een concurrentiebeding of een relatiebeding. Het concurrentiebeding is geregeld in art. 7:653 lid 1 Burgerlijk Wetboek (hierna: BW). In dat artikel is uiteengezet dat het concurrentiebeding als gevolg voor de werknemer heeft dat deze na het einde van zijn arbeidsovereenkomst beperkt wordt in zijn bevoegdheid om op zekere wijze werkzaam te zijn. Dit recht van de werkgever wordt in art. 19 lid 3 Grondwet (hierna: GW) begrensd door het subsidiariteitsbeginsel en het proportionaliteitsbeginsel. Kortom, het 1 Voldoet uw concurrentiebeding aan de nieuwe Wet Werk en Zekerheid?, (< www. wwzproof.nl>) zoeken op: Voldoet uw concurrentiebeding aan de nieuwe Wet Werk en Zekerheid?. Geraadpleegd op: 2 februari

7 concurrentiebeding beperkt de werknemer in zijn vrijheid van arbeidskeuze. 2 Het relatiebeding heeft een vergelijkbare werking. Dit beding brengt met zich dat de werknemer na afloop van zijn arbeidsovereenkomst en binnen een zekere periode niet in aanraking mag komen met cliënten/opdrachtgevers van zijn vorige werkgever. 3 Met de wijziging van de WWZ wordt het onderscheid tussen deze twee bedingen steeds belangrijker, omdat er aan een concurrentiebeding nadere voorwaarden zijn gesteld. Uit literatuur- en jurisprudentieonderzoek blijkt dat er een verschil van mening bestaat over de status van het relatiebeding, verwezen kan worden naar Van der Heijden. 4 Een en ander blijkt niet altijd zo zwart wit te zijn als men in eerste instantie zou denken, er is een grijs gebied. Eerder sprak de toenmalige Minister van Justitie van slechte wetgeving, waarbij gedoeld is op een amendement waarin gesteld wordt dat een relatiebeding geen concurrentiebeding is. 5 Verder blijkt uit jurisprudentie dat aan relatiebedingen in vergelijking met concurrentiebedingen minder gewicht wordt gegeven. 6 De discussie over de interpretatie van de status van het relatiebeding valt enigszins te verklaren. In art. 7:653 lid 1 BW wordt immers gesproken van op zekere wijze werkzaam zijn. In dit onderzoek zal daarop worden teruggekomen. 1.2 Onderzoeksdoel In dit onderzoek zal beoordeeld worden welke status het relatiebeding heeft binnen de literatuur en jurisprudentie. Onderzocht wordt of een relatiebeding hetzelfde is als een concurrentiebeding. Derhalve zal een beschrijvend onderzoek worden verricht over de status van het relatiebeding en het concurrentiebeding in het licht van de huidige literatuur en jurisprudentie. 1.3 Onderzoeksvraag Welke status neemt het relatiebeding in binnen het huidige recht gezien de uiteenlopend opvattingen over de status van dit beding; is een relatiebeding een concurrentiebeding? 2 Van Drongelen e.a. 2015, p Van Drongelen e.a. 2015, p Heerma van Voss & Van der Heijden 2000 p Zie Handelingen II , p Van Drongelen e.a. 2015, p

8 1.4 Theoretisch kader Het onderzoek richt zich op de status van het relatiebeding binnen ons huidige recht. Het BW regelt de bijzondere bedingen in het kader van de arbeidsovereenkomst. In art. 7:653 lid 1 BW is het concurrentiebeding geregeld. Verder bestaan er bedingen zonder een speciale wettelijke regeling, zoals het relatiebeding. Voor de status van het relatiebeding moet men bestaande literatuur en jurisprudentie raadplegen. Enerzijds wordt gesteld dat het relatiebeding hetzelfde is als een concurrentiebeding, bijvoorbeeld als een gematigde vorm daarvan. Anderzijds wordt er gesteld dat het relatiebeding niet hetzelfde is als een concurrentiebeding en als een separaat beding moet worden aangemerkt. Zowel de literatuur als de jurisprudentie lijken verdeeld te zijn. Nu hierover geen duidelijkheid bestaat, moet de status van het relatiebeding nader worden onderzocht. Voor de beantwoording van de centrale vraag moet de status van het relatiebeding zowel vanuit de literatuur als de jurisprudentie gedefinieerd worden. Derhalve zal de bestaande literatuur worden geraadpleegd over de status van het relatiebeding, zodat de opvattingen van verschillende auteurs in kaart kunnen worden gebracht. Daarnaast zal jurisprudentie worden geraadpleegd, zodat de visie van de rechtspraak over de status van het relatiebeding in beeld wordt gebracht. Kortom, voor dit onderzoek zal vanuit een juridisch oogpunt bezien worden welke status het relatiebeding inneemt anno Deelvragen Om tot een antwoord te komen op de centrale vraag zullen de volgende deelvragen beantwoord moeten worden: 8

9 1. Wat is de juridische grondslag voor het concurrentie- en het relatiebeding? 2. In hoeverre past het relatiebeding onder art. 19 lid 3 GW? Allereerst zal het wettelijk kader van het concurrentiebeding en het relatiebeding worden uiteengezet teneinde een goed inzicht te verkrijgen van hun inhoud. 3. Wat zegt de literatuur over de status van het relatiebeding? 4. Wat zegt de jurisprudentie over de status van het relatiebeding? De centrale onderzoeksvraag zal gedeeltelijk worden beantwoord aan de hand van deze twee vragen. Zowel de literatuur als de jurisprudentie zijn bepalend voor deze twee vragen nu daarin tal van opvattingen zijn opgenomen van verschillende auteurs en rechters over de status van het relatiebeding. 5. Welk standpunt neem ik in ten aanzien van de status van het relatiebeding naar aanleiding van de bestudeerde literatuur en jurisprudentie? Op basis van het jurisprudentie- en het literatuuronderzoek zijn de bestaande opvatting over de status van het relatiebeding geconcretiseerd. Aan de hand van dat onderzoek zal ik mijn visie in kaart brengen. 1.6 Methodologie en verantwoording Ter afbakening van het onderzoek is één centrale onderzoeksvraag geformuleerd en vijf deelvragen. De beantwoording van de eerste drie deelvragen zal plaatsvinden aan de hand van een literatuuronderzoek. Literatuuronderzoek wordt verricht op basis van parlementaire stukken, wettelijke bepalingen, boeken en tijdschriften. 7 Het is namelijk van belang dat er een helder beeld wordt geschetst inzake de wettelijke grondslag van het concurrentiebeding en het relatiebeding. Eveneens zal ik door middel van het literatuuronderzoek nagaan wat de bestaande opvatting is binnen de literatuur over de status van het relatiebeding. Ter beantwoording van de vierde deelvraag is het evident om een jurisprudentieonderzoek uit te voeren. Aan de hand van de geraadpleegde jurisprudentie zullen de opvattingen uit de rechtspraak in kaart worden gebracht. 7 IJzermans & Van Schaaijk 2007, p

