II. Taylor en secularisatie

Transcriptie

1 Drie types: II. Taylor en secularisatie Secularity 1: religie verdwijnt uit de publieke ruimte en wordt verbannen naar de privé-sfeer Secularity 2: ook in de privé-sfeer is er sprake van geloofscrisis Dit zijn sociologische definities. 1

2 Taylor wil in A Secular Age secularisatie echter vooral vanuit een filosofische invalshoek bestuderen: Secularity 3: gewijzigde conditions of belief. Waarom was het in pakweg 1500 vanzelfsprekend, zelfs verplicht om gelovig te zijn, terwijl religieus geloof vandaag optioneel geworden is? 2

3 Drie niveaus: beschrijvend, verklarend en evaluatief. Niveau 1: Wat is er veranderd? 1.Betovering versus onttovering - Eenheid en verbondenheid tussen religieus/goddelijk niveau, samenleven van mensen en natuur is verbroken. Taylor: we zijn van porous selves geëvolueerd naar buffered selves 3

4 2. Sociale druk versus autonomie - Vroeger was het onmogelijk om je aan bepaalde rituelen van de gemeenschap te onttrekken. Deed je dat toch, dan plaatste je jezelf buiten de gemeenschap. 3. Complementariteit van tegengestelden versus één ordeningsprincipe - Complementariteit tussen bv. Adel, arbeiders/boeren en geestelijke stand maakt plaats voor één principe, bv. algehele gelijkheid. 4

5 Hieruit kunnen totalitaire regimes volgen: het menselijke samenleven wordt op één enkel principe gemodelleerd. Wie hier niet in past, wordt met geweld uit het systeem gegooid. Totalitarisme weigert te erkennen dat elke structuur ook een anti-structuur nodig heeft. Bv. Ons vroegere carnaval. Spotten met de prins of bisschop. 5

6 4. Complexe tijdsbeleving versus homogenisering van het tijdsbesef - Symbolische gelaagdheid in tijd: kairotic moments - Onze cultuur: elk tijdsmoment is gelijk aan het vorige en het volgende 5. Kosmos versus universum - vroeger: vooraf bestaande orde en begrensdheid - nu: ruimte als eindeloos, onbegrensd 6

7 Niveau 2, Verklaring. Standaardverhaal Niveau 1: secularisatie is product van moderne wetenschap, in samenhang met andere factoren als alfabetisering, democratisering, technologie, verstedelijking, industrialisering Dit is een subtraction story : neem de laatste religieuze en metafysische illusies weg, en de mensheid ontdekt vanzelf haar ware kern, ontdekt eigenlijk dan pas zichzelf. 7

8 Niveau 2, Verklaring. Standaardverhaal Secularisatie en moderniteit verstaan zichzelf in het standaardverhaal dus als ontwikkelingen tegen een religieus wereldbeeld. Alternatieve verhaal: Moderniteit is voortgekomen uit transformaties van religie. Meerbepaald transformatie van christendom. 8

9 Alternatieve verhaal: Max Weber: kapitalisme is resultaat van protestantse ethiek Werkethiek om uitverkorenheid door God te bewijzen (calvinisme) Karl Löwith: moderne tijd is illegitieme secularisatie van christendom: christelijke hoop wordt dwingende vooruitgangsidee Löwith baseert zich op franciscaan Joachim van Fiore: immanente interpretatie van christendom 9

10 Alternatieve verhaal: Hans Blumenberg reageert op Löwith. Moderne tijd is wél legitiem. Algemene vooruitgangsideologie is inderdaad uit den boze. Moderniteit is echter ontstaan vanuit toevallige vooruitgang in beperkte gebieden van wetenschap. Dit is de legitieme moderniteit. Verklaring voor Blumenberg: niet verwereldlijking van christelijke hoop (Löwith), maar groeiende transcendentie van God heeft moderniteit mogelijk gemaakt: theologie van het nominalisme 10

