Actuele ontwikkelingen in het betalings- en effectenverkeer

Transcriptie

1 Actuele ontwikkelingen in het betalings- en effectenverkeer Het vertrouwen van het publiek in de echtheid van eurobiljetten is de afgelopen twee jaar toegenomen, blijkt uit onderzoek in opdracht van de Nederlandsche Bank (DNB). Tegelijkertijd nam de kennis over echtheidskenmerken af. Er zijn geen aanwijzingen dat consumenten en ondernemers in het algemeen problemen hebben met de bereikbaarheid van betaaldiensten. De knelpunten die zich voordoen concentreren zich niet in dunbevolkte of grootstedelijke gebieden en zijn vaak onderdeel van bredere leefbaarheidsproblematiek. Dat blijkt uit een inventarisatie van het Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer (MOB), de Landelijke Vereniging voor Kleine Kernen en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten. Deze partijen zijn een werkafspraak overeengekomen op grond waarvan zij gezamenlijk toekomstige knelpunten aanpakken. Het MOB heeft, behoudens een aantal zorgpunten, in positieve zin kennis genomen van het plan voor de overgang op de uniforme eurobetaalruimte SEPA. De banken werken het plan nu verder uit, rekening houdend met genoemde zorgpunten. Het betaalinstrument incasso is voldoende veilig, concludeert DNB na een toetsing. Banken hebben de afgelopen jaren adequate maatregelen genomen om fraude en ten onrechte uitgevoerde incasso s zoveel mogelijk tegen te gaan. jaar toegenomen. Het rapportcijfer steeg van een 6,8 in 200 naar een 7,1 in Dat blijkt uit het periodieke marktonderzoek naar de kennis en waardering van eurobankbiljetten dat tns Nipo in opdracht van dnb onder 1.00 personen heeft uitgevoerd. Tegelijkertijd is de kennis van de echtheidskenmerken van de eurobankbiljetten ten opzichte van twee jaar geleden gedaald. Het publiek kan gemiddeld 1,9 echtheidskenmerken spontaan opnoemen, terwijl dit in 200 nog 2,2 was (zie tabel 1). Hoewel het watermerk en het hologram (de zilverkleurige folie) de bekendste echtheidskenmerken blijven, is het aantal Nederlanders dat deze kenmerken op kan noemen afgenomen. Verder is het aantal mensen dat geen enkel echtheidskenmerk kent de afgelopen twee jaar gestegen met vier procentpunten naar negentien procent. Het toegenomen vertrouwen in de echtheid van de eurobiljetten kan mede het gevolg zijn van de daling van het aantal aangetroffen valse eurobiljetten in Nederland de afgelopen drie jaar. Mogelijk is het publiek hierdoor minder alert geworden, wat aan het wegzakken van de kennis over de echtheidskenmerken kan hebben bijgedragen. dnb vindt het belangrijk dat het publiek waakzaam blijft en voldoende kennis bezit over de eurobiljetten, ook om valse van echte biljetten te kunnen onderscheiden. Sinds de invoering van de euro in 2002 heeft zij actief campagne gevoerd om het publiek te informeren. Zo geeft dnb een cd-rom Echt of vals? uit die consumenten en winkeliers informeert over de wijze waarop zij de eurobiljetten op echtheid kunnen controleren (zie ook de dnb-website). Daar- Vertrouwen in eurobiljetten neemt toe; kennis over echtheidskenmerken neemt af Het vertrouwen van het Nederlandse publiek in de echtheid van de eurobankbiljetten is de afgelopen twee Tabel 1 Spontane kennis Nederlands publiek van echtheidskenmerken van eurobiljetten (in procenten) 1 2 Watermerk Hologram (zilver folie) Veiligheidsdraad Speciale inkt: goudglanzende baan Speciale inkt: kleurveranderende inkt Doorzichtcijfer 6 Voelbare inkt, reliëf Weet niet één echtheidskenmerk Gemiddelde kennis (aantal kenmerken) , 2,0 2,2 1,9 Bron: dnb. 22 DNB / Kwartaalbericht juni 2007

