desingel Cantus Cölln & Concerto Palatino wo 9 okt 2013 Blauwe zaal olv. Konrad Junghänel

Transcriptie

1 desingel wo 9 okt 2013 Blauwe zaal Grote podia Cantus Cölln & Concerto Palatino olv. Konrad Junghänel inleiding Liesbeth Segers uur Blauwe foyer begin 20 uur pauze omstreeks uur einde omstreeks uur

2 Vocale barok Cantus Cölln & Concerto Palatino olv. Konrad Junghänel wo 9 okt 2013 Collegium Vocale Gent & Concerto Palatino olv. Philippe Herreweghe vr 29 nov 2013 B rock & Choeur de Chambre de Namur olv. Leonardo García Alarcón vr 20 dec teksten programmaboekje Steven Marien coördinatie programmaboekje desingel

3 gelieve uw GSM uit te schakelen De inleidingen kan u achteraf beluisteren via Selecteer hiervoor voorstelling/concert/tentoonstelling van uw keuze. REAGEER & WIN Op kan u uw visie, opinie, commentaar, appreciatie, betreffende het programma van desingel met andere toeschouwers delen. Selecteer hiervoor voorstelling/concert/tentoonstelling van uw keuze. Neemt u deel aan dit forum, dan maakt u meteen kans om tickets te winnen. Bij elk concert worden cd s te koop aangeboden door t KLAverVIER, Kasteeldreef 6, Schilde, > Grand café desingel open alle dagen 9 > 24 uur informatie en reserveren +32 (0) drankjes / hapjes / snacks / uitgebreid tafelen De Kathedraal van Salzburg. Gravure van Melchior Küsell, ca

4 Cantus Cölln & Concerto Palatino Konrad Junghänel muzikale leiding ( ) Vespro della beata Vergine Sonate nr 11 (instrumentaal) Dixit Dominus (uit Vesperae longiores ac breviores, 1693) Johann Caspar Kerll ( ) Salve Regina (nr 3) Laudate Pueri (uit Vesperae longiores ac breviores ) Johann Caspar Kerll Exulta corda devota (nr 7) Laetatus sum (uit Vesperae longiores ac breviores ) Johann Caspar Kerll Ave Regina (nr 5) Johann Caspar Kerll Salve Regina (nr 26) Lauda Jerusalem (uit Vesperae longiores ac breviores ) Sonate nr 3 (instrumentaal) Magnificat (uit Vesperae longiores ac breviores ) PAUZE Johann Caspar Kerll Missa in Fletu Solatium Obsidionis Viennensis (1689) Nisi Dominus (uit Vesperae longiores ac breviores )

5 De Oostenrijkse Habsburgers en hun Italiaanse erfenis Biber en Kerll Of all the violin players in the last century Biber seems to have been the best, and his solos are the most difficult and most fanciful of any music I have seen of the same period. Een welhaast legendarische status geniet dit citaat waarmee de 18de-eeuwse muziekhistoricus Charles Burney het werk beschrijft van Heinrich Ignaz Franz (von) Biber ( ). Het citaat verklaart mede waarom Biber haast automatisch geassocieerd wordt met zijn vioolmuziek. Vooral de Rosenkranzsonaten, een reeks van vijftien uiterst affectvolle sonates en een passacaglia, alle in scordaturastemming, waarin Biber de virtuositeit ten top drijft, zijn terecht uitgegroeid tot het vlaggenschip van zijn oeuvre. Nochtans is Bibers oeuvre veel ruimer en verdient met name de meerkorige religieuze muziek eveneens de nodige aandacht. Biber werd geboren in Bohemen, studeerde waarschijnlijk in Praag en Dresden en liep mogelijk ook school bij componist en vioolvirtuoos Johann Heinrich Schmelzer (ca ) in Wenen. Als jonge musicus werkte hij in Graz en later in Kremsier (het huidige Kromeriz in Tsjechië), waar hij in 1670 eenzijdig zijn dienst opzegde om lid te worden van de aartsbisschoppelijke hofkapel in Salzburg. Daar klom hij op in de hiërarchie: in 1679 werd hij vice-kapelmeester en in 1684 kapelmeester, een functie die hij zou vervullen tot zijn overlijden in Het concert van vanavond put zowel uit zijn omvangrijke religieuze oeuvre als uit zijn werken voor strijkers. Johann Caspar Kerll ( ) was een lutheraan van Boheemse afkomst. Zoals wel vaker het geval was in de door godsdiensttwisten geteisterde 17de eeuw bekeerde hij zich om praktische redenen tot het katholicisme. Kerll studeerde in Rome en maakte carrière als kapelmeester en organist aan de katholieke Habsburgse hoven in Wenen, Brussel en München. Dolby spezzati : surround the sound Het idee om muzikanten verspreid over de ruimte op te stellen en op die manier zoniet een stereofonische, dan toch vollere klank te genereren is allicht zo oud als de muziek zelf. We kunnen er bijvoorbeeld van uitgaan dat het antieke toneel veelvuldig gebruik maakte van het akoestisch potentieel van het theatron. Ook de antifonale en responsoriale schrijfwijze in het middeleeuwse gregoriaans suggereert een ruimtelijke spreiding van de zangers over het koor. De eerste ondubbelzinnige getuigenissen van cori spezzati (letterlijk: verdeelde koren ) vinden we echter terug in Noord-Italië op het eind van de 15de eeuw. Onderzoeker Denis Arnold vestigt onze aandacht op het huwelijk van Costanzo Sforza en Camilla van Aragon in Pesaro in 1475, grootse feestelijkheden waarbij dubbelkorig gemusiceerd werd. Ook in Treviso werden de vespers van de Broederschap van het Heilig Sacrament begin 16de eeuw tweekorig opgeluisterd. Andere onderzoekers verwijzen ondermeer naar Padova, waar reeds begin 16de eeuw een meerkorige musiceerpraktijk gebruikelijk was. Allicht inspireerden de ruimtelijke mogelijkheden van de San Marcobasiliek en de daarmee gepaard gaande akoestische omstandigheden Adriaan Willaert en zijn opvolger, Giovanni Gabrieli, om vanaf de jaren 1540 dat bestaande procédé van de cori spezzati te optimaliseren en naar een eerste hoogtepunt te leiden. Hun meerkorige composities worden gekenmerkt door een antifonale uitvoeringsstijl: een strofe van het ene koor wordt beantwoord door een strofe van het andere koor, om uiteindelijk te culmineren in een finale voor de tutti. Gaandeweg raakte de meerkorige stijl dermate ingeburgerd dat ook theoretici als Gioseffo Zarlino en Nicola Vincentino er in hun theoretische geschriften ruim aandacht aan besteedden. In de vroege 17de eeuw genoot de traditie grote populariteit, aanvankelijk vooral bij Italiaanse componisten als Claudio Monteverdi. Maar ook in het Duitse taalgebied leidden ondermeer Michael Praetorius in Wolfenbüttel en Maagdenburg en Heinrich Schütz in Dresden de meerkorige praktijk naar ongekende hoogten. De mode van de meerkorigheid was na 1650 grotendeels over haar bloei heen, maar kende ondermeer in het Salzburg van Heinrich Ignaz Franz von Biber een gretige uitloper die voortleefde tot het begin van de 18de eeuw. Tam vocibus tam instrumentis : instrumenten in de kerk Kende de katholieke kerk een lange traditie van a cappella-musiceren, dan raakte zij tijdens de 16de eeuw gestaag vertrouwd(er) met het gebruik van instrumenten tijdens de eredienst. Het orgel kreeg een steeds prominentere rol toebedeeld, maar ook ensembles met blaas-, strijk- en tokkelintrumenten maakten er met toenemende frequentie

