Tweede Kamer der Sfaten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Sfaten-Generaal 2 Vergaderjaar Wijziging van de inkomstenbelasting (beperkte reparatie van het regime inzake de winst uit aanmerkelijk belang) Nr. 3 MEMORIE VAN TOELICHTING Inleiding Artikel 39, derde lid, van de Wet op de inkomstenbelasting 1964 geeft aan wanneer een belastingplichtige in een vennootschap met een in aandelen verdeeld kapitaal een aanmerkelijk belang heeft. Dit is het geval indien hij in de loop van de vijf jaren voorafgaande aan het tijdstip waarop hij aandelen in die vennootschap vervreemdt, op enig moment aan twee criteria heeft voldaan. Het ene criterium houdt in dat hij onmiddellijk of middellijk aandeelhouder is, al dan niet te zamen met zijn echtgenoot en zijn bloed- en aanverwanten in de rechte lijn en in de tweede graad van de zijlijn, voor ten minste 33 1/3 percent van het nominaal gestorte kapitaal. Het andere criterium houdt in dat hij tevens onmiddellijk of middellijk aandeelhouder is, al dan niet te zamen met zijn echtgenoot, voor meer dan zeven percent van dat kapitaal. Tot het nominaal gestorte kapitaal zijn ingevolge de arresten van de Hoge Raad van 23 januari 1974, BNB 1974/132 en 133, ook te rekenen aandelen aan welke geen beschikkingsmacht over reserves is verbonden. Uit de arresten van de Hoge Raad van 11 mei 1988, BNB 1988/289, 290 en 291, moet de conclusie worden getrokken dat met de uitgifte van dergelijke aandelen enerzijds kan worden bewerkstelligd dat een als aanmerkelijk belang aan te merken aandelenbezit dat karakter (door verloop van vijfjaren) verliest, en anderzijds kan worden voorkomen dat een aandelenbezit een aanmerkelijk belang gaat vormen. De Hoge Raad is van oordeel dat een en ander niet in strijd komt met doel en strekking van de aanmerkelijk-belangregeling. Dit standpunt van de Hoge Raad impliceert dat het onder de bestaande wetgeving niet mogelijk is in de uitvoeringssfeer tegen te gaan dat de uit de aanmerkelijk-belangregeling voortvloeiende belastingheffing terzijde kan worden gesteld door uitgifte van aandelen die niet delen in de vennootschappelijk reserves. Ter verduidelijking van de werking van de in de vermelde arresten van 11 mei 1988 aan de orde zijnde zogenoemde verwateringsconstructies moge het volgende voorbeeld dienen. De broers A, B en C houden te zamen alle aandelen in X BV. (ieder 30 aandelen van nominaal f 1 000). De waarde in het economische verkeer van de aandelen is f A, B en C hebben de aandelen destijds bij uitgifte a pari verkregen (verkrijgingsprijs voor ieder van hen: F ISSN SDU uitgeverij 's Gravenhage 1989 Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 3

2 f ). Er is derhalve een aanmerkelijk-belangclaim van 20 percent van f minus f oftewel f is f A, B en C kunnen deze claim van de fiscus op de in de vennootschap aanwezige reserves op eenvoudige wijze afschudden door X B.V. bij een derde, bij voorbeeld een bankinstelling, voor meer dan nominaal f , stel f , aandelen te laten plaatsen die geen recht geven op een liquidatie-uitkering. Het gezamenlijke (familie)belang van de drie broers via hun deelgerechtigdheid in het nominaal gestorte kapitaal van de vennootschap daalt hierdoor van 100 percent naar minder dan 33 1/3 percent; er is voor de broers-aandeelhouders alsdan gedurende vijf jaren sprake van zogenoemde aflopende aanmerkelijk-belangposities: na het verstrijken van die periode kunnen zij hun aandelen belastingvrij verkopen hoewel - evenals voorheen - in de overdrachtsprijs tot uitdrukking zal komen dat in deze aandelen het recht op alle in X B.V. aanwezige reserves is belichaamd. Opgemerkt zij dat ingeval reeds bij de oprichting van X B.V. was overgegaan tot het plaatsen van bedoelde aandelen ad nominaal f bij een derde, het aandelenbezit van A, B en C in het