Verslag Inventarisatieweekend Tiengemeten van FLORON en PKN augustus 2012

Transcriptie

1 Verslag Inventarisatieweekend Tiengemeten van LORON en PKN augustus 2012 A. van Heerden Willemien Troelstra 1 December 2012

2 Verslag inventarisatieweekend Tiengemeten augustus 2012 Inhoudsopgave 1. Inleiding p egevensverzameling p Strepen p Hectometerblokken en stippensoorten p Vegetatietypen p Vragen uit het kamp p Samenvatting en aanbevelingen p. 16 Colofon Dit verslag is geschreven door Adrie van Heerden en Willemien Troelstra met bijdragen van Ineke Kuijs en Caroline lfferich. Het inventarisatieweekend werd georganiseerd door LORON Zuid-Holland Zuid en de Plantensociologische Kring Nederland en was mogelijk dankzij bijdragen van vereniging Natuurmonumenten, het Hoeksewaardsch Landschap en alle deelnemers aan het weekend. 2

3 1. Inleiding Het eiland Tiengemeten ligt in het Haringvliet, het noordelijkste brede deltawater. Het Haringvliet ligt tussen Voorne-Putten en Hoekse Waard aan de Noordzijde en Overflakkee aan de zuidkant. Tussen Tiengemeten en de Hoekse waard loopt een relatief smal water: het Hitsersche of Vuile at. Over dit water is het eiland met Tiengemeten bij aanvang inrichting de pont bereikbaar. De naam Tiengemeten stamt uit de tijd toen het eiland nog een aangeslibde zandplaat was. Deze had een oppervlakte van nog geen 5 ha. en toen gehanteerde oppervlaktemaat was een gemet, bijna een halve hectare. Die plaat wat dus tien gemeten groot. Tiengemeten is inmiddels uitgegroeid tot bijna 1000 hectare, verspreid over 18 km-hokken. 1.1 Aanleiding ind jaren negentig van de vorige eeuw werd de herinrichting van Tiengemeten bekend. In 1998 is toen in een LORON-kamp de uitgangsituatie vastgelegd door het inventariseren van km-hokken. Na ruim tien jaar groeide de interesse bij LORON om te zien wat de herinrichting heeft opgeleverd. Bij de Plantensociologische Kring Nederland (PKN) is in 2011 een excursie gehouden en zijn er vegetatieopnamen gemaakt. Ook hier was de interesse om meer van het eiland te zien. Hieruit is het gezamenlijke kamp gegroeid. Vereniging Natuurmonumenten, die het eiland beheert, toonde interesse en heeft het kamp ondersteund door twee vakantiehuizen ter beschikking te stellen en te helpen bij het regelen van praktische zaken. 1.2 Verloop kamp r hebben 23 personen deelgenomen aan het kamp, waarvan twee alleen op zaterdag. Vier personen zijn ook in 1998 op het kamp geweest. De deelnemers waren: Koos Balintijn, Purmerend; Niko Buiten, Haarlem; Marijke Burgel-Hollander, Oegstgeest; Bart Dijkstra, Oegstgeest; Marijke Drees, roningen; Sicco ns, Bennekom; Kees roen, Leiderdorp; Adrie van Heerden, Pijnacker; erard Horlings, Maartensdijk; Anneloes ter Horst, Obdam; Ineke Kuijs, Brielle; Dick Kerkhof, Vianen; Corrie van Kralingen, Valkenburg zh; Conny Kuijpers, Berkel en Rodenrijs; Iris Niemeijer, Ooijen; Han Runhaar, Rhenen; Willemien Troelstra, Rotterdam; Maya de Veer, Leiden; erardus de Vries, 2e xloërmond; Wendy Bach Kolling, Amsterdam; Menno van Zuijen, Natuurmonumenten; Zaterdag uit de Hoekse Waard: rank van essele, lza van Dorser-Benne. Bijna alle deelnemers arriveerden in de loop van de middag met de pont die een keer per uur vaart. Na het vinden van een slaapplaats of tentplaats was er nog wat tijd om de omgeving te verkennen voor de eerste warme maaltijd verzorgd door De herberg (horecabedrijf op het eiland) werd bezorgd. r werd gegeten in het grootste vakantiehuis, net als in Kamphuis Alleen toen was het een pas verlaten bedrijf. Het weer was vrijdag prima. Buiten kunnen eten. De zaterdag waren er regelmatig buien, maar goed genoeg om te inventariseren. Zondag waaide het hard en 3

