Omgevingsplan Beheersfase en grondwaterbehandeling Chemie-Pack Vlasweg 4-6 Moerdijk

Transcriptie

1 Omgevingsplan Beheersfase en grondwaterbehandeling Chemie-Pack Vlasweg 4-6 Moerdijk Bureau Gezondheid, Milieu en Veiligheid (Bureau GMV) GGD en Brabant/ Zeeland Status : herzien definitief Datum : 28 november 2012 Zaaknummer : Z Opstellers : Drs. Ing. IHM Links, Adviseur Milieu en Gezondheid Drs. HWA Jans, Arts Maatschappij en Gezondheid/medisch milieukundige 1

2 Samenvatting Op 5 januari 2011 heeft op het bedrijventerrein Moerdijk een zeer grote brand gewoed bij het bedrijf Chemie-Pack. Als gevolg van de brand heeft de aanwezigheid van brandbare, giftige, corrossieve en andere gevaarlijke stoffen bij Chemie-Pack samen met het bluswater, verbrandingsproducten en reactieproducten geleid tot een omvangrijke verontreiniging van grond en grondwater. Hoewel zeker wel met de in 2011 em 2012 ingezette onderzoeken een redelijk goed beeld is verkregen van de aard en mate van verontreiniging van de grond en het grondwater blijft de exacte chemische samenstelling nog altijd een black-box. In opdracht van de provincie Noord-Brabant wordt dit verontreinigd grondwater gedurende de beheersfase onttrokken, opgeslagen in een bassin en op de locatie behandeld in een prototype waterzuiveringsinstallatie. In het grondwater zijn verschillende voor de gezondheid in potentie gevaarlijke stoffen aangetoond. Bij de opslag en zuivering van het grondwater zouden deze stoffen zich via verdamping kunnen verspreiden naar de omgeving en kunnen gebruikers van de omgeving dan ook mogelijk worden blootgesteld aan ongewenste stoffen. Omdat de exacte samenstelling van het grondwater niet bekend en niet homogeen is, is het zeker niet altijd mogelijk met 100% zekerheid te voorspellen welke stoffen in welke hoeveelheden vrij zullen komen tijdens de beheersfase. Om die laatste onzekerheden zo klein mogelijk te laten zijn en zoveel mogelijk weg te nemen wordt continu aanvullend onderzoek verricht. Gezien de reeds getroffen beheersmaatregelen om emissies naar de omgeving te voorkomen en de ervaringen opgedaan tijdens de fase van opstart van de prototype waterzuivering en de demontage en ontmanteling van het Chemie-Pack terrein worden tot dusverre geen onaanvaardbare gezondheidsrisico s voor gebruikers van de omgeving verwacht en zal alleen in geval van bijzondere omstandigheden geuroverlast kunnen ontstaan. In opdracht van de provincie Noord-Brabant heeft het Bureau Gezondheid, Milieu & Veiligheid, GGD en Brabant / Zeeland (Bureau GMV) een omgevingsplan opgesteld waarin de risico s voor de gezondheid van de gebruikers van de directe omgeving van het Chemie-Pack terrein als gevolg van de opslag en behandeling van verontreinigd grondwater in beeld worden gebracht en beoordeeld en worden aanbevelingen gedaan over het uitvoeren van omgevingsmetingen. Bureau GMV heeft de risico s voor de gezondheid als gevolg van opslag en behandeling van verontreinigd grondwater beoordeeld en doet de volgende aanbevelingen: - tijdens de beheersfase, bij voorkeur bij oostenwind, enkele omgevingsmetingen uit te voeren naar benzeen, ethylbenzeen, tolueen, xylenen, cis 1,2-dichlooretheen, tetrachlooretheen (per) en 2-butanon; - en in geval van geuroverlast metingen uit te voeren naar de geurhinderlijke stoffen 2-ethyl-1- hexanol, koolstofdisulfide, dimethylsulfide, naftaleen, en eventueel N,N-dimethylethanolamine. De preventieve maatregelen die worden toegepast zijn: - De lucht uit de zuiveringsinstallatie wordt, voordat ze wordt uitgestoten naar de buitenlucht gereinigd met behulp van de filtermedia Odorcarb Ultra en Odormix SP Media van Twin Filter B.V. De filtermedia absorberen geurhinderlijke stoffen zoals mercaptanen en waterstofsulfide; - De calamiteitenput is afgedekt en wordt doorgespoeld waardoor geen ophoping van verontreinigd slib in de put kan plaatsvinden; - Om uitdamping uit de influent buffertank te beperken zijn op het wateroppervlak drijvende elementen (hexacovers) aanwezig. - Opslagcontainers naast de zuiveringsloods zijn voorzien van een afdeklaag. Tijdens de werkzaamheden zullen, in het kader van het omgevingsplan, luchtmetingen worden uitgevoerd om te controleren of de getroffen maatregelen voldoende zijn ter bescherming van de gezondheid van directe gebruikers van de omgeving. Met betrekking tot de communicatie beveelt Bureau GMV aan om betrokkenen en gebruikers van de directe omgeving van de Vlasweg 4 en 6 te informeren over de volgende zaken: - de werkzaamheden, inclusief de maatregelen en het meetprogramma; - een duidelijk aanspreekpunt/ contactpersoon waar betrokkenen klachten tijdens de beheersfase kunnen doorgeven, zodat eventuele aanvullende maatregelen direct kunnen worden getroffen; - de opgezette informatievoorziening in geval van geuroverlast. 2

