Het Minnesota Model. Een waardevolle aanvulling op de Nederlandse verslavingszorg? Anke Snoek, 1 Agnes van der Poel, 1 Dike van de Mheen 1, 2

Transcriptie

1 Het Minnesota Model Een waardevolle aanvulling op de Nederlandse verslavingszorg? Anke Snoek, 1 Agnes van der Poel, 1 Dike van de Mheen 1, 2 In dit artikel worden de resultaten gepresenteerd van een literatuurstudie naar het Minnesota Model en worden deze geplaatst in het licht van recente tendensen in de verslavingszorg: bereikbaarheid van de zorg, diversificering van doelgroepen en professionalisering van interventies. In dit artikel wordt gepleit voor een breed, gedifferentieerd, bewezen effectief aanbod in de verslavingszorg, omdat dit de mogelijkheid geeft om de matchingseffecten tussen cliënten en behandeling te optimaliseren. Hiervoor is diversiteit in behandeldoelen en -methoden nodig. Het in opkomst zijnde Minnesota Model lijkt een waardevolle aanvulling op het huidige aanbod van de Nederlandse verslavingszorg. Trefwoorden: Minnesota Model, verslavingszorg, literatuurstudie 1 IVO, Instituut voor Onderzoek naar Leefwijzen en Verslaving, Rotterdam 2 Department of Public Health, Erasmus MC Rotterdam, Rotterdam Inleiding In dit artikel staat het Minnesota Model centraal. Ten eerste wordt gekeken naar wat bekend is over de effectiviteit van dit model, maar ook naar hoe dit model zich verhoudt tot de Nederlandse verslavingszorg. In de reguliere Nederlandse zorg bestaat een zekere weerstand tegen meer spiritueel georiënteerde zorgmodellen. Aangezien de effectiviteit van dit soort modellen vaak lastig te meten is, zijn deze vaak buiten beeld in het kader van evidence-based werken. Echter, slechts een klein deel van mensen met verslavingsproblematiek doet een beroep op de verslavingszorg. 1 Dit kan komen omdat het lang duurt voordat verslavingsproblematiek tot een zorgvraag leidt maar ook omdat mensen zich misschien niet aangesproken voelen door het aanbod en imago van de verslavingszorg. Een tweede ontwikkeling in de Nederlandse verslavingszorg is dat de doelgroep steeds meer divers blijkt. Het gaat niet meer alleen om de mannelijke alcoholist van middelbare leeftijd of de dakloze junk, maar ook om nieuwe doelgroepen zoals jongeren met een cannabis- of gameverslaving, vrouwelijke alcoholisten en mensen uit de hoge sociale klasse met een cocaïneverslaving. Kortom, de doelgroepen van de verslavingszorg worden steeds diverser, en deze diverisiteit wordt ook steeds meer onderkend: dé verslaafde bestaat niet. Niet alleen de doelgroepen van de verslavingszorg zijn aan het veranderen, er is ook een tendens van professionalisering. Door de oprichting van Resultaten Scoren (noot a), eind jaren negentig, is er steeds meer nadruk komenteliggenopdewetenschappelijkeonderbouwing van interventies in de verslavingszorg. Dit initiatief heeft ervoor gezorgd dat er meer informatie beschikbaar is over (alternatieve) interventies. Het onderzoek naar evidence-based interventies heeft grotendeels het kaf van het koren gescheiden, maar uiteraard geen pasklaar antwoord gegeven op de vraag wat de beste interventie is. Zoals Waltman in Key Ingredients to Effective Addictions Treatment 2 enigszins cynisch opmerkt: binnen bepaalde grenzenwerktallesenwerktniets.metanderewoorden, hoewel een effectieve interventie geacht wordt voor elke cliënt te werken, zijn er toch veel individuele verschillen in behandeleffect. Dé behandeling bestaat niet. Evidencebased werken sluit natuurlijk niet de individuele benadering van de patiënt uit. Onderzoek naar matchingseffecten zal meer informatie geven over welke behandeling voor welke cliëntengroep geschikt is (noot b). Echter, matching kan alleen ontstaan als er een breed aanbod is in de verslavingszorg. Een gedifferentieerd aanbod zou de aantrekkelijkheid van de verslavingszorg voor verschillende doelgroepen kunnen vergroten door het brede aanbod. Dit zou ook meer inzichten kunnen opleveren over matchingseffecten. Het Minnesota Model is een voorbeeld van een behandelaanbod dat het bestaande Nederlandse aanbod kan verbreden, en dat wellicht effectief kan zijn voor specifieke doelgroepen. tsg jaargang 89 / 2011 nummer 3 Het Minnesota Model - pagina 166 /