4 waren het aantal buien groot en ook de hevigheid was groter dan zaterdag. Daarom is het kamp enkele uren eerder beëindigd. r is gewerkt in groepjes 4 of 5 personen, waarbij gelet is op ervaring van o.a. het maken van vegetatieopnamen. Programma Vrijdag 24 Zaterdag 25 Zondag 26 Aankomst vanaf uur Vrij verkennen tot diner Diner Informatie over het eiland en uitleg wat we gaan doen 8.00 Ontbijt (lunch klaar maken) 9.30 Vertrek in het veld Diner 8.00 Ontbijt (lunch klaar maken) Na ontbijt inpakken 9.30 Vertrek in het veld Ca Terug uit het veld (inleveren gegevens) Ca vertrek naar de boot die om afvaart. (is eerder gewenst, dan dat ter plaatse afspreken) 1.3. Korte impressie deelnemer Door Ineke Kuijs uit Brielle Zo n tien jaar geleden was ik op Tiengemeten in het kader van een inventarisatie door LORON in opdracht van Natuurmonumenten. Het eiland werd al leeggehaald. Wij sliepen in een oude boerderij, waar alleen nog vloerbedekking op de grond lag. Dat weekend inventariseerden we wat er op het eiland aan planten te vinden was. Nu waren we weer uitgenodigd om te komen kijken wat er veranderd was. We sliepen nu in twee prachtig verbouwde boerderijen (super de luxe.) Het eiland is haast onherkenbaar veranderd. De wegen zijn weggehaald, een bezoekerscentrum geopend, een natuurlijke speeltuin aangelegd, je kunt er huifkartochten en (korte) fietstochten maken zelfs met een elektrische fiets en natuurlijk wandelen. Het is een prachtige toeristische attractie geworden. Leuk om met kinderen met de pont naar het eiland te varen en daar een dagje rond te kijken! Voor plantenliefhebbers is het echter niet zo n succes. Op het eerste gezicht ziet het er mooi uit met vooral duizenden (late) guldenroedes!! Maar de mooie heemst, duizend guldenkruid etc etc zijn geminimaliseerd. r is weinig diversiteit. Natuurlijk is het vooral s avonds als alle toeristen weg zijn een genot om in stilte op het eiland rond te lopen, maar we kwamen vooral om bijzondere planten te zien. Suggesties van kampdeelnemers zijn dan ook: Zet een aantal varkens in, die woelen de grond lekker om en eten ook de guldenroede. Probeer toch het zoute water binnen te laten. Zal nog veel moeite kosten begrijpen we voor de zoetwaterinlaatplaats moet eerst een nieuwe locatie gevonden worden. We hebben een fijn gezellig (en nat) weekend gehad. Ik ben benieuwd hoe het er over 10 jaar weer uitziet. 4