10 Tot slot zal ik mijn visie in kaart brengen over deze kwestie. Daarbij zal ik gebruik moeten maken van de bestudeerde literatuur en jurisprudentie uit de voorgaande hoofdstukken. Op deze wijze kan ik een eigen standpunt innemen over deze kwestie anno Kortom, ter beantwoording van de centrale onderzoeksvraag wordt in dit onderzoek gekozen voor een rechtstheoretisch invalshoek. Uiteraard is aan het einde van dit onderzoek een overzicht opgenomen van de literatuur en jurisprudentie die is geraadpleegd. 1.7 Maatschappelijke en wetenschappelijke relevantie Het is een grondwettelijk recht om vrij te kunnen kiezen waar men gaat werken. Het concurrentiebeding beperkt de werknemer in zijn vrijheid van arbeidskeuze. 8 Het relatiebeding regelt dat de werknemer na afloop van de arbeidsovereenkomst en binnen een zekere periode niet in aanraking mag komen met cliënten/opdrachtgevers van zijn vorige werkgever. 9 Dit is een wezenlijk verschil. Nu de literatuur en jurisprudentie verdeeld zijn over de status van het relatiebeding dient er verheldering te komen over de status van het relatiebeding. Eenduidigheid en helderheid is gewenst, zeker nu er sprake is van een grondwettelijk recht. Het is daarom maatschappelijk relevant om een onderzoek te verrichten naar de status van het relatiebeding binnen ons huidige recht, zodat de rechtszekerheid aan werknemerskant en werkgeverskant wordt gewaarborgd. Wil er sprake zijn van wetenschappelijke relevantie dan dient er nieuwe kennis aan de bestaande kennis te worden toegevoegd. 10 Het is duidelijk dat er een verschil van opvattingen bestaat over de status van het relatiebeding binnen de bestaande jurisprudentie en literatuur. Dit strookt niet met het rechtszekerheidsbeginsel, omdat rechtssubjecten hierdoor niet weten waar zij aan toe zijn. Het beginpunt van een juridisch onderzoek is de constatering van een problematiek. 11 Het is niet helder welke status het relatiebeding heeft binnen het huidige recht en op welke gronden de opvattingen binnen de literatuur en jurisprudentie uiteenlopen. Uit dit onderzoek zal moeten 8 Van Drongelen e.a. 2015, p Van Drongelen e.a. 2015, p IJzermans & Van Schaaijk 2007, p Siems 2008, p

11 blijken wat de status van het relatiebeding is binnen het huidige recht. Op basis hiervan zal anno 2016 een opinie moeten worden gevormd wat bij zal dragen aan de wetenschap. 1.8 Leeswijzer In hoofdstuk twee wordt het wettelijk kader van het concurrentiebeding en het relatiebeding uiteengezet. Vervolgens wordt in hoofdstuk drie ingegaan op de opvattingen binnen de literatuur over de status van het relatiebeding. In hoofdstuk vier worden de opvattingen binnen de rechtspraak in kaart gebracht. Tot slot volgt een slotbeschouwing waarin ik mijn standpunt over deze kwestie in kaart breng. Tevens wordt in dat hoofdstuk de centrale vraag beantwoord. 11

12 H 2. Wettelijk kader: concurrentiebeding en relatiebeding In dit hoofdstuk wordt het juridisch kader van het concurrentie- en het relatiebeding in kaart gebracht. De eerste deelvraag zal daarbij centraal staan: wat is de juridische grondslag voor het concurrentie- en het relatiebeding? Hieronder wordt uitgelegd wat het concurrentiebeding is en wat de bedoeling ervan is. Voorts wordt art. 19 lid 3 GW besproken, de vrijheid van arbeidskeuze. Daarna worden de formele vereisten en kenmerken van het concurrentiebeding besproken. Vervolgens volgt een uitwerking van: op een zekere wijze werkzaam zijn. Tot slot wordt uiteengezet wat het relatiebeding is en in hoeverre het onder art. 19 lid 3 GW gebracht kan worden Introductie van het concurrentiebeding De arbeidsovereenkomst kan bedingen bevatten die onredelijk en onbillijk zijn voor de werknemer of invloed kunnen hebben op de vrijheid van de werknemer in negatieve zin. 12 In dat geval kan men zich beroepen op het algemene verbintenissenrecht. 13 Daarnaast bestaan er bijzondere bedingen. 14 Deze bijzondere bedingen zijn wettelijk geregeld om dezelfde redenen als zojuist genoemd, namelijk omdat ze invloed kunnen hebben op de vrijheid van de werknemer. 15 Het BW regelt de bijzondere bedingen in het kader van de arbeidsovereenkomst. 16 Asscher-Vonk omschrijft bijzondere bedingen als afspraken tussen de werkgever en de werknemer die uitgerust zijn met een bijzondere wettelijke regeling. 17 Naast het boetebeding en proeftijdbeding, is het concurrentiebeding daarvan een voorbeeld. 18 Bij de afwezigheid van een wettelijke regeling zouden werkgevers stappen kunnen ondernemen die willekeur in de hand werken, zoals ontslag of schorsing. 19 Als voorbeeld kan verwezen 12 Van Drongelen e.a. 2015, p Van Drongelen e.a. 2015, p Zie Ontwerp- Drucker (memorie van toelichting), p Zie Ontwerp- Drucker (memorie van toelichting), p Van Drongelen e.a. 2015, p Zie Asscher-Vonk, 2004, p Van Drongelen e.a. 2015, p Zie Ontwerp- Drucker (memorie van toelichting), p.49-50; Kamerstukken II 1903/04, 137, nr.3 (memorie van toelichting), p. 27; Canes 1908, p