2 Methode De basis van dit artikel is een literatuurstudie betreffende de effectiviteit van het Minnesota Model (noot c). Er is gezocht naar reviewartikelen, RCT-studies, handboeken en richtlijnen in Nederland en in het buitenland, gepubliceerd in de afgelopen 15 jaar. Er is gezocht via Medline/pubmed, Cochrane, Psychinfo, google, -scholar, GGZkennisnet, bibliotheken van universiteiten en instituten, en een sneeuwbalmethode vanuit referenties van artikelen. Expliciet is gezocht naar publicaties van Resultaten Scoren en het Kwaliteitsinstituut voor de Gezondheidszorg CBO. Kernpunten De zoektermen concentreerden zich in eerste instantie op de term Minnesota Model / Minnesota clinic. Daarnaast is gezocht met zoektermen die essentiële behandelaspecten van het Minnesota Model beschrijven of instanties die daarmee werken: Twelve step, 12-step, 12 step, TSF, Alcoholics Anonymous, Narcotics Anonymous, Gambling Anonymous, Al-anon, Matrix Model, Matrix outpatient treatment, Castle Craig / 12-stappen, twaalfstappenbenadering, twaalf stappen, zelfhulp, zelfhulpgroepen. Handboeken zijn gericht op de behandelpraktijk en geven vaak een overzicht van bestaande evidentie van effectiviteit waar behandelaars zelf hun conclusies uit kunnen trekken. Zo zijn verschillende Nederlandse en Engelstalige handboeken gebruikt gericht op effectieve behandeling. 3-5 Deze handboeken hebben een lager wetenschappelijk niveau dan reviews. Richtlijnen zijn gebaseerd op de laatste stand van zaken in de wetenschappelijke literatuur, aangevuld met praktijkinzichten daar waar wetenschappelijke inzichten onvoldoende beschikbaar zijn of niet goed aansluiten bij de praktijk. Richtlijnen geven specifieke behandeladviezen voor professionals. Er zijn Nederlandse en Engelstalige richtlijnen gebruikt voor de behandeling van alcohol- en drugsproblematiek. 6,7 Ook richtlijnen zijn van een lager wetenschappelijk niveau dan reviews. Handboeken en richtlijnen zijn meegenomen omdat zij in aanvulling op reviews kijken naar de aansluiting van wetenschappelijke inzichten bij de praktijk. Voor het zoeken naar handboeken en richtlijnen is gewerkt met een sneeuwbalmethode (verwijzingen uit reviews), en is daarnaast in de genoemde zoekmachines gezocht met de trefwoorden evidence based, guidelines / gidsen, richtlijnen, gecombineerd met de algemene trefwoorden voor verslaving of verslavingen. Wat de reviews betreft, zijn alleen systematische reviews gevonden en geen meta-analyses. Wat betreft 12-. Om de matchingseffecten tussen cliënten en behandeling te optimaliseren is een breed, gedifferentieerd, bewezen effectief aanbod in de verslavingszorg nodig.. Het Minnesota Model lijkt een waardevolle aanvulling op het huidige aanbod van de Nederlandse verslavingszorg.. Het Minnesota Model biedt de (ex)verslaafde niet alleen de mogelijkheid tot cognitieve herstructurering, maar ook tot zingeving en het opbouwen en herstellen van relaties. De therapeutische effecten hiervan worden bestendigd door de mogelijkheid tot langdurige nazorg.. Er zijn sterke aanwijzingen uit Amerika en andere Europese landen dat het Minnesota Model effectief is. Nader onderzoek is nodig om de effectiviteit van dit model in Nederland te ondersteunen stappenbenaderingen in het algemeen zijn ook enkele meta-analyses gevonden. 5,8,9 De gevonden effectstudies zijn weergegeven in tabel 1. De grootte van de sample en de duur van de follow-upmeting geven een indicatie van de kwaliteit van deze studies. Echter, gaandeweg het literatuuronderzoek bleek er een aantal praktische bezwaren te kleven aan het gebruik van RCT-studies voor het meten van het Minnesota Model. Hier wordt op ingegaan onder het kopje kanttekeningen. Eerst wordt een beschrijving van het model gegeven en worden reviews en effectstudies naar dit model besproken. Vervolgens wordt ingegaan op de therapeutische mechanismen en de visie achter het model. Ten slotte wordt een aantal kanttekeningen bij het Minnesota Model besproken. Het Minnesota Model Het Minnesota Model is in 1950 ontwikkeld in de Hazeldenkliniek in Minnesota, vanuit het verlangen naar een meer multidimensionale aanpak van verslaving, 10 sindsdien is het uitgegroeid tot een internationaal model. In de USA en het Verenigd Koninkrijk is het de meest gebruikte klinische behandeling voor verslaafden. In andere Europese landen als Ierland, Frankrijk, Zwitserland en Zweden wordt het model steeds meer gebruikt. 