5.4 Visie Deelgebied Noordoost 2 (Cuijk-Heusden)

Transcriptie

1 5.4 Visie Deelgebied Noordoost 2 (Cuijk-Heusden) Het gelaagd landschap van meanders en kanalen Op de hoogtekaart (fig ) is het omgekeerd landschap van hooggelegen meanders en uiterwaarden ten opzichte van de laaggelegen omgeving goed te zien. Verder inzoomend op de hoogtekaart (fig ) is de gelaagdheid in het landschap van meanders, kanalisatie en zandwinningen goed herkenbaar. Doel van de ruimtelijke visie is om de bestaande identiteit van het landschap te versterken en te verrijken door bestaande structuren (meanders, nevengeulen, microreliëf) aan te grijpen en landschappelijke contrasten te vergroten. Daartoe wordt een vergeten laag in het landschap, de genormaliseerde Maas uit het plan Lely uit 1926, opgewaardeerd en gebruikt om een belangrijk deel van de hydraulische maatregelen aan te koppelen. Deze gelaagde karakteristiek van het landschap is de basis voor de ruimtelijke visie. De karakteristieken van meanders, nevengeulen, zandwinningen en kanalisatie worden gebruikt om een robuust landschappelijk raamwerk te ontwikkelen waarin bestaande en toekomstige functies in onderlinge afstemming een plek te krijgen en onverwachte ontwikkelingen kunnen worden opgevangen. Cultuurhistorische waarden van historische waterfronten en oude forten worden daarbij versterkt door een betere beleving van de rivier. Principes voor rivierverruiming Huidige verlaagde uiterwaarden optimaliseren voor waterafvoer: extensieve weide of bloemrijk grasland Verschillende invullingen voor hoge uiterwaarden mogelijk: landbouw handhaven, natuur ontwikkelen, afgraven Oude meanders zoveel mogelijk watervoerend maken Oude nevengeulen en microreliëf handhaven en eventueel versterken Recreatieve functie plassen versterken Retentiegebieden als aparte ontwerpopgave Dijkverleggingen: waterberging combineren met agrarisch gebruik Meekoppelkansen Deze strategie levert voor dit deelgebied een aantal meekoppelkansen op: De verbetering van de situering van een aantal historische waterfronten direct aan de Maas in combinatie met lokale ontwikkelingen zoals bij: Grave (verplaatsen betonfabriek en scheepswerf i.c.m. nieuwe werf), Ravenstein (amoveren veevoederfabriek De Heus en doorstroombaar landhoofd spoorbrug: wens om de historische kern weer aan de Maas te koppelen. Heusden (Jonker Fris terrein: Meer ruimtelijke kwaliteit, uitbreiding recreantenhaven, een rode (her) ontwikkeling langs/op de dijk, meer ruimte voor de rivier, meer natuur). Den Bosch (op termijn cultureel-recreatieve ontwikkeling van fort Crèvecoeur). De verbetering van de toegankelijkheid van de Maas voor kleinschalige waterrecreatie vanuit het regionale vaarwegennetwerk (Oss/Burg. Delenkanaal, Den Bosch/ Zuid-Willemsvaart). De ontwikkeling van kleinschalige waterrecreatie (o.a. Lithoijen, Macharen, Oude Empel). Voor het bedrijfsleven levert de aanleg van rivierverruimende maatregelen mogelijk nieuwe economische activiteiten op zoals de ontwikkeling van recreatiehavens, kleinschalige verblijfsrecreatie en horeca. Lithse Ham: ter plaatse van de zandwinplassen grootschalige recreatieve ontwikkeling (hotel, bungalows, camping, jachthaven). Ontwikkeling buitendijkse natuurgebieden met extensieve recreatie, struinpaden 88

2 zandwinning zomerbed uitgegraven kanaalprofiel hoge uiterwaarden oude meander Fig Op de hoogtekaart is het omgekeerde landschap van hooggelegen meanders te zien Fig Deze 2 beelden uit het kanalisatieplan van Lely uit 1926 geven de landschappelijk impact van de kanalisatie goed weer. Fig Het gelaagde landschap is op de hoogtekaart goed herkenbaar Fig Deze montage van de kaart uit 1850 op de huidige situatie laat de riverversmalling door het aanleggen van kribben zien. Fig De waarden tussen Megen en Macharen: links hoge akkers, rechts lager gelegen weiden 89

