15 december 2014 Leuven

Transcriptie

1 15 december 2014 Leuven

2

3 I. Inleiding Martinus Nijhoff, De moeder de vrouw Ik ging naar Bommel om de brug te zien. Ik zag de nieuwe brug. Twee overzijden die elkaar vroeger schenen te vermijden, worden weer buren. Een minuut of tien dat ik daar lag, in 't gras, mijn thee gedronken, mijn hoofd vol van het landschap wijd en zijd - laat mij daar midden uit de oneindigheid een stem vernemen dat mijn oren klonken. Het was een vrouw. Het schip dat zij bevoer kwam langzaam stroom af door de brug gevaren. Zij was alleen aan dek, zij stond bij 't roer, en wat zij zong hoorde ik dat psalmen waren. O, dacht ik, o, dat daar mijn moeder voer. Prijs God, zong zij, Zijn hand zal u bewaren.

4 I. Inleiding Rutger Kopland, De moeder het water Ik ging naar moeder om haar terug te zien Ik zag een vreemde vrouw. Haar blik was wijd en leeg, als keek zij naar de verre overzijde van een water, niet naar mij. Ik dacht: misschien toen ik daar stond op het gazon, pilsje gedronken in de kantine van het verpleegtehuis, de tijd ging langzaam in die godvergeten eenzaamheid misschien zou 't goed zijn als nu Psalmen klonken. Het was mijn moeder, het lijfje dat daar roerloos stond in 't gras, alleen haar dunne haren bewogen nog een beetje in de wind, als voer zij over stille waatren naar een oneindig daar en later, haar God. Er is geen God, maar ik bezwoer Hem Zijn belofte na te komen, haar te bewaren.

5 I. Inleiding Ad Zuiderent, Weg Ik ga naar Willemsdorp en zie de nieuwe brug. Dit is mijn doel, want aan de overzijde ligt niet meer wat ik zoek en wie ik zocht is weg. Wat bindt de automobilist van nu nog aan de smalle brug waarop hij hoopvol bromde? Eens reed ik richting Brabant in de wind; een brommer had ik, en als doel een meisje. Een binnenschip voer onder mij, de was hing uit; had dat een vrouw gedaan? Misschien kwam uit haar mond wel psalmgezang; in mijn geheugen echter waait verliefd een wind waardoor ik niets verstond. Het water is te breed, de weg te hoog: wie zegt dat woorden tot de hemel reiken? Wanneer ik roep, staat in Moerdijk niets stil. Ik zwijg ook zonder mij gaat alles over.

6 II. Etymologie, definitie en klassieke secularisatiethese Etymologische betekenis: - Saeculum versus eschaton - Saecularizatio: middeleeuws kerkelijk recht - Saecularizatio: herbestemming van kerkelijke goederen Gemeenschappelijk: overgang van religieus naar profaan niveau

7 II. Etymologie, definitie en klassieke secularisatiethese Dubbele definitie: - secularisatie op het publieke domein: terugtreden van de religie uit de publieke ruimte, bijvoorbeeld scheiding kerk- staat en verlies aan invloed van het geloof (secularisatie 1). - secularisatie op het privédomein als de achteruitgang van persoonlijk geloof (secularisatie 2)

8 II. Etymologie, definitie en klassieke secularisatiethese - Wat heeft het fenomeen van secularisatie in de hand gewerkt? (secularisatie 3) - Het antwoord: klassieke secularisatiethese modernisering onlosmakelijk verbonden met de groei van wetenschappelijke kennis, de ontwikkeling van technologie, de protestantse hervorming, de overgang van een agrarische naar een industriële/postindustriële samenleving, verstedelijking, de groei van de welvaartstaat, enz. moet als het ware vanuit een innerlijke noodzaak uitmonden in de verdwijning van de religie

9 II. Etymologie, definitie en klassieke secularisatiethese Volgens de klassieke secularisatiethese zowel in de sociologie als in de filosofie zijn religie en secularisatie diametraal aan elkaar tegengesteld. Religie wordt als irrationeel gezien en secularisatie als het resultaat van rationele en wetenschappelijke vooruitgang. Secularisatie wordt beschouwd als een vijand van de religie die haar van buitenaf bestookte met wetenschappelijke argumenten en er is de overtuiging dat de wetenschappelijke rationaliteit uiteindelijk ook al kon dit nog even duren de doosklokken zal luiden over het voortbestaan van de religie = onttovering van de wereld Voorbeelden: Auguste Comte, Max Weber en Peter Berger. 1996: lezing door Carlos Steel: weerwerk via Marcel Gauchet