6 hun opwachting. Terwijl het imitatieve contrapunt van 16de-eeuwse genres als het ricercar of de canzona vooral schatplichtig bleef aan vocale modellen (respectievelijk het motet en het chanson), ontwikkelde zich bij de fantasia of de toccata al spoedig een meer idiomatische schrijfwijze, gericht op de technisch-virtuoze mogelijkheden van die specifieke instrumenten. Vanaf 1568 beschikte de San Marco-kapel over een groep instrumentisten, waarvan het prestige direct afstraalde op het stads- en kerkbestuur, c.q. de doge. Amper een jaar later leidde dat al tot de Concerti per voci & stromenti musicali a & 16 van de hand van Giovanni Gabrieli en diens kort tevoren overleden oom Andrea. In 1597 en 1615 verschenen van Giovanni Gabrieli respectievelijk de Sacrae Symphoniae tam vocibus tam instrumentis en de postume Symphoniae Sacrae. Ook het fastueuze hof van de aartsbisschop van Salzburg beschikte medio 17de eeuw over uitgebreide vocale en instrumentale effectieven om de grote feesten luister bij te zetten. Een tweede factor die een meerkorige uitvoeringspraxis aanzienlijk begunstigt is de aanwezigheid van grote orgels. In de tweede helft van de 16de eeuw beschikte de San Marco al over twee dergelijke instrumenten: die stonden weliswaar opgesteld op twee tegenover elkaar liggende doksalen, maar hun decibelmatig potentieel maakte het mede mogelijk om, de gespreide opstelling ten spijt, toch simultaan te musiceren zonder decalage. Een eeuw later lijkt de situatie aan de Dom van Salzburg de gelovige luisteraar trouwens nog meer in auditieve bekoring te hebben geleid: maar liefst vier balustrades, elk bevestigd aan één van de pijlers van de viering, boden ruimte aan een schare muzikanten en een orgel. Vermeerderd met het traditionele koorgestoelte (dat op zijn beurt eveneens uitnodigt tot een ruimtelijk gespreide opstelling) bood die infrastructuur aan Biber de mogelijkheid om monumentale composities als de 22-stemmige Missa Bruxellensis, de 32-stemmige vespers en de maar liefst 53-stemmige Missa Salisburgensis en het eveneens 53-stemmige motet Plaudite tympana te schrijven en uit te voeren. Iedereen komt als je Leo roept De combinatie van een ruimtelijk gespreide opstelling met de doorgaans genereuze nagalm van een kerkgebouw maken van het samenspelen een heikele klus. We verwezen reeds naar het gebruik van (grote) orgels om die coördinatie te vergemakkelijken, maar willen ook niet voorbijgaan aan de positie van de luisteraar, die zich idealiter op exact dezelfde afstand van de uitvoerende groepen bevindt. Zijn er twee koren in het spel, dan voldoen relatief veel plaatsen in de kerk aan die voorwaarde; wanneer er evenwel vier-, vijf- of zeskorig