5 2. egevensverzameling r is gebruik gemaakt van vier inventarisatiemethoden die hieronder afzonderlijk behandeld worden: strepen, hectometerblokken, stipsoorten en vegetatieopnamen. Welke soorten via hectometerwaarnemingen en welke als stipsoort zijn geïnventariseerd is in bijlage 1 weergegeven Strepen Methode Km-hokken strepen inclusief abundantieschatting volgens de LORON-handleiding Resultaat in cijfers r zijn in totaal 13 km-hokken geïnventariseerd. Dat leverde 1763 waarnemingen op van 311 soorten. Bij 240 gestreepte soorten is de abundantie ingevuld, die ook gebruikt zijn bij verspreidingspatronen. lf van de dertien km-hokken zijn ook in 1998 geïnventariseerd. Toen werden in totaal 335 soorten aangetroffen. In 1998 en 2012 samen werden 391 soorten gevonden. Waarnemingen van andere jaren van o.a. het Hoekschewaards Landschap zijn niet meegenomen in dit rapport. km-hok km-hok geen geen totaal Tabel 1: aantal soorten per km-hok 2.2. Hectometerblokken 100x100m Methode Voor interessante soorten die te frequent zouden voorkomen om te karteren met PS (zie bijlage 1) is gekozen om aantalsklassen per hectometerblok (100 x 100 meter) te inventariseren. Hm-blok inventarisaties worden ook gebruikt in het kader van de Subsidieregeling Natuur en Landschap (SNL) en zijn daarom goed bruikbaar voor de beheerder. Alleen de hm-blokken waar je voor het strepen van het km-hok doorheen liep werden geïnventariseerd. Het was niet vastgelegd hoe intensief een hm-hok bezocht moest worden. Dit bleek verwarring op te leveren. r werden vier klassen gehanteerd: 1-10; ; en planten. Voor Late guldenroede gold het aantal vierkante meters in plaats van het aantal planten. Voor het noteren waren kaartjes gemaakt, waarop de klassen konden worden ingetekend. De tweede dag is dit vervangen door per hm-blok (coördinaten linker onderhoek) de gevonden hm-soorten met hun klasse te noteren (bv. 80,3-416,7 Cotula 3 / Odontites 2 enz.) Resultaat in cijfers Ongeveer 12% (137 van de 1113) hm-blokken zijn geïnventariseerd; verdeeld over 12 km-hokken (Tabel 2). Dat leverde 418 records op verdeeld over 15 soorten. Twee van de 14 vooraf geselecteerde soorten zijn niet meegenomen of niet aangetroffen. Drie 5

6 soorten zijn extra meegenomen, omdat ze te talrijk voorkwamen om te karteren met PS. Hieronder het aantal bezochte en niet bezochte hm-blokken in een matrix. Bezocht Y Niet bezocht Y Tabel 2: Bezochte en niet bezochte hm-blokken 2.3. Stipsoorten Methode Van 14 soorten (vooral rode-lijst-soorten) was gevraagd de coördinaten vast te leggen middels PS. r is op formulier geïnventariseerd, maar ook zijn een deel van de gegevens via waypoints op de PS opgeslagen en later uitgelezen. De soorten zijn gekozen op grond van eerdere waarnemingen (zie bijlage 1) Resultaat in cijfers Van tien soorten die waren geselecteerd als stipsoort, zijn PS-gegevens verzameld. nkele soorten kwamen op sommige plekken zoveel voor dat stipkarteren ondoenlijk was, hier is een hectometerkaartje van gemaakt. De andere vier soorten zijn niet tijdens het kamp aangetroffen maar wel recent gevonden op Tiengemeten Vegetatieopnamen Methode De vegetatieopnamen zijn uitgevoerd volgens de methode Braun-Blanquet. De locaties waren vrij te kiezen. Wel is gevraagd om herhalingslocaties mee te nemen; waar eerder vegetatieopname voor het meetnet van de provincie Zuid-Holland zijn gemaakt. Ook is gevraagd een opname te maken met Knikkend tandzaad met randbloemen (Bidens cernua forma radiata). Deze variëteit komt regelmatig op Tiengemeten voor Resultaat in cijfers In totaal zijn er maar 11 opnamen gemaakt waarvan drie opnamen met Knikkend tandzaad met randbloemen en twee herhalingen van locaties die al twee keer eerder (eind jaren 70 en begin jaren 90) zijn opgenomen. In dit verslag zijn ook de opnamen gebruikt van de PKN-excursie van Samen met de oude herhaalde opnamen zijn 33 vegetatieopnamen gedaan. Hierin zijn 167 soorten aangetroffen en 15 mossoorten. 6