3 Heusden, Jonker Fris terrein: grotere orientatie op de Maas en meer recreatiemogelijkheden (uitbreiding recreantenhaven, een rode ontwikkeling langs/op de dijk, meer natuur) Recratieve ontwikkeling bij nieuwe aansluiting Zuid-Willemsvaart Samenhang in natuurontwikkeling door grootschaligere ontwikkeling van meanders Lith Maren Lithse Ham, ter plaatse van de grootschalige recreatieve ontwi bungalows, camping, jachthave Het Wild Koornwaard Bokhoven Hedikhuizen Heusden Herp Recratieve ontwikkeling bij nieuwe aansluiting Zuid-Willemsvaart Oud Empel Samenhang in natuurontwikkeling door grootschaligere ontwikkeling van meanders Watervoerende meanders bieden kansen voor kleinschalige waterrecreatie: aanlegsteigers gekoppeld aan dorpjes Heusden, Jonker Fris terrein: grotere orientatie op de Recratieve ontwikkeling bij nieuwe aansluiting Maas en meer recreatiemogelijkheden (uitbreiding Zuid-Willemsvaart recreantenhaven, een rode ontwikkeling langs/op de dijk, meer natuur) naal beter op de Ravenstein komt bij uiterwaardenvergraving te verruimen weer echt aan de Maas te liggen. Oplossen van een groot hydraulisch knelpunt: aanpassen landhoofd spoorbrug, amoveren veevoederfabriek en herontwikkeling d.m.v. plan Waterfront Ravenstein Watervoerende meanders bieden kansen voor Oss via het burgermeester Dalemkanaal beter op de Lith kleinschalige waterrecreatie: aanlegsteigers Maas aansluiten door de neven arm te verruimen gekoppeld aan dorpjes en draaicirkel te verbeteren. Oss via het burgermeester Dalemkanaal beter op de Maas aansluiten door de neven arm te verruimen en draaicirkel te verbeteren. Fort Crèvecoeur: op termijn mogelijkheden voor herstel en ontwikkeling deze Samenhang van in natuurontwikkeling door Oijen plek grootschaligere ontwikkeling van meanders cultuurhistorische belangrijke in combinatie met (water) recreatie en natuurontwikkeling Den Bosch Kasteel Oijen Megen Watervoerende meanders bieden kansen voor kleinschalige waterrecreatie: aanlegsteigers gekoppeld aan dorpjes Oss via het burge Maas aansluiten en draaicirkel te v Dieden Diedense Uiterdijk Ossenkamp Hemelrijkse Waard Ravenstein komt bij uiterwaardenvergraving weer echt aan de Maas te liggen. OplossenDieze van eenlithoijen groot hydraulisch knelpunt: aanpassen landhoofd spoorbrug, amoveren veevoederfabriek en herontwikkeling d.m.v. plan Waterfront Ravenstein Ravenstein komt bij uiter weer echt aan de Maas t een groot hydraulisch kn landhoofd spoorbrug, am en herontwikkeling d.m.v Demen Macharen Oijen Ravenstein Megen Maren e meanders bieden kansen voor Oss via het burgermeester Dalemkanaal beter op de waterrecreatie: aanlegsteigers Maas aansluiten door de neven arm te verruimen Dieden n dorpjes en draaicirkel te verbeteren. Demen Uiterdijk Oijenburgermeester Dalemkanaal beter op de s bieden kansen voor Oss via het atie: aanlegsteigers Maas aansluiten door de neven arm te verruimen Megen en draaicirkel te verbeteren. Ossenkamp Kasteel Oijen Hertogswetering Hemelrijkse Waard Macharen Lith Lithoijen Huidige verlaagde uiterwaarden optimaliseren voor waterafvoer: extensieve weide of bloemrijk grasland Oss Maren Ossenkamp Kasteel Oijen Samenhang in natuurontwikkeling door Hemelrijkse Waard Ravenstein grootschaligere ontwikkeling van meanders uiting Lith Ravenstein komt bij uiterwaardenvergraving weer echt aan de Maas te liggen. Oplossen van een groot hydraulisch knelpunt: aanpassen landhoofd spoorbrug, amoveren veevoederfabriek Ravensteinen komt bij uiterwaardenvergraving herontwikkeling d.m.v. plan Waterfront Ravenstein weer echt aan de Maas te liggen. Oplossen van een grootdieden hydraulisch knelpunt: aanpassen landhoofd spoorbrug, amoveren veevoederfabriek en herontwikkeling plan Waterfront Ravenstein Diedense Uiterdijk d.m.v.demen Oijen Megen Lithoijen Ossenkamp elrijkse Waard Kasteel Oijen Ossenkamp Diedense Uiterdijk ard Macharen Heusden Ravenstein Dommel Dieden Demen Diedense Uiterdijk Koornwaard Oss Hertogswetering Het Wild Oude nevengeulen en microreliëf Oijen handhaven en eventueel versterken Oud Empel Keent Oss se van de zandwinplassen eve ontwikkeling (hotel, jachthaven). Megen Ravenstein Recreatieve functie plassen versterken Hertogswetering Ravenstein Grave Dieden Lithse Ham, ter plaatse van de zandwinplassen grootschalige recreatieve ontwikkeling (hotel, bungalows, camping, jachthaven). Diedense Uiterdijk Ossenkamp Kasteel Oijen Demen Hemelrijkse Waard Retentiegebieden als aparte ontwerpopgave Macharen Lith Hertogswetering Lithoijen Grave, ontwik woningbouw g locatie van de Verplaatsing v winterbed naa Keent Koornwaard Dijkverleggingen: waterberging combineren met agrarisch gebruik Oud Empel Fort Crèvecoeur: op termijn mogelijkheden Bokhoven Hedikhuizen voor herstel en ontwikkeling van deze cultuurhistorische belangrijke plek in combinatie Maren Oss met Herp (water) recreatie en natuurontwikkeling Keent Grave Ravenstein Hertogswetering Den Bosch Oss Dieze 90 Het Wild Ke en herontwikkeling d.m.v. plan Waterfront Ravenstein Demen Oude meanders zoveel mogelijk watervoerend maken Megen Macharen Ravenstein komt bij uiterwaardenvergraving weer echt aan de Maas te liggen. Oplossen van Dieden Hertogswetering Kasteel Oijen Watervoerende meanders bieden kansen voor Oss via het burgermeester Dalemkanaal beter op de Het Wild Lithse Ham, ter plaatse van de zandwinplassen kleinschalige waterrecreatie: aanlegsteigers Maas aansluiten door de neven arm te verruimen recreatieve ontwikkelingen (hotel, gekoppeld aan dorpjes draaicirkel te verbeteren. een groot hydraulisch knelpunt: aanpassen Verschillende invullingen voorgrootschalige hoge uiterwaarden afgraven bungalows, camping, jachthaven). mogelijk: landbouw handhaven, natuur ontwikkelen, landhoofd spoorbrug, amoveren veevoederfabriek Macharen Graafsche Raam Keent Fort Crèvecoeur: op termijn mogelijkheden Grave, ontwikkeling van het waterfront: voor herstel en ontwikkeling van deze Grave woningbouw georiënteerd op het water op de cultuurhistorische belangrijke plek in Oss combinatie locatie van de haven en voormalige betonfabriek. met (water) recreatie en natuurontwikkeling Verplaatsing van de scheepswerf binnen het Lithse Ham, ter plaatse van de zandwinplassen Grave Graafsche Raam Keent