7 gemusiceerd wordt, zoals dat ook in Salzburg gebruikelijk was ten tijde van Biber, is dat akoestisch centrum voor slechts een kleine schare gelukkigen destijds allicht de politieke en kerkelijke elite van de stad gereserveerd. Vespro della Beata Vergine (1693/2013) Aan het begin van de zesde eeuw vaardigde Benedictus van Nursia (ca ) een reeks verordeningen uit die het monastieke leven voortaan zouden regelen. Hij verdeelde de dag in acht gebedsdiensten of officies, waarvan de vesperdienst er één was. De vespers werden gezongen bij zonsondergang, op het moment dat men binnen de kaarsen aanstak. Centraal in de vesperdienst staan vijf psalmen, afgewisseld door antifonen die tekstueel aansluiten bij het feest van de dag. De vespers worden ingeleid door de reciteerformule Deus in adiutorium meum intende en afgesloten door een Magnificat. Traditioneel maakt ook een hymne deel uit van de vesperdienst. Gedurende de middeleeuwen lag de muzikale klemtoon tijdens een officie op de antifonen: zij zorgden, zelfs al werden ze eenstemmig uitgevoerd, voor melodische variatie, terwijl de eigenlijke psalmen werden uitgevoerd op zogenaamde psalmtonen : eenvoudige reciteerformules die men zelfs niet eens in muzieknotatie hoefde te vatten. Tijdens de 15de en 16de eeuw liep die verhouding grotendeels parallel, zij het dat de antifonen steeds vaker polyfoon werden gezet, net als de helft van de Magnificatverzen; zoals de psalmen zelf werd de andere helft door de band nog steeds op psalmtonen gereciteerd, of omspeeld op het orgel. Vanaf de tweede helft van de 16de eeuw vonden ook de psalmen hun weg naar de compositietafel. Heel wat bundels voorzagen in een reeks meerstemmig gezette psalmen, vooral voor de vesperdiensten. Al naargelang de gelegenheid wisselde men de psalmen af met bepaalde, eveneens meerstemmig gezette, antifonen. Naarmate de 17de eeuw vorderde, werd het steeds gebruikelijker om de antifonen te zetten als virtuoze solomotetten, of ze zelfs te vervangen door instrumentale sonata s. Katholieke vesperdiensten kwamen zodoende tegemoet aan de barokke zin voor spektakel en theatraliteit die zo eigen was aan de contrareformatie. Ook Bibers Mariavespers, of althans de reconstructie die we vanavond horen, moeten we in die context begrijpen. In 1674 had Biber reeds een 32-stemmige bundel vesperpsalmen gepubliceerd, waarnaar we eerder in deze tekst reeds verwezen. In 1693 verscheen een nieuwe verzameling, Vesperae Longiores ac Breviores, met daarin acht losse werken en drie integrale vespercycli. De tweede daarvan draagt de inscriptie Psalmi de B.M. Virgine en is opgedragen aan de Maagd Maria, waarmee de reeks zich inschrijft in een lange traditie van zogenaamde Mariavespers. Bibers titelpagina verplicht de uitvoerder tot een minder monumentale bezetting dan zijn eerdere werken: enkel vier zangers, twee violen, twee altviolen en basso continuo volstaan. Biber schrijft echter ook ad libitumpartijen voor vier ripienozangers en drie trombones. Er bestaat ook een handgeschreven cornettopartij, eveneens ad libitum toe te voegen. De reconstructie van Cantus Cölln en Concerto Palatino volgt zowel vocaal als instrumentaal Bibers suggestie voor de uitgebreide bezetting. Compositorisch sluiten deze vesperpsalmen aan bij die van de courante 17de-eeuwse op Italië georiënteerde praktijk: een afwisselend homofone en polyfone schriftuur, waarin tuttipassages en korte soli elkaar afwisselen en waarin het tekstaffect een primordiale rol speelt. In deze reconstructie werd gekozen voor een afwisseling tussen de psalmzettingen van Biber en antifonen van Johann Caspar Kerll. De antifonen komen uit de bundel Delectus sacrarum cantionum (1693). Vóór het Magnificat weerklinkt een kerksonate uit Bibers Fidicinium sacro-profanum ( ). Missa in Fletu Solatium Obsidionis Viennensis (1683) In juli 1683 werd de stad Wenen belegerd door de Ottomanen, wier bombardementen zware schade aanrichtten. Pas in september kon het keizerlijke leger de stad ontzetten. In de context van de daarbij horende feesten componeerde Johann Caspar Kerll deze mis ter bewening en troost van het bezette Wenen. De mis bevat een vijf- en zesstemmig contrapuntisch weefsel voor stemmen en instrumenten. De schriftuur van het werk sluit veel meer aan bij de polyfone prima prattica dan de antifoonmotetten die we eerder in dit programma te horen kregen. Opvallend is de expressieve harmonische taal waarvan Kerll zich bedient: vooral in de amen-passages uit het Gloria en het Credo legt hij een onverwachte chromatische rijkdom aan de dag. Het programma van vanavond is boeiend op drieërlei vlak. Eerst en vooral toont het aan dat de voorraad aan mooie vondsten uit de 17de en 18de eeuw nog verre van uitgeput is, zo getuige Kerlls mis. Daarnaast verruimt het de blik op Heinrich Biber, een componist wiens oeuvre niet gereduceerd kan en mag worden tot zijn vioolmuziek. Tenslotte toont het aan hoe muzikale tradities en modes zich kunnen verspreiden en langer dan vermoed kunnen overleven. In het geval van deze gereconstrueerde vesperdienst volstonden een rijke aartsbisschop, de juiste akoestiek en een geïnspireerde componist.

8 ( ) Vespro della beata Vergine Sonate nr 11 (instrumentaal) Dixit Dominus (uit Vesperae longiores ac breviores, 1693) Dixit Dominus Domino meo sede a dextris meis donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum. Virgam virtutis tuae emittet Dominus ex Sion: dominare in medio inimicorum tuorum. Tecum principium in die virtutis tuae in splendoribus sanctorum ex utero ante Luciferum genui te. Juravit Dominus, et non poenitebit eum: Tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech. Dominus a dextris tuis confregit in die irae suae reges. Judicabit in nationibus, implebit ruinas; Conquassabit capita in terra multorum. De torrente in via bibet: propterea exaltabit caput. Gloria Patri et Filio et Spiritui Sancto sicut erat in principio et nunc et semper et in saecula saeculorum. De Heer spreekt tot mijn Heer: Neem plaats aan mijn rechterhand, ik maak van je vijanden een bank voor je voeten. Uit Sion reikt de Heer u de scepter van de macht, u zult heersen over uw vijanden. Uw volk staat klaar op de dag dat u ten strijde trekt. Op de heilige bergen, uit de schoot van de dageraad, komt tot u de dauw van uw jeugd. De Heer heeft gezworen, en komt op zijn eed niet terug: Je bent priester voor eeuwig, zoals ook Melchisedek was. De Heer aan uw rechterhand verplettert koningen op de dag van zijn toorn. Hij berecht de volkeren, verplettert hoofden, overal op aarde, lijken stapelen zich op. Hij drinkt onderweg uit de beek en dan heft hij zijn hoofd. Eer aan de Vader en de Zoon en de Heilige Geest. Zoals het was in het begin, en nu en altijd, en in de eeuwen der eeuwen. (Psalm 109 [110])