2 naast heeft dnb in haar Bezoekerscentrum dit jaar een nieuw onderdeel geopend waarin zij de bezoekers op interactieve wijze informeert over echte en valse biljetten. Verder ontwikkelt dnb samen met het Eurosysteem posters, voorlichtingsfolders en trainingsboekjes. Ongeveer driekwart van de geënquêteerden vindt het uiterlijk van de eurobankbiljetten mooi, een lichte toename ten opzichte van 200 (zie grafiek 1). Alleen het grijze eur -biljet blijft hierop een uitzondering; slechts % van de mensen vindt dit aantrekkelijk. Gevraagd naar het mooiste biljet noemt 6% het biljet van eur 0, gevolgd door de eur 20 (19%). Op de vraag hoe schoon de Nederlanders de eurobiljetten vinden, scoort de eur 0 significant hoger dan de eur, respectievelijk 9% en 61%. Een verklaring voor het kwaliteitsverschil is dat de eur -biljetten veel gebruikt worden en dat winkeliers deze vaker dan andere als wisselgeld aan consumenten geven in plaats van ze bij hun bank aan te leveren. Geen generiek bereikbaarheidsprobleem betaaldiensten geconstateerd Er zijn geen aanwijzingen dat consumenten en ondernemers in het algemeen problemen hebben met de bereikbaarheid van hun bank. Dat blijkt uit een inventarisatie die het Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer (mob), de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (vng) en de Landelijke Vereniging voor Kleine Kernen (lvkk) eind mei aan minister Bos van Grafiek 1 Esthetische waardering van de eurobiljetten Percentage van de ondervraagden dat de biljetten mooi vindt EUR EUR 10 EUR 20 EUR 0 EUR 100 EUR 200 EUR Bron: dnb. Financiën heeft gestuurd. Bovengenoemde partijen hebben knelpunten op het gebied van toegankelijkheid en bereikbaarheid van betaaldiensten onderzocht en oplossingsrichtingen geformuleerd. Onderdeel daarvan is een werkafspraak, waarmee bovengenoemde partijen toekomstige knelpunten gezamenlijk aanpakken. Her en der doen zich knelpunten voor, maar deze concentreren zich niet in bepaalde (bijvoorbeeld dunbevolkte of grootstedelijke) gebieden. Ze hebben eerder betrekking op bepaalde groepen in de samenleving, zoals ouderen en mensen met een functiebeperking. Voor ondernemers in het midden- en kleinbedrijf speelt vooral de hoeveelheid contant geld en de manier waarop zij daarmee omgaan een rol. Wanneer een bank zich terugtrekt uit een gebied, is vrijwel altijd een andere aanbieder aanwezig, maar klanten ervaren drempels om daarnaar over te stappen. Opnieuw blijkt dat bereikbaarheidsknelpunten veelal onderdeel zijn van bredere leefbaarheidsproblematiek, waarbij allerlei vormen van dienstverlening verdwijnen. Maatwerkoplossingen (servicepunten, bankbussen, afstortfaciliteiten) leiden in dergelijke gevallen tot tevredenheid, maar komen als gevolg van onder meer communicatieproblemen niet altijd van de grond. Verbetering van de communicatie vormt een van de kerndoelen van de werkafspraak, die het mob, de vng en de lvkk zijn overeengekomen om knelpunten op te lossen. Daarbij concluderen zij dat gezien het lokale karakter van de knelpunten oplossingen het beste plaatselijk gerealiseerd kunnen worden. Ze zetten zich er daarom voor in dat particulieren en ondernemers eerst het gesprek aangaan met hun bank, gemeente, dorpsorganisatie en/of ondernemersvereniging om oplossingen voor knelpunten te vinden. Als dit niet tot een goed resultaat leidt, kunnen consumenten en ondernemers hun probleem melden bij de Nederlandse Vereniging van Banken of een partij die hen in het mob vertegenwoordigt. Deze zullen vervolgens al het mogelijke proberen om tot een oplossing te komen in eerste instantie door lokale partijen met elkaar in gesprek te brengen. Binnenkort bepalen het mob, de vng en de lvkk hoe zij er het beste voor kunnen zorgen dat deze procedure bekend wordt bij degenen die een knelpunt ervaren. Het mob zal de voortgang en uitkomsten bewaken. Minister Bos heeft het rapport na ontvangst aangeboden aan de Tweede Kamer, die erom gevraagd had in het kader van de behandeling van het wetsvoorstel van het pvda-kamerlid Crone. Dat behelst een wettelijke regeling van zaken als bereikbaarheid en prijsstelling van betaaldiensten. Het rapport Onderzoek knelpunten en oplossingen DNB / Kwartaalbericht juni