11 Ook in Nederland is het model bezig met een opmars. Het unieke van de behandeling is dat ze een gedragstherapeutische en een ervaringsgerichte benadering combineert. 11 Zo bestaat de behandeling zowel uit professionele methodieken zoals cognitieve gedragstherapie, als uit inzichten vanuit de 12-stappen zelfhulpgroepen waarbij ervaringsdeskundigen een belangrijke rol spelen. Het Minnesota Model bestaat uit een klinische detoxificatie en een klinische behandeling bestaande uit onder andere cognitieve gedragstherapie, maar met medewerking van ervaringsdeskundigen. De klinische behandeling wordt gevolgd door langdurige nazorg in de vorm van deelname aan AA-bijeenkomsten. Het Minnesota Model gaat er van uit dat verslaving een chronische, progressieve ziekte is, die mensen aantast in zowel lichaam, geest als ziel. De behandeling van verslaving vraagt daarom om een multidisciplinaire aanpak. Ten slotte gaat het Minnesota Model ervan uit dat alleen totale abstinentie tot herstel leidt. Abstinentie is dan ook het doel van de behandeling. tsg jaargang 89 / 2011 nummer 3 Het Minnesota Model - pagina 167 /

3 Tabel 1 Effectstudies Minnesota Model Onderzoek Land en kliniek Methode Aantal res-pondenten Doelgroep Resultaat a Stinchfield en Owen (1998) 45 Amerika, Hazeldenkliniek Chi et al. Amerika, 4 Kaiser (2009) 46 klinieken Follow-up studie na 1jaar Follow-up studie na 3jaar Winters et al. Amerika Niet gerandomiseerd (2000) 47 onderzoek Grønbæk en Nielsen (2007) 48 Keso en Salaspuro (1990) 49 Sekera, d Epagnier en Danis (2005) 50 Dene-marken, anonieme kliniek Finland, anonieme kliniek Zwitser-land, Clinique La Métairie Leane en Powell Ierland, Aiseiri (1994) 12 kliniek Christo Research Systems (2003) 51 Engeland, Castle Craig Hospital RCT-studie, vergelijking MM met standaard behandeling b RCT-studie, vergelijking MM met standaard behandeling Start: Na 1 jaar: % Start: 419 Na 3 jaar: % Start: 318 Na 1 jaar: % Start: 148 Na 1 jaar: % Start: 141 Na 1 jaar: % Prospectieve studie 100 Uitval onbekend Adolescenten (12-18) die voldoen aan de criteria voor minstens één stoornis op het gebied van psychoactieve middelen, niet in een acute psychose zaten, geen ontwikkelingsstoornis hadden en deelname aan een 12- stappen behandeling. Volwassenen (18+) met alcoholproblemen, uitgesloten zijn patiënten met een psychotische stoornis, ernstige cognitieve beperkingen, niet- Deense patiënten en patiënten voor wie alcohol niet het voornaamste probleem was. Volwassen patiënten die behandeling zochten voor alcoholproblemen. Mensen met comorbide drugsproblemen werden uitgesloten. Specifieke doelgroep onbekend Behandel-evaluatiestudie Behandel-evaluatiestudie Start: 114 Na 12 maanden: 67 59% Start: 67 Na 39 weken: 46 69% Volwassen patiënten met alcohol- en/of drugsproblemen die zich aanmelden bij Hazelden Adolescenten (13-18) die behandeling zochten voor alcohol en/of drugsproblemen bij de Kaiser klinieken Volwassen patiënten met alcohol- en/of drugsproblematiek die zich aanmelden bij de Aiseiri kliniek Nederlandse patiënten opgenomen in Castle Craig met alcohol- en/of drugsproblematiek die meer dan 3 dagen in behandeling bleven. Abstinent na 12 maanden: 53% Abstinentie na 3 jaar: 38% abstinent van alcohol 57% van drugs 30% van beide (exclusief roken) Abstinent na 12 maanden: 53% Standaard: 15-28% Het hele jaar abstinent: MM: 35% Standaard: 20% Het hele jaar abstinent: MM: 14% Standaard: 2% Het hele jaar abstinent: 38% Na 12 maanden abstinent: 61% Abstinent na 39 weken: 51% a De abstinentie is in de studies gemeten door zelfrapportagevragenlijsten, die gecontroleerd zijn op validiteit door middel van urinetesten en rapportage van naasten. b Bestaande uit detoxificatie, individuele sessies en behandeling met disulfiram Effectiviteit Reviews Er zijn weinig (recente) reviews naar de effectiviteit van het Minnesota Model gevonden. De Aiseiri Addiction Treatment Centres voerde in 1993 een literatuurstudie uit naar het Minnesota Model en beoordeelden het model als effectief. 12 Corveleyn & Van Limbergen 11 vonden zowel kwalitatieve (therapeutische mechanismen) als kwantitatieve gegevens (effectonderzoek) die de doeltreffendheid van het Minnesota Model ondersteunen. Zij concluderen dat de effectiviteit van de 12-stappenbenadering (de filosofie achter het Minnesota Model) ook los van het Minnesota Model wordt aangetoond door Lindeman. 