9 Johann Caspar Kerll Salve Regina (nr 3) Salve Regina, Mater misericordia; vita dulcedo, et spes nostra, salve. Ad te clamamus, exules, filij Evae. ad te suspiramus, gementes et flentes, In hac lachrymarum valle. Eja ergo, advocata nostra, illos tuos misericordes oculos ad nos converte. Et Jesum benedictum fructum ventris tui, nobis post hoc exilium ostende. O clemens, O pia, O dulcis Virgo Maria. Wees gegroet, koningin, moeder van barmhartigheid; ons leven, onze vreugde en onze hoop, wees gegroet. Tot u roepen wij, ballingen, kinderen van Eva; tot u smeken wij, zuchtend en wenend in dit dal van tranen. Daarom dan, onze voorspreekster, sla op ons uw barmhartige ogen; en toon ons, na deze ballingschap, Jezus de gezegende vrucht van uw schoot. O goedertieren, o liefdevolle, o zoete maagd Maria. Laudate pueri (uit Vesperae longiores ac breviores ) Laudate pueri Dominum: laudate nomen Domini. Sit nomen Domini benedictum ex hoc nunc et usque in saeculum. A solis ortu usque ad occasum laudabile nomen Domini. Excelsus super omnes gentes Dominus et super coelos gloria eius. Quis sicut Dominus Deus noster, qui in altis habitat, et humilia respicit in coelo et in terra? Suscitans a terra inopem, et de stercore erigens pauperem, ut collocet eum cum principibus populi sui. Qui habitare faecit sterilem in domo matrem filiorum laetantem. Gloria Patri et Filio et Spiritui Sancto sicut erat in principio et nunc et semper et in saecula saeculorum. Loof, dienaars van de Heer, loof de naam van de Heer. De naam van de Heer zij geprezen van nu tot in eeuwigheid. Van waar de zon opkomt tot waar zij ondergaat, zij geloofd de naam van de Heer. Verheven boven alle volkeren is de Heer, verheven boven de hemel zijn luister. Wie is gelijk aan de Heer, onze God, die hoog daar boven zijn woning heeft, die zijn oog richt naar beneden, wie in de hemel en op de aarde? Hij verheft uit het stof wie berooid is, uit het vuil tilt hij op wie alles ontbeert. Hij laat hem wonen bij hooggeplaatsten, bij de hoogsten van zijn volk. De onvruchtbare vrouw laat hij wonen in het huis, een vrolijke moeder van kinderen. Eer aan de Vader en de Zoon en de Heilige Geest. zoals het was in het begin, en nu en altijd, en in de eeuwen der eeuwen. (Psalm 112 [113]),

10 Johann Caspar Kerll Exulta corda devota (nr 7) Exulta corda devota, dicite laudes fundite vota Virgini sanctissimae. O Virgo beatissima, quanta sanctitate quam magna claritate inter Angelos coruscas. Ad te, O clementissima, ad te sunt oculi nostri gemitus et suspiria. Venite, populi, Exultate, jubilate semper et quotidie, Sed Mariam celebrate multo magis hodie. Sine viro, modo miro, Virgo, Dei mater es. O sublimis alta nimis, solo Deo dignares. Stella maris, tu probaris male fluctuandibus, caeli clavis, tuta navis illuc comeantibus. Tu es visus paradisus, caelum sumi numinis, Luna plena, lux serena et aurora luminis. Exultate, jubilate semper et quotidie, sed Mariam celebrate multo magis hodie. Verheug jullie, gelovige harten, hef loofgezangen aan en bid, tot de allerheiligste Maagd. O zalige Maagd, met welke heiligheid en grootste helderheid bevind je je onder de engelen. Op jou, o goedhartige, richten onze ogen zich, onze zuchten en ons geweeklaag. Kom, jullie volkeren, verheug jullie en jubel onophoudelijk, en loof vooral Maria vandaag! Zonder man, op wonderbaarlijke wijze, ben jij, Maagd, de moeder van God. Jij staat boven al het hoge, alleen door God werd jij waardig. Ster van de zee, jij helpt de wankelen, sleutel van de hemel, behoed de schepen,waarmee we onderweg zijn. Jij hebt de belofte van het paradijs gezien, de hemel van de hoogste God, jij volle maan, helder licht en fel morgenrood. Verheug jullie en jubel onophoudelijk, en loof vooral Maria vandaag!

11 Laetatus sum (uit Vesperae longiores ac breviores ) Laetatus sum in his, quae dicta sunt mihi: In domum Domini ibimus. Stantes erant pedes nostri, in atriis tuis Jerusalem. Jerusalem, quae aedificatur ut civitas: cuius participatio eius in idipsum. Illuc enim ascenderunt tribus, tribus Domini: testimonium Israel ad confitendum nomini(e) Domini. Quia illic sederunt sedes in iudicio, sedes super domum David. Rogate quae ad pacem sunt Jerusalem: et abundantia diligentibus te. Fiat pax in virtute tua: et abundantia in turribus tuis. Propter fratres meos et proximos meos, loquebar pacem de te: Propter domum Domini Dei nostri, quaesivi bona tibi. Gloria Patri et Filio et Spiritui Sancto sicut erat in principio et nunc et semper et in saecula saeculorum. Verheugd was ik toen ik hoorde: Wij gaan naar het huis van de Heer, verheugd ben ik, nu onze voeten staan binnen je poorten, Jeruzalem. Jeruzalem, als een stad gebouwd, hecht en dicht opeen. Daar komen de stammen samen, de stammen van de Heer, om Israëls plicht te vervullen, te prijzen de naam van de Heer. Daar zetelt het gerecht, daar troont het huis van David. Vraag om vrede voor Jeruzalem: Dat rust hebben wie van je houden dat vrede heerst binnen je muren en rust in je vesting. Om mijn verwanten en vrienden zeg ik: Vrede zij in jou. Om het huis van de Heer, onze God, wens ik je al het goede. Eer aan de Vader en de Zoon en aan de Heilige Geest, zoals het was in het begin, en nu en altijd, en in de eeuwen der eeuwen. (Psalm 121 [122])