13 worden naar de regeling van het concurrentiebeding, dat is ingegeven door de noodzaak om invloed van zeggenschap van de werkgever over de arbeidskeuze van de werknemer af te bakenen, aldus Van Drongelen. 20 Het concurrentiebeding wordt omschreven als een beding tussen de werkgever en de werknemer, waarbij de werknemer beperkt wordt om na zijn uitdiensttreding elders op zekere wijze werkzaam te zijn. 21 Daaruit kan men in principe al de bedoeling van het concurrentiebeding afleiden. Volgens Van Drongelen moet de werking van het concurrentiebeding toegespitst zijn op de mededinging en deelname aan het marktverkeer. 22 Hij meent dat het daarbij draait om de bedrijfsgebonden kennis en vaardigheden die een werknemer in het kader van zijn functie opdoet bij zijn werkgever. 23 Kortom, de rol en de invulling van het concurrentiebeding ligt dus bij de beperking van de vrijheid van arbeidskeuze als het gaat om kennis en vaardigheden die een werknemer niet zou hebben opgedaan als hij niet bij desbetreffende werkgever in dienst zou zijn geweest, aldus Loonstra Vrijheid van arbeidskeuze art. 19 lid 3 GW In de GW is de vrijheid van arbeidskeuze geregeld in art. 19 lid 3 GW. 25 Dit is een recht met rechtstreekse werking wat met zich meebrengt dat het afdwingbaar is. 26 Hieruit volgt dat er onderling op dit recht een beroep gedaan kan worden, namelijk door de werkgever en door de werknemer. 27 Dit wordt de horizontale werking genoemd. 28 Zie ook Asscher-Vonk 2004, p. 9. Zie ook: Kamerstukken II 1903/04, 137, nr.3 (memorie van toelichting), p Van Drongelen e.a. 2015, p. 21. Deze regeling is eerst in een latere fase in het wetgevingsproces ingevoerd. Zie Kamerstukken II 1903/04, 137, nr.6 (voorlopig verslag), p. 12; Kamerstukken II 1904/05,23, nr.1 (memorie van antwoord), p Van Drongelen e.a. 2015, p Van Drongelen e.a. 2015, p Van Drongelen e.a. 2015, p Loonstra 2005, p Zie ook : Grapperhaus 1995, p ; Grapperhaus 2002, p ; Grapperhaus 2003, p Van Drongelen e.a. 2015, p. 43. Zie ook: Mak 2003, p Zie CRvB 10 december 1992, ECLI:NL:CRVB:1992:AK Van Drongelen e.a. 2015, p. 44. Boesjes 1973, p ; Heringa 1989; Verheij Voor horizontale werking van grondrechten. 28 Zie CRvB 10 december 1992, ECLI:NL:CRVB:1992:AK

14 Bij het concurrentiebeding staan verschillende belangen tegenover elkaar, aldus Van Drongelen. 29 Enerzijds gaat het om de belangen van de werknemer en anderzijds om de belangen van de werkgever. 30 De werknemer wenst namelijk, wanneer zijn arbeidsovereenkomst is beëindigd, in dienst te gaan waar hij maar wil. 31 De werkgever hecht er waarde aan dat waardevolle informatie van zijn onderneming of zijn cliëntenbestand is veiliggesteld. 32 Zo stelt een werkgever het niet op prijs dat een werknemer die bij hem uit dienst treedt deze bedrijfsinformatie of cliënten met zich meeneemt naar zijn nieuwe werkgever. 33 Ook wil de werkgever verhinderen dat de werknemer die bij hem uit dienst treedt deze waardevolle informatie of cliënten gebruikt bij zijn werkzaamheden als zelfstandige ondernemer. 34 Daarnaast hecht de werkgever waarde aan het beschermen van zijn investeringen, kennis en goodwill Beperking art. 19 lid 3 GW Art. 19 lid 3 GW luidt: Artikel 19 1.[ ] 2.[.] 3.Het recht van iedere Nederlander op vrije keuze van arbeid wordt erkend, behoudens de beperkingen bij of krachtens de wet gesteld. Uit de woorden, bij of krachtens de wet, in dit wetsartikel kan afgeleid worden dat er een mogelijkheid tot inperking van dit recht bestaat. 36 Dat wil zeggen dat een beperking van dit recht altijd terug te herleiden moet zijn naar een wet in formele zin waarin de bevoegdheid wordt verleent om dit recht in te perken. 37 Het recht op vrijheid van arbeidskeuze op grond van art Van Drongelen e.a. 2015, p Van Drongelen e.a. 2015, p Van Drongelen e.a. 2015, p Van Drongelen e.a. 2015, p Van Drongelen e.a. 2015, p Van Drongelen e.a. 2015, p Van Drongelen e.a. 2015, p Van Drongelen e.a. 2015, p Van Drongelen e.a. 2015, p. 43. Zie ook Kamerstukken II 1985/86, , nr.2 (grondrecht van vrijheid van arbeidskeuze), p. 4. Zie ook: Koekoek (red.) 2000, p

