Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar Aanpassing van de Grondwet van de giftenaftrek in de Wet op de inkomstenbelasting 1964 en van enige daarmee samenhangende bepalingen in andere wetten Nr. 3 MEMORIE VAN TOELICHTING Tijdens de mondelinge behandeling in de Eerste Kamer der Staten Generaal van het wetsvoorstel dat leidde tot de Wet van 3 juni 1987 tot wijziging van de Wet op de inkomstenbelasting 1964 (afschaffing van het inlichtingenrecht van kerkgenootschappen inzake het inkomen van hun leden), Stb. 294, heb ik naar aanleiding van opmerkingen van de geachte afgevaardigde de heer Zoon een toezegging gedaan. Deze toezegging hield in te zullen nagaan of met het oog op de in de Grondwet neergelegde nevenschikking van godsdienst en levensover tuiging artikel 47 van de Wet op de inkomstenbelasting 1964 zou moeten worden aangepast. Na daartoe verricht onderzoek ben ik tot de conclusie gekomen dat dit inderdaad het geval is. Dit wetsvoorstel strekt ertoe giften aan levensbeschouwelijke instel lingen op dezelfde voet in aftrek toe te laten als giften aan kerkelijke instellingen. Voorts is deze gelegenheid aangegrepen om de aftrekmoge lijkheid van met vrijwillige bijdragen gelijk te stellen min of meer verplichte betalingen in de wet te verankeren. In de praktijk is het beleid er overigens reeds op gericht dergelijke betalingen als gift in aftrek toe te laten. Dit neemt vanzelfsprekend niet weg dat de grondslag daarvoor in de wettekst behoort te liggen. Ten slotte wordt voorgesteld om in artikel 47 vast te leggen dat de Minister van Financiën ook giften aan niet in Nederland gevestigde instellingen kan aanwijzen als aftrekbare giften. Opheffing spanning met Grondwet Artikel 47 van de Wet op de inkomstenbelasting 1964 bepaalt dat - onder bepaalde voorwaarden en binnen zekere grenzen - giften aan in Nederland gevestigde kerkelijke, charitatieve, culturele, wetenschappe lijke en het algemeen nut beogende instellingen aftrekbaar zijn. Ik breng voorts in herinnering dat artikel 1, eerste volzin, van de Grondwet luidt: «Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld.». De tweede volzin voegt hieraan toe dat discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook, niet is toegestaan. Aan de memorie van toelichting bij het wetsvoorstel dat tot deze tekst leidde (kamerstukken II , , nr. 3, blz. 25) ontleen ik het volgende: «Terwijl de eerste zin met name voor de wetgever een vrij grote beleidsvrijheid openlaat, schrijft de tweede zin voor dat discrimi F ISSN SDU uitgeverij 's Gravenhage 1989

2 natie wegens de daar genoemde kenmerken in geen geval is toege staan.». Over de betekenis van het discriminatieverbod heeft de regering vervolgens het volgende standpunt ingenomen: «De strekking van het verbod van discriminatie is het verbieden van onderscheid op grond van eigenschappen of kenmerken van personen, die in redelijkheid niet relevant zijn voor het bepalen van aanspraken en verplichtingen op een bepaald gebied van maatschappelijk leven (...) Welke kenmerken en eigenschappen dit zullen zijn, zal door de maatschappelijke werkelijkheid worden bepaald.» (kamerstukken II , , nr. 5, blz. 16). Artikel 6, eerste lid, van de Grondwet stelt het belijden van een levens overtuiging op gelijke voet met het belijden van een godsdienst. In de al eerder genoemde memorie van toelichting (kamerstukken II , , nr. 3, blz. 28, 29 en 30) wordt gesteld: «... dat in de verhouding tot de overheid tussen godsdienst en levensovertuiging geen verschil dient te worden gemaakt (...). De erkenning, dat godsdienst en levens overtuiging zowel naar aard als naar gerichtheid elk een eigen karakter vertonen, neemt intussen niet weg, dat deze verschillen voor zover betreft de waarborging van vrijheid, bescherming en staatsrechtelijke gelijkheid niet van invloed dienen te zijn...». Voorts wordt in deze memorie opgemerkt: «... dat uit artikel 1.1 reeds voortvloeit, dat niet mag worden gediscrimineerd tussen kerken, godsdienstige gemeenschappen en genootschappen op grondslag van een levensovertuiging.». Opgemerkt zij dat het genoemde artikel 1.1 het huidige artikel 1 vr/n de Grondwet is. Uit het bovenstaande blijkt dat er in de verhouding tot de overheid geen ongelijkheid mag bestaan tussen kerkgenootschappen en instel lingen op levensbeschouwelijke grondslag, zoals het Humanistisch Verbond en de Orde van Vrijmetselaren onder het Grootoosten der Nederlanden. De uit een en ander te trekken conclusie is dat het niet naast elkaar noemen van zowel kerkelijke als levensbeschouwelijke instellingen in de in het eerste lid van genoemd artikel 47 opgenomen opsomming van instellingen