11 Alternatieve verhaal: Taylor: verhalen van Weber, Löwith en Blumenberg snijden hout, maar richten zich op een té specifiek moment in de cultuurgeschiedenis. Ontstaan van seculiere samenleving heeft veel ruimere oorzaken, en gaat veel verder terug in de tijd. Beweging van disciplinering : al ingezet van axiale tijdperk van de religie. Morele zuivering: goden worden als ondubbelzinnig goed beschreven. 11

12 Alternatieve verhaal: Religie heeft dus altijd zichzelf hervormd, in een eeuwen durend proces, dat alles behalve lineair te noemen valt. Niveau 3: evaluatie. Middenpositie Taylor. Enerzijds hoeft religie niet opnieuw de allesbepalende factor te zijn van de samenleving. Anderzijds neigt het individualisme van de moderne tijd ertoe om gemeenschapsvormende elementen achter zich te laten. 12

13 Niveau 3: evaluatie. Taylor beklemtoont belang van rituelen ( the festive ) Transcendentie blijft volgens hem nodig, maar moet op subtielere manier ter sprake gebracht worden dan vroeger. Bv. in kunst. 13

14 Dilemma s van onze tijd (Christelijk) geloof blijft een levensbeschouwelijke factor. Dilemma s tussen humanisme, anti-humanisme en een vorm van transcendentie. Humanisme: mens centraal. Vooruitgangsidee. Geloof in maakbaarheid en goedheid van de mens. Antihumanisme: humanisme miskent lijden en geweld. Dit moet ook aanvaard worden als integraal deel van menselijk leven. Tragische levenshouding. 14

15 Dilemma s van onze tijd Christendom: akkoord met humanisme in zijn geloof in goedheid mens. Niet akkoord omdat mens niet het centrum is, niet het laatste woord heeft. Een louter op menselijke bronnen gefundeerde moraal dreigt ten gronde te gaan aan: Superioriteitsgevoelens: lofty humanism Absurditeit: telkens opnieuw beginnen. Hoe hou je dit vol zonder ethiek van de voorlopigheid? Overbelasting( over-stretching ) van zijn eigen morele bron: kan je van een onvolmaakt wezen als de mens wel het volmaakt goede verwachten? 15

16 Dilemma s van onze tijd Christendom: akkoord met antihumanisme in zijn erkenning van lijden en geweld, in zijn kritiek op humanisme dat human flourishing het ultieme doel van de mensheid moet zijn. Mens geroepen zich te transformeren tot iets hogers. Dat hogere is niet zomaar het tragisch aanvaarden van het lijden als een heer (Nietzsche, antihumanisme), maar zich laten raken door een liefdevolle God 16

17 Dilemma s van onze tijd Taylor heeft een anticipatory confidence in het christendom dat het de fundamentele dilemma s van het menselijke leven kan verzoenen: De terechte aandacht voor het gewone, dagelijkse leven (protestantisme, humanisme) Erkenning van lijden en geweld Uitreiken naar iets hogers dat de mens overstijgt en kan transformeren. 17

18 Subtielere talen: Rutger Kopland Ik ging naar moeder om haar terug te zien Ik zag een vreemde vrouw. Haar blik was wijd en leeg, als keek zij naar de verre overzijde van een water, niet naar mij. Ik dacht: misschien toen ik daar stond op het gazon, pilsje gedronken in de kantine van het verpleegtehuis, de tijd ging langzaam in die godvergeten eenzaamheid misschien zou 't goed zijn als nu Psalmen klonken. Het was mijn moeder, het lijfje dat daar roerloos stond in 't gras, alleen haar dunne haren bewogen nog een beetje in de wind, als voer zij over stille waatren naar een oneindig daar en later, haar God. Er is geen God, maar ik bezwoer Hem Zijn belofte na te komen, haar te bewaren. 18

19 Herbst Subtielere taal : Rainer Maria Rilke Die Blätter fallen, fallen wie von weit, als welkten in den Himmeln ferne Gärten; sie fallen mit verneinender Gebärde. Und in den Nächten fällt die schwere Erde aus allen Sternen in die Einsamkeit. Wir alle fallen. Diese Hand da fällt. Und sieh dir andre an: es ist in allen. Und doch ist Einer, welcher dieses Fallen unendlich sanft in seinen Händen hält. 19