7 3. Strepen Het aantal soorten is relatief laag. Tabel 3 geeft een overzicht per km. emiddeld zijn 134 soorten aangetroffen met een totaal aantal van 311. Het aantal waarnemingen is Van de bijzondere soorten, die op de streeplijst zijn aangegeven, zijn 44 soorten aangestreept met 246 waarnemingen (Tabel 4). De totale soortenlijst staat in bijlage Y-coörd coörd Tabel 3: Aantal soorten per km-hok 2012 Aantal Aantal 2012 soorten waarn. abundantiesoort doelsoort 3 4 rode-lijst-soort 7 50 typische soort indtotaal Tabel 4: Bijzondere soorten met aantallen Kijken we naar de soorten per soortgroep dan ontstaat er het volgende beeld (Tabel 5). en groot aantal soorten is maar in één km-hok aangetroffen (75). Het meest opvallend is dat bij verwilderde/adventieve soorten, bomen/struiken en overige soorten. Ook zijn er veel soorten die in (bijna) alle km-hokken zijn gevonden. Dit geldt met name voor de grazige soorten van graslanden en dijken en natte pioniers van de nieuwe moerassen. Het gaat dan bijvoorbeeld om algemene grassen als ngels raaigras en ioringras. aantal km-hokken aangetroffen indtotaal boom / struik ruigte grazig grazig 'droog' zilt pionier droog pionier 'nat' moeras wateren verwilderd / adventief overig indtotaal Tabel 5: Het aantal soorten per groep dat in x km-hokken is aangetroffen. Dus er zijn 9 soorten van de groep boom/struik die slechts in één km-hok zijn aangetroffen 3.1 Veranderingen tussen 1998 en 2012 Op grond van 11 km-hokken die zowel in 2012 als in 1998 zijn geïnventariseerd is een vergelijking gemaakt. Kijken we alleen naar de aantallen (vergelijk Tabel 3 met Tabel 6) dan is er geen enkele relatie te vinden. Hokken die in 1998 veel soorten hebben, zijn in 2012 juist arm. Het is aannemelijk dat een deel van de verschillen vooral ontstaan zijn door verschil in de intensiteit waarmee het gebied bezocht is. Dit is deels veroorzaakt door de slechtere weersomstandigheden in 2012, waardoor de tijdsbesteding in enkele hokken erg laag is geweest. Maar, ook de verandering van de biotopen is een belangrijke verklaring. Dit is goed te zien in tabel 8. 7

8 1998 Y-coörd coörd Tabel 6: Aantal soorten per km-hok 1998 De veranderingen per soortgroep zijn soms groot en hebben een duidelijke relatie met de inrichting van akkergebied naar moerasplassengebied. Van bomen en struiken is 39% niet meer gevonden tegen 17% nieuw gevonden. Van de akkeronkruiden (pionier droog) gaat 65% achteruit of is verdwenen tegen 13% vooruit of nieuw. Natte pioniers, de soorten van slikkige rivieroevers, gaan met 72% vooruit of zijn nieuw tegen 13% achteruit of verdwenen. Waterplanten breiden zich uit. (zie tabel 8) 1998 N-srtn aantal abundantiesoort doelsoort 1 2 rode-lijst-soort 9 33 typische soort indtotaal Tabel 7: Bijzondere soorten met aantallen Vooral natte omstandigheden soortgroep niet - = + nieuw % % % % % Boom/struik razig nat razig droog Moeras Pionier droog Pionier nat Ruigte Verw. / adventief Wateren Zilt Tabel 8: Ontwikkeling van soortgroepen op Tiengemeten (in %) Niet soorten die niet meer zijn gevonden in /=/+ in minder / evenveel / meer hokken gevonden Nieuw soorten die in 1998 niet zijn gevonden Het veranderen van het beheer heeft ook zijn effect. Zo zien we de dijkflora verruigen. De begrazing door runderen is anders dan, wat vroeger veel voor kwam, het beweiden door schapen. Knopig doornzaad is daardoor duidelijk achteruit gegaan, maar ook Blauw walstro loopt terug. In bijlage twee is in de laatste drie kolommen te zien wat de verandering is per soort. 8