13 Ondanks de effectiviteit van de 12-stappenbenadering op zichzelf pleit RCT-onderzoek voor een (initiële) residentiële behandeling, zoals geboden in de Minnesota Modelbenadering. 14 Een aantal algemene reviews naar effectiviteit van verslavingsbehandelingen 5,15,16 bestempelt het Minnesota Model als niet-evidence-based, maar gaan er verder niet of zijdelings op in. Regelmatig wordt het gelijkgesteld met andere behandelingen volgens de 12-stappenfilosofie. Hierover meer in de paragraaf over therapeutische mechanismen. Effectstudies In onze literatuurstudie hebben we naast de Amerikaanse situatie ook expliciet gekeken naar de effectiviteit van het Minnesota Model in Europese context, omdat die waarschijnlijk beter inzicht geeft in de te verwachten effectiviteit van het Minnesota Model in Nederland (zie tabel 1, gesorteerd op hoeveelheid respondenten). De meeste studies zijn uitgevoerd onder cliënten voor wie alcoholisme de primaire verslaving is. De studies variëren van omvang, opzet en uitkomstmaten. Dit zorgt er voor dat de studies van verschillende kwaliteit zijn en maakt ze moeilijk te vergelijken. De abstinentiepercenta- tsg jaargang 89 / 2011 nummer 3 Het Minnesota Model - pagina 168 /

4 ges na twaalf maanden varieerden tussen de 53-68%. De abstinentiepercentages voor het gehele jaar na de behandeling van 14-38%. In alle gevallen is dit een hoger percentage dan bij de controlegroep. Opvallend is dat er in de Nederlandse verslavingszorg bijna geen effectstudies worden gepubliceerd. Therapeutische mechanismen Naar het Minnesota Model zelf en de theoretische veronderstellingen achter dit model zijn uiteindelijk relatief weinig studies verricht. Naar de meest prominente behandelonderdelen zoals de 12-stappenbenadering, cognitieve gedragstherapie, het betrekken van significante anderen bij de behandeling en nazorg is echter wel meer onderzoek gedaan. Inzicht in de therapeutische mechanismen kan verkregen worden door te kijken naar de verschillende behandelonderdelen, de visie achter het model, en de effectiviteit hiervan. De 12-stappenbenadering De 12-stappenbenadering bestaat, zoals de naam al aangeeft, uit twaalf stappen die het bewustwordings en herstelpoces structureren. 11 Dezestappenkunneninverschillende fasen ingedeeld worden. In de eerste fase (stap 1-3) erkent de cliënt dat hij (of zij, voor het gemak wordt de mannelijke vorm gebruikt) machteloos is tegenover zijn verslaving en hulp nodig heeft van buiten af. Vervolgens (stap 4-7) maakt de cliënt de balans op van zijn leven en stelt een inventarisatie op van de goede en slechten kanten van zijn karakter: hoe heeft de verslaving hem en de mensen om hem heen geschaad? In de derde fase (stap 8-9) probeert de cliënt deze schade zo veel mogelijk te herstellen. De laatste fase (10-12) gaat om een levenslange bestendiging van de nieuwe levensstijl via zelfonderzoek, meditatie en hulp bieden aan andere verslaafden. 11 Binnen het Minnesota Model komt de 12- stappenbenadering terug zowel in de primaire behandeling waar de cliënt kennismaakt met de stappen, als in de nazorg waar gebruik wordt gemaakt van zelfhulpgroepen die gebaseerd zijn op de 12-stappenbenadering. De 12- stappenbenadering is de meest gebruikte behandelmethodeindeverenigdestaten(nootd). 3 Een toonaangevende studie naar de effectiviteit van de 12-stappenbenadering is uitgelicht in het kader. Naast de bovengenoemde RCT-studie stellen verschillende reviews, handboeken en richtlijnen, die een overzicht bieden van evidence-based behandeling van drugsen alcoholproblemen, dat er evidentie is voor de effectiviteit van de 12-stappenbenadering. Dit geldt zowel voor Engelstalige reviews, richtlijnen en handboeken 4,6 als voor Nederlandstalige. 3,13 Berglund et al. 4 stellen dat 12- stappenprogramma s effectiever zijn dan een standaard behandeling, zeker wanneer het abstinentie betreft. Maar zowel in Nederlandstalige 7,20 als Engelstalige literatuur 5,8,9,21 is ook kritiek op de ideologie achter de 12- stappenbenadering en de methodologische kwaliteit van de onderzoeken ernaar. Cognitieve gedragstherapie Cognitieve gedragstherapie (CGT) is een verzamelnaam voor interventies die cognitieve en gedragstherapeutische inzichten combineren. Cognitief gedragstherapeutische interventies in de verslavingszorg zijn onder andere zelfcontroletraining, sociale vaardigheidstraining, terugvalpreventie, cue exposure, contingentie training, gedragstherapeutische relatietherapie, zelf-help materialen en de Community Reinforcement Approach. 