15 lid 3 GW kan men dus alleen beperken via formele wetgeving of voorschriften die gebaseerd zijn op die wetgeving. 38 De betekenis van de woorden arbeid en keuze worden in de kamerstukken nader uiteengezet. 39 Van Drongelen stelt dat het woord arbeid uit dit artikel ruim opgevat moet worden. 40 Onder verwijzing naar de relevante kamerstukken meent hij dan ook dat de vrijheid van arbeidskeuze toeziet op arbeid in dienstbetrekking en arbeid die op zelfstandige basis wordt verricht binnen een bedrijf of beroep. 41 Ook valt hieronder arbeid die verricht wordt in de private sector en arbeid die verricht wordt bij overheidsdiensten. 42 Daarnaast omvat het betaalde en onbetaalde arbeid. 43 Verder wordt een onderscheid gemaakt in arbeid als hoofdberoep en arbeid als nevenwerkzaamheden. 44 Met het begrip keuze wordt gedoeld op de interne beslissingsvrijheid, de vrijheid om gemaakte beslissingen te verwezenlijken en eventueel te herroepen. 45 Kortom, de vrijheid van arbeidskeuze ziet op de hele cyclus van het kiezen van arbeid, namelijk de voorbereiding tot en met het beëindigen van de gekozen arbeid. 46 Het grondrecht uit art. 19 lid 3 GW stelt grenzen aan het beginsel van contractvrijheid uit het overeenkomstenrecht. 47 Zowel het beginsel van contractvrijheid als het recht op vrijheid van arbeidskeuze zijn beide niet absoluut. 48 Het grondwettelijk recht van vrijheid van arbeidskeuze 38 Van Drongelen e.a. 2015, p Van Drongelen e.a. 2015, p. 43. Zie ook Kamerstukken II 1985/56, , nr.2 (grondrecht van vrijheid van arbeidskeuze), p. 4. Zie ook: Loonstra 2005, p. 63. Zie CRvB 16 november 1989, ECLI:NL:CRVB:1989:AK Van Drongelen e.a. 2015, p Van Drongelen e.a. 2015, p. 44. Zie ook Kamerstukken II 1985/56, , nr.2 (grondrecht van vrijheid van arbeidskeuze), p. 4. Zie ook: Loonstra 2005, p. 63. Zie CRvB 16 november 1989 ECLI:NL:CRVB:1989:AK Van Drongelen e.a. 2015, p. 44. Zie ook Kamerstukken II 1985/56, , nr.2 (grondrecht van vrijheid van arbeidskeuze), p. 4. Zie ook: Loonstra 2005, p. 63. Zie CRvB 16 november 1989, ECLI:NL:CRVB:1989:AK Van Drongelen e.a. 2015, p. 44. Zie ook Kamerstukken II 1985/56, , nr.2 (grondrecht van vrijheid van arbeidskeuze), p. 4. Zie ook: Loonstra 2005, p. 63. Zie CRvB 16 november 1989, ECLI:NL:CRVB:1989:AK Van Drongelen e.a. 2015, p. 44. Zie ook Kamerstukken II 1985/56, , nr.2 (grondrecht van vrijheid van arbeidskeuze), p. 4. Zie ook: Loonstra 2005, p. 63. Zie CRvB 16 november 1989, ECLI:NL:CRVB:1989:AK Van Drongelen e.a. 2015, p. 44. Zie ook Kamerstukken II 1985/56, , nr.2 (grondrecht van vrijheid van arbeidskeuze), p. 4. Zie ook: Loonstra 2005, p Van Drongelen e.a. 2015, p. 44. Zie ook Kamerstukken II 1985/56, , nr.2 (grondrecht van vrijheid van arbeidskeuze), p. 4. Zie ook: Loonstra 2005, p Van Drongelen e.a. 2015, p. 44. Zie ook: Kamerstukken II 1958 /86, , nr.2 (grondrecht van vrijheid van arbeidskeuze, p Van Drongelen e.a. 2015, p

16 kan zowel door rechtsbeginselen als door de formele wetgever worden beperkt. 49 Bij rechtsbeginselen kan men denken aan de redelijkheid en billijkheid uit art. 6:248 BW waarbij rekening wordt gehouden met de in Nederland geldende rechtsovertuiging, de maatschappelijkeen de persoonlijk belangen die aan de orde zijn (art. 3:12 BW). 50 Een ander rechtsbeginsel dat in deze situatie een rol kan spelen is het goedwerkgeverschap op grond van art. 7:611 BW Criteria concurrentiebeding In art. 7:653 lid 1 BW is het concurrentiebeding geregeld. Het betreft een beding tussen de werknemer en de werkgever. Daarbij wordt de werknemer beperkt in zijn recht om na het einde van de arbeidsovereenkomst op zekere wijze ergens werkzaam te zijn. 52 Bovendien is het mogelijk dat het concurrentiebeding in een later stadium gedurende de looptijd van de arbeidsovereenkomst wordt aangegaan. 53 Verder moet men in acht nemen dat concurrentiebedingen die na het einde van de arbeidsovereenkomst zijn aangegaan, niet onder de reikwijdte van art. 7:653 BW vallen. 54 Uiteraard bestaan hier uitzonderingen op, bijvoorbeeld wanneer de beëindiging van de arbeidsovereenkomst niet volledig is afgewikkeld. 55 Het concurrentiebeding tussen de werkgever en de werknemer is een uitkomst van het beginsel van contractvrijheid. 56 Zoals eerder vermeld wordt het concurrentiebeding omschreven als een beding tussen de werkgever en de werknemer, waarbij de werknemer beperkt wordt om na zijn uitdiensttreding elders op zekere wijze werkzaam te zijn. 57 De bevoegdheid van de werkgever om de werknemer te beperken in zijn vrijheid van arbeidskeuze wordt begrensd door twee beginselen, namelijk het proportionaliteits- en het subsidiariteitsbeginsel, op grond van art. 19 lid 3 GW. Het subsidiariteitsbeginsel ziet erop toe dat het belang in kwestie daadwerkelijk een wezenlijk belang is voor de werkgever en dat het belang echt van hem is, aldus Van 49 Van Drongelen e.a. 2015, p Van Drongelen e.a. 2015, p. 44. Zie ook: Van Drongelen & Lacroix 2012, p Van Drongelen e.a.2015, p Van Drongelen e.a. 2015, p Van Drongelen e.a. 2015, p Van Drongelen e.a. 2015, p Van Drongelen e.a. 2015, p Van Drongelen e.a. 2015, p Van Drongelen e.a. 2015, p

17 Drongelen. 58 Hij stelt dat de werking van het concurrentiebeding gericht moet zijn op het recht op mededinging en op deelname aan het marktverkeer. Volgens Van Drongelen ligt de rol en de invulling van het concurrentiebeding in een beperking van de vrijheid van arbeidskeuze als het gaat om de kennis en de vaardigheden die de werknemer niet zou hebben opgedaan als hij niet bij betrokken werkgever in dienst zou zijn geweest. Het concurrentiebeding is geregeld in art. 7:653 BW. Voor arbeidsovereenkomsten voor onbepaalde tijd geldt, art. 7:653 lid 1 BW: Een beding tussen de werkgever en de werknemer waarbij deze laatste wordt beperkt in zijn bevoegdheid om na het einde van de overeenkomst op zekere wijze werkzaam te zijn, is slechts geldig indien: a. de arbeidsovereenkomst voor onbepaalde tijd is aangegaan; en b. de werkgever dit beding schriftelijk is overeengekomen met een meerderjarige werknemer. Ook voor de arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd kan een concurrentiebeding worden overeengekomen. Dit blijkt uit art. 7:653 lid 2 BW: In afwijking van lid 1, aanhef, en onderdeel a, kan een beding als bedoeld in lid 1 worden opgenomen in een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd, indien uit de bij dat beding opgenomen schriftelijke motivering van de werkgever blijkt dat het beding noodzakelijk is vanwege zwaarwegende bedrijfs- of dienstbelangen. Verder bepaalt art. 7:653 lid 3 BW in welke gevallen de wetgever het beding als bedoeld in lid 1 en lid 2, zoals hierboven geciteerd, geheel of gedeeltelijk kan vernietigen. Art. 7:653 lid 3 BW luidt namelijk: De rechter kan een beding als bedoeld in lid 1 en lid 2: a. geheel vernietigen indien het beding, bedoeld in lid 2, niet noodzakelijk is vanwege zwaarwegende bedrijfs- of dienstbelangen; of b. geheel of gedeeltelijk vernietigen indien in verhouding tot het te beschermen belang van de werkgever, de werknemer door dat beding onbillijk wordt benadeeld. 58 Van Drongelen e.a. 2015, p. 45. Zie ook: Loonstra 2005, p