3 Inhoudsopgave 1. Inleiding Situatiebeschrijving Verontreiniging en werkzaamheden Verontreinigingssituatie Beschrijving werkzaamheden en installatie Inschatting milieubelasting Beschrijving gevoelige objecten / bestemmingen in de omgeving Bestaande hinder- en gezondheidsklachten omgeving Beschikbare meetgegevens luchtkwaliteit Uitdamping en toetsingswaarden Algemeen... 9 Beoordelingscriterium Stoffen Voorspelling overige milieufactoren Geuroverlast Aerosolen Geluid Visuele hinder Veiligheid Meetplan Keuze van meetprogramma Meetprogramma Registratie gegevens Preventieve maatregelen Aanvullende maatregelen tijdens werkzaamheden Communicatie Afkortingen Gebruikte bronnen

4 1. Inleiding Op verzoek van de Provincie Noord-Brabant heeft Bureau Gezondheid, Milieu & Veiligheid van de GGD en Brabant / Zeeland een omgevingsplan opgesteld voor de beheersfase, inclusief de opslag en behandeling van verontreinigd (grond)water ter plaatse het voormalige Chemie-Pack terrein en de directe omgeving, Vlasweg 4 en 6 te Moerdijk. De beheersfase omvat globaal de periode tot 1 januari Op 5 januari 2011 heeft op het bedrijventerrein Moerdijk een zeer grote brand gewoed bij het bedrijf Chemie-Pack. Als gevolg van de brand heeft de aanwezigheid van brandbare, giftige, corrossieve en andere gevaarlijke stoffen bij Chemie-Pack samen met het bluswater, verbrandingsproducten en reactieproducten geleid tot een omvangrijke verontreiniging van grond en grondwater. Hoewel door al uitgevoerd onderzoek een redelijk en goed beeld is verkregen van de samenstelling van de verontreiniging van het grondwater is de exacte chemische samenstelling van het grondwater niet bekend. In opdracht van de provincie Noord-Brabant wordt dit verontreinigd grondwater gedurende de beheersfase onttrokken, opgeslagen in een bassin en op de locatie behandeld in een prototype waterzuiveringsinstallatie. Tijdens de opslag en behandeling van het verontreinigde grondwater kunnen de in het grondwater aanwezige stoffen door uitdamping vrijkomen en zich mogelijk verder verspreiden naar de omgeving. De locatie waar het verontreinigde grondwater wordt opgeslagen en behandeld, bevindt zich op het industrieterrein Moerdijk. Omdat in de directe omgeving van de locatie een aantal bedrijven ligt, is het niet bij voorbaat uitgesloten dat werknemers van deze bedrijven alsmede gebruikers van het industrieterrein tijdens de beheersfase worden blootgesteld aan vrijkomende stoffen, en/of hinder ondervinden door het vrijkomen van geurhinderlijke stoffen. In onderhavig omgevingsplan wordt ingegaan op de eventueel te verwachte gezondheidsrisico s en hinder die tijdens de beheersfase zouden kunnen ontstaan voor de omgeving als gevolg van uitdamping van stoffen uit het grondwater. Daarnaast wordt ingegaan op de beheersmaatregelen, die genomen kunnen worden in geval van onaanvaardbare risico s. Het omgevingsplan heeft als doel gezondheidsrisico s en hinder zoveel mogelijk te reduceren voor de omgeving. Dit in analogie met het Veiligheid & Gezondheidsplan (V&G-plan), dat ingezet wordt om risico s en gezondheidseffecten voor werkenden op de locatie te beheersen. In tegenstelling tot een V&G-plan bestaat voor een omgevingsplan geen wettelijke verplichting. Een omgevingsplan wordt vaak aanbevolen in situaties met een verhoogde kans op blootstelling aan in potentie schadelijke stoffen, die mogelijk ook nog hinder in de vorm van stank kunnen veroorzaken. Doel Het doel van het omgevingsplan is er voor zorgen dat de opslag en behandeling van het verontreinigde grondwater een minimum aan gezondheidsrisico s en hinder voor de omgeving met zich meebrengen, door: 1. vooraf een voorspelling te geven van de te verwachte gezondheidseffecten en/of overlast voor de omgeving; 2. beoordelingscriteria op te stellen, waar tijdens de beheersfase aan kan worden getoetst ter beoordeling en bewaking van de gezondheidsrisico s en de hinder; 3. te beschrijven op welke wijze monitoring van vrijkomende stoffen (door middel van luchtmetingen) dient plaats te vinden om eventuele gezondheidsrisico s en hinder van geurhinderlijke stoffen tijdig te signaleren en achteraf te kunnen evalueren; 4. aan te geven welke beheersmaatregelen getroffen dienen te worden bij overschrijding van de aangegeven beoordelingscriteria ter reductie en beheersing van gezondheidsrisico s en hinder; 5. te zorgen voor een goede risicocommunicatie met betrokkenen in de omgeving. 4