4 Watervoerende meanders bieden kansen voor kleinschalige waterrecreatie: aanlegsteigers gekoppeld aan dorpjes Oss via het burgermeester Dalemkanaal beter op de Maas aansluiten door de neven arm te verruimen en draaicirkel te verbeteren. Ravenstein komt bij uiterwaardenvergraving weer echt aan de Maas te liggen. Oplossen van een groot hydraulisch knelpunt: aanpassen landhoofd spoorbrug, amoveren veevoederfabriek en herontwikkeling d.m.v. plan Waterfront Ravenstein Oijen Megen Dieden Kasteel Oijen Ossenkamp Diedense Uiterdijk Demen Hemelrijkse Waard Lithoijen Macharen Ravenstein Hertogswetering Oss zandwinplassen kkeling (hotel, n). Keent Grave Grave, ontwikkeling van het waterfront: woningbouw georiënteerd op het water op de locatie van de haven en voormalige betonfabriek. Verplaatsing van de scheepswerf binnen het winterbed naar landhoofd Maasbrug. Graafsche Raam Principeprofiel voor de Maas: hoge en lage uiterwaarden begrensd door nieuwe bakenbomen Principe profiel voor de meanders: ruimte voor verschillende functies Verlaging van de lage uiterwaarden als hoofdmaatregel accent op natuur en recreatie nieuwe bakenbomen op de overgang van lage en hoge uitwerwaarden accent op landbouw en recreatie fig Visie en leidende principes Ruimte Voor De Rivier Plus deelgebied Noordoost 2 91

5 Beoordeling maatregelenpakket en voorstellen voor nieuwe maatregelen Er ligt nog een belangrijk vraagstuk betreffende de inrichting en De kaart hiernaast laat een overzicht zien van de voorstellen rond Grave. Ook aan Gelderse zijde, waar vraagtekens gezet voor aangepaste en nieuwe maatregelen. In bijlage 2, paragraaf worden bij het voorgestelde retentiegebied ten noorden van 2.8, zijn de voorstellen op gedetailleerde kaarten opgenomen, Overasselt. Een mogelijk te onderzoeken alternatief hiervoor is in overzichtstabellen geplaatst en zijn de hydraulische effecten de laagte ten zuiden van Hernen. voor zover mogelijk in kaart gebracht. Ook het Gelderse deel van De voorstellen van DPR zijn nog zeer abstract. Voorgesteld wordt de Maas is hierin meegenomen. Naast buitendijkse maatregelen om in een volgende fase hier nader ontwerpend onderzoek naar gaat het hierbij om dijkverleggingen en retentiegebieden. te doen. Het doel is om geredeneerd vanuit de visie de rivierverruimende Met de nodige aandacht voor een goede inpassing kunnen de maatregelen van DPR in te zetten om het contrast tussen dijkverleggingen die onderdeel van de strategie uitmaken tot Maasoevers, meanders en zandwinningen te vergroten. Hierbij landschappelijke vernieuwing komen (zie beschrijving plan deel worden belangrijke nuances in het landschap zoals aanwezige Bergsche Maas). nevengeulen en microreliëf bewaard. Over het algemeen kunnen de door DPR voorgestelde maatregelen beter dan nu worden afgestemd op het deze gelaagdheid. 92 exacte locatie van retentiegebieden in huidig binnendijks gebied