18 Bij het overeenkomen van het concurrentiebeding dienen de werkgever en werknemer aldus bepaalde regels in acht te nemen. 59 De wet stelt strikte regels ten aanzien van de totstandkoming van een concurrentiebeding. 60 Immers, een concurrentiebeding kan zwaarwegende consequenties hebben voor de werknemer. Om die reden is het van belang om de werknemer zich hiervan bewust te maken. Uit de wetsbepaling die hiervoor is beschreven blijkt dat de strikte regels onder andere inhouden dat het beding schriftelijk wordt overeengekomen en dat het concurrentiebeding in een individuele- of afzonderlijke arbeidsovereenkomst wordt ondertekend door alle contractspartijen. Uit jurisprudentie blijkt dat men hierbij niet kan volstaan met slechts een verwijzing naar het personeelsreglement van de werkgever of de collectieve arbeidsovereenkomst (hierna: cao). 61 Echter, staat het de werkgever wel vrij om in de cao verdere regels te verbinden aan het beding. 62 Voorts is het van belang in acht te nemen dat het beding persoonlijk wordt overeengekomen met de meerderjarige werknemer (art. 7:653 lid 1 sub a BW). Daarnaast wordt het Haviltex-arrest gebruikt voor de uitleg van het concurrentiebeding. 63 Het Haviltex-criterium brengt met zich mee dat bij de uitleg van een (arbeids)overeenkomst ook rekening gehouden moet worden met de subjectieve verwachtingen van alle contractpartijen en hun bedoeling. 64 Ook moet het overeengekomen concurrentiebeding nauwkeurig omschrijven welke werkzaamheden eronder vallen, wat de exacte tijdsduur is en waar het geografische werkingsgebied van het concurrentiebeding ligt. 65 Dit zijn in principe de drie kenmerken van het concurrentiebeding. 2.5 Wijzigingen WWZ In een arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd kan met ingang van 1 januari 2015 onder de WWZ het concurrentiebeding tot stand komen indien schriftelijk is onderbouwd dat sprake is 59 Van Drongelen e.a. 2015, p Van Drongelen e.a. 2015, p Rb. Utrecht (Ktr.) 15 juni 2005, ECLI:NL:RBUTR:2005:AU Houweling & Loonstra 2011, p HR13 maart 1981, ECLI:NL:HR:1981:AG4158 en De Wolff 2010, p Van der Grinten, Bouwens en Duk 2011, p Fruytier 2012, p

19 van zwaarwegende bedrijfsbelangen ingevolge art. 7:653 lid 2 BW, aldus Bitterlich- Straver. 66 De schriftelijke onderbouwing ervan dient plaats te vinden bij het aangaan van het beding. De werkgever moet daarbij gemotiveerd aangeven dat zwaarwegende bedrijfsbelangen dan wel dienstbelangen het noodzakelijk maken dat een concurrentiebeding overeen wordt gekomen, aldus Bitterlich-Straver. Met dienstbelangen worden werknemers bedoelt met een arbeidsovereenkomst in een publieke organisatie. 67 Deze motivering moet vastgelegd worden bij de vaststelling van het concurrentiebeding en aanwezig zijn bij het einde van de arbeidsovereenkomst wanneer de werkgever zich wil beroepen op het beding. 68 Echter, blijkt niet uit de parlementaire geschiedenis wanneer sprake is van zwaarwegende dienstbelangen, aldus Bitterlich-Straver. Zij stelt dat het opmerkelijk is dat aanwijzingen ontbreken op basis waarvan de werkgever kan nagaan of zijn gehanteerde motivering volstaat. Bovendien ontbrak destijds jurisprudentie. Zij meent dat werkgevers na 1 januari 2015 aan de slag moeten zonder enige aanknopingspunten, hoewel een incorrecte motivatie aanzienlijke gevolgen heeft, aldus Bitterlich-Straver. Verder overweegt zij dat het ontbreken van een dergelijke motivering als rechtsgevolg met zich kan brengen dat het concurrentiebeding nietig is en bij het ontbreken van zwaarwegend dienstbelangen vernietigbaar is. Bovendien meent zij dat de optie tot gehele dan wel gedeeltelijke vernietiging in stand blijft wanneer komt vast te staan dat de werknemer in vergelijking met zijn werkgever door het concurrentiebeding onbillijk wordt benadeeld. 2.6 Op zekere wijze werkzaam zijn Het concurrentiebeding kan in drie onderdelen worden onderscheiden, aldus Van Drongelen. Ten eerste kan de beschrijving van het concurrentiebeding worden onderscheiden in de werkgever-werknemer relatie. Voor de rechtsgeldigheid van het concurrentiebeding moet het beding overeengekomen zijn door een werkgever en een werknemer. 69 Dat betekent dat het alleen in de individuele arbeidsovereenkomst opgenomen kan worden. Ten tweede moet het concurrentiebeding uitsluitend betrekking hebben op het op een zekere wijze werkzaam zijn na 66 Bitterlich-Straver 2015, p.16. Zie ook: Voldoet uw concurrentiebeding aan de nieuwe Wet Werk en Zekerheid?, (< www. wwzproof.nl>) zoeken op: Voldoet uw concurrentiebeding aan de nieuwe Wet Werk en Zekerheid? Geraadpleegd op: 2 februari Zie Kamerstukken II 2013/14,33 818, nr.3, p Kamerstukken II 2013/14,33 818, nr.3, p Van Drongelen e.a. 2015, p Zie voor grensgevallen: HR 1 juli 1997 ECLI:NL:PHR:1997:AG1569, ECLI:NL:HR:1997:AG

