Advies informateurs na verkiezingen Provinciale Staten 2015

Transcriptie

1 Advies informateurs na verkiezingen Provinciale Staten 2015 M.H.F. Schuurmans-Wijdeven mr. G.J. Jansen 31 maart 2015

2

3 Provincie Gelderland Advies informateurs na verkiezingen Provinciale Staten 2015 Inleiding Op 18 maart 2015 vonden de verkiezingen plaats van de leden van Provinciale Staten. De verkiezingen resulteerden er in Gelderland in dat de VVD de meeste stemmen kreeg. Naar goed gebruik heeft de VVD vervolgens het initiatief genomen in de coalitieonderhandelingen. In een openbare bijeenkomst op 25 maart 2015 heeft de fractievoorzitter van de VVD, Jan Markink, aan de lijsttrekkers bekend gemaakt twee informateurs onderzoek te willen laten doen naar een mogelijke coalitie. Aanleiding voor twee informateurs was het gegeven dat de VVD weliswaar de partij met het grootste aantal stemmen was, maar evenveel zetels verkreeg als het CDA. De fractievoorzitters hebben op 25 maart ingestemd met de benoeming van deze informateurs van resp. VVD en CDAhuize. Wij hebben de opdracht graag op ons genomen. De opdracht De letterlijke opdracht aan ons luidde als volgt: VVD en CDA vragen de informateurs om op basis van gesprekken met alle in de Staten van Gelderland vertegenwoordigde fracties te onderzoeken welke coalitie kan rekenen op een ruime steun van de Staten en recht doet aan de verkiezingsuitslag. Daarbij menen beide partijen dat de coalitie moet kunnen steunen op een vertegenwoordiging in de Staten die minimaal 30 zetels omvat. Gezien de uitslag van de verkiezingen lijkt er ruim voldoende steun voor de door dit college ingezet beleid. Belangrijk element hierin was de veranderde bestuursstijl. Om een coalitie in de komende periode succesvol te laten opereren is een gemeenschappelijke visie op de rol van de provincie ten aanzien van onze partners, zoals gemeenten, regio's, burgers, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties nodig. Deze gemeenschappelijke filosofie zal de basis voor het nieuwe coalitieprogramma zijn. De informateurs wordt gevraagd om midden volgende week verslag uit te brengen over de gevoerde gesprekken, waarin een voorkeursscenario en eventuele alternatieve scenario's zullen worden geschetst, mocht het voorkeursscenario onverhoopt niet tot een goed resultaat leiden. *cursief: toevoeging na bespreking met lijsttrekkers d.d. 25 maart 2015 Het proces Op 26 maart is in de vergadering van Provinciale Staten een debat gevoerd over de duiding van de verkiezingsuitslag. Wij hebben kennis genomen van de uitkomst van dit debat. Eveneens hebben wij kennis genomen van het Overdrachtsdocument Besturen in de provincie Gelderland, door de Commissaris van de Koning aangeboden aan de onderhandelaars voor een nieuwe coalitie, de notitie Over bloedsomloop bestuursstijl doorontwikkeling in Gelderland van 6 januari 2015 en een ambtelijke scan van de verkiezingsprogramma s. Op 27 en 28 maart hebben wij, zoveel als mogelijk in volgorde van klein naar groot, eerste oriënterende gesprekken gevoerd met de lijsttrekkers en een secondant van de in Provinciale Staten gekozen partijen. In de gesprekken zijn steeds dezelfde vragen voorgelegd: - Hoe duidt u de verkiezingsuitslag? - Welke samenstelling en omvang van een coalitie heeft uw voorkeur, en waarom? - Hoe kijkt u aan tegen invulling van de kerntaken? Welke accenten wilt u leggen en welke extra taken ziet u nog? - Hoe staat u ten aanzien van de bestuursstijl, met andere woorden hoe moet de rol van de provincie naar uw inzicht worden ingevuld? - Is er nog iets wat u gezegd wil hebben? Van de gesprekken zijn voor eigen gebruik aantekeningen gemaakt en voor instemming voorgelegd aan de gesprekspartner. Na afronding van de informatieronde zullen de aantekeningen worden