6 maatregelen blokkendoos 1. dijkverlegging Kraaijenbergse plassen (IVM) 12. nevengeul Gouden Ham (IVM) 23. verwijderen knelpunt A2 en spoorbrug Hedel (IVM) 34. Koornwaard, nevengeul (nieuw) retentie 2. weerdverlaging tjaject 7 (IVM) 13. natuurvriendelijke oevers Maasbommel (QS) 24. natuurvriendelijke oevers Henriette Waard (QS) 35. Drielsche Uiterwaarden, nevengeul (nieuw) dijkverlegging 3. zomerbedverdieping traject 7 (IVM) 14. nevengeul Hemelrijkse waard (IVM) 25. dijkverlegging bij Hedel (IVM) 36. Hedelse Waard, nevengeul en verwijderen knelpunt A2/spoorbrug (nieuw) uiterwaardeproject dijkverlegging Overasselt (IVM) 15. uiterwaardeproject Hemelrijkse waard (QS) 26. Bokhovense overlaat Heusden (IVM) 37. Hoogwatergeul Hedel retentie Kraaijenbergse plassen (IVM) langetermijnreserveringen (PKB4, IVM2, RVR+) 16. nevengeul Lithse Ham (rivierverkorting) (IVM). Aanvullende vergraving uiterwaarden (QS) (nieuw) 38. Dijkverlegging tussen Kerkdriel en Hedel (nieuw) 6. retentie NO Grave (IVM) 17. Groene rivier bij Alem (IVM) 28. Nevengeul Batenburg (nieuw) 39. Verbeteren doorstroming zandmeren (nieuw) 7. retentie Keent binnendijks (IVM) 18. dijkverlegging Alem (IVM) 29. Bypass Niftrik 40. Dijkverlegging tegenover Alem (nieuw) 8. uiterwaardeproject Keent (QS) 19. weerdverlaging traject 8 (IVM) 30. Diedense Uiterdijk, nevengeul in oude meander (nieuw) 41. X 9. nevengeul Keent-Loonse waard (IVM) 20. zomerbedverbreding traject 8 (IVM) 31. De Waarden, nevengeul in oude meander (nieuw) 42. X 10. nadere uitwerking rivierengebied, uiterwaarde (QS) 21. uiterwaardeproject Koornswaard(QS) 32. Hemelrijkse Waard, nevengeul in oude meander (nieuw) 43. Retentie ten noordwesten van Wijchen (nieuw) 11. nevengeul Diedense uiterdijk (IVM) 22. natuurvriendelijk oevers Empelse Waard (QS) 33. Moordhuizen, nevengeul in oude meander (nieuw) 44. Verwijderen knelpunt spoorbrug Ravenstein (nieuw) zomerbedmaatregel nevengeul/ hoogwatergeul hydraulisch obstakel natuurvriendelijke oever maatregelen vanuit de visie contour t.b.v. vergraven uiterwaarden op basis van profiel gekanaliseerde Maas aanvullende ruimte voor vergraving uiterwaarden op basis van van visie goede maatregel aanvullende ruimte voor vergraving uiterwaarden op basis van oude meanders aanpassing gewenst ongewenste maatregel voorstel voor nieuwe maatregel fig Visie en leidende principes Ruimte Voor De Rivier Plus deelgebied Noordoost 2 93

7 5.5 Visie Deelgebied West Boven Merwede (Woudrichem-Werkendam) Nevengeulen en vestingwerken Op de hoogtekaart (fig ) is veel microreliëf, en zijn restanten van nevengeulen en overgangen land-water te zien. De vergelijking van de luchtfoto van de huidige situatie met een oude kaart laat zien dat de rivier vroeger meer ruimte had en dat de historische kernen meer contact hadden met het water en met elkaar. In de ruimtelijke visie wordt de bestaande identiteit verrijkt door voort te bouwen op bestaande landschappelijke waarden en op het bestaande patroon van nevengeulen. Zo ontstaat een nieuw dynamisch en kleinschalig waterlandschap met kansen voor natuur en waterrecreatie, waarin de cultuurhistorische waterfronten beter contact met het water krijgen. Het ensemble van vestingwerken van Gorinchem, Woudrichem en slot Loevestein wordt beter zichtbaar. Principes voor rivierverruiming Nevengeulen/ hoogwatergeulen in natuurlijke laagten sluiten aan op het identiteit krekenlandschap van de Biesbosch Historische kernen en forten komen prominenter aan het water te liggen Integraal versterken van natuur en recreatie, scheiden van beroeps- en recreatievaart mogelijk 94

8 Fig Op de hoogtekaart is veel microreliëf en zijn restanten van nevengeulen te zien Fig Vergelijking van de luchtfoto van de huidige situatie en een oude kaart laat zien dat de rivier vroeger meer ruimte had en dat de historische kernen meer contact hadden met het water en met elkaar Fig Visieschets: zichtbaar maken van het geulenstelsel en het ensemble van vestingwerken weer herkenbaar maken Fig Referentie voor het landschap van nevengeulen en droogvallende platen 95

9 Meekoppelkansen Deze strategie levert voor dit deelgebied een aantal meekoppelkansen op. De nieuwe watervoerende nevengeulen kunnen wellicht ingericht worden voor gebruik door de recreatievaart, zodat beroeps- en recreatievaart in dit krappe deel van de Merwedes gescheiden kunnen worden. Deze nevengeulen bieden ook kansen voor de aanleg van nieuwe kleinschalige recreatiehavens, bijvoorbeeld bij Sleeuwijk. Daarnaast is er door de zuidelijke verplaatsing van de Biesboschsluis ruimte voor een nieuw buitendijks bedrijventerrein ten zuiden van Werkendam. Dit geeft een economische impuls aan een grotere regio. Beoordeling maatregelenpakket en voorstellen voor nieuwe maatregelen De kaart hiernaast laat een overzicht zien van de voorstellen voor aangepaste en nieuwe maatregelen. In bijlage 2 zijn de voorstellen op gedetailleerde kaarten opgenomen, in overzichtstabellen geplaatst en zijn de hydraulische effecten voor zover mogelijk in kaart gebracht. Over het algemeen kunnen maatregelen beter worden afgestemd op het microreliëf en de (al vaak aanwezige) nevengeulen. De nevengeulen zijn de basis voor het beoordelen van het maatregelpakket. Door maatregelen van DPR slim te combineren ontstaan grootschaliger landschappelijke ingrepen, zoals aan de oostkant van Gorinchem en ten noorden van Sleeuwijk. Door de zuidelijke verplaatsing van de Biesboschsluis ontstaat er een extra instroom-opening voor de Noordwaard. maatregelen blokkendoos retentie dijkverlegging uiterwaardeproject zomerbedmaatregel nevengeul/ hoogwatergeul hydraulisch obstakel RVR + rivierveruiming in winterbed dijkverlegging goede maatregel aanpassing gewenst ongewenste maatregel voorstel voor nieuwe maatregel vanuit bestaande plannen 8. Munnikenland verbinding geulen 9. Heufterrein Vuren (blauw) (WaalWeelde) 10. Dalemsche Waard (Hondswaard) 11. Zomerbedverdieping Bovenmerwede (PKB) 12. Zomerbedverdieping Nieuwe Merwede (PKB) 13. Bypass Steurgat (PKB) 14. Variant voor Land van Heusden en Altena (PKB) 15. Variant voor Land van Heusden en Altena (PKB) 16. De Waarden 17. Nieuwe nevengeul Sleeuwijk (nieuw) 18. Nieuwe nevengeul Gorinchem 1 (nieuw) 19. Nieuwe nevengeul Gorinchem 2 (nieuw) 20. Nieuwe nevengeul Avelingen (nieuw) 21. Nieuwe nevengeul Werkendam (nieuw) 22. Nieuwe nevengeul Vuren (nieuw) 23. Uiterwaardevergraving Overdiepse polder (nieuw) 1N. Uiterwaardenvergraving 2N. Zomerbedverdieping 3N. Hydraulisch opstakel brug A Zuidoever 4N. Verplaatsen sluis Werkendam 5N. Optimalisatie bestaande geul 6N. Verlagen uiterwaarden / verlagen langsdammen 7N. Verlagen langsdammen 8N. Dwarsdammen haveningang 16N. Geul graven 1NN. Uiterwaardevergraving Overdiepse polder 96