20 het einde van de arbeidsovereenkomst. Tot slot moet sprake zijn van op zeker wijze werkzaam zijn, aldus Van Drongelen. 70 Hieronder wordt het laatste kenmerk op zekere wijze werkzaam zijn uitgewerkt. Volgens Van Drongelen wordt de beperking van de vrijheid van arbeidskeuze beperkt door de drie criteria uit art. 7:653 lid 1 BW, die hierboven zijn beschreven. Hij stelt dat in het concurrentiebeding opgenomen moet worden welke werkzaamheden eronder vallen, omdat sprake is van op een zekere wijze werkzaam zijn. 71 Ook meent hij dat de aard, tijdsduur en de plaats van de werkzaamheden een evidente rol hebben; oftewel geldingsduur, geografische en functionele reikwijdte. 72 Daarnaast wijst Van Drongelen erop dat de terminologie op zekere wijze werkzaam zijn met zich meebrengt dat het om werkzaamheden moet gaan van de voormalige werknemer. 73 Ook het verstrekken van inlichtingen valt hieronder, aldus t Hart. 74 Verder stelt Van Drongelen dat de nadruk daarbij voornamelijk ligt op beroepsactiviteiten van de werknemer, aangezien daarin de gelegenheid ligt om vermogen te verkrijgen voor levensonderhoud. 75 Volgens hem wijst de onderhavige terminologie erop dat de voormalige werknemer werkelijk een nieuwe arbeidsrelatie moet zijn aangegaan en wel met een concurrent. Ook valt het voor eigen rekening activiteiten ontwikkelen hieronder. Kortom, de feitelijke situatie is doorslaggevend. 76 De rechtspraak is niet helder over het hebben van financiële belangen in een concurrend bedrijf. 77 Voorts is een zorgvuldige formulering van het concurrentiebeding evident. 78 Zoals hiervoor is uiteengezet, beperkt het concurrentiebeding immers de werknemer in zijn vrijheid van arbeidskeuze. 79 Het concurrentiebeding heeft namelijk een enorme impact op het leven van een 70 Van Drongelen e.a. 2015, p. 50 e.v. 71 Van Drongelen e.a. 2015, p. 51. Zie ook: Handelingen II 1905/06, p Zie: Handelingen II 1905/06, p Zie ook: Bles 1908, p ; Meijers 1924, p.102; Cohen de Boer 1931, p Zie ook: Kamerstukken II 2001/ , nr. 3 (memorie van toelichting), p. 1 en t Hart 1977, p. 69. Zie ook: Grapperhuis 1995, p t Hart 1977, p Van Drongelen e.a. 2015, p Zie ook: Grapperhaus 1995, p Zie Rb. Leeuwaarden (vzr.) 25 augustus 2005, ECLI:NL:RBLEE:2005:AU1475. Van Drongelen e.a 2015, p Van Drongelen e.a. 2015, p. 52. Zie ook: Hof. s-hertogenbosch 29 juni 1943, NJ 1944, Van Drongelen e.a. 2015, p Van Drongelen e.a. 2015, p

21 persoon, want als men bepaalde arbeid niet mag verrichten heeft dat veel invloed op de manier waarop men leeft. 2.7 Kritiek op het concurrentiebeding Het concurrentiebeding kan op verschillende gronden worden toegepast. Zo kan het toegepast worden voor het opzetten van duurzame arbeidsrelaties en het voorkomen van risicovolle heronderhandelingen over de meerwaarde uit de arbeidsrelatie, aldus Den Hertog en De Geest. 80 Zij stellen dat het juridische standpunt over de status van het concurrentiebeding de afgelopen honderd jaar hetzelfde is gebleven. 81 Hierbij verwijzen zij als voorbeeld naar Olbers die concludeert dat juridische auteurs overwegend ernstige kritiek hebben op het concurrentiebeding als zodanig of op de wettelijke regeling. 82 Daarnaast zou tussen de werkgever en de werknemer een ongelijkmatige relatie bestaan. 83 Den Hertog en De Geest overwegen dat de positie van de werknemer zwakker is ten opzichte van zijn werkgever, omdat de eerste economisch afhankelijk is van de laatste en andersom geldt dit niet. Ook menen zij dat deze zwakke economische positie van de werknemer bijdraagt aan een beperking van de contractsvrijheid aan werknemerskant wat. 84 Daarom is volgens Olbers destijds gekozen voor een dwingendrechtelijke regeling van het concurrentiebeding. 85 Ook wordt gesteld dat de werknemer de aard en de gevolgen van het concurrentiebeding vaak onderschat, aldus Tekstra. 86 De vertegenwoordigers van de centrale organisatie van werknemers stelt bovendien dat de werknemer doorgaans niet in de gelegenheid wordt gesteld om in vrijheid te bepalen of hij al dan niet akkoord wil gaan met het opnemen van een concurrentiebeding in de arbeidsovereenkomst. 87 Volgens Grapperhaus heeft de werkgever als enige partij belang bij het creëren van het concurrentiebeding en dit gaat ten koste van de belangen van de werknemer die bestaan uit zijn keuzevrijheid om naar eigen inzicht in zijn levensonderhoud te voorzien, zich te ontwikkelen en 80 Den Hertog & De Geest 2000, p Den Hertog & De Geest 2000, p Olbers 1991, p Grapperhaus 1995, p Van der Heijden Olbers 1991, p Tekstra 1987, p Zie Stichting van de Arbeid, Advies inzake het concurrentiebeding, advies van 5 maart nr.s.a EB/JS. p. 3. Den Hertog & De Geest, 2000, p

22 de vrijheid op de arbeidsmarkt. 88 Daarom is daarvoor de wettelijke regeling in het leven geroepen om de onevenwichtigheid tussen beide belangen te compenseren, aldus Den Hertog en De Geest. Zij stellen dat ondanks de beperkende werking van deze wettelijke regeling de contractsvrijheid overeind blijft. Echter, menen zij wel dat de wettelijke regeling niet volstaat, omdat de rechterlijke bescherming die de regeling meent te bieden ontoereikend is. Want zoals Bakels concludeerde, vanuit het concurrentiebeding gaat een veel grotere preventieve werking uit dan is gerechtvaardigd en dit leidt volgens hem tot volkomen ongewilde personeelsbinding. 89 Loonstra deelt deze redenering en overweegt dat een en ander duidt op een onaanvaardbare onevenwichtigheid tussen beide partijen (lees werkgever en werknemer). 90 Tevens stelt hij dat dit met zich meebrengt dat het recht op vrije arbeidskeuze door de werking van art. 7:653 BW grotendeels wordt geschonden, voor zover er geen correctie plaatsvindt. Den Hertog en De Geest schetsen de volgende situatie om de ongelijkheidpositie in kaart te brengen. Een werknemer kan ervoor kiezen of hij al dan niet overlegt met zijn werkgever of hij gebonden wordt aan een concurrentiebeding als hij solliciteert naar een functie die onder het toepassingsbereik van een concurrentiebeding valt. Bij vroegtijdig overleg loopt de werknemer het risico dat hij uitzicht verliest bij zijn werkgever, zonder enig zicht op het feit of hij de nieuwe functie met zekerheid zal kunnen vervullen. Als de werknemer overleg afwacht totdat deze zekerheid heeft met betrekking tot de vervulling van de nieuwe functie, bestaat de mogelijkheid dat de werkgever het concurrentiebeding overeind houdt, waardoor de werknemer om matiging moet verzoeken bij de rechter, aldus Den Hertog en De Geest. Dit is volgens hen een kostbare en lange procedure met een onzekere uitkomst, omdat vaste lijnen in de rechtspraak ontbreken. 91 Daarnaast menen zij dat het opvallend is dat in de juridische literatuur sporadisch wordt gewezen op de onderlinge concurrentie tussen de werkgevers en de gevolgen daarvan voor het recht op vrijheidskeuze op de arbeidsmarkt voor de werknemer, aldus Den Hertog en De Geest. Dit is opmerkelijk omdat het concurrentiebeding in het bijzonder op deze situaties is toegespitst. 88 Grapperhaus 1995, p Bakels 1962, p Loonstra 1999, p t Hart 1977, p. 94. Zie ook: Grapperhaus 1995, p Warringa 1994, p