3 toegankelijkheid en bereikbaarheid betaaldiensten kan worden gedownload van de webpagina van het mob via > Betalingsverkeer > mob. Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer Op 2 mei vond de voorjaarvergadering van het mob plaats. Aanbieders en gebruikers van betaaldiensten werken in het mob onder voorzitterschap van dnb aan verdere verbeteringen in het betalingsverkeer. Twee belangrijke thema s komen hieronder aan de orde. Transitieplan SEPA De banken, dnb en Currence (eigenaar van betaalmerken als pin, Chipknip en Acceptgiro) hebben het mob een eerste versie van het plan voor de overgang vanaf 2008 op de uniforme eurobetaalruimte (Single Euro Payments Area, sepa) voorgelegd. Het mob heeft daar, behoudens een aantal zorgpunten, in positieve zin kennis van genomen en wacht verdere uitwerking af. Het transitieplan bevat onder meer een voorlopig tijdpad dat beschrijft wanneer de huidige nationale betaalmiddelen, rekeninghoudend met behoeften van consumenten en bedrijven, zijn vervangen door sepavarianten. Het transitieplan wordt binnenkort gepubliceerd, vergezeld van de zorgpunten die vertegenwoordigers van consumenten en bedrijven hebben geuit. De toonbankinstellingen (winkeliers, horeca en benzinestations) zijn vooral bang dat pinbetalingen voor hen duurder worden. Ook vertegenwoordigers van consumenten vrezen hogere tarieven. Deze zorgen hangen samen met het feit dat het Nederlandse betalingsverkeer efficiënt is georganiseerd met relatief lage prijzen voor alle klanten. Het mob vindt het niet wenselijk dat de overgang op sepa ten koste gaat van bestaande efficiëntie, veiligheid en toegankelijkheid. Banken gaan nu het transitieplan verder uitwerken. Het mob buigt zich over de manier waarop veranderingen die met de komst van sepa gepaard gaan het beste bekend gemaakt kunnen worden aan het publiek. Prikkels ter bevordering van gebruik efficiënte betaalinstrumenten door consumenten Het mob concludeert dat het afschaffen van toeslagen aan de toonbank voor het pinnen van kleine bedragen en een toename van (de zichtbaarheid van) het aantal betaalautomaten op korte termijn de meest effectieve middelen zijn om het gebruik van de pinpas ten koste van contant geld te bevorderen. Door hiernaast grotere nadruk op het veiligheidsaspect te leggen en via campagnes het idee weg te nemen dat pinbetalingen duur zijn voor acceptanten, kan het aantal pintransacties verder groeien. Het mob werkt nu aan een actieplan en onderzoekt ook of en hoe het gebruik van inefficiënte betaalinstrumenten door het in rekening brengen van transactiekosten kan worden teruggedrongen. Europese richtlijn voor betaaldiensten vastgesteld Het Europees Parlement heeft eind april 2007 de Richtlijn Betaaldiensten in de Interne Markt vastgesteld. Daarmee is een belangrijke stap gezet in de totstandkoming van de uniforme eurobetaalruimte sepa. De richtlijn harmoniseert nationale regelgeving met betrekking tot betaaldiensten en vervangt bestaande Europese regels en aanbevelingen op dat vlak. De richtlijn richt zich op drie terreinen. Om te beginnen wordt geregeld dat niet-bancaire aanbieders van betalingsverkeer kunnen concurreren met kredietinstellingen onder een toezichtregime dat gebaseerd is op de daarmee gepaard gaande risico s. In het kader daarvan regelt de richtlijn voor een aantal activiteiten, zoals het uitvoeren van geldtransacties en het uitgeven van betaalpassen, dat instellingen een vergunning moeten hebben en aan eisen wat betreft betrouwbaarheid en aangehouden kapitaal moeten voldoen. Verder stelt de richtlijn eisen op het gebied van transparantie en informatie die betaaldienstverleners moeten verstrekken aan hun klanten. Hiermee wordt onder meer beoogd de marktwerking te verbeteren. Tot slot omvat de richtlijn