10 Werkendam, dempen buitendijks havengebied: Rivierbedcompensatie ter plaatse van De Kloppenwaard Recreatieve nevengeul, combinatie met jachthaven en Waterpoort Bij verbreding A obstakel kunstwerk opheffen Strandjes en vluchthaven Heus Maas recre dijk, m Ontwikkelen nieuwe natte natuur, behouden bestaande waardevolle gebieden, dijkverplaatsing richting oosten Munnikenland wordt uitgevoerd Sleeuwijk Slot Loevestein Woudrichem Werkendam Fort Steurgat Rijswijk extra instroom opening Noordwaard Verplaatsen sluis, ruimte voor een nieuw buitendijks Recreatieve nevengeul, Werkendam, dempen buitendijks bedrijventerrein havengebied: Rivierbedcompensatie combinatie met jachthaven en Waterpoort ter plaatse van De Kloppenwaard Bij verbreding A Strandjes en obstakel kunstwerk vluchthaven opheffen Waardevol Ooibosje bewaren Heusden, Jonker Fris terrein: grotere orientatie op de Maas en meer recreatiemogelijkheden (uitbreiding recreantenhaven, een rode ontwikkeling langs/op de dijk, meer natuur) Recreatieve vaarroute, Sleeuwijk bereikbaar, Heusden, Jonker Frisnieuwe terrein:natte grotere orientatie op de Ontwikkelen natuur, behouden Alm aanlegplaats voor bootjes Maas en meer recreatiemogelijkheden (uitbreiding Bij verbreding A Strandjes en obstakel kunstwerk vluchthaven opheffen Ontwikkelen nieuwe natte natuur, behouden bestaande waardevolle gebieden, dijkverplaatsing richting oosten Munnikenland wordt uitgevoerd bestaande waardevolle gebieden, recreantenhaven, een rode ontwikkeling dijkverplaatsing richting oosten langs/op de dijk, meer natuur) Munnikenland wordt uitgevoerd Sleeuwijk Slot Loevestein Heusden, Jonker Fris terrein: grotere orientatie op de Woudrichem Nevengeulen/ hoogwatergeulen in natuurlijke laagten sluiten aanmaas op enhetmeer identiteit recreatiemogelijkheden (uitbreiding recreantenhaven, een rode ontwikkeling langs/op de Slotvan Loevestein krekenlandschap de Biesbosch Strandjes en Werkendam Ontwikkelen nieuwe natte natuur, behouden dijk, meer natuur) Sleeuwijk Bij verbreding A obstakel kunstwerk opheffen Woudrichem vluchthaven Fort Steurgat bestaande waardevolle gebieden, dijkverplaatsing richting oosten Munnikenland wordt uitgevoerd Historische kernen en forten komen prominenter aan het water te Rijswijk liggen extra instroom opening Noordwaard Rijswijk uitbreiding buitendjks haven- en industriegebied Giessen Hank Genderen Integraal versterken van natuur en recreatie, scheiden van beroeps- en recreatievaart mogelijk Waardevol Ooibosje Recreatieve vaarroute, Verplaatsen sluis, ruimte voor een nieuw buitendijks Sleeuwijk bedrijventerrein bosje Recreatieve vaarroute, Woudrichem Sleeuwijk bereikbaar, aanlegplaats voor bootjes Alm e Giessen Giessen bewaren Sleeuwijk bereikbaar, aanlegplaats voor bootjes Alm Slot Loevestein He Dussen Meeuwen Oude Maasje Drongelen Rijswijk Giessen Fort Lunette Geertruidenberg Recreatieve vaarroute, Sleeuwijk bereikbaar, aanlegplaats voor bootjes Alm uitbreiding buitendjks haven- en industriegebied Hank Genderen uitbreiding buitendjks havendussenen industriegebied Heusden Genderen Herp Meeuwen Heusden Donge Dussen Herp Meeuwen Oude Maasje 20 6N 5N 18 3N Drongelen Geertruidenberg Drongelen 11. Oude Maasje 7N 5N uitbreiding buitendjks haven- en industriegebied 21 Fort Lunette N Genderen Heusden Dussen Herp Meeuwen 4N Donge 12. Oude Maasje Drongelen Fig Visiekaart Ruimte Voor De Rivieren Plus Boven Merwede Fig Voorstel aangepaste maatregelen 97