waaraan aftrekbare giften kunnen worden geschonken, alsmede de omstandigheid dat in het vierde lid van dat artikel slechts kerkelijke belastingen en niet eveneens verplichte bijdragen aan levensbeschouwelijke instellingen zijn opgenomen, op gespannen voet staat met de artikelen 1 en 6 van de Grondwet. Met het onderhavige wetsvoorstel wordt beoogd de bedoelde spanning met de Grondwet in de eerste plaats op te heffen door in de opsomming van instellingen waaraan aftrekbare giften kunnen worden geschonken ook levensbeschouwelijke instellingen op te nemen. Artikel I, onderdeel A, strekt hiertoe. De desbetreffende opsomming wordt volgens dit voorstel, anders dan thans het geval is, opgenomen in onderdeel a, onder 1, van artikel 47, eerste lid. Aldus ontstaat een meer evenwichtige redactie; een materiële wijziging is met deze verschuiving niet beoogd. In de tweede plaats wordt de spanning met de Grondwet opgeheven door de in artikel I, onderdeel C, voorgestelde ruimere redactie van het vierde lid van artikel 47, waardoor naast de in de huidige wettekst genoemde kerkelijke belastingen ook verplichte bijdragen aan - onder andere - levensbeschouwelijke instellingen als gift aftrekbaar zullen zijn. Hierop zal in het vervolg van deze memorie nog nader worden ingegaan. Verplichte bijdragen Thans is in het vierde lid van artikel 47 van de Wet op de inkomstenbe lasting 1964 bepaald dat kerkelijke belastingen als giften zijn aan te merken. Kerkelijke belastingen zijn in zeker opzicht te beschouwen als verplichte bijdragen, welke, zonder uitdrukkelijke bepaling, niet voor aftrek als gift in aanmerking zouden kunnen komen. Het eerste deel van

3 artikel 47, vierde lid, bepaalt immers dat als giften uitsluitend worden aangemerkt bevoordelingen uit vrijgevigheid en niet-verplichte bijdragen. Bij verplichte bijdragen moet behalve aan kerkelijke belastingen worden gedacht aan bijdragen aan levensbeschouwelijke instellingen en aan contributies. Bij resolutie van 24 juli 1953, nr. 4, heeft mijn toenmalige ambtsvoorganger goedgekeurd dat contributies welke ten aanzien van de contribuant praktisch op een lijn zijn te stellen met donaties, doch welke in verband met hun vaste, in zekere zin verplichte karakter voor de desbetreffende instellingen de voorkeur verdienen boven losse giften, met niet verplichte bijdragen worden gelijkgesteld. Als voorbeelden zijn genoemd het Nederlandse Rode Kruis en de Vrije Universiteit. Een en ander geldt slechts voor zover de contribuant geen op geld waardeerbare aanspraken aan zijn contributie kan ontlenen. Deze goedkeuring onderschrijf ik gaarne. Ik acht het evenwel juist deze voor de toekomst in artikel 47 zelf vast te leggen. Door het in het vierde lid van artikel 47 opnemen van de term verplichte bijdragen wordt de eerder geconstateerde spanning met de Grondwet opgeheven. De vraag rijst vervolgens of kerkelijke belastingen nog afzonderlijk genoemd moeten worden indien voor in zekere mate verplichte bijdragen in het algemeen een bepalmg wordt opgenomen. Gebleken is dat bij een groot aantal kerken en kerkelijke gemeenten, te zamen het overgrote deel van de gelovigen in Nederland omvattend, kerkelijke belastingen als zodanig niet of niet meer bestaan. Men betaalt een min of meer vrijwillige bijdrage ter grootte van een bepaald percentage van het bruto of het belastbare inkomen, dan wel van het inkomen na aftrek van inkom stenbelasting. Deze bijdragen zijn - civielrechtelijk niet in rechte vorderbaar. Men ziet de betaling van kerkelijke belastingen veeleer als een morele verplichting. Een en ander neemt overigens niet weg dat bij enkele kerkelijke gemeenten het begrip kerkelijke belasting nog wel wordt gehanteerd. Het mede met het oog op het opheffen van de spanning met de Grondwet in de wet opnemen van een algemene bepaling omtrent verplichte bijdragen, gevoegd bij de tendens in de praktijk tot afschaffing van kerkelijke belastingen als zodanig, hebben mij doen besluiten voor te stellen het begrip kerkelijke belastingen niet meer in deze bewoordingen in artikel 47 te handhaven. Ik stel thans voor in het vierde lid van artikel 47 de zinsnede «al dan niet verplichte bijdragen» op te nemen. Hieronder vallen dan ook de nog bestaande kerkelijke belastingen, evenals andere min of meer verplichte bijdragen aan kerken en aan instellingen op levensbeschouwelijke grondslag. Voorts vallen hieronder contributies aan de andere in het eerste lid van artikel 47 bedoelde organisaties, zoals politieke partijen en het reeds genoemde Nederlandse Rode Kruis en de Vrije Universiteit. Andere voorbeelden zijn contributies aan de Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten en de Nederlandse Vereniging tot Bescherming van Dieren. Voor alle gevallen geldt, net als onder de huidige wetgeving, dat bevoordelingen en bijdragen slechts als gift kunnen worden aangemerkt voor zover daardoor geen op geld waardeerbare aanspraken ontstaan. Giften aan niet in Nederland gevestigde instellingen Het in artikel I, onderdeel C, voorgestelde nieuwe vijfde lid van artikel 47 van de Wet op de inkomstenbelasting 1964 biedt de mogelijkheid af te wijken van het in het eerste lid neergelegde vereiste dat de te begif tigen instelling in Nederland is gevestigd. Ik ben voornemens van deze nieuwe mogelijkheid een beperkt gebruik te maken, te weten in gevallen waarin het gaat om in andere landen gevestigde instellingen: - waarvan de invloedssfeer of het werkterrein zich tot ons land uitstrekt en die voor het overige aan de in artikel 47 gestelde

4 voorwaarden voldoen; vooralsnog denk ik hierbij aan Europese politieke partijen die in het Europese Parlement zijn vertegenwoordigd; - waarvan de invloedssfeer of het werkterrein zich weliswaar niet tot ons land uitstrekt maar die in dat land voor de betrokken belasting plichtige die in dat land woont, dezelfde functie vervullen als een instelling die, in Nederland gevestigd, aan de eisen van artikel 47 voldoet; ik denk hier aan de uitgezonden ambtenaar - die geacht wordt in Nederland te wonen - die giften doet aan in het land waarheen hij is uitgezonden gevestigde kerkelijke of anderszins levensbeschouwelijke instellingen. In situaties als de bovenstaande zal de betrokken belastingplichtige moeten aantonen dat het om mstellingen gaat die - afgezien van de plaats van vestiging - voldoen aan de in artikel 47, eerste lid, onderdeel a, omschreven voorwaarden. Andere wijzigingen In artikel II wordt voorgesteld de toevoeging van levensbeschouwelijke instellingen tevens op te nemen in de regeling voor de giftenaftrek in de vennootschapsbelasting. Daarnaast wordt voorgesteld de thans door de resolutie van 24 juli 1953 geschapen mogelijkheid tot aftrek van met vrijwillige bijdragen gelijk te stellen min of meer verplichte betalingen in deze wet vast te leggen. Artikel 16 van de Wet op de vennootschapsbe lasting 1969 wordt in deze zin aangepast. Bovenstaande aanpassingen van de wettekst brengen voor de praktijk geen verandering mee, evenmin als de voorgestelde redactionele wijzigingen van het artikel, waarmee wordt beoogd de tekst van het artikel zoveel mogelijk af te stemmen op de tekst van artikel 47 van de Wet op de inkomstenbelasting In het voorgestelde derde lid van artikel 16 wordt een delegatiebe paling opgenomen die overeenkomt met het voorgestelde nieuwe vijfde lid van artikel 47 van de Wet op de inkomstenbelasting Artikel 24, vierde lid, van de Successiewet 1956 bepaalt dat het tarief van het successie, c.q. schenkingsrecht 11 procent bedraagt indien geërfd of verkregen wordt door in Nederland gevestigde kerkelijke, chari tatieve, culturele, wetenschappelijke of het algemeen nut beogende instellingen. Voorgesteld wordt ook hier instellingen op levensbeschou welijke grondslag op te nemen (artikel III, onderdeel A). Een zelfde uitbreiding wordt voorgesteld voor de mogelijkheid die artikel 67, tweede lid, onderdeel c, van de Successiewet 1956 biedt om het recht kwijt te schelden dat verschuldigd is door een in een andere Staat gevestigde kerkelijke, charitatieve, culturele, wetenschappelijke of het algemeen nut beogende instelling (artikel III, onderdeel B). Ook deze aanpassingen brengen geen wijziging in de bestaande praktijk. Aanpassing Belastingregeling voor het Koninkrijk Een overeenkomstige wijziging dient plaats te vinden in artikel 40 van de Belastingregeling voor het Koninkrijk. Mede gelet op de omstan digheid dat ook hier de praktijk vooruitloopt op de wetswijziging, geef ik er evenwel de voorkeur aan deze wijziging, welke niet mogelijk is bij het onderhavige voorstel doch bij afzonderlijk voorstel van rijkswet zou moeten worden bewerkstelligd, te gelegener tijd mee te nemen bij een wijziging van de Belastingregeling voor het Koninkrijk. Diverse aspecten Dit voorstel heeft geen budgettaire effecten, in de fiscale sfeer noch in de sfeer van de uitvoeringskosten van de belastingdienst.

5 De voorgestelde maatregelen zullen geen effecten hebben voor het bedrijfsleven en evenmin van invloed zijn op de werklast van de rechter lijke macht. Inwerkingtreding In artikel IV stel ik voor de beoogde wetswijzigingen te doen ingaan op 1 januari Gelet op het vorenstaande meen ik te kunnen afzien van het geven van een afzonderlijke toelichting op de artikelen. De Staatssecretaris van Financiën, H. E. Koning