veel vrij gedetailleerde maatregelen die betrekking hebben op de relatie tussen de klant en bank (of andere aanbieder). Die behelzen onder meer dat de aansprakelijkheid voor het niet of fout uitvoeren van een transactie bij de aanbieder komt te liggen en de bewijslast bij fraude voor een deel bij de klant wordt weggehaald. Ook gelden er eisen omtrent een minimaal dienstverleningsniveau. Valutering wordt verboden en betaalopdrachten moeten binnen drie dagen worden uitgevoerd (vanaf 2012 in één dag). De Richtlijn Betaaldiensten in de Interne Markt treedt naar verwachting in het najaar van 2007 in werking en moet dan uiterlijk 1 november 2009 in nationale wetgeving zijn omgezet. Incasso is voldoende veilig Het Nederlandse betaalinstrument incasso is nog steeds voldoende veilig. Dat heeft dnb vastgesteld in een 2 DNB / Kwartaalbericht juni 2007

4 recente toetsing, die het vervolg vormt van een onderzoek naar de veiligheid van dit betaalproduct in Het aantal frauduleuze incassanten beperkte zich de afgelopen jaren tot tien. Deze slaagden er enkele keren in onterechte incasso-opdrachten in te sturen. In de gevallen dat banken het geïnde geld niet konden terughalen, hebben zij de debiteurs gecompenseerd. Hoewel incasso s meer dan andere betaalproducten gebaseerd zijn op vertrouwen en controle achteraf, hebben de banken de afgelopen jaren adequate maatregelen ter voorkoming van fraude genomen. Incasso is een succesvol betaalproduct waarmee de incassant een bedrag van de rekening van een debiteur naar zijn rekening laat overschrijven. De incassant neemt hiertoe het initiatief. De debiteur geeft daar vooraf toestemming voor door een machtiging af te geven. Er bestaan verschillende vormen, zoals de doorlopende machtiging voor regelmatig terugkerende betalingen en de eenmalige machtiging. Een belangrijk voordeel voor de incassant is de efficiënte verwerking en de snelle creditering van zijn rekening. Voordelen voor de consument zijn dat hij nauwelijks actie hoeft te ondernemen na verstrekking van de machtiging en hij het efficiencyvoordeel soms krijgt doorberekend in de vorm van lagere tarieven. Daarnaast geldt een incasso als veilig, omdat de consument geen direct financieel risico loopt. Wanneer een transactie via een incassoopdracht immers ten onrechte heeft plaatsgevonden, wordt deze op verzoek van de debiteur in het algemeen teruggedraaid (gestorneerd). De afgelopen jaren hebben banken extra maatregelen genomen om fraude te voorkomen. Een voorbeeld hiervan is het aanhoudmechanisme van verwerker Equens. Dit systeem houdt ingestuurde incassoopdrachten tegen en controleert vervolgens of een incassant volgens de afgesproken regels handelt. Verder hebben banken de toelatingseisen voor nieuwe incassanten verscherpt. Ook zijn de storneringsmogelijkheden en de voorlichting over incasso s verbeterd. Het terugdraaien van een incasso is bij veel banken nu mogelijk via internetbankieren en informatie over de werking van incasso s is via folders beschikbaar. dnb constateert verder dat het beschikbare statistische materiaal met betrekking tot incasso s van onvoldoende kwaliteit is en verbeterd dient te worden. dnb gaat er nu van uit dat er via incasso s in 2006 ongeveer 260 miljard euro werd overgeboekt. Het aantal transacties bedroeg ruim 1,1 miljard, terwijl het aantal storneringen rond de 2 miljoen ligt (oftewel twee procent). Een te laag saldo op de rekening is in negentig procent van de gevallen oorzaak van het niet doorgaan van een incasso. Bij een half procent ontbreekt een geldige machtiging; bij bijna tien procent gaat de debiteur niet akkoord met de afschrijving vanwege administratieve fouten en geschillen over geleverde goederen en diensten. dnb vindt het aantal storneringen nog acceptabel, maar stelt dat bij een verdere toename de efficiëntie van het product in het geding kan komen. Daarnaast