11 5.6 Deelgebied West Bergsche Maas Het kanaal en de terpen van de Bergsche Maas De hoogtekaart laat zien hoe de Bergsche Maas als een autonome lijn in het landschap ligt. De foto toont het monotone landschap van het kanaal. De bestaande landschappelijke identiteit van het kanaal wordt door de vergraving van de lage uiterwaarden versterkt maar ook interessanter gemaakt. Daarnaast wordt een nieuwe laag aan het landschap toegevoegd door een tweetal dijkverleggingen, ten zuiden van Dussen en ten westen van Drongelen, op een vergelijkbare manier in te richten. De Overdiepse polder is hiervoor het vertrekpunt. Het gaat hierbij onder andere om het behoud agrarisch gebruik, het toevoegen van recreatieve waarde en eventueel het plaatsen van nieuwe boerderijen op terpen aan de dijk. Weerdverlaging en buitendijkse landbouw worden zo ingezet om het landschap interessanter te maken en meer gebruiksmogelijkheden te bieden. 98

12 Fig De hoogtekaart laat zien dat de Bergsche Maas autonoom in het landschap ligt Fig Op de historische kaart is te zien hoe het riviersysteem systeem eind 19e eeuw is aangepast Fig Visie schets: weerdverlaging en buitendijkse landbouw met terpen inzetten om landschap interessanter te maken en meer gebruiksmogelijkheden te bieden. Fig Foto van het monotone landschap van de Bergsche Maas 99

13 Principes voor rivierverruiming Kanaaluiterwaarden optimaliseren voor waterafvoer: extensieve weide of bloemrijk grasland Integrale ontwikkeling van landbouw en waterberging zoals in de Overdiepse polder, boerderijen en/of woningen op terpen Dijkverlegging voor vergroting van het winterbed Meekoppelkansen Een mogelijke meekoppelkans is een verdere uitbreiding van het buitendijkse haven- en industrieterrein bij Waalwijk. Daarnaast ontstaat er nieuwe natuur in de buitendijkse landbouwgebieden. Beoordeling maatregelenpakket en voorstellen voor nieuwe maatregelen De kaart hiernaast laat een overzicht zien van de voorstellen voor aangepaste en nieuwe maatregelen. In bijlage 2.9 zijn de voorstellen op gedetailleerde kaarten opgenomen, in overzichtstabellen geplaatst en zijn de hydraulische effecten voor zover mogelijk in kaart gebracht. De maatregelen worden ingezet om de identiteit van de Bergsche Maas te versterken. Een belangrijke aanvulling is een doorlopende weerdverlaging aan de zuidoever. maatregelen blokkendoos retentie dijkverlegging uiterwaardeproject zomerbedmaatregel nevengeul/ hoogwatergeul hydraulisch obstakel RVR + rivierveruiming in winterbed dijkverlegging goede maatregel aanpassing gewenst ongewenste maatregel voorstel voor nieuwe maatregel vanuit bestaande plannen 8. Munnikenland verbinding geulen 9. Heufterrein Vuren (blauw) (WaalWeelde) 10. Dalemsche Waard (Hondswaard) 11. Zomerbedverdieping Bovenmerwede (PKB) 12. Zomerbedverdieping Nieuwe Merwede (PKB) 13. Bypass Steurgat (PKB) 14. Variant voor Land van Heusden en Altena (PKB) 15. Variant voor Land van Heusden en Altena (PKB) 16. De Waarden 17. Nieuwe nevengeul Sleeuwijk (nieuw) 18. Nieuwe nevengeul Gorinchem 1 (nieuw) 19. Nieuwe nevengeul Gorinchem 2 (nieuw) 20. Nieuwe nevengeul Avelingen (nieuw) 21. Nieuwe nevengeul Werkendam (nieuw) 22. Nieuwe nevengeul Vuren (nieuw) 23. Uiterwaardevergraving Overdiepse polder (nieuw) 1N. Uiterwaardenvergraving 2N. Zomerbedverdieping 3N. Hydraulisch opstakel brug A Zuidoever 4N. Verplaatsen sluis Werkendam 5N. Optimalisatie bestaande geul 6N. Verlagen uiterwaarden / verlagen langsdammen 7N. Verlagen langsdammen 8N. Dwarsdammen haveningang 16N. Geul graven 1NN. Uiterwaardevergraving Overdiepse polder 100

14 aanlegplaats voor bootjes Alm bedrijventerrein richem Rijswijk Slot Loevestein Giessen Rijswijk oute, aar, bootjes Alm Rijswijk jes Alm Giessen Giessen W1A uitbreiding buitendjks haven- en industriegebied Genderen Hank He Dussen Meeuwen Oude Maasje Drongelen Geertruidenberg Fort Lunette uitbreiding buitendjks haven- en industriegebied Genderen Heusden uitbreiding buitendjks haven- en industriegebied Meeuwen Herp Donge Genderen Meeuwen Heusden uitbreiding buitendjks OudehavenMaasjeen industriegebied Herp Genderen Drongelen Heusden 20 6N 5N Kanaaluiterwaarden optimaliseren voor waterafvoer: extensieve weide of bloemrijk grasland Herp 11. Oude Maasje en 18 3N 7N 5N Drongelen N 9. Integrale ontwikkeling van landbouw en waterberging zoals in de Overdiepse polder, boerderijen en/of woningen op terpen Oude Maasje Dijkverlegging Drongelen voor vergroting van het winterbed 4N uiterwaard vergraving verlegde dijk 15 1N N 3N 1NN 2N 16 13N 1N Fig Visiekaart Ruimte Voor De Rivieren Plus Bergsche Maas Fig Dijkverlegging en uiterwaardeverlaging als hoofdmaatregel Fig Voorstel aanpassing maatregelen 101