7,22 Naar cognitieve gedragstherapie is vooral onderzoek gedaan onder alcoholverslaafden. 22 Voorhenblijktheteenvande meest effectieve psychosociale interventies. 6,7 Het betrekken van significante anderen bij de behandeling Verslavingsproblematiek heeft invloed op de omgeving vandeverslaafde.gezinsledenenanderebelangrijke personen uit de omgeving van de verslaafde kunnen op een disfunctionele manier betrokken raken bij de verslaving. Zij kunnen echter ook op een functionele manier bijdragen aan de behandeling. Naast een directe invloed op het middelengebruik, heeft het betrekken van significante anderen ook invloed op het in behandeling komen en blijven van cliënten, het sneller doorbreken van ontkenningen en de verbetering van de partner- en gezinsrelatie. 3,4,7,23-26 De APA 18 stelt dat partners en gezinsleden betrokken moeten zijn bij de behandeling. Aangezien zij een kritische rol spelen in de omgeving waarin de verlaafde na behandeling terecht komt, is het belangrijk dat ook zij een verandering doormaken. De APA pleit voor relatietherapie en zelfhulpgroepen. Uit een RCTstudie 27 blijkt dat deelname aan de zelfhulpgroep Al- Anon (een zelfhulpgroep voor naasten van alcoholisten) zowel het functioneren van significante anderen verbetert, als ook hun relatie met de verslaafde. Nazorg De term nazorg wordt toegepast op allerlei voortgaande zorgactiviteiten die volgen op verschillende klinische en ambulante interventies. 28,29 Nazorg heeft enerzijds tot Kader: een toonaangevende studie naar de 12-stappenbenadering Een veel geciteerd onderzoek is uitgevoerd door de Project MATCH Research Group In dit RCT-onderzoek werden personen met alcohol-problemen toegewezen aan drie condities: een behandelprogramma volgens de 12-stappenbenadering, motiverende gespreksvoering of cognitieve gedragstherapie. Na een follow-up periode van drie jaar, blijkt de 12-stappenbenadering effectiever wat abstinentie betreft: 36% is abstinent (tegenover 25% bij cognitieve gedragstherapie en motiverende gespreksvoering). tsg jaargang 89 / 2011 nummer 3 Het Minnesota Model - pagina 169 /

5 doel om de winst die is opgedaan tijdens de primaire behandeling te bestendigen en anderzijds om de overgang van de kliniek naar het normale leven te versoepelen. Het hoge percentage van terugval onder ex-verslaafde cliënten, vooral in de eerste drie maanden na de behandeling, suggereert de noodzaak om de nodige aandacht te besteden aan nazorg. 3 Welke nazorginterventie is het effectiefst? Verschillende auteurs komen tot de conclusie dat zelfhulpgroepen en professionele nazorg elkaar versterken. Hoewel causaliteit moeilijk is aan te tonen, zien Corveleyn en Van Limbergen 11 een sterk verband tussen enerzijds behoud van abstinentie en anderzijds voltooiing van de Minnesota behandeling, gevolgd door participatie in zelfhulpgroepen en andere nazorg. Spiritualiteit Het Minnesota Model gaat er vanuit dat verslaving een ziekte is die lichaam, geest en ziel aantast. Herstel moet dan ook plaatsvinden op al deze gebieden. Hierdoor neemt spiritualiteit een belangrijke plaats in binnen het model en krijgt het met name vorm in de 12-stappenbenadering. Cook 33 onderzocht hoe verslavingsonderzoekers het begrip spiritualiteit definiëren. Zijn conclusie is dat spiritualiteit, zoals het begrepen wordt in het verslavingsveld, onduidelijk gedefinieerd is. Spiritualiteit wordt vaak geassocieerd met religie. Corveleyn en Van Limbergen 11 wijzen erop dat in het Minnesota Model spiritualiteit vooral samenhangt met zingevingsthematiek in de lijn van Maslow en Jung. Een algemene aanname is dat cliënten met een spirituele oriëntatie op het leven meer baat zouden hebben bij 12-stappenbenaderingen dan cliënten zonder spirituele gerichtheid. 6 Er is een aantal RCT-onderzoeken die dit tegenspreekt of nuanceert: de 12-stappenbenadering is even effectief voor niet-spirituele cliënten. 