9 3.2 Soortbespreking In bijlage 3 staan kaartjes van de meeste soorten met abundantie van de streeplijst. nkele opvallende verspreidingen zijn: Rood guichelheil is in het westelijke deel van het eiland verdwenen. In het oosten is nog de meeste landbouwgrond of bebouwing met tuintjes en wegbermen. Moerasandijvie lijkt ogenschijnlijk in hetzelfde gebied te staan als de vorige soort, maar is gebonden aan slikoevers, die rond de plassen te vinden zijn. Moerasmelkdistel is vooral te vinden in de hokken met de oude rietgorzen. De soort is veelal genoteerd van een afstand. De rietgorzen zelf zijn moeizaam betreedbaar. ewone kruisdistel (fig. 1) is gebonden aan de dijken. Het lijkt er op dat de soort niet veel terug loopt en goed tegen het verruigen van de dijken kan. iguur 1. Kruisdistel (rynchium campestre) 4. Hectometerblokken en stippensoorten Het aantal hectometerblokken waarvan gegevens zijn is laag. de verspreiding is daardoor een versnipperd beeld. In tabel 9 staat het aantal waarnemingen verdeeld over abundantie 1 t/m 4. Late guldenroede is veel aangetroffen en heeft ook de hoogste abundantie. ewone kruisdistel en Kattendoorn hebben vaak lage abundanties. Beide zijn soorten van dijken, waarbij de dijk niet het hele hm-blok omvat. Ruwe bies is, ondanks dat zij snel hoge aantallen kan bereiken, hier alleen nog maar kleine aantallen gevonden. TAON / abundantieklasse Totaal Perc. Late guldenroede % Rode ogentroost % Klein vlooienkruid % Kattendoorn % Behaarde boterbloem % oudknopje % Ruwe bies % ewone kruisdistel % Kamgras % Veldgerst % Slijkgroen % Moerasandijvie % Knopig doornzaad 2 2 1% Moerasmelkdistel 1 1 1% indtotaal Tabel 9 Karteersoorten met aantal hmblokken per abundantieklasse 1 = = = = >1000 exemplaren uitzondering: bij Late guldenrode in m2 9

10 4.1 Soortbespreking We bespreken de hectometer en stipsoorten die verspreid over het eiland voorkomen. rotere stippen betekenen meer exemplaren (per hm respectievelijk per populatie). Doordat stip- en hectometerinventarisaties tegelijk zijn gedaan liggen de waarnemingen vaak binnen dezelfde gebieden. De letters A t/m zijn de abundanties per km-hok op basis van de streeplijsten van LORON. Kattendoorn (Ononis repens spinosa) De Kattendoorn was en is een soort die vooral op de dijken staat. Inmiddels heeft de soort zich uitgebreid naar de drogere delen, waar een grazige vegetatie is ontstaan. Ook heeft de soort vaste grond gevonden in de riendweipolder in het ZO van het eiland, waar de ontzilting merkbaar is. Kamgras is eind augustus makkelijk over het hoofd te zien, de inventarisatie zal daarom niet compleet zijn. De soort is te vinden op de dijken en is gebaat bij beweiding. De grote stippen geven aan waar nog veel oude bloeipluimen stonden. Het lijkt erop dat er nog geen uitbreiding heeft plaatsgevonden zoals bij Kattendoorn. C 10 Kamgras Kamgras (Cynosurus (Cynosurus cristatus) cristatus)

11 Klein vlooienkruid (Pulicaria vulgaris) Klein vlooienkruid was in 1998 een zeer zeldzame plant. Inmiddels is de soort op heel het eiland te vinden, regelmatig met hoge aantallen. Ook buiten Tiengemeten neemt de soort toe. oudknopje geeft eenzelfde beeld als Klein vlooienkruid. Dit is verklaarbaar omdat deze Zuid- Afrikaan ook veel wordt gevonden binnen de Slijkgroenassociatie. en verschil is dat oudknopje vrijwel ontbreekt in het centrale noordelijke deel. Mogelijk heeft het te maken met de hoeveelheid water en de tijdsduur van onder water staan. C B D oudknopje (Cotula coronopifolia) 11

12 Rode ogentroost is vooral te vinden in grazige vegetaties. Zij staat over het algemeen droger dan de vorige twee soorten. Deze halfparasiet is ook afhankelijk van grassen. De soort kan van vrij nat tot relatief droog staan. Ook is de soort zilttolerant. Rode ogentroost (Odontites vernus) verna serotina) Late uldenroede vormt over grote delen gesloten vegetaties, met name op de relatief droge gronden zoals op de voormalige rietgorzen, maar ook langs dijken en paden. Op het verspreidingskaartje is te zien dat de echt natte gebieden wel redelijk vrij blijven van deze soort. 5. Vegetatieopnamen Late guldenroede (Solidago gigantea) 12