12 Johann Caspar Kerll Ave Regina (nr 5) Ave Regina caelorum, ave Domina Angelorum, salve radix, salve porta, ex qua mundo lux est orta. Gaude Virgo gloriosa, super omnes speciosa. Vale, o valde decorda, et pro nobis Christum exora. Wees gegroet, Koningin der hemelen, wees gegroet, Meesteres der engelen, heil u, wortel, heil u, ingang, waaruit t licht der wereld voortkwam: wees verheugd, Maagd, mild en machtig, boven allen mooi en prachtig! Heil u, gij zonder gebreken, wil voor ons toch Christus smeken. Nisi Dominus (uit Vesperae longiores ac breviores ) Nisi Dominus aedificaverit domum, in vanum laboraverunt qui aedificant eam. Nisi Dominus custodierit civitatem, frustra vigilat qui custodit eam. Vanum est vobis ante lucem surgere: surgite postquam sederitis, qui manducatis panem doloris. Cum dederit dilectis suis somnum: ecce haereditas Domini filii: merces, fructus ventris. Sicut sagitae in manu potentis: ita filii excussorum. Beatus vir qui implevit desiderium suum ex ipsis: non confundetur cum loquetur inimicis suis in porta. Gloria Patri et Filio et Spiritui Sancto sicut erat in principio et nunc et semper et in saecula saeculorum. (Psalm 126 [127]) Als de Heer het huis niet bouwt, vergeefs zwoegen de bouwers; als de Heer de stad niet bewaakt, vergeefs doet de wachter zijn ronde. Vergeefs is het dat je vroeg opstaat, je laat te ruste legt, je aftobt voor wat brood hij geeft het zijn lieveling in de slaap. Kinderen zijn een geschenk van de Heer, de vrucht van de schoot is een beloning van God. Als pijlen in de hand van een schutter, zo zijn kinderen, verwekt in je jeugd. Gelukkig de man wiens koker is gevuld met pijlen zoals zij. Hij staat niet te schande als hij zijn vijanden aanklaagt in de poort. Eer aan de Vader en de Zoon en aan de Heilige Geest, zoals het was in het begin, en nu en altijd, en in de eeuwen der eeuwen.

13 Johann Caspar Kerll Salve Regina (nr 26) Salve Regina, Mater misericordia; vita dulcedo, et spes nostra, salve. Ad te clamamus, exules, filij Evae. ad te suspiramus, gementes et flentes, In hac lachrymarum valle. Eja ergo, advocata nostra, illos tuos misericordes oculos ad nos converte. Et Jesum benedictum fructum ventris tui, nobis post hoc exilium ostende. O clemens, O pia, O dulcis Virgo Maria. Wees gegroet, koningin, moeder van barmhartigheid; ons leven, onze vreugde en onze hoop, wees gegroet. Tot u roepen wij, ballingen, kinderen van Eva; tot u smeken wij, zuchtend en wenend in dit dal van tranen. Daarom dan, onze voorspreekster, sla op ons uw barmhartige ogen; en toon ons, na deze ballingschap, Jezus de gezegende vrucht van uw schoot. O goedertieren, o liefdevolle, o zoete maagd Maria. Lauda Jerusalem (uit Vesperae longiores ac breviores ) Lauda Jerusalem Dominum: lauda Deum tuum Sion. Quoniam confortavit seras portarum tuarum: benedixit filiis tuis in te. Qui posuit fines tuos pacem: et adipe frumenti satiat te. Qui emittit eloquium suum terrae: velociter currit sermo eius. Qui dat nivem sicut lanam: nebulam sicut cinerem spargit. Mittit crystallum suam sicut buccellas: ante faciem frigoris eius quis sustinebit? Emittet verbum suum, et liquefaciet ea: flabit spiritus eius, et fluent aquae. Qui annuntiat verbum suum Jacob: justitias et iudicia sua Israel. Non fecit taliter omni nationi: et iudicia sua non manifestavit eis. Gloria Patri, et Filio, et Spiritui Sancto. Sicut erat in principio, et nunc, et semper, et in saecula saeculorum. Prijs, Jeruzalem, prijs de Heer, loof, Sion, loof je God. Hij heeft de grendels van je poorten versterkt, het volk binnen je muren gezegend. Hij geeft je vrede en veilige grenzen, met vette tarwe stilt hij je honger. Hij zendt zijn bevelen naar de aarde, vlug als een renbode gaat zijn woord. Hij laat het sneeuwen als wol, rijp strooit hij uit als stof, hagel werpt hij in brokken neer, wie is tegen zijn koude bestand? Hij zendt zijn woord en alles smelt, hij stuurt zijn adem, de wateren stromen. Hij maakt zijn woorden aan Jakob bekend, zijn wetten en voorschriften aan Israël. Met geen ander volk heeft hij zich zo verbonden, met zijn wetten zijn zij niet vertrouwd. Eer aan de Vader en de Zoon en aan de Heilige Geest, zoals het was in het begin, en nu en altijd, en in de eeuwen der eeuwen. (Psalm 147)

14 Sonate nr 3 (instrumentaal), Magnificat (uit Vesperae longiores ac breviores ) Magnificat anima mea Dominum Et exultavit spiritus meus in Deo salutari mea; quia respexit humilitatem ancillae suae; ecce enim ex hoc beatam me dicent omnes generationes. Quia fecit mihi magna, qui potens est: et sanctum nomen eius, et misericordias eius a progenie in progenies timentibus eum. Fecit potentiam in brachio suo, dispersit superbos mente cordis sui, deposuit potentes de sede et exaltavit humiles, esurientes implevit bonis, et divites dimisit inanes. Suscepit Israel, puerum suum, recordatus misericordiae suae sicut locutus est ad patres nostros, Abraham et semini eius in saecula. Gloria Patri, et Filio, et Spiritui Sancto. Sicut erat in principio, et nunc, et semper, et in saecula saeculorum. Mijn ziel prijst en looft de Heer, mijn hart juicht om God, mijn redder: hij heeft oog gehad voor mij, zijn minste dienares. Alle geslachten zullen mij voortaan gelukkig prijzen, ja, grote dingen heeft de Machtige voor mij gedaan, heilig is zijn naam. Barmhartig is hij, van geslacht op geslacht, voor al wie hem vereert. Hij toont zijn macht en de kracht van zijn arm en drijft uiteen wie zich verheven wanen. Heersers stoot hij van hun troon en wie gering is geeft hij aanzien. Wie honger heeft overlaadt hij met gaven, maar rijken stuurt hij weg met lege handen. Hij trekt zich het lot aan van Israël, zijn dienaar, zoals hij aan onze voorouders heeft beloofd: hij herinnert zich zijn barmhartigheid jegens Abraham en zijn nageslacht, tot in eeuwigheid. Eer aan de Vader en de Zoon en aan de Heilige Geest, zoals het was in het begin, en nu en altijd, en in de eeuwen der eeuwen. (Lukas 1, 47 55) PAUZE