15 5.7 Effectbepaling Strategie Ruimte Voor De Rivieren Plus Inleiding In het coördinatieoverleg regioproces is afgesproken om het aantal parameters ten opzichte van de vergelijkingssystematiek te reduceren voor de fase van kansrijke strategieën. In het coördinatorenoverleg van 25 september 2012 zijn daar afspraken over gemaakt. Er zijn verschillende niveaus van effectbepaling. Het laagste niveau is maatregel/dijkvak, maar voor DP-2014 is het niveau van een riviertak relevant. In deze rapportage zijn daarom per strategie per deelgebied de effecten bepaald. Dat gebeurd voor de volgende aspecten: Ruimtelijke kwaliteit Invloed op bestaande identiteiten Landschappelijke waarde Cultuurhistorische waarde Ontwikkeling nieuwe identiteiten Landbouw Areaal Schade/gebruiksbeperking Natuur Areaal Schade Nieuwe waarden Leefbaarheid dorpen en steden Kansen en meekoppelen Bedrijfsleven Recreatie Meekoppelen van bestaande ontwikkelingen Meekoppelen met EHS-realisatieplannen Strategie Ruimte Voor De Rivieren Plus Algemeen De Strategie Ruimte Voor De Rivieren Plus biedt mogelijkheden voor het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit van het rivierenlandschap. Dit is mogelijk door bestaande landschappelijke kenmerken zoals oude meanders en microreliëf te behouden en hierop voort te bouwen zonder al te veel concessies te doen aan de hydraulische effectiviteit van maatregelen. Daarnaast worden er in grote delen van het gebied nieuwe elementen aan het landschap toegevoegd, soms door vergeten lagen in het landschap beter zichtbaar te maken (oude nevengeulen, profielen van genormaliseerde delen), soms door een nieuwe laag toe te voegen (buitendijkse landbouw en recreatie). Zo ontstaat er een landschappelijk raamwerk waarin naast rivierkundige maatregelen er ontwikkelmogelijkheden voor recreatie en natuur (o.a. EHS in de uiterwaarden) ontstaan. De landbouw doet in deze strategie buitendijks een stap terug langs de Maas. Uitvoering van deze strategie brengt veel grondverzet met zich mee. Dit levert verschillende soorten specie op (klei, grond, zand). Deelgebied Noordoost 1 (Boxmeer Cuijk) Ruimtelijke kwaliteit Bestaande identiteiten en landschappelijke waarden worden versterkt, er wordt gebruik gemaakt van bestaand microreliëf en het Maasheggenlandschap wordt deels aangetast door het graven van geulen maar kan op andere plekken worden hersteld en uitgebreid. Landschappelijke contrasten worden vergroot waardoor de situering aan de Maas van belangrijke cultuurhistorische plekken zoals Kasteel Huis Heijen en Genneperhuis worden versterkt. Landbouw Er wordt areaal ingeleverd, vooral op het gebied van het Noordland en het Zuidereiland. De bedrijfsvoering kan beperkingen ondervinden op plaatsen waar hoogwatergeulen komen. Leefbaarheid In directe zin geen aantasting, in indirecte zin een verbetering. Natuur Het areaal breidt uit. Er onstaan nieuwe natuurgebieden, vooral op het Noordland en het Zuidereiland. Er treedt op enkele plekken mogelijk verdroging op. Tegelijkertijd ontstaan er nieuwe gradiënten en in de hoogwatergeulen is de ontwikkeling van pionierssoorten mogelijk. Kansen en meekoppelen Deze strategie levert voor dit deelgebied een aantal meekoppelkansen op: De samenhang in het Maasheggengebied kan worden vergroot door op een aantal plekken nieuwe hagen te planten (tussen Katwijk en klooster Sint Agatha, en tussen Zuidereiland en de 102