34,35 Hoewel het meten van de effecten van spiritualiteit gecompliceerder is dan bijvoorbeeld de effecten van medicatie vond Zemore 36 middels een RCT-studie bewijs voor de aanname dat spiritualiteit een effectief bestanddeel is in de behandeling van verslaafden. Een literatuurstudie van Geppert, Bogenschutz en Miller 37 ondersteunt deze conclusie. Ook in de Nederlandse verslavingszorg wordt steeds meer de waarde van het spirituele en levensbeschouwelijke domein ingezien Samenvattend De volgende therapeutische mechanismen kunnen onderscheiden worden. Het Minnesota Model biedt de (ex)verslaafde niet alleen de mogelijkheid tot cognitieve herstructurering, maar ook tot zingeving en het opbouwen en herstellen van relaties. De therapeutische effecten hiervan worden bestendigd door de mogelijkheid tot langdurige nazorg. Kanttekeningen bij de effectiviteit van het Minnesota Model Er is veel kritiek op de methodologische kwaliteit van de studies naar 12-stappenbenaderingen waaronder het Minnesota Model. Een probleem is dat RCT-onderzoek vooral geschikt is bij eendimensionale, helder afgebakende therapiepraktijken die goed modelmatig te isoleren zijn uit de complexe werkelijkheid. 41,42 Dit is in mindere mate het geval bij de 12-stappenbenadering. 43 Ook wordt er in reviews die de effectiviteit van behandeling van verslaving behandelen vaak geen goed onderscheid gemaakttussendeeffectiviteitvanhetminnesotamodelen de effectiviteit van andere 12-stappenbehandelingen. 5,7,15 Een van de eerste reviews naar het Minnesota Model vat gelijk de spanning rond het model heel mooi samen: 44 de ideologie van het Minnesota Model roept bij sommige cliënten en professionals weerstand op, maar deze ideologie is een essentieel onderdeel van het succes van de behandeling. Cook concludeert dat ondanks deze weerstand er veel van het model geleerd kan worden, en dat veel mensen er baat bij hebben gehad. De studies naar het Model zijn veelbelovend, maar er zijn meer en methodologisch sterkere studies nodig. Conclusie De verslavingszorg is volop in beweging: de doelgroep wordt steeds diverser en er is steeds meer wetenschappelijke evidentie over de effectiviteit van verschillende behandelalternatieven. Een breed aanbod in de verslavingszorg geeft meer inzicht in matchingseffecten (wat werkt voor wie). Het Minnesota Model combineert een gedragstherapeutische en een ervaringsgerichte benadering, is gericht op abstinentie en heeft veel aandacht heeft voor de rol van spiritualiteit bij herstel van verslavingsproblemen, en lijkt een waardevolle aanvulling op de huidige verslavingszorg. Het Minnesota Model, zoals aangeboden door o.a. de verslavingszorginstellingen Parnassia, Tactus, Jellinek-Mentrum, De Hoop, Castle Craig en SolutionS Center, zorgt er wellicht voor dat meer, en meer verschillende mensen/doelgroepen in behandeling komen. Er zijn sterke aanwijzingen dat het Minnesota Model effectief is, niet alleen uit Amerika, maar ook uit Europese landen. Effectstudies van Nederlandse bodem zijn nodig om de effectiviteit van het Model in Nederland te ondersteunen. Het Minnesota Model verdient een goede kans om zich te bewijzen als effectieve methode in de Nederlandse verslavingszorg. Noten a Resultaten Scoren is een nu al meer dan tien jaar lopend project (gestart in 1999) in de sector verslavingszorg, waarin wordt samengewerkt tussen praktijk, bestuurders, en wetenschappers. De doelstelling is tweeledig: zowel het verbeteren van de kwaliteit van het bestaande aanbod als het in gang zetten van innovatieve ontwikkelingen op het gebied van preventie, cure en care in de verslavingszorg. b Zo wordt er al zeer globaal onderzoek gedaan naar matching gericht op genderverschillen, etnische achtergrond en persoonlijkheidstypen (niet specifiek voor het Minnesota Model). Voor het Minnesota Model is vooral gekeken naar matching met al dan niet religieuze achtergrond, dit bleek niet doorslaggevend (zie verderop in het artikel). tsg jaargang 89 / 2011 nummer 3 Het Minnesota Model - pagina 170 /