15 Johann Caspar Kerll Missa in Fletu Solatium Obsidionis Viennensis Symphonia Kyrie Kyrie Eleison. Christe Eleison. Kyrie Eleison. Gloria Gloria in excelsis Deo. Et in terra pax hominibus bonae voluntatis. Laudamus te, benedicimus te, adoramus te, glorificamus te. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine Deus, Rex coelestis, Deus Pater omnipotens, Domine Fili unigenite, Jesu Christe altissime, Domine Deus, Agnus Dei, Filius Patris. Qui tollis peccata mundi, miserere nobis, qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dextram Patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus Dominus, tu solus altissimus Jesu Christe. Cum Sancto Spiritu in gloria Dei Patris, Symphonia Kyrie Heer, ontferm U over ons. Christus, ontferm U over ons. Heer, ontferm U over ons. Gloria Eer aan God in den hoge en vrede op aarde aan de mensen die Hij liefheeft. Wij loven U. Wij prijzen en aanbidden U. Wij verheerlijken U en zeggen U dank voor uw grote heerlijkheid. Heer God, hemelse Koning, God almachtige Vader; Heer, eniggeboren Zoon, Jezus Christus; Heer God, Lam Gods, Zoon van de Vader; Gij die wegneemt de zonden der wereld, ontferm U over ons; Gij die wegneemt de zonden der wereld, aanvaard ons gebed; Gij die zit aan de rechterhand van de Vader, ontferm U over ons. Want Gij alleen zijt de Heilige. Gij alleen de Heer. Gij alleen de Allerhoogste: Jezus Christus. Met de Heilige Geest in de heerlijkheid van God de Vader.

16 Credo Credo in unum Deum, Patrem omnipotentem, Factorem caeli et terrae, Visibilium omnium et invisibilium; Et in unum Dominum, Jesum Christum, Filium Dei unigenitum, Et ex Patre natum Ante omnia saecula, Deum de Deo, lumen de lumine, Deum verum de Deo vero, Genitum non factum, Consubstantialem Patri, Per quem omnia facta sunt, Qui propter nos homines Et propter nostram salutem Descendit de caelis; Et incarnatus est De Spiritu Sancto Ex Maria virgine, Et homo factus est. Crucifixus etiam pro nobis: Sub Pontio Pilato Passus et sepultus est, Et resurrexit tertia die Secundum scripturas, Et ascendit in caelum, Sedet ad dexteram Patris, Et iterum venturus est cum gloria Iudicare vivos et mortuos, Cuius regni non erit finis; Et in Spiritum Sanctum, Dominum et vivificantem, Qui ex Patre Filioque procedit, Qui cum Patre et Filio Simul adoratur et conglorificatur, Qui locutus est per prophetas; Et in unam sanctam catholicam Et apostolicam Ecclesiam. Confiteor unum baptisma In remissionem peccatorum; Et expecto resurrectionem mortuorum Et vitam venturi saeculi. Credo Ik geloof in één God, de almachtige Vader, Schepper van hemel en aarde, van al wat zichtbaar en onzichtbaar is. En in één Heer, Jezus Christus, eniggeboren Zoon van God, voor alle tijden geboren uit de Vader. God uit God, Licht uit Licht, ware God uit de ware God. Geboren, niet geschapen, één in wezen met de Vader, en door Wie alles geschapen is. Hij is voor ons, mensen, en omwille van ons heil uit de hemel neergedaald. Hij heeft het vlees aangenomen door de heilige Geest uit de Maagd Maria, en is mens geworden. Hij werd voor ons gekruisigd, Hij heeft geleden onder Pontius Pilatus en is begraven. Hij is verrezen op de derde dag, volgens de Schriften. Hij is opgevaren ten hemel: zit aan de rechterhand van de Vader. Hij zal wederkomen in heerlijkheid om te oordelen levenden en doden. En aan zijn rijk komt geen einde. Ik geloof in de heilige Geest, die Heer is en het leven geeft; die voortkomt uit de Vader en de Zoon; die met de Vader en de Zoon te samen wordt aanbeden en verheerlijkt; die gesproken heeft door de profeten. Ik geloof in de éne, heilige, katholieke en apostolische Kerk. Ik belijd één doopsel tot vergeving van de zonden. Ik verwacht de opstanding van de doden en het leven van het komend rijk.

17 Sanctus Sanctus, Dominus Deus Sabaoth. Pleni sunt coeli et terra gloria eius. Osanna in excelsis. Benedictus Benedictus qui venit in nomine Domini. Osanna in excelsis. Agnus Dei Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, dona nobis pacem. Sanctus Heilig, de Heer, de God der heerscharen. Hemel en aarde zijn vol van uw heerlijkheid. Eer en lof zij U in den hoge! Benedictus Gezegend hij die komt in de naam des Heren. Eer en lof zij U in den hoge! Agnus Dei Lam Gods, dat wegneemt de zonden der wereld, ontferm u over ons. Lam Gods, dat wegneemt de zonden der wereld, geef ons de vrede.