kunnen onterechte incasso s voor veel ongemak zorgen. dnb vindt verder dat er een oplossing moet komen voor het feit dat op internet afgegeven machtigingen formeel niet geldig zijn, maar wel door de banken gedoogd worden. De volledige resultaten van het onderzoek naar de incasso zijn te vinden op de website van dnb. Markt geconsulteerd over target2-securities en centraal onderpandbeheer Het Eurosysteem (de centrale banken van de eurolanden en de Europese Centrale Bank) inventariseert sinds april 2007 de gebruikersbehoeften om te kunnen bepalen hoe het toekomstige effectenplatform target2- Securities (t2s) het beste ingericht kan worden. In maart al stelde het vast dat het systeem in economische en juridische zin haalbaar is. Met t2s wil het Eurosysteem een geïntegreerd platform bieden voor de afwikkeling van verhandelde effecten in centralebankgeld in het eurogebied. Op het platform zal niet alleen de eigendomsoverdracht van effecten die in bewaring zijn bij effectenbewaarbedrijven plaatsvinden, maar ook de hiermee samenhangende betaling via de rekeningen van financiële instellingen bij de centrale banken van het Eurosyteem. De integratie van deze twee stappen in één systeem op Europese schaal leidt tot kostenbesparingen ten opzichte van de huidige situatie. Ook maakt het systeem grensoverschrijdende afwikkeling van effectentransacties in centralebankgeld mogelijk. Op die manier levert t2s een bijdrage geleverd aan de integratie van het Europese effectenverkeer. In de eerste marktconsultatie over t2s, die sinds eind april 2007 plaatsvindt, vraagt het Eurosysteem om commentaar op de uitgangspunten en functionele beschrijving die het met betrekking tot t2s heeft opgesteld. Gedurende 2007 zullen indien nodig meer specifieke en technische kortlopende consultaties worden gehouden. Eind 2007 volgt dan de definitieve consultatie over geformuleerde gebruikersbehoeften. Ook wordt dan de vraag aan marktpartijen voorgelegd of ze daadwerkelijk deel zullen nemen aan t2s. DNB / Kwartaalbericht juni

5 Inmiddels is ook een organisatiestructuur (governancestructuur) ingericht. t2s zal worden gebaseerd op het hoogwaardige betaalsysteem target2, wat betekent dat de centrale banken van Duitsland, Frankrijk, Italië en Spanje de technische ontwikkeling en uitvoering op zich zullen nemen. De beslissing over de overgang naar de ontwikkelingsfase van t2s zal naar verwachting begin 2008 worden genomen op basis van de uitkomsten van de consultaties en een verdere kosten-batenanalyse. Voorwaarde voor ontwikkeling van dit platform is dat er voldoende effectenbewaarbedrijven meedoen en het systeem tegen redelijke kosten kan worden opgezet. Een ander aspect van het effectenverkeer is het gebruik van effecten als onderpand voor transacties met het Eurosysteem. Monetaire en intraday-kredietverstrekking aan financiële instellingen verricht het Eurosysteem alleen op basis van onderpand. Voor het aanleveren daarvan gelden vaste procedures. Begin maart heeft het Eurosysteem besloten om banken hierover ook te consulteren. Vooral het grensoverschrijdend gebruik van onderpand (bijvoorbeeld het gebruik van Italiaanse staatssobligaties voor het opnemen van krediet bij dnb door een Nederlandse bank) zou doelmatiger kunnen worden ingericht. Mede naar aanleiding van eerdere verzoeken uit de markt wordt het hiervoor gebruikte zogenoemde Correspondent Central Banking Model (ccbm) grondig herzien. In plaats van de huidige decentrale onderpandsystemen bij de afzonderlijke centrale banken zal een centraal platform worden ontwikkeld voor het ontvangen en beheren van onderpand. dnb en de Nationale Bank van België (nbb) hebben als eerste binnen het Eurosysteem hun onderpandsystemen samengevoegd. dnb en nbb hebben zich bereid verklaard dit uit te bouwen tot een Europees systeem. Op termijn kunnen de andere centrale banken hieraan