4 vernietigd. Naar aanleiding van de eerste oriënterende ronde hebben wij op maandag 30 maart met een viertal partijen een vervolggesprek gevoerd, toegespitst op het verkennen van draagvlak voor mogelijke coalities. Alle gesprekken zijn wat ons betreft in een plezierige, open en constructieve sfeer verlopen en vormen naast de verkiezingsuitslag de belangrijkste bron voor ons advies. Verkiezingsuitslag In de tabel hieronder is de verkiezingsuitslag voor 2011 en 2015 opgenomen. Partij /- VVD 19,1% (11) 15,7% (9) - 2 CDA 16,1% (9) 14,9% (9) 0 D66 8,0% (4) 12,5% (7) + 3 SP 9,7% (5) 10,9% (6) + 1 PvdA 16,5% (9) 9,0% (6) - 3 PVV 10,3% (6) 9,7% (5) - 1 ChristenUnie 4,9% (3) 6,1% (4) + 1 SGP 4,5% (2) 6,0% (3) + 1 GroenLinks 6,2% (4) 5,7% (3) - 1 Partij vd Dieren 1,8% (1) 3,3% (2) PLUS 2,0% (1) 2,9% (1) 0 Op grond van de verkiezingsuitslag zijn enkele feitelijke conclusies te trekken. In termen van winst is D66 met 3 zetels de winnaar van deze verkiezingen, en hebben SP, CU, SGP en PvdDieren ieder één zetel gewonnen. Verlies is geleden door de PvdA (3), VVD (2) en PVV en GL (ieder 1). Gekeken naar de omvang van de fracties zijn VVD en CDA duidelijk de grootste partijen in Provinciale Staten en vertegenwoordigen daarmee een substantieel deel van het electoraat. De huidige coalitiepartijen VVD, PvdA, CDA en D66 kunnen nog steeds op een meerderheid in Provinciale Staten steunen. Vergeleken met de vorige verkiezingen constateren we dat de partijen naar elkaar toe groeien; de grootste partijen zijn kleiner geworden. En hoezeer de uitslag ook gerelativeerd kan worden door te stellen dat deze vooral bepaald lijken te zijn door landelijke thema s; voor ons zijn de uitkomsten en daarmee de uiteindelijke getalsverhoudingen in Gelderland een gegeven. Min of meer gedeelde conclusies uit de gesprekken - Partijen conformeren zich in hoofdlijnen aan de kerntaken volgens Kompas 2020; - Behoudens een coalitie met de PVV, zijn er op voorhand geen breekpunten; partijen zijn bereid constructief een bijdrage te leveren. Een enkele partij sluit steun aan een college zonder zelf deel te nemen niet uit; - Het college uit de vorige periode kende een hoge mate van onderling vertrouwen en stabiliteit; - De afgelopen periode is gekenmerkt door een breed draagvlak, met nuances, voor het beleid; - Er is breed draagvlak en begrip voor een coalitie waarvan de kern wordt gevormd door de as van VVD en CDA; - Niet automatisch doorgaan met de huidige coalitie VVD-PvdA-CDA-D66. Voorkeursvarianten In onze beschouwingen hanteren we de toetsingscriteria voortvloeiend uit de opdracht aan de informateurs: a. de coalitie heeft ruime steun (minimaal 30 zetels) in Provinciale Staten; b. de coalitie doet recht aan de verkiezingsuitslag; c. de coalitie heeft een gemeenschappelijke visie op de rol van de provincie ten aanzien van partners (bestuursstijl).