licht van de arresten van 11 mei 1988 nimmer een aanmerkelijk belang zou hebben gevormd. Naar mijn mening - ik heb dit ook aangegeven in mijn antwoord op door het lid van de Tweede Kamer de heer Kombrink over de arresten van 11 mei 1988 gestelde vragen, kamerstukken II 1987/88, Aanhangsel nr. 771, blz dient de wetgever in te grijpen omdat anders de situatie die als gevolg van de genoemde arresten is ontstaan, ertoe zou leiden dat de heffing van inkomstenbelasting ter zake van winst aanmer keiijk belang op grote schaal terzijde kan worden gesteld. Om een spoedige totstandkoming van de wetswijziging zo veel mogelijk te bevorderen, geef ik er de voorkeur aan in het onderhavige wetsvoorstel slechts een partiële reparatie van het aanmerkelijk-belangregime op te nemen, te weten uitsluiten die met betrekking tot de hierboven beschreven gevolgen van de uitgifte van aandelen die niet delen in de vennootschappelijke reserves. Hoewel ik, zoals bekend, in het algemeen geen voorstander ben van ad hoe-wetgeving, acht ik het in de gegeven situatie niet verantwoord te wachten op de resultaten van de aangekondigde studie met betrekking tot het inkomstenbelastingregime inzake bonusaandelen, liquidatie-uitkeringen op aandelen, verkoop van aandelen in het zicht van de liquidatie van het lichaam waarin de aandelen worden gehouden en verkoop van aandelen die tot een aanmerkelijk belang behoren. De voorgestelde maatregel Bij het voorbereiden van dit wetsvoorstel is in eerste instantie bezien of de verwateringsconstructies konden worden tegengegaan door aandelen welke geen recht geven op de reserves van een vennootschap integraal van het aanmerkelijk-belangregime uit te zonderen. Duidelijk werd dat in deze benadering niet kon worden volstaan met het uitsluiten van alleen de genoemde aandelen. Immers, alsdan zou men aandelen kunnen creëren die in (zeer) beperkte mate delen in de vennootschappelijke reserves. Dergelijke aandelen zouden voor het bepalen van een aanmerkelijk-belangpositie dus eveneens moeten worden uitgezonderd. Gebleken is evenwel dat dit niet op een eenvoudige en voor de praktijk hanteerbare wijze kan worden gerealiseerd; bovendien bleek dat in bepaalde situaties geen halt kan worden toegeroepen aan de mogelijkheid, met behoud van de rechten op de reserves van een vennootschap, de aanmerkelijk-belangheffing door het bijplaatsen van aandelen te ontgaan. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 3 2

3 Een voorbeeld ter illustratie. Een vader en zijn twee zoons zijn elk voor 1/3 gedeelte gerechtigd tot zowel het nominaal gestorte aandelenkapitaal van X B.V. als tot de daarin aanwezige reserves bij liquidatie. Zij bezitten allen een aanmerkelijk belang. De vader is voornemens over vijf jaren zijn pakket aandelen te vervreemden. Stel dat een wetswijziging zou impliceren dat aandelen in het kader van de aanmerkelijk-belangregeling buiten beschouwing worden gelaten indien zij - per aandeel - de aandeelhouder een recht op de vennootschappelijke reserves bij liquidatie verschaffen dat minder beloopt dan 1/4 gedeelte van de rechten met betrekking tot die reserves welke - per aandeel - zijn verbonden aan een andere soort aandelen in de vennootschap. Het zal duidelijk zijn dat door het «omzetten» van het aandelenpakket van de vader in een pakket dat vier keer zo groot is en bestaat uit aandelen die - per aandeel - niet meer recht op de reserves verschaffen dan overeenkomt met 1/4 gedeelte van de desbetreffende rechten welke - per aandeel - zijn verbonden aan het aandelenbezit van de zoons, de gerechtigdheid van de vader tot de vennootschappelijke reserves in X B.V. per saldo geen wijziging ondergaat, terwijl hij de aanmerkelijkbelangheffing ter zake kan ontgaan. Vervolgens is bij het voorbereiden van dit wetsvoorstel een andere weg