6 c Deze literatuurstudie naar het Minnesota Model heeft het IVO in opdracht van SolutionS Addiction Treatment Consultants uitgevoerd. De resultaten zijn uitgebreid beschreven in: Snoek A, Van der Poel A, Van de Mheen H (2008). SolutionS. Een evidence-based oplossing voor verslaving? Rotterdam: IVO. d Meest gebruikt wil niet zeggen dat de methode ook effectief is. Abstract The Minnesota Model: a useful addition to Dutch addiction care? Inthisarticlewepresenttheresultsoftheliteraturestudy and put them in the light of recent developments in addiction care: accessibility of addiction treatment, diversification of target groups and professionalization of interventions. In this article it is advocated that there should be a broad, differentiated, evidence-based supply of addiction treatment, because this offers the opportunity to optimize the matching effects between clients and different treatments. Diversity in treatment goals and methods is, therefore, needed. The upcoming Minnesota Model can be seen a valuable expansion of the current supply of the Dutch addiction treatment system. Keywords: Minnesota Model, addiction treatment, literature study Literatuur 1. Ouwehand A, Kuijpers W, Wisselink D, Van Delden E. Kerncijfers verslavingszorg Landelijk Alcohol en Drugs Informatie Systeem. Houten: Stichting Informatie Voorziening Zorg, Waltman D. Key ingredients to effective addictions treatment. J Subst Abuse Treat 1995;12: Emmelkamp P, Vedel E. Alcohol- en drugsverslaving. Een gids voor effectief gebleken behandelingen. Amsterdam: Nieuwezijds, Berglund M, Johnsson E, Thelander S. Treating alcohol and drug Abuse, an evidence-based review. Weinheim: Wiley-VCH, Hester R, Miller W. Handbook of alcoholism treatment approaches. effective alternatives. Boston: Pearson Education, American Psychiatric Association Practice Guidelines. Practice guideline for the treatment of patients with substance use disorders: alcohol, cocaine, opioids. Arlington: Am Psychiatric Press, Van den Brink W, Van Bueren L, Drenthen A et al. Multidisciplinaire richtlijn Stoornissen in het gebruik van alcohol (Concept). Utrecht: Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie, CBO, Trimbos-instituut, Kownacki R, Shadish W. Does Alcoholics Anonymous work? The results from a meta-analysis of controlled experiments. Subst Use Misuse 1999;34: Tonigan J, Toscova R, Miller W. Meta-analysis of the literature on Alcoholics Anonymous: Sample and study characteristics moderate findings. J Stud Alcohol 1996;57: Anderson D, McGovern J, DuPont R. The origins of the Minnesota model of addiction treatment - a first person account. J Addict Dis 1999;18: Corveleyn J, Van Limbergen S. Het Minnesota-model: een stappenbenadering van verslavingsproblematiek. Tijdschr Psychotherapie 2001;27: Leane M, Powell F.Couragetochange,anevaluationofanIrish addiction programme. Cork: University college, The social policy unit, Lindeman R. The efficacy of the twelve steps of Alcoholics Anonymous in the treatment of alcoholism. J Psychoactive Drugs 1993;25: Walsh D, Hingson RW, Merrigan DM et al. Arandomized clinical trial of treatment options for alcohol abusing workers. N Engl J Med 1991;325: Autrique M, Vanderplasschen W, Pham T, Broekaert E, Sabbe B. Evidence-based werken in de verslavingszorg : een stand van zaken. Gent: Academia Press, Miller WR, Wilbourne PL. Mesa Grande: a methodological analysis of clinical trials of treatments for alcohol use disorders. Addiction 2002;97: Project MATCH Research Group. Matching alcoholism treatments to client heterogeneity: Project MATCH posttreatment drinking outcomes. J Stud Alcohol 1997;58: Project MATCH Research Group. Matching alcoholism treatments to client heterogeneity: treatment main effects and matching effects on drinking during treatment. J Stud Alcohol 1998:59: Project MATCH Research Group. Matching alcoholism treatments to client heterogeneity: Project MATCH three-year drinking outcomes. Alcohol Clin Exp Res 1998;22: Gageldonk A van, Ketelaar T, Laar M van. Hulp bij probleemgebruik van drugs. Wetenschappelijk bewijs voor werkzaamheid of effectiviteit van interventies in de verslavingszorg. Actualisering van de NDM achtergrondstudie uit Utrecht: Trimbos-instituut, Ferri M, Amato L, Davoli M. Alcoholics Anonymous and other 12-step programmes for alcohol dependence. Cochrane Database System Rev 2006;3: Rietdijk E. Literatuurstudie. Effectiviteit van cognitieve gedragstherapie bij verslaving: een review van de empirische evidentie. In: Wildt W de (red). Achilles. Leefstijltraining 2. Alcohol, middelengebruik, gokken. Handleiding voor de trainer. Amsterdam: Boom, Galanter M. Network Therapy for alcohol and drug abuse. New