23 Volgens Den Hertog en De Geest zijn auteurs verdeeld, sommige pleiten voor een volledig verbod van het concurrentiebeding en andere pleiten voor regulering door de sociale partners. Daarnaast zijn er auteurs die pleiten voor aanscherping van de wettelijke regeling door bijvoorbeeld de duur wettelijk te begrenzen en eisen te stellen aan de berekening van de boete, zoals Asscher-Vonk. 92 Kortom, volgens Den Hertog en De Geest zijn de tegengestelde belangen in het geding en zij stellen dat daarbij de behartiging van de belangen van de werknemer en werkgever onevenwichtig zijn. Zij menen dat de werknemer geen inzicht heeft in de serieuze gevolgen van het beding en stellen dat onderhandelingsmogelijkheden ontbreken, omdat het concurrentiebeding als standaardbepaling is opgenomen of omdat de werknemer niet in de positie staat te onderhandelen met een sterke partij als de werkgever. Ook pleiten zij om een verbod of aanscherping van het concurrentiebeding, omdat de wettelijk regeling de contractsvrijheid in stand houdt, maar rechters weinig houvast biedt tot matiging van het beding. Verder is de gangbare opvatting dat er geen vaste lijnen te ontdekken zijn uit de rechtspraak over het concurrentiebeding, aldus t Hart. 93 Hij concludeert dat op grond van jurisprudentie moeilijk te voorspellen is in hoeverre het concurrentiebeding rechtskracht bezit. Ook Grapperhaus betoogt geen consistente lijn te ontdekken in de belangenafweging door de rechter. 94 Daartegenover staan auteurs die menen wel vaste lijnen te ontdekken in de jurisprudentie, zoals Warringa Relatiebeding Bolte omschrijft het relatiebeding als een beding dat ertoe strekt dat de werknemer binnen een zekere periode na afloop van de arbeidsovereenkomst geen contact zou mogen hebben met al dan niet specifieke relaties van de voormalige werkgever. 96 Verder heeft het relatiebeding geen speciale wettelijke regeling en wordt het overeengekomen in de arbeidsovereenkomst In het kader van project Marktwerking Deregulering en Wetgevingskwaliteit (MDW is een werkgroep ingesteld met de taakopdracht na te gaan welke consequenties het concurrentiebeding heeft op de mobiliteit en flexibiliteit van werknemers. Het eindrapport van de MDW-werk-groep Concurrentiebeding verscheen in t Hart 1977, p Grapperhaus 1995, p Warringa 1994, p Bolte 2001, p Van Drongelen e.a. 2015, p. 20. Zie HR 10 juni 1983, ECLI:NL:HR:1983:AC

24 Het relatiebeding heeft, net als het concurrentiebeding, een beperkende werking. 98 Dit beding bepaalt immers onder welke omstandigheden de voormalige werknemer de relaties van de voormalige werkgever mag benaderen na het einde van de arbeidsovereenkomst, aldus Bolte. 99 De werkgever kan door middel van een relatiebeding de werknemer beperken om na zijn uitdiensttreden contacten te onderhouden met de relaties van zijn voormalige werkgever. 100 Het is opvallend dat het relatiebeding, in tegenstelling tot het concurrentiebeding, geen wettelijke regeling heeft. Het relatiebeding valt dus in feite geheel onder het verbintenisrechtelijk uitgangspunt, de contractsvrijheid. Zoals hiervoor vermeld is het concurrentiebeding gebaseerd op art. 19 lid 3 GW. Wil men nagaan of het relatiebeding hetzelfde is als een concurrentiebeding dan dient men zich af te vragen in hoeverre het relatiebeding onder art. 19 lid 3 GW past. Belangrijk is dus de vraag of er sprake is van een belemmering van het recht uit art. 19 lid 3 GW, de vrijheid van arbeidskeuze. In de slotbeschouwing wordt hierop ingegaan. Zie. Rb. Breda (Ktr.) 3 mei 2006, ECLI:NL:RBBRE:2006:AW7278 ; Rb. Haarlem (Ktr.) 19 december 2007, CLI:NL:RBHAA:2007:BC1320. Zie ook: Heerma van Voss 1991, p , Van Drongelen 2007, p. 7. Zie ook HR 20 april 1990, ECLI:NL:PHR:1990:AD1092, ECLI:NL:HR:1990:AD Van Drongelen e.a. 2015, p Bolte 2001, p Vegter 2006, p