ingeslagen. De voorgestelde reparatiewetgeving houdt in dat voor de beoordeling of een belastingplichtige in een vennootschap een aanmerkelijk belang bezit, in de eerste plaats, conform de huidige regeling, wordt gekeken naar zijn deelgerechtigdheid in het totale nominaal gestorte kapitaal van de vennootschap; is uit dien hoofde geen aanmerkelijk belang aanwezig en heeft de vennootschap verschillende soorten nominaal gestort kapitaal, dan zal de mate van deelgerechtigdheid voortaan ook per soort worden bezien. Een voorbeeld moge dit verduidelijken. Y B.V. heeft een nominaal gestort kapitaal van f Hiervan is f aan te merken als gewoon, op de reserves recht gevend, aandelenkapitaal dat sinds de oprichting in handen is van de directeur van de vennootschap, f bestaat uit na de oprichting bij een bankinstelling geplaatste preferente aandelen die niet in de reserves delen. Ingevolge de eerdergenoemde arresten van de Hoge Raad vormt in dit voorbeeld het gewone aandelenkapitaal na de plaatsing van de preferente aandelen - en met inachtneming van de in artikel 39, derde lid, van de Wet op de inkomstenbelasting 1964 bedoelde vijfjaarstermijn - geen aanmerkelijk belang meer omdat het minder bedraagt dan een derde gedeelte van het totale nominaal gestorte kapitaal van de vennootschap. Ingevolge de voorgestelde aanvulling van artikel 39, derde lid, van genoemde wet moet, nu de vennootschap verschillende soorten nominaal gestort kapitaal heeft, vervolgens worden bezien in welke mate de directeur-aandeelhouder is gerechtigd tot het nominaal gestorte kapitaal op louter de gewone aandelen van de vennootschap. Deze beoordeling zal dan alsnog tot de conclusie leiden dat de betrokken belastingplichtige in Y B.V. een aanmerkelijk belang heeft. De conclusie zou overigens niet anders luiden indien Y B.V. reeds bij haar oprichting tot plaatsing van de preferente aandelen bij een bankinstelling was overgegaan. In meer algemene zin kan worden opgemerkt dat de nieuwe opzet van artikel 39, derde lid, van de Wet op de inkomstenbelasting 1964 ertoe kan leiden dat het bezit van aandelen in een vennootschap met meer dan één soort nominaal gestort kapitaal voor de betrokken aandeelhouder eerder dan thans het geval is een aanmerkelijk belang vormt. Als de belastingplichtige door zijn deelgerechtigdheid in enige soort nominaal gestort kapitaal een aanmerkelijk belang in de vennootschap heeft en daarnaast nog aandelen houdt in een of meer andere soorten Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 3 3

4 nominaal gestort kapitaal van de vennootschap, dan worden laatstbedoelde aandelen eveneens tot zijn aanmerkelijk belang gerekend. Ter illustratie: het nominaal gestorte kapitaal van Z BV. bestaat uit aandelen A en aandelen B. Indien een aandeelhouder door de omvang van zijn bezit van aandelen A in Z BV. een aanmerkelijk belang heeft, worden daartoe ook gerekend de hem toebehorende aandelen B. De deelgerechtigdheid in enige soort nominaal gestort kapitaal die een aanmerkelijk belang vormt in de vennootschap doet veronderstellen dat de aandeelhouder een zekere machtspositie binnen die vennootschap heeft. Voorkomen moet worden dat de aandeelhouder via vervreemding van aandelen die hij in de andere soort(en) nominaal gestort kapitaal houdt en welke aandelen op zichzelf beschouwd geen aanmerkelijk belang vormen, in de gelegenheid zou zijn (een deel van) de door de veronderstelde machtspositie in die vennootschap opgepotte reserves zonder inkomstenbelastingheffing te realiseren. Derhalve dienen bij aanwezigheid van een aanmerkelijk-belangpositie als zojuist bedoeld ook de overige aandelen tot zijn aanmerkelijk belang te worden gerekend. Zonder deze voorziening zou de voorgestelde reparatiemaatregel niet sluitend zijn, hetgeen moge blijken uit het volgende voorbeeld. In