5 2. Situatiebeschrijving 2.1 Verontreiniging en werkzaamheden In opdracht van de provincie Noord-Brabant heeft DELTA Triqua een Beschrijving ontwikkeling prototype waterzuivering opgesteld (documentnummer VEN, 17 januari 2012). Informatie over het prototype waterzuiveringsinstallatie is afkomstig uit de Beschrijving van DELTA Triqua. Voor de beschrijving van de verontreinigingssituatie is gebruik gemaakt van het Analytisch onderzoek grondwater, bodemlucht en stankklachten Chemie-Pack terrein van het RIVM van 13 april 2012 en de resultaten van de analyses van het grondwater zoals uitgevoerd door Bureau Milieumetingen van de provincie Noord-Brabant (BMM) in 2011 en Het beveilingssysteem voor het grondwater staat uitvoerig beschreven in het gelijknamige Plan van Aanpak, d.d. 19 december 2011 (kenmerk , 1.1). 2.2 Verontreinigingssituatie Tijdens en na de brand, hebben de stoffen die bij Chemie-Pack aanwezig waren zich samen met het bluswater en blusschuim, ongecontroleerd verspreid over het terrein van Chemie-Pack (Vlasweg 6) en de omgeving, waaronder het terrein van Wärtsilä (Vlasweg 4). Tijdens en/ of na de brand zijn ook reactie- en verbrandingsproducten ontstaan. Als gevolg hiervan is de grond en het grondwater ter plaatse van de Vlasweg 4 en 6 en de direct omgeving verontreinigd. Tijdens de beheersfase wordt het verontreinigde grondwater ontrokken, opgeslagen en vervolgens gezuiverd in een prototype waterzuiveringsinstallatie die op de locatie is gebouwd. Mogelijke uitdamping van vluchtige stoffen kan plaatsvinden bij de opslag en behandeling van verontreinigd grondwater. De exacte samenstelling van de verontreinigingen in het grondwater is niet bekend, omdat een zeer grote varieteit aan stoffen op de locatie in de bodem aanwezig is, die niet allemaal zijn meegenomen in de uitgevoerde analyses. Bovendien is de verontreiniging heterogeen verspreid. Ondanks deze onzekerheid in de voorkomende verontreinigingen in het grondwater kan op grond van door BMM uitgevoerd grondwateronderzoek en door RIVM uitgevoerde metingen een voorspelling worden gedaan van de stoffen die mogelijk kunnen uitdampen als gevolg van opslag in het bassin en de behandeling in de prototype waterzuiveringsinstallatie. Op het terrein van Vlasweg 4 staat een bassin met verontreinigd grondwater, het influentbassin. Op 23 maart 2012 heeft het RIVM zogenaamde headspacemonsters van verontreinigd grