Donderdag 10 november 2011 Toespraak van JOKE SCHAUVLIEGE VLAAMS MINISTER VAN LEEFMILIEU, NATUUR EN CULTUUR CIW-Congres Watertoets - Lamot, Mechelen

Transcriptie

1 Donderdag 10 november 2011 Toespraak van JOKE SCHAUVLIEGE VLAAMS MINISTER VAN LEEFMILIEU, NATUUR EN CULTUUR CIW-Congres Watertoets - Lamot, Mechelen Dames en heren, Beste aanwezigen, Vandaag, een jaar geleden, werd Vlaanderen getroffen door zware overstromingen. Waterlopen overschreden hun historisch maximale peilen van de voorbije decennia, met het gekende leed en ellende. Maar, tijdige waarschuwingen en de inzet van de hulpdiensten en de waterbeheerders kon op tal van plaatsen erger voorkomen. De Vlaamse Regering en het Vlaams Parlement zochten naar oorzaken en oplossingen. Een opgemerkt initiatief was de 1

2 watertoets. Een instrument om alle mogelijke schadelijke effecten op het oppervlaktewater en het grondwater te beoordelen. Sommigen voerden de watertoets op als de ultieme remedie tegen overstromingsproblemen. Als er dan toch nog schade optreedt, dan is dat het gevolg van een slechte toepassing van de watertoets. Die indruk is juist, en ook weer niet juist. Overstromingen zijn een natuurlijk fenomeen. En we hoeven ons geen illusies te maken, we zullen ze altijd blijven meemaken. Door de klimaatverandering wellicht nog meer dan ons lief is. Overstromingen veroorzaken schade, vooral dáár waar in het verleden in de laagstgelegen plekken werd gebouwd. Economisch waren dit als kruispunten van waterwegen ook de interessantste plaatsen voor vestiging van steden. De watertoets kan die schade niet meer verhinderen, daarvoor zijn andere maatregelen nodig. Een overzicht van die maatregelen vindt u in het globale evaluatiedocument dat de Coördinatiecommissie Integraal 2

3 Waterbeleid na de overstromingen opmaakte. Er is een arsenaal van acties nodig dat inspeelt op de preventie van wateroverlast, de bescherming tegen waterschade, en de paraatheid in crisisomstandigheden. Alleen door op al deze fronten te werken kunnen we de risico s en de schade beperken. Preventie begint bij bewustmaking. Vandaag wordt u een campagne met een publicatie (de brochure Waterveilig bouwen en wonen te vinden op en een webtoepassing voorgesteld om die bewustwording bij de burger te vergroten. We moeten ook nieuwe schade vermijden. Daarvoor hebben we de watertoets en andere instrumenten nodig om meer garantie te bieden op voldoende ruimte voor water, en een ruimtelijke ordening die rekening houdt met het watersysteem. Voor de strijd tegen korte, felle zomerstormen die zorgen voor modderstromen en overbelaste riolen, zijn brongerichte maatregelen nodig. Het belang van hergebruik, infiltratie, buffering 3

4 en vertraagde afvoer van regenwater kan niet genoeg worden benadrukt. Maatregelen die daarop inspelen zijn voor de particulier al verplicht op basis van de gewestelijke stedenbouwkundige hemelwaterverordening en voor de overheid op basis van de code van goede praktijk voor de aanleg van rioolstelsels. Die regelgeving wordt momenteel herzien om nog beter in te spelen op de problemen van verdroging en wateroverlast. Ook erosiebestrijding en herwaardering van grachten moeten onverminderd gestimuleerd worden. Bij langdurige neerslag volstaan die brongerichte maatregelen niet. Hier moeten we ruimte voor water vrijwaren in nog niet bebouwde valleigebieden, en gebouwen en infrastructuur die daar in het verleden werden gebouwd, beschermen. Vlaanderen heeft nood aan bijkomende overstromingsgebieden om piekdebieten te kunnen opvangen. Nieuwe en sterkere instrumenten 4

5 moeten de inname van deze gebieden door nieuwe bebouwing beletten. Dames en heren, De watermiserie van 2010 mag ons niet doen vergeten dat de vele investeringen van de waterbeheerders in waterbouwkundige infrastructuur en in het onderhoud van de waterlopen erger hebben voorkomen. Bovendien bevattten het geactualiseerde Sigmaplan, de bekkenbeheerplannen en de stroomgebiedbeheerplannen heel wat nieuwe projecten om het water veilig af te voeren, het overstromingswater tijdelijk te bergen en de bebouwing langs het water te beschermen. Om deze werken versneld uit te voeren heb ik in de begroting miljoen euro extra vrijgemaakt voor nieuwe investeringen voor o.m. de ruiming van waterlopen én erosiebestrijding. 5

6 Sommige weersomstandigheden zijn evenwel zodanig extreem dat we er ons onmogelijk 100% tegen kunnen beschermen. Maar, we moeten ons er wel tegen wapenen. Het nut van een betrouwbare voorspelling en waarschuwing heeft zich vorig jaar bewezen en zal nog aan belang winnen. Dit is ook de basis voor een adequate crisisorganisatie. Bij zware overstromingen is een optimale samenwerking tussen crisisbeheerders, waterbeheerders en hulpdiensten, ook gewestgrensoverschrijdend, cruciaal. Up-to-date informatie over waterstanden en afvoeren moet nog beter de beslissingen tijdens crisismomenten in de juiste richting sturen. Na de overstroming moeten bereikte overstromingsgrenzen, peilen en de opgetreden waterschade meteen in kaart worden gebracht. Dat is waardevolle, leerzame informatie. 6

7 Dames en heren, De watertoets kan schade aan bestaande gebouwen en infrastructuur niet verhinderen, maar kan wel nieuwe schade voorkomen. In november 2010 liepen helaas ook recente woningen onder water. Hier heeft de watertoets dus onvoldoende gewerkt. De verwachte bevolkingstoename (bevolkingsdichtheid jan in VL: 462 inw/km2, in 2000 was dat 439 inw/km2), en de druk op de schaarse ruimte, verplicht ons extra waakzaam te zijn. Ik liet het instrument watertoets evalueren. Die evaluatie is - u kon het net horen - niet mals: de watertoets wordt niet altijd toegepast zoals het hoort en wordt nog te verschillend gebruikt. Voor een correcte toepassing moet op alle niveaus de eigen rol en verantwoordelijkheid worden aangescherpt. Ook ik heb mijn deel van de verantwoordelijkheid opgenomen en conclusies getrokken uit deze evaluatie. De vraag was hoe we de 7

8 watertoets konden versterken om preventief waterschade te voorkomen. Mijn antwoord loopt over 3 sporen: (1) maak het voorafgaand grondig onderzoek verplicht; (2) zorg dat de overheden dat onderzoek zo goed mogelijk doen en (3) maak dat onderzoek transparant zodat de initiatiefnemer vooraf weet waaraan zijn project moet voldoen om de watertoets te doorstaan. Op mijn voorstel heeft de Vlaamse Regering op 14 oktober het bestaande uitvoeringsbesluit voor de watertoets aangepast. Dit nieuwe besluit treedt in werking op 1 maart Het eerste spoor, het verplicht maken van het voorafgaand grondig onderzoek voor relevante projecten werd vertaald als de verplichting om advies te vragen. De vergunningverlener blijft verantwoordelijk voor de watertoets, maar tot nu toe was het vragen van een advies aan een waterbeheerder die met 8

9 kennis van zaken kan oordelen enkel een aanbeveling, geen verplichting. Dat verandert dus vanaf 1 maart Wat het tweede spoor, ondersteuning van de betrokken overheden, betreft, worden vergunningverleners vanaf 1 maart 2012 verlost van de complexe richtlijnen en kaarten van Door een beperkt aantal vragen te beantwoorden zullen zij snel kunnen uitmaken wanneer en aan wie zij een advies moeten vragen. Alleen de watertoetskaart met de overstromingsgevoelige gebieden moet worden geraadpleegd. Die kaart werd geactualiseerd en duidt nog beter de gebieden aan die mogelijk overstromingsgevoelig zijn zoals blijkt uit hun bodemkundige en geografische kenmerken, of die effectief overstromingsgevoelig zijn zoals blijkt uit in kaart gebrachte recente overstromingen en berekeningen van overstromingen met een middelgrote kans op voorkomen. 9