5 Op grond van de verkiezingsuitslag en de gesprekken is een aantal coalities mogelijk en door gesprekspartners genoemd. Echter, voor een aantal combinaties constateerden wij op voorhand onvoldoende draagvlak binnen Provinciale Staten. Deze hebben we dan ook niet verder in beschouwing genomen, mede gegeven een breed gedragen steun voor de as VVD-CDA. Uit alle mogelijke coalities springen er uiteindelijk voor ons twee voorkeursvarianten uit. Voorkeursvariant VVD-CDA-D66-SP Met de vier grootste partijen en twee winnaars in deze coalitie wordt met deze variant het meest recht gedaan aan de verkiezingsuitslag. Deze combinatie heeft een relatief breed draagvlak bij partijen en steunt op 31 zetels in Provinciale Staten. Uit de gesprekken maken wij op dat hiervoor een breder draagvlak in Provinciale Staten is dan de tweede voorkeursvariant ondanks het gelijke aantal zetels. Het toetsingscriterium bestuursstijl is in onze gesprekken geen discriminerende factor gebleken en vormt daarmee op voorhand ook geen belemmering voor de voorkeursvarianten. In ons slotwoord komen wij hier kort op terug. Wij hebben geconstateerd dat bij de as van deze coalitie, VVD en CDA, programmatische verschillen worden gevoeld ten opzichte van de SP. Wij zijn in een tweede gesprek dieper ingegaan op een aantal programmatische aspecten. Dit heeft er echter niet toe geleid dat wij van partijen te horen hebben gekregen dat verschillende invalshoeken, gebaseerd op partij- en verkiezingsprogramma s bij een eventuele coalitievorming tot onoverkomelijke problemen zal leiden. Een uitgebreider onderzoek naar mogelijke programmatisch verschillen achten wij echter niet binnen onze informatieopdracht begrepen. In een volgende fase zouden deze mogelijke verschillen via een nadere programmatische verdieping uitputtend in beeld gebracht kunnen worden. Voorkeursvariant VVD-CDA-D66-PvdA Ook deze coalitie kan steunen op 31 zetels in Provinciale Staten, en daarmee op een meerderheid. Vergeleken met de hiervoor genoemde voorkeursvariant heeft deze variant een minder breed draagvlak. Echter met deze vier partijen in Provinciale Staten wordt met deze coalitie nog steeds recht gedaan aan de verkiezingsuitslag. Deze coalitie betekent voortzetting van een college dat in de vorige periode beleidsmatig brede steun heeft gekregen en voor continuïteit daarvan zou kunnen zorgen. Hoewel verwacht mag worden dat D66 de verkiezingswinst terug wil zien, lijkt er programmatisch binnen deze coalitie overeenstemming te kunnen worden bereikt. Deze coalitie kende blijkbaar ook een hoge mate van onderling vertrouwen en stabiliteit. Wij merken op dat als gevolg van de verkiezingsuitslag de krachtsverhoudingen c.q. samenstelling binnen dit college en de betrokken fracties verschuiven. De mate waarin zal bepalend zijn voor een bestendiging van vertrouwen en stabiliteit. Advies Vanuit de opdracht om te komen tot een coalitie die recht doet aan de uitslag komen wij tot een voorkeursvariant VVD-CDA-D66-SP. Op basis van de inhoud van de gesprekken komen wij vanwege programmatisch draagvlak binnen deze coalitie tot een voorkeursvariant VVD-CDA-D66-PvdA. Wij adviseren de opdrachtgevers c.q. formateurs in een verdiepingslag beide voorkeursvarianten nader te onderzoeken. Ten slotte Wij hopen en verwachten dat ons advies bijdraagt aan een spoedige en constructieve vorming van een college dat in staat zal zijn de maatschappelijke opgaven daadkrachtig aan te pakken. In dat verband permitteren wij ons naar aanleiding van de gesprekken nog enkele opmerkingen.

6 - Wij geven in overweging om een Strategische agenda op te stellen, waarin de voor de te onderscheiden kerntaken gestelde doelen voor 2020 worden geformuleerd. In dat verband zouden wij ook de suggestie willen doen om de programmabegroting in te richten naar de zeven kerntaken. - In de gesprekken is in meerderheid naar voren gekomen dat meer bestuurlijke inzet is gewenst om de positionering van Gelderland in Den Haag, Brussel en Nordhrein-Westfalen te versterken. Mits goed gemotiveerd zou een meerderheid een extra gedeputeerde kunnen verdedigen; - De doorontwikkeling bestuursstijl is in de gesprekken geen discriminerende factor gebleken, omdat deze op hoofdlijnen wel door alle partijen wordt ondersteund. Over precieze invulling en verantwoordelijkheden bestaan echter verschillende beelden en onduidelijkheden. Wij geven in overweging om voor verschillende dossiers (zoals windmolens, bedrijventerreinen, detailhandel, sterk bestuur, kantorenmarkt, verrommeling) de wettelijke taken en bevoegdheden in beeld te brengen en de dilemma s in kaderstelling en uitvoering te concretiseren. M.H.F. Schuurmans-Wijdeven mr. G.J. Jansen 31 maart 2015