York: Guilford Press, Moos R. Theory-based active ingredients of effective treatments for substance use disorders. Review. Drug Alcohol Depend 2007;88: O Farrell T, Fals-Stewart W. Behavioral couples and family therapy for substance abusers. Curr Psychiatry Rep 2002;4: Fals-Stewart W, O Farrell T, Birchler G. Behavioralcouples therapyforsubstanceabuse:rationale,methods,andfindings. Sci Pract Perspect 2004;2: Miller WR, Meyers RJ, Tonigan JS. Engaging the unmotivated in treatment for alcohol problems: a comparison of three strategies for intervention through family members. J Consult Clin Psychol 1999;67: McKay J. Effectiveness of continuing care interventions for substance abusers. Implications for the study of long-term treatment effects. Evaluation Rev 2001;25: tsg jaargang 89 / 2011 nummer 3 Het Minnesota Model - pagina 171 /

7 29. Verster A. Literatuurstudie. In: Wildt W de (red). Nazorg na deeltijd en klinische behandeling. Utrecht: GGZ Nederland, Jellinek, Geelen K. Zelfhulpgroepen en 12 stappen-programma s. Literatuurstudie. Utrecht: GGZ Nederland, Geelen K, Gottmer P, Schreurs H, Thijs A. Onbenuttemogelijkheden. Handleiding voor de aansluiting tussen verslavingszorg en zelfhulpgroepen. Utrecht: GGZ Nederland, Novadic-Kentron, Ouimette P, Moos R, Finney J. Influence of outpatient treatment and 12-step group involvement on one-year substance abuse treatment outcomes. J Stud Alcohol 1998;59: Cook C. Addiction and spirituality. Addiction 2004;99: Tonigan J, Miller W, Schermer C. Atheists, agnostics and Alcoholics Anonymous. J Stud Alcohol 2002;63: Winzelberg A, Humphreys K. Should patients religiosity influence clinicians referral to 12-step self-help groups? Evidence from a study of 3,018 male substance abuse patients. JConsult Clin Psychol 1999;67: Zemore S. A role for spiritual change in the benefits of 12-step involvement. Alcohol Clin Exp Res 2007;31: Geppert C, Bogenschutz M, Miller W. Development of a bibliography on religion, spirituailty and addictions. Drug Alcohol Rev 2007;26: Borsjes M, Eerd I van, Sisselaar A, Verhaar B, Vink M. In de geest van... Cliënten over levensbeschouwing. Amsterdam: Amsterdams Patiënten- en Consumentenplatform, Tjaden B, Koeter M, Brink W van den, Vertommen H. De invloed van signatuur van de behandelinstelling op drop-out: een onderzoek bij drie typen verslavingszorginstellingen. Tijdschr Psych 2005;47: Schippers G, Roemer J. Redactioneel. Tijdschr Verslavingsvr (themanummer spiritualiteit) 2007;3(3): Goossensen A. Logica en liefde in de verslavingszorg. De behandelrelatie als basis voor zorgvernieuwing. Rotterdam: InHolland, Wolff N. Randomised trials of socially complex interventions: promise or peril? J Health Serv Res Policy 2001;6: Andréasson S, Parmander M, Allebeck P. A trial that failed, and the reasons why: comparing the Minnesota model with outpatient treatment and non-treatment for alcohol disorders. Scand J Soc Med 1990;18: Cook C. The Minnesota Model in het management of drug and alcohol dependency: miracle, method or myth? Part II. Evidence and Conclusions. Br J Addict 1988;83: Stinchfield R, Owen P. Hazelden s model of treatment and its outcome. Addict Behaviors 1998;23: Chi FW et al. Twelve-Step affiliation and 3-year substance use outcomes among adolescents: social support and religious service attendance as potential mediators. Addiction 2009;104: Winters K, Stinchfield R, Opland E, Weller C, Latimer W. The effectiveness of the Minnesota Model approach in the treatment of adolescent drug abusers Addiction 2000;95: Grønbæk M, Nielsen B. A randomized controlled trial of Minnesota day clinic treatment of alcoholics. Addiction 2007;102: Keso L, Salaspuro M. Inpatient treatment of employed alcoholics: A randomized clinical trial on Hazelden-type and traditional treatment. Alcohol Clin Exp Res 1990;14: Sekera E, d Epagnier C, Danis D. Treatmentofchemically dependent patients: a program based on the Minnesota Model. Revue Médicale Suisse Romande 2005;1: Christo Research Systems. Outcomes for Dutch patients at Castle Craig Hospital. Londen: Castle Craig Hospital, Christo Research Systems, Correspondentieadres Dike van de Mheen, IVO, Heemraadssingel 194, 3021 DM Rotterdam, tel: , vandemheen@ivo.nl tsg jaargang 89 / 2011 nummer 3 Het Minnesota Model - pagina 172 /