deelnemen. Fortis lanceert nieuwe centrale tegenpartij Fortis heeft op 0 maart 2007 de European Multilateral Clearing Facility (emcf) gelanceerd. emcf is de tweede centrale tegenpartij (central counterparty, ccp) in Nederland, naast lch.clearnet dat deze taak voor effectenbeurs Euronext verricht. emcf verricht de rol van ccp voor transacties die worden afgesloten op het handelsplatform Chi-x. Dit is een zogeheten multilateral trading facility, waar veel Europese aandelen kunnen worden verhandeld. emcf treedt op als centrale tegenpartij voor de handel in Nederlandse en Duitse aandelen. De verwachting is dat emcf aan het einde van het tweede kwartaal van 2007 ook transacties in Britse aandelen zal verwerken. Het initiatief van Chi-x en emcf loopt vooruit op de invoering van de eu-richtlijn Markets in Financial Instruments Directive (mifid), die in Nederland naar verwachting per 1 november 2007 in werking treedt. Initiatieven als van Chi-x en Fortis zijn in beginsel positief te waarderen, omdat zij door te concurreren (in dit geval met Euronext en lch.clearnet) de efficiëntie van de kapitaalmarkt bevorderen. Voorwaarde is wel dat risico s adequaat beheerst worden. Het gaat hierbij enerzijds om de risico s die samenhangen met de activiteiten van een ccp, zoals operationeel risico en kredietrisico, en andezijds om het besmettingsrisico dat kan optreden tussen de bank en de ccp. Figuur 1 geeft een beeld van de concurrentie tussen de beursplatformen en de ccp s met betrekking tot Nederlandse aandelen, die behalve op Euronext ook op concurrerende platformen als Chi-x verhandeld worden. Zoals lch.clearnet de rol van ccp vervult voor aandelen verhandeld op Euronext, zo wil emcf de rol van ccp vervullen voor aandelen verhandeld op Chi-x. Momenteel ontbreekt specifieke wet- en regelgeving voor ccp s in Nederland. Dat verandert per 1 januari 2008, wanneer naar verwachting deel 6 van de Wet financieel toezicht (Wft) in werking treedt. Dat heeft betrekking op het toezicht op de financiële infrastructuur, waar ccp s toe behoren. dnb en de Autoriteit Financiële Markten zijn, samen met emcf en Fortis, tot de conclusie gekomen dat het wenselijk is om emcf vrijwillig onder toezicht te stellen, totdat Wft deel 6 van kracht wordt. De belangrijkste overwegingen van de toezichthouders daarbij zijn om greep te krijgen op een mogelijk systeemrelevante instelling, deze voor te bereiden op Wft deel 6 en een gelijk speelveld te bieden tussen emcf en andere ccp s die actief zijn in Nederland. dnb-agentschappen sluiten per 1 juli 2007 Zoals eerder aangekondigd sluit dnb haar agentschappen in Eindhoven, Hoogeveen en Wassenaar per 1 juli Dit gebeurt in het kader van de herinrichting van de bankbiljettendistributie die momenteel plaatsvindt. Een groot deel van de recirculatie van bankbiljetten wordt inmiddels verzorgd door commerciële banken, in overeenstemming met de daarvoor opgestelde regels. Als gevolg hiervan is het werkaanbod op de dnb-agentschappen afgenomen. Om de kwaliteit van de bank- 26 DNB / Kwartaalbericht juni 2007

6 Figuur 1 Effectenafwikkeling op Euronext en Chi-x schematisch weergegeven Euronext Amsterdam Beursnotering Handel Alle Nederlandse aandelen met een beursnotering via Euronext De grootste beursgenoteerde Nederlandse aandelen Handel Chi-X LCH. Clearnet Clearing / CCP Clearing / CCP EMCF (Fortis) Euroclear Nederland Effecten settlement Cash settlement DNB Via Fortis Bank Nederland als settlement agent biljettencirculatie te blijven waarborgen, zal dnb na de sluiting van de genoemde agentschappen op haar hoofdvestiging een bepaald minimum van de bij banken terugkerende bankbiljetten blijven ontvangen en controleren op geschiktheid voor heruitgifte. Meer informatie over de herstructurering van de bankbiljettendistributie is te vinden in het Kwartaalbericht van september DNB / Kwartaalbericht juni