een vennootschap bezit A 67 percent van de aandelensoort X en 33 percent van de aandelensoort Y. Aandeelhouder B (geen naaste familie van A) bezit de overige aandelen van deze soort, derhalve 33 percent van de aandelen X en 67 percent van de aandelen Y. Door plaatsing van preferente aandelen bij een derde hebben A en B hun aanmerkelijk belang doen verwateren. Ingevolge de eerste zinsnede van de voorgestelde toevoeging aan artikel 39, derde lid, kunnen A en B in de aanmerkelijkbelangheffing worden betrokken voor hun 67 percent-belang. De tweede zinsnede van de toevoeging leidt ertoe dat zij ook kunnen worden belast voor de vervreemdingswinst ter zake van hun 33 percent-belang. Zou deze voorziening ontbreken, dan zou het ook na de reparatiemaatregelen nog lonend zijn een aanmerkelijk belang te doen verwateren. Ten einde te voorkomen dat van laatstbedoelde voorziening een onbedoeld gebruik kan worden gemaakt, is in die voorziening een uitzondering gemaakt voor de toepassing van de artikelen 59 en 60 van de Wet op de inkomstenbelasting Deze uitzondering strekt ertoe te voorkomen dat een aandeelhouder, die zich niet in een aanmerkelijkbelangpositie bevindt en voornemens is zijn aandelen - waarvan de verkrijgingsprijs uitgaat boven de vervreemdingsprijs - te verkopen, zou bevorderen dat bij hem aandelen van een niet eerder uitgegeven soort worden geplaatst. De omvang van deze emissie kan beperkt blijven. Het gevolg van deze handelwijze zou zijn dat de aandeelhouder zich in een aanmerkelijk-belangpositie manoeuvreert op grond waarvan hij, alleen vanwege de eerdergenoemde voorziening aan het slot van artikel 39, derde lid, in aanmerking komt voor verrekening van het aanmerkelijkbelangverlies. De hier bedoelde uitsluiting van artikel 60 voorkomt dat een aandeelhouder op geconstrueerde wijze de aanmerkelijk-belangsfeer kan opzoeken, louter en alleen om zodoende een aanmerkelijk-belangverlies te kunnen verrekenen. De uitsluiting van artikel 59 dient een soortgelijk doel, zij het dat het inspelen op deze situatie zich in de praktijk minder gemakkelijk zal voordoen aangezien artikel 59 betrekking heeft op het geval dat een vennootschap in liquidatie is getreden en in die bepaling voorts een aanmerkelijk-belanghouderschap van ten minste tien jaren is opgenomen. Met de voorgestelde wijziging van artikel 39, derde lid, van de Wet op de inkomstenbelasting 1964 wordt op een eenvoudige wijze bereikt dat de uit de aanmerkelijk-belangregeling voortvloeiende belastingheffing niet lager terzijde kan worden gesteld door het (bij)plaatsen van aandelen waarin geen recht op een liquidatie-uitkering of op vennootschappelijke reserves is belichaamd. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 3 4

5 Het vorenstaande laat onverlet dat het voordeel uit de vervreemding van aandelen geen winst uit aanmerkelijk belang kan vormen in de zin van artikel 39, eerste lid, van de Wet op de inkomstenbelasting 1964, indien in die aandelen geen recht op de reserves van de desbetreffende vennootschap is belichaamd (zie het arrest van de Hoge Raad van 21 november 1979, BNB 1980/100). Budgettaire, personele en dereguleringsaspecten De uit de aanmerkelijk-belangregeling voortvloeiende belastingopbrengst bedraagt thans jaarlijks circa 200 min. Met de voorgestelde wijziging wordt de opbrengstderving als gevolg van de arresten van de Hoge Raad ongedaan gemaakt en wordt een verdere derving voorkomen. Deze zou bij ongewijzigd beleid op den duur het vorengenoemde bedrag kunnen benaderen. Personele gevolgen van dit wetsvoorstel voor de belastingdienst en de rechterlijke macht worden niet voorzien, evenmin als een verzwaring van de administratie voor het bedrijfsleven. Artikelsgewijze toelichting Artikel I (artikel 39 van de Wet op de inkomstenbelasting 1964) De aanvulling van