10 Tot nu toe was 22% van Vlaanderen gemarkeerd als overstromingsgevoelig gebied. De nieuwe kaart geeft 26% weer als mogelijk of effectief overstromingsgevoelig, een toename met hectare. Naast vereenvoudigde procedures worden de overheden die de watertoets moeten toepassen beter omkaderd voor hun taak. Vanaf 1 maart 2012 is een vernieuwde webtoepassing beschikbaar die het doorlopen van de procedure van het uitvoeringsbesluit automatiseert. Daaraan wordt nu een luik gekoppeld voor het toepassen van de watertoets, ook in dié gevallen waar geen advies hoeft te worden gevraagd. De raadpleging van het internetinstrument beantwoordt dus niet alleen de vraag wanneer en door wie een wateradvies moet worden gegeven; het geeft ook een idee van de voorwaarden die kunnen opgelegd worden om aan de watertoets te voldoen. Hierbij wordt rekening gehouden met de aard, de omvang en de locatie van het project. Wat men doet is, voorbeeldparagrafen selecteren die als inspiratie kunnen dienen voor 10

11 het formuleren van een wateradvies door de waterbeheerder of van een waterparagraaf door de vergunningverlener. U krijgt zo dadelijk een demonstratie. Om de nieuwe webtoepassing onder de knie te krijgen met het oog op de inwerkingtreding van het nieuwe besluit op 1 maart 2012, kunnen vergunningverleners, adviesverleners én andere betrokkenen vanaf januari 2012 een opleiding volgen. Dames en heren, De belangrijkste les van de gebeurtenissen van vorig jaar is dat ook de initiatiefnemers en de ontwerpers van projecten een deel van de verantwoordelijkheid dragen. Projecten moeten al van in hun vroegste conceptfase rekening houden met het watersysteem. Daarom herhaal ik hier graag mijn oproep van 8 oktober op de uitreiking van de Prijs van de Vlaamse Gemeenschap voor Architectuur. We willen niet alleen technische en innovatieve oplossingen van de bouwsector en de architecten, we willen ook creatieve en ruimtelijk interessante oplossingen. Ik wens meteen ook 11

12 de bouwsector en de architecten en de CIW te bedanken om via dit congres hiervoor een eerste aanzet te geven. Zo kom ik tot het derde spoor om de watertoets te versterken m.n. het transparant maken van de beoordeling van schadelijke effecten door de overheid. Initiatiefnemers moeten weten welke aandachtspunten belangrijk zijn en welke voorwaarden er eventueel kunnen opgelegd worden om schadelijke effecten te verhelpen. Dat kan, door de webtoepassing die adviesverleners en vergunningverleners kunnen gebruiken voor hun wateradviezen of waterparagrafen ook open te stellen voor de particulier. Door een vraag- & antwoordsysteem kan de gebruiker de locatie, de aard en de omvang van zijn project invoeren. Hij ontvangt daarop aanbevelingen om zijn ontwerp in de juiste richting te sturen. De generieke ontwikkeling van dit instrument laat toe om in de toekomst in te spelen op de geplande versnelling en vereenvoudiging van de vergunningsprocedures die de Vlaamse 12

13 Regering op het oog heeft en de uitbreiding van de milieueffectrapportering die Europa ons oplegt. Dames en heren, Ik hoop met deze nieuwe stap bij te dragen tot het omgaan met de waterproblematiek in het algemeen en met de overstromingsproblematiek in het bijzonder. Iedereen óók maar niet alleen de overheid draagt een stuk van de verantwoordelijkheid. Samen hebben we de sleutel in handen om te werken aan een waterveilig Vlaanderen, nu en voor later. Ik dank u. Joke Schauvliege Vlaams minister van Leefmilieu, Natuur & Cultuur 13