10 III. Secularisatiethese onder sociologische druk Herroeping door Peter Berger Als gevolg van een aantal historische gebeurtenissen (de Iraanse revolutie in 1979, de opleving van religie in voormalige Oostbloklanden na de val van de Berlijnse muur, de opkomst van de Moral Majority, de rechtschristelijke en evangelische beweging in de Verenigde Staten, politieke spanningen omwille van fundamentalistische radicalisering in verschillende landen) is het paradigmatische statuut van de secularisatiethese gaandeweg ondergraven en is er sprake van een controverse rond haar objectiviteit en betrouwbaarheid binnen de sociale wetenschappen

11 IV. Secularisatie onder filosofische druk Klassieke seculariseringsthese (Comte) onder cultuurfilosofische druk in drie etappes Etappe 1: Max Weber, Die protestantische Ethik und der Geist des Kapitalismus Etappe 2: Karl Löwith versus Hans Blumenberg Etappe 3: Marcel Gauchet versus Charles Taylor

12 IV. Secularisatie onder filosofische druk Het Löwith-Blumenberg debat: de (il)legitimiteit van de moderniteit - Karl Löwith, Meaning in History: moderniteit is het illegitieme kind van het christendom (vooruitgang versus eeuwige terugkeer) - Hans Blumenberg, Die Legitimität der Neuzeit: moderniteit is de legitieme reactie op het laatmiddeleeuwse nominalistische christendom

13 IV. Secularisatie onder filosofische druk Het Gauchet-Taylor debat: incarnatie als motor van de secularisatie - Marcel Gauchet, Le désenchantement du monde: dynamiek van transcendentie als motor van de secularisatie (van de eerste religies over de Axiale periode tot vandaag): de ambiguïteit van incarnatie - Charles Taylor, A Secular Age: de eeuwige spanning tussen transcendentie en immanentie: de rijkdom van incarnatie

14 V. Wirkungsgeschichte Klassieke secularisatiethese is onhoudbaar en wordt vervangen door de alternatieve secularisatiethese: - Westerse cultuur - The West versus the Rest: verbonden met de problematiek van multiple modernities : VS en Europa, seculier en postseculier, rest van de wereld

15 V. Wirkungsgeschichte Diverse reacties op de alternatieve secularisatiethese: a) Verdediging van klassieke secularisatiethese: Richard Dawkins, Etienne Vermeersch b) Binnen de alternatieve secularisatiethese: - Afwijzing van de religie - Transformatie van de religie - Cultuurchristendom en Verlichtingsfundamentalisme - Authentiek christendom en moderniteit

16 V. Wirkungsgeschichte Rutger Kopland, G G, ik schreef een vers over jouw gezicht, dat het zo afwezig was, ik vergeleek het Met water waarin ik het gezicht zag Van een paard, en toen ik opkeek Was de overkant verlaten. [ ] Ik heb het vergeleken G, met veel Meer, meer dan ik mij herinner, maar Ik kan het vers niet meer vinden. [ ] Ik wist nog niet dat jij er zonder mij niet Meer zou zijn, dat jij bestond door mij. Die Dagen met jou G, heb ik gemompeld als een schaker, Alleen tegen zijn bord, zo hevig tegen niemand.

17 V. Wirkungsgeschichte Herbst (Rainer Maria Rilke) Die Blätter fallen, fallen wie von weit, als welkten in den Himmeln ferne Gärten; sie fallen mit verneinender Gebärde. Und in den Nächten fällt die schwere Erde aus allen Sternen in die Einsamkeit. Wir alle fallen. Diese Hand da fällt. Und sieh dir andre an: es ist in allen. Und doch ist Einer, welcher dieses Fallen unendlich sanft in seinen Händen hält.

18 Conclusie de volledige vervreemding van elk religieus discours maakt ons stilaan onbekwaam om een diepgaand gesprek te voeren met het merendeel van de wereldbevolking, westerlingen inbegrepen, voor wie religieuze gevoelens wel degelijk een rol spelen. [ ] Wie religie enkel verwerpt en niet probeert te begrijpen, spreekt een andere taal dan de rest van de wereld. En heeft weldra een tolk nodig voor een eenvoudig gesprek (Torfs, 2014)