artikel 39, derde lid, van de Wet op de inkomstenbelasting 1964 betreft de situatie waarin een belastingplichtige overgaat tot het vervreemden van aandelen in een vennootschap welke in de loop van de laatste vijf jaren verschillende soorten nominaal gestort kapitaal heeft gehad. In dat geval zullen ingevolge het eerste gedeelte van de aanvulling (tot aan de puntkomma) de aandelen ten aanzien van de belastingplichtige voortaan reeds een aanmerkelijk belang vormen indien hij op grond van zijn deelgerechtigdheid in het totale nominaal gestorte kapitaal geen, maar op grond van zijn deelgerechtigdheid in één van de soorten daarvan wel een dergelijk, in het huidige derde lid van artikel 39 omschreven, belang in de vennootschap heeft. Een aanmerkelijk belang van de belastingplichtige als gevolg van zijn gerechtigdheid tot een (of meer) soort(en) nominaal gestort kapitaal leidt ertoe dat ingevolge het tweede gedeelte van de aanvulling zijn aandelen in de soort(en) nominaal gestort kapitaal, waarin de belastingplichtige ingevolge het eerste gedeelte van de aanvulling geen aanmerkelijk-belangpositie inneemt, ook tot dat aanmerkelijk belang worden gerekend. Met betrekking tot de in het tweede gedeelte van de aanvulling aangebrachte beperking inzake de toepassing van de artikelen 59 en 60 van de Wet op de inkomstenbelasting 1964 moge ik verwijzen naar onderdeel «De voorgestelde maatregel» in het algemene gedeelte van deze memorie. Van verschillende soorten nominaal gestort kapitaal in een vennootschap - een terminologie welke is ontleend aan artikel 58 van de Wet op de inkomstenbelasting is sprake indien niet alle aandelen in dat kapitaal onderling vervangbaar, dat wil zeggen: dooreen leverbaar, zijn. Daarbij kan met name worden gedacht aan aandelen die onderling verschillen omdat daarin ongelijke rechten zijn belichaamd ten aanzien van de jaarwinst en/of de (dividend)reserves van de vennootschap en voorts aan aandelen die onderling verschillen omdat zij niet dezelfde stemrechten vertegenwoordigen; ook combinaties van de bedoelde verschillen kunnen zich uiteraard voordoen. De beoordeling of een aanmerkelijk-belangpositie in een vennootschap aanwezig is op grond van de deelgerechtigdheid in een (of meer) van de verschillende soorten van het nominaal gestort kapitaal der vennootschap geschiedt op een betrekkelijk eenvoudige wijze, en wel door de in artikel 39, derde lid, vermelde criteria welke dienen ter beoordeling van Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 3 5

6 het aanwezig zijn van een aanmerkelijk-belangpositie via het aandeelhouderschap in het gehele nominaal gestort kapitaal van een vennootschap, op overeenkomstige wijze toe te passen op een of meer van de hier aan de orde zijnde soorten van het nominaal gestort kapitaal. Artikel II (inwerkingtreding) Als ingangsdatum van de onderhavige wetswijziging is voorzien de dag na de publikatie van de voorgestelde maatregel in het Staatsblad. Dit betekent dat in geval van vervreemding van aandelen op of na die datum de beoordeling of de aandelen ten aanzien van de tot vervreemding overgaande aandeelhouder tot een aanmerkelijk belang behoren, geschiedt volgens de maatstaf van artikel 39, derde lid, van de Wet op de inkomstenbelasting 1964 zoals dat artikellid luidt na aanvaarding door de Staten-Generaal van dit wetsvoorstel. Bij deze beoordeling ten tijde van de vervreemding is dus niet relevant dat de betrokken aandeelhouder zich zonder wetswijziging misschien niet in een aanmerkelijk-belangpositie zou hebben bevonden, bij voorbeeld omdat hij als gevolg van een verwateringsconstructie die positie door het laten verstrijken van de vijfjaarstermijn van zich zou hebben afgeschud. De Staatssecretaris van Financiën, H. E. Koning Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 3 6