18 Cantus Cölln Het solistische vocale ensemble Cantus Cölln werd in 1987 door Konrad Junghänel opgericht. Het ensemble wijdt zich hoofdzakelijk aan het Duitse en Italiaanse vocale repertoire uit de renaissance en barok en blaast regelmatig vergeten repertoire nieuw leven in. Het ensemble maakte reeds meer dan 35 cd-opnamen, van onder meer de Madrigalen en Mariavespers van Monteverdi, Schütz Psalmen Davids en cantates en motetten van Bach. De cd s van Cantus Cölln wonnen prestigieuze prijzen als de Edison Award Classical, Diapason d Or, ffff du Télérama, 10 du Répertoire, Choc du Monde de la Musique, Grand Prix du Disque (Académie Charles Cros),ea. Voor de opname van de Selva morale e spirituale van Monteverdi kreeg Cantus Cölln zowel een Gramophone Award, de Jahrespreis der deutschen Schallplattenkritik en de Cecilia Prijs. De cd van het Altbachisches Archiv werd in 2004 met een Echo Klassik bekroond.de leden van het ensemble hebben tevens allemaal een succesvolle carrière als solist. Voor grotere bezettingen wordt het ensemble steeds met dezelfde zangers en instrumentisten versterkt. Het repertoire heeft zich in de loop der jaren uitgebreid van madrigalen en motetten van de vroege 17e eeuw over de hele ontwikkeling van het geistliche Konzert en de cantate tot in de late barok. Bij de keuze van de werken is een belangrijk criterium of het werk goed geschikt is voor een solistische uitvoering en of het daardoor aan uitdrukkingskracht wint. Het ensemble streeft een klankideaal na van zo groot mogelijke transparantie verbonden aan individuele expressie en klankschoonheid. Hoogtepunten van de laatste jaren waren onder meer de Mariavespers van Monteverdi en van Johann Rosenmüller en de motetten, vroege cantates en de Hohe Messe van Johann Sebastian Bach. De eerste scènische productie van Cantus Cölln, Combattimenti met madrigalen van Monteverdi, was een coproductie met de Nationale Reisopera en Muziektheater Transparant, waarmee ze van 1998 tot 2000 meerdere keren op tournee gingen. In 2000 kreeg Cantus Cölln de Buxtehudepreis der Hansestadt Lübeck voor hun uitzonderlijke prestaties op het vlak van kerkmuziek. Het ensemble is een vaste gast op de belangrijkste festivals voor oude muziek, waaronder Utrecht, Herne, Stuttgart, Barcelona, Innsbruck, Schleswig-Holstein, Brugge, Salzburg, Breslau etc.). Ze werden tevens voor concerten uitgenodigd in Noord- en Zuid-Amerika, Azië, Afrika en Australië. Cantus Cölln neemt cd s op voor het Duitse label Harmonia Mundi-BMG, voor Harmonia Mundi France en voor Accent. DESINGEL TIJDLIJN CANTUS CÖLLN 9 okt 2013 Cantus Cölln & Concerto Palatino olv. Konrad Junghänel Biber, Kerll 28 sep 2005 Cantus Cölln olv. Konrad Junghänel Altbachisches Archiv 15 jan 2003 Cantus Cölln & Concerto Palatino olv. Konrad Junghänel Monteverdi 11 okt 1999 Cantus Cölln olv. Konrad Junghänel Rovetta, Monteverdi 3 mrt 1998 Cantus Cölln olv. Konrad Junghänel Monteverdi 27 mrt 1997 Cantus Cölln olv. Konrad Junghänel Schütz, Marazolli 2 dec 1995 Cantus Cölln olv. Konrad Junghänel Kuhnau, Pachelbell, J.C. Bach, J.S. Bach, Schelle

19 Concerto Palatino Ensembles bestaande uit cornetten en trombones vormden een belangrijk onderdeel van het openbare leven in Italië in de zestiende en de zeventiende eeuw. Een van die groepen had de naam Concerto Palatino della Signoria de Bologna en was uiterst populair in zijn tijd. Oorspronkelijk bestond de groep uit een wachter/trompettist. Vanaf 1530 zou de groep bestaan uit vier cornetspelers en vier trombonisten, een bezetting die behouden bleef gedurende tweehonderd vijftig jaar. Bruce Dickey en Charles Toet richtten Concerto Palatino op in Hun repertoire gaat van kleinschalige instrumentale canzona s en het begeleiden van vocale muziek tot de grote religieuze muziek bestemd voor de San Petronio in Bologna en de San Marco in Venetië. Het accent ligt op de Italiaanse muziek maar het oeuvre voor gelijkaardige bezetting uit andere landen krijgt eveneens aandacht. Met de basisbezetting van twee cornetto s, drie trombones en orgel gaat het Concerto Palatino vaak de samenwerking aan met andere ensembles voor de uitvoeringen van grote werken. Zij werkten reeds samen met Collegium Vocale, La Chapelle Royale, Tragicomedia, Hilliard Ensemble, Cantus Cölln, Currende, Amsterdam Baroque Orchestra en Bach Collegium Japan. Zij waren te gast op de festivals van Utrecht, Barcelona, Saintes, Stuttgart, München, Berlijn, Moskou, Londen, St. Petersburg, Malmø, Turku, Rome, Milaan en Wenen. Concerto Palatino haalt graag onbekende werken uit de vergetelheid. Naast opnamen van bekende werken van Schütz, Gabrieli en Monteverdi maakten ze première-opnamen van de Mariavespers van Francesco Cavalli, de Missa Maria Concertata van Christoph Strauss en Palestrina s Missa sine nomine. Concerto Palatino maakte opnamen voor de labels EMI Reflexe, Accent en Harmonia Mundi France. Verschillende cd s met Cantus Cölln (Vespers van Monteverdi en Rosenmüller, Schütz Psalmen Davids en Symphoniae sacrae en Selva Morale e spirituale van Monteverdi werden met prestigieuze prijzen onderscheiden. DESINGEL TIJDLIJN CONCERTO PALATINO 29 nov 2013 Collegium Vocale Gent & Concerto Palatino olv. Philippe Herreweghe Schütz, Praetorius 9 okt 2013 Cantus Cölln & Concerto Palatino olv. Konrad Junghänel Biber, Kerll 18 apr 2005 Collegium Vocale Gent & Concerto Palatino olv. Philippe Herreweghe Schütz 15 jan 2003 Cantus Cölln & Concerto Palatino olv. Konrad Junghänel Monteverdi 29 sep 2002 Koor en Orkest Collegium Vocale Gent & Concerto Palatino olv. Philippe Herreweghe Gabrieli, Schütz 10 feb 2001 Koor en Orkest Collegium Vocale & Concerto Palatino olv. Philippe Herreweghe Monteverdi