16 Vortumse Bergjes). De landschappelijke en recreatieve waarde wordt hierdoor vergroot. Bestaande laagtes worden onderdeel van een groter geheel, zo wordt een gedeelte van de Sint Jansbeek onderdeel van het nieuwe nevengeulensysteem. Er zijn kansen voor kleinschalige waterrecreatie. Zo is er een mogelijkheid voor een kleinschalige recreatie haven bij Groeningen. Deelgebied Noordoost 2 (Cuijk Waalwijk) Ruimtelijke kwaliteit De bestaande identiteit van het landschap wordt versterkt door bestaande structuren (meanders, nevengeulen, microreliëf) te versterken en landschappelijke contrasten te vergroten. Daarnaast wordt een vergeten laag in het landschap, de genormaliseerde Maas, opgewaardeerd en gebruikt om een groot deel van de hydraulische maatregelen aan te koppelen. Cultuurhistorische waarde van enkele historische waterfronten en oude forten wordt versterkt door een directere positionering aan het Maaslandschap. Er ligt nog een belangrijk vraagstuk betreffende de inrichting van retentiegebieden in huidig binnendijks gebied rond Grave (ook aan Gelderse zijde). Met de nodige aandacht voor een goede inpassing kunnen de dijkverleggingen die onderdeel van de strategie uitmaken (Heumen, Kraaienbergse Plassen, Overasselt, Moordhuizen, Alem, Hedel, Bokhoven-Heusden) tot landschappelijke vernieuwing komen. Landbouw Er wordt areaal ingeleverd, voornamelijk direct langs de rivier, in de lager gelegen uiterwaarden. De bedrijfsvoering kan beperkingen ondervinden op plaatsen waar hoogwatergeulen komen. Natuur Het areaal breidt zich uit. Er zijn kansen bij de inrichting van meanders, verlaagde uiterwaarden en nevengeulen en ook kansen voor een aaneengesloten systeem van natuurgebieden. Daar is wel een aanvullende visie op natuurontwikkeling voor nodig. Er treedt op enkele plekken mogelijk verdroging op. Tegelijkertijd ontstaan er nieuwe gradiënten en in de hoogwatergeulen is de ontwikkeling van pionierssoorten mogelijk. Daarnaast bieden de verlaagde uiterwaarden langs de Maas kansen voor bloemrijk grasland. Leefbaarheid dorpen en steden De ontwikkeling van de historische waterfronten kan een nieuwe impuls betekenen. De uitvoering van deze strategie is niet of minder van invloed op de leefbaarheid (dit in tegenstelling tot die van de dijken). In indirecte zin neemt deze toe door een kwaliteitsimpuls op het gebied van landschap en natuur. Kansen en meekoppelen Deze strategie levert voor dit deelgebied een aantal meekoppelkansen op: De verbetering van de situering van een aantal historische waterfronten direct aan de Maas in combinatie met lokale ontwikkelingen zoals bij Grave, Ravenstein, Heusden en Den Bosch (Crèvecoeur). De verbetering van de toegankelijkheid van de Maas voor kleinschalige waterrecreatie vanuit het regionale vaarwegennetwerk (Oss/Burg. Delenkanaal, Den Bosch/Zuid- Willemsvaart). De ontwikkeling van kleinschalige waterrecreatie (o.a. Lithoijen, Macharen, Oude Empel) Voor het bedrijfsleven levert de aanleg van rivierverruimende maatregelen mogelijk nieuwe economische activiteiten op zoals de ontwikkeling van recreatiehavens, kleinschalige verblijfsrecreatie en horeca. Deelgebied West (Boven Merwede) Ruimtelijke kwaliteit De bestaande identiteit wordt verrijkt door voort te bouwen op bestaande landschappelijke waarden en door het bestaande patroon van nevengeulen als kapstok te gebruiken voor een nieuw dynamisch waterlandschap met meer recreatieve mogelijkheden en een rijkere natuur, waarbij enkele cultuurhistorische waterfronten (b.v. Gorinchem) mogelijk markanter aan het water komen te liggen. Landbouw Een relatief klein areaal wordt ingeleverd, er vindt nu nauwelijks landbouw plaats (er is wat grasland). 103

17 Natuur Een groot deel van het buitendijks gebied valt onder de EHS, door de aanleg van meestromende geulen veranderd de invulling. Er ontstaan meer mogelijkheden voor gradiënten. Leefbaarheid dorpen en steden De ontwikkeling van de historische waterfronten kan een nieuwe impuls betekenen. Kansen en meekoppelen Deze strategie levert voor dit deelgebied een aantal meekoppelkansen op. De watervoerende nevengeulen kunnen gebruikt worden voor de recreatievaart, zodat er de mogelijkheid ontstaat de beroeps- en recreatievaart in dit krappe deel van de te scheiden. Deze nevengeulen bieden ook kansen voor de aanleg van nieuwe kleinschalige recreatiehavens, bijvoorbeeld bij Sleeuwijk. Daarnaast is er door de zuidelijke verplaatsing van de Biesboschsluis ruimte voor natte bedrijven op een nieuw buitendijks bedrijventerrein ten zuiden van Werkendam. De goede ontsluiting en bereikbaarheid door de buitendijkse ligging is een groot voordeel. Deelgebied West (Bergsche Maas) Ruimtelijke kwaliteit De bestaande landschappelijke identiteit van de kanaalstructuur wordt door de vergraving van de lage uiterwaarden versterkt. Daarnaast wordt een nieuwe laag aan het landschap toegevoegd door een tweetal dijkverleggingen (ten zuiden van Dussen, ten westen van Drongelen) op een vergelijkbare manier in te richten. De Overdiepse polder is hiervoor het vertrekpunt (behoud agrarisch gebruik, boerderijen op terpen aan de dijk). Landbouw Als gevolg van uiterwaardvergravingen vermindert het areaal landbouw gebied. Daarnaast komen delen van het areaal buitendijks te liggen. Dit kan beperkingen opleveren voor de bedrijfsvoering. Kansen en meekoppelen Een mogelijke meekoppelkans is de ontwikkeling van een buitendijkse haventerrein bij Waalwijk. Daarnaast ontstaan er nieuwe recreatieve mogelijkheden in de buitendijkse landbouwgebieden. Type Ruimtelijke kwaliteit rheid Landbouw Natuur dorpen Kansen en meekoppelen en steden Invloed op bestaande Landschappelijke waarde Cultuurhistorische waarde Ontwikkeling nieuwe Areaal Schade Areaal Schade Nieuwe waarden RvdR Noordoost o o + o RvdR Noordoost o/ o + o o RvdR West 1 - Boven Merwede ** -/+ -/+ o/+ + o o - o + o + o/+ o/+ RvdR West 1 - Bergsche Maas + + o o/+ o o/+ o + o o * de uitvoering van werken wordt in beide strategieën als een plus gezien (maar is daarmee niet onderscheidend) ** scores zijn a ankelijk van het uit te voeren maatregelenpakket (in deze tabel is uitgegaan van maximaal pakket aan buitendijkse maatregelen) Kansen Bedrijfsleven * Kansen Recr Meekoppelen met bestaande ontwikkelingen 104 fig. 5.7 Overzicht effecten strategie Ruimte Voor De Rivier Plus

18 105