25 H.3 De status van het relatiebeding binnen de literatuur In dit hoofdstuk wordt ingegaan op verschillende opvattingen in de literatuur over de status van het relatiebeding. Dit hoofdstuk is van betekenis daar hiermee de centrale vraag gedeeltelijk wordt beantwoord. De volgende deelvraag staat centraal in dit hoofdstuk: wat zegt de literatuur over de status van het relatiebeding? 3.1 Discussie binnen de literatuur Het relatiebeding wordt in de juridische literatuur kritisch benaderd. 101 Vaste lijnen binnen de literatuur lijken te ontbreken, omdat er een verschil van opvattingen bestaat over de status van dit beding. 102 Er gaan namelijk stemmen op om het relatiebeding aan te merken als een concurrentiebeding, maar er bestaat ook tegengeluid. Dit verschil in opvattingen in de literatuur wordt hieronder nader besproken. Eerst zijn de voorstanders aan het woord, waarna er ruimte wordt geboden aan de tegenstanders. 3.2 De voorstanders: het relatiebeding is een concurrentiebeding In de literatuur gaan er stemmen op om het relatiebeding aan te merken als een concurrentiebeding. Bitterlich-Straver, Houweling, Loonstra, Grapperhuis Een van de voorstanders van het standpunt dat het relatiebeding als concurrentiebeding aangemerkt moet worden is Bitterlich-Sraver. 103 Zij gaat in op de al lange tijd spelende discussie over de status van het relatiebeding en stelt dat het heersende standpunt in de literatuur luidt dat het relatiebeding een concurrentiebeding is. 104 Dit baseert ze op de literatuur en de parlementaire geschiedenis, waarin het relatiebeding volgens haar wordt gekwalificeerd als een concurrentiebeding. 105 Voor de literatuur verwijst Bitterlich-Straver naar verschillende auteurs, 101 Heerma van Voss & Van der Heijden 2000, p Van Drongelen e.a. 2015, p Bitterlich-Straver 2015, p Bitterlich-Straver 2015, p Kamerstukken II 2013/14,33818, nr.3, p

26 zoals Houweling, Loonstra en Grapperhaus. 106 Grapperhaus noemt het relatiebeding immers als voorbeeld voor een concurrentiebeding. 107 Houweling en Loonstra stellen dat het relatiebeding onder het wetsartikel (art. 7:653 BW) van het concurrentiebeding valt, omdat dit wetsartikel zo ruim is geformuleerd. 108 Veelal wordt het relatiebeding in de literatuur en jurisprudentie aangemerkt als een mildere variant van het concurrentiebeding en worden situaties waarbij de werkgever na het einde van zijn arbeidsovereenkomst wordt beperkt in zijn werkzaamheden onder art. 7:653 BW geschaard vanwege het generieke karakter van dit artikel. 109 Het verschil van opvattingen over de status van het relatiebeding hangt dan ook allemaal samen met een passage uit art. 7:653 lid 1 BW, namelijk: op zekere wijze werkzaam zijn. 110 Daarnaast verwijst Bitterlich-Straver naar de parlementaire geschiedenis bij de WWZ. 111 Daaruit haalt zij dat de regering het relatiebeding kwalificeert als een concurrentiebeding door het relatiebeding onder de werking van art. 7:653 BW te laten vallen. 112 Volgens haar is in de kamerstukken het meenemen van klanten uitdrukkelijk genoemd, namelijk: Het belang van de werkgever bij het overeenkomen van een concurrentiebeding in een arbeidsovereenkomst kan gelegen zijn in het beschermen van bedrijfsgeheimen of het voorkomen dat een ex-werknemer bepaalde klanten meeneemt. 113 Uit het feit dat Bitterlich-Straver pleit dat het relatiebeding ook gemotiveerd moet worden, blijkt dat zij het eens is met de kwalificatie van het relatiebeding als een concurrentiebeding. Op basis van het standpunt in de literatuur dat het relatiebeding kwalificeert als een concurrentiebeding en de parlementaire geschiedenis, zoals hiervoor beschreven, is het in het kader van de WWZ raadzaam om ook het relatiebeding opgenomen in contracten voor bepaalde tijd die warden aangegaan na 1 januari 2015 te motiveren, aldus Bitterlich-Straver Bitterlich-Straver 2015, p. 20. Houweling en Loonstra 2011, p.14. Grapperhaus 2003, p Grapperhaus 1995, p Houweling en Loonstra 2011, p Van Drongelen e.a.2015, p Van Drongelen e.a.2015, p Bitterlich-Straver 2015, p. 20. Kamerstukken II 2013/ , nr.3, p Bitterlich-Straver 2015, p. 20. Kamerstukken II 2013/ , nr.3, p Bitterlich-Straver 2015, p. 20. Kamerstukken II 2013/ , nr.3, p Bitterlich-Straver 2015, p

27 Daarnaast stelt zij dat beide bedingen een ander doel dienen, maar wel verband met elkaar houden. Verder meent zij dat het relatiebeding, in tegenstelling tot het concurrentiebeding, geen verbod omhelst om bij de concurrent in dienst te gaan. Ook stelt zij dat het om die reden van belang is om beide bedingen en hun motivering apart te houden in de arbeidsovereenkomst voor de overzichtelijkheid. Bovendien overweegt zij dat een aparte motivering van beide bedingen mogelijkerwijs kan voorkomen dat in het geval de motivering van het concurrentiebeding als onvoldoende wordt aangemerkt, dit vanzelf inhoudt dat het relatiebeding ook niet voldoende is gemotiveerd. Bolte, Asscher-Vonk & Homan Naast de bovenstaande auteurs kan worden verwezen naar Homan. Ook Homan is een voorstanders van het standpunt dat het relatiebeding hetzelfde is als een concurrentiebeding. 115 Hij kwalificeert het relatiebeding namelijk als een beperkte vorm van het concurrentiebeding. 116 Daarnaast kan worden verwezen naar Bolte en Asscher-Vonk die dezelfde mening zijn toegedaan als Grapperhaus. 117 In dat verband kwalificeert Bolte het relatiebeding namelijk als een gematigd concurrentiebeding. 118 Bolte gaat ervan uit dat een relatiebeding onder de wettelijke definitie valt van het concurrentiebeding, ondanks het feit dat het relatiebeding volgens hem naar haar aard en inhoud af te splitsen is van het concurrentiebeding. 119 Verder meent hij dat wanneer men het relatiebeding onder deze wettelijke definitie schaart aan het relatiebeding ook nadere wettelijke voorwaarden moeten worden verbonden. 120 Wanneer men meent dat het relatiebeding niet onder de wettelijke definitie valt van het concurrentiebeding, dan kan men zich afvragen of er geen aanleiding en behoefte bestaat om het relatiebeding wettelijk te regelen. 121 Bolte stelt dan ook dat een relatiebeding aan de voorwaarden moet voldoen die in de 115 Homan 2011, Van Drongelen e.a.2015, p Homan 2011, Van Drongelen e.a.2015, p Bolte 2001, p.20; Asscher-Vonk 2004, p. 33. Van Drongelen e.a. 2015, p. 60. Zie. Heerma van Voss & Van der Heijden 2000, p Bolte 2001, p Asscher-Vonk 2004, p. 33. Bolte 2001, p Asscher-Vonk 2004, p. 33. Bolte 2001, p Asscher-Vonk 2004, p. 33. Bolte 2001, p