20 Konrad Junghänel Konrad Junghänel behoort tot de vooraanstaande dirigenten op het vlak van oude muziek. Hij begon zijn carrière als veelgevraagde luitist. Reeds tijdens zijn studies in Keulen werkte hij samen met René Jacobs en met ensembles als Les Arts Florissants, La Petite Bande en Musica Antiqua Köln. Als solist en in kamermuziekverband gaf Konrad Junghänel concerten in Europa, de VS, Japan, Australië, Zuid-Amerika en Afrika. Zijn opnamen van de integrale luitwerken van J.S. Bach en Silvius Leopold Weiss werden met internationale prijzen bekroond. Sinds 1994 is hij professor aan de Hochschule für Musik in Keulen. In 1987 richtte hij het vocale ensemble Cantus Cölln op. Als dirigent wordt Junghänel zowel voor concerten als opera s van barok en vroege Klassiek veelgevraagd. Zo leidde hij de productie Combattimenti met madrigalen van Monteverdi (regie Geoffrey Layton) aan de Nationale Reisopera. Daarop volgde Cavalli s La Calisto (regie Igor Folwill) in Keulen en Mazzocchi s La Catena d Adone (regie Jakob Peters-Messer) in Innsbruck en Antwerpen. Aan het Theater Basel dirigeerde hij Wie liegt die Stadt so wüste met werken van Schütz, alsook Israel in Egypt van Händel, beide in een regie van Herbert Wernicke. Verder leidde hij aan de Staatsoper Hamburg Ein geistliches Bankett, een scènische productie van Bachcantates (regie Ingrid von Wantoch Rekowski) en aan de Staatsoper Hannover dirigeerde hij Purcells Hail! Bright Cecilia. Aan het Theater Basel volgden Händels Semele (regie Karin Beier), Monteverdi s L Incoronazione di Poppea en Rameau s Les Paladins (regie Nigel Lowery). Op de Göttinger Händelfestspiele in 2006 debuteerde hij in Händels Oper Poro (regie Igor Folwill) en in Mozarts Così fan tutte (regie Uwe Eric Laufenberg) in Potsdam. In 2007 dirigeerde hij Mozarts Lucio Silla (regie Olga Motta) aan de Staatsoper Stuttgart. In 2008 had Junghängel na Die Entführung aus dem Serail (regie Uwe Eric Laufenberg) in Potsdam veel succes met de nieuwe productie van Glucks Armida aan de Komische Oper Berlin (regie Calixto Bieito). In hetzelfde jaar volgden Händels Teseo aan de Staatsoper Stuttgart (regie Igor Bauersima) en Orfeo ed Euridice van Gluck (regie Johannes Erath) aan de Opera van Keulen. In 2010 leidde hij Rameau s Les Paladins (regie Arila Siegert) aan de Deutschen Oper am Rhein Düsseldorf/Duisburg, Purcells Dido and Aeneas aan het Saarländische Staatstheater Saarbrücken, Monteverdi s L Incoronazione di Poppea (regie Dietrich Hilsdorf) en Mozarts Die Entführung aus dem Serail (regie Uwe Eric Laufenberg). In 2011 en 2012 dirigeerde Junghänel de première van Rameau s Platée (regie Karoline Gruber) aan de Deutsche Oper am Rhein Düsseldorf/Duisburg, La Clemenza di Tito (regie Uwe Eric Laufenberg) en Il ritorno d Ulisse in patria (regie Bernd Mottl) aan de Opera van Keulen. Met de productie van Händels Xerxes van de Komische Oper Berlin (regie Stefan Herheim) was Junghänel in 2012 ook in Noorwegen te gast. DESINGEL TIJDLIJN KONRAD JUNGHÄNEL 9 okt 2013 Cantus Cölln & Concerto Palatino olv. Konrad Junghänel Biber, Kerll 28 sep 2005 Cantus Cölln olv. Konrad Junghänel Altbachisches Archiv 15 jan 2003 Cantus Cölln & Concerto Palatino olv. Konrad Junghänel Monteverdi 11 okt 1999 Cantus Cölln olv. Konrad Junghänel Rovetta, Monteverdi 3 mrt 1998 Cantus Cölln olv. Konrad Junghänel Monteverdi 27 mrt 1997 Cantus Cölln olv. Konrad Junghänel Schütz, Marazolli 2 dec 1995 Cantus Cölln olv. Konrad Junghänel Kuhnau, Pachelbell, J.C. Bach, J.S. Bach, Schelle

21 muzikale leiding Konrad Junghänel CANTUS CÖLLN sopraan Magdalene Harer Monika Mauch alt Elisabeth Popien Alexander Schneider CONCERTO PALATINO cornetto Bruce Dickey trombone Simen van Mechelen Charles Toet Wim Becu tenor Hans Jörg Mammel Manuel Warwitz Mirko Ludwig Immo Schröder bas Wolf Matthias Friedrich Markus Flaig viool Ulla Bundies Cosima Taubert altviool Friederike Kremers Volker Hagedorn Klaus Bundies violone Matthias Müller orgel Carsten Lohff Cantus Cölnn Wolf Nolting luit Sören Leupold

22 Binnenkort in desingel B Rock olv. Bejun Mehta Christian Poltéra cello J Haydn Symfonie nr 44 in e, HobI:44, Trauer-Sinfonie Concerto voor cello en orkest in C, HobVIIb:1 W A Mozart Divertimento in D, KV136 Symfonie nr 29 in A, KV201 Bejun Mehta Marco Borggreve vr 11 okt 2013 Blauwe zaal 20 uur gratis inleiding Jan Devlieger uur Blauwe foyer 26, 22, 18 (basis) 22, 18, 14 (-25/65+) 8 (-19 jaar)

23 architectuur theater dans muziek t +32 (0) Desguinlei 25 B-2018 Antwerpen f desingelartcity desingel is een kunstinstelling van de Vlaamse Gemeenschap en geniet de steun van de Provincie en de Stad Antwerpen. mediasponsors