13 Stipsoorten B C D C Heemst (Althea officinalis) Heemst heeft in Nederland een grote verspreiding in het Haringvliet en omgeving. De rietgorzen kenden soms hoge dichtheden van de soort. De Late guldenroede heeft heemst sterk teruggedrongen. Vooral langs en op open plekken langs bv. paden is de soort nog te vinden. Op Tiengemeten zien we op enkele plaatsen de soort binnendijks staan. Omdat de soort in slootoevers tussen akkers soms lang stand houdt kunnen deze plaatsen ontstaan zijn uit die voormalige groeiplaatsen. Slijkgroen heeft zijn optimum op Tiengemeten in het moerasgebied aan de westzijde. Doordat dat deel regelmatig onder water staat blijft de bodem open en slikkig, wat de soort nodig heeft. C Slijkgroen (Limosella aquatica) 13

14 raai duizenguldenkruid is een pionier van relatief voedselarme gronden en heeft een open vegetatie nodig. rote groeiplaatsen liggen o.a. in de voormalige riendweipolder, die een brak karakter had en heeft al zijn de meeste zilttolerante planten daar verdwenen. De soort is steeds vaker ook buiten de duinvalleien te vinden. raai duizendguldenkruid (Centaurium pulchellum) 14

15 5 Vegetatietypen Indeling in vegetatietypen. In bijlage 4 zijn de 33 vegetatieopnamen in een tabel opgenomen en geordend. r zijn drie locale vegetatietypen onderscheiden, die voor een deel overeenkomen met de landelijke typering uit de Vegetatie van Nederland (VVN). De toedeling aan de landelijke typologie, VVN, door het programma Associa, zijn in bijlage 4 in de kolommen per vegetatieopname opgenomen. Opname 1 t/m 13 behoren tot het vegetatietype wat in grote lijnen overeenkomt met de Slijkgroenassociatie 29Aa04 van de Vegetatie van Nederland. De kenmerkende soorten zijn o.a Klein Vlooienkruid, oudknopje, Rode en Blauwe waterereprijs en natuurlijk Slijkgroen. ewone kattenstaart en Waterpeper hebben in deze lokale typologie ook hun optimum. Het lijkt er op dat Knikkend tandzaad met randbloemen, waar speciaal vegetatieopnamen van zijn gemaakt, ook tot dit vegetatietype behoort. Knikkend tandzaad zonder randbloemen komt zowel binnen als buiten dit vegetatietype voor. In opname 14 t/m 22 ontbreken de kenmerkende soorten van het type Slijkgroenassociatie. Verder zijn het overgangen naar de meer grazige vegetaties. In de opnamen van 23 t/m 33 zien we soorten die gerekend kunnen worden tot de lanshaverassociatie volgens VVN. In dit vegetatietype zijn lanshaver, Kamgras en Veldgerst te vinden, maar ook Vertakte leeuwentand en Kattendoorn. Dit vegetatietype vinden we regelmatig op de dijken. r is een subtype te onderscheiden met brakke soorten zoals Aardbeiklaver, Behaarde boterbloem en Smalbladige rolklaver. Toedeling aan habitattypen In het kader van Natura2000 zijn vegetatietypen aan habitattypen (leefomgevingen) toe te delen. 22 van de 33 opnamen zijn toe te delen aan drie habitattypen. Dertien opnamen behoren tot het habitattype 3270 Slikkige rivieroevers, een habitattype dat ook aangewezen is in het kader van Natura2000. Vijf opnamen vallen onder H6510_A lanshaverhooilanden. Als laatste zijn er 2 opnamen met brakke soorten toe te delen aan H1330-A Buitendijkse Zilte graslanden (zie tabel 10) type aantal habitattype 08Aa02 Ass Blauwe watererepijs en Waterpeper 1 H3270 Slikkige rivieroevers 29Aa01 Ass van Waterpeper en Tandzaad 3 H3270 Slikkige rivieroevers 29Aa03 Ass van anzenvoeten en Beklierde duizendknoop 1 H3270 Slikkige rivieroevers 29Aa04 Slijkgroenassociatie 8 H3270 Slikkige rivieroevers 12Ba02C Ass Moeraszoutgras en ioringras 1 12Ba03A Ass Aardbeiklaver en ioringras 1 16Bc01A lanshaverassociatie 1 16Bc01C lanshaverassociatie 4 Tabel 10: Toedeling van opnamen aan habitattypen. H1330-A Buitendijkse Zilte raslanden H1330-A Buitendijkse Zilte raslanden H6510_A lanshaverhooilanden H6510_A lanshaverhooilanden 15

16 6. Vragen uit het kamp Vanuit Natuurmonumenten werden ons enkele dilemma's in het beheer voorgelegd. 1. Het middengedeelte van Tiengemeten blijft veel natter dan ze hadden verwacht, het droogt nauwelijks op in de loop van het jaar. Hierdoor ontstaat een ander soort begroeiing en minder overgangszones. De vraag is nu of men aan het begin van de zomer water weg moet sluizen. 2. en andere belangrijke vraag is wat te doen met de Late guldenroede die de buitendijkse slikken domineert. Kant en klare antwoorden zijn niet gegeven. 1. Het afvoeren van het water in het voorjaar kan tot het gevolg hebben dat het tweede probleem verergerd. Late guldenroede doet het op drogere grond beter dan op natte plaatsen. In hoeverre het habitattype Slikkige rivieroevers zou lijden onder een verlaging van de waterstand is niet bekend. 2. Voor het terugdringen van Late guldenroede zijn enkele mogelijkheden geopperd. Variërend van het laten grazen van varkens die ook de Reuzenberenklauwen in Almere bestrijden tot het maaien van brede paden die daarna mogelijk bijgehouden kunnen worden door begrazing en betreding 7. Samenvatting en aanbevelingen In augustus 2012 was er een gecombineerd kamp van LORON en de PKN op het eiland Tiengemeten. Tijdens het kamp zijn wilde planten geïnventariseerd met behulp van streeplijsten in km-hokken, daarnaast zijn vegetatieopnames gemaakt. Voor een geselecteerde soorten zijn hectometer inventarisaties en stipkarteringen uitgevoerd. De inventarisatiegegevens uit 2012 zijn vergeleken met de gegevens van een LORON kamp uit 1998, toen er nog geen herinrichting had plaatsgevonden. De vegetatieopnames zijn gecombineerd met vegetatieopnames van een PKN excursie in De herinrichting is goed terug te zien in de vergelijking van de soorten: meer natte pioniers en waterplanten, minder bomen en struiken, veel nieuwe adventieven (door grondverzet en mogelijk ook door meer bezoekers die zaden verslepen) en een vermindering en verschuiving naar de oostpunt voor de akkeronkruiden. Het natte binnendijkse gebied heeft nu een interessante natte pionierbegroeiing, met massa's Slijkgroen (Limosella aquatica), Klein vlooienkruid (Pulicaria vulgaris) en Naaldwaterbies (leocharis acicularis). Die vegetatie is homogeen over een groot deel van het binnendijkse gebied. Zorgelijk is dat op alle drogere buitendijkse, maar ook binnendijkse plekken de Late guldenroede monoculturen vormt en bijvoorbeeld de Heemst verdringt. De aanwezige paden in het gebied blijven wel open door wandelaars en vee. Mogelijk kan de guldenroede teruggedrongen worden maaien en extra begrazingsdruk of misschien wel de inzet van varkens. Wat ook opviel is dat de typische dijkflora zoals Blauw walstro (Sherardia arvensis), Knopig doornzaad (Torilis nodosa) en evlekte rupsklaver (Medicago arabica), nog wel aanwezig is, maar dat de dijken duidelijk aan het verruigen zijn en deze soorten in de verdrukking komen. We hopen dat Natuurmonumenten door aangepaste begrazing/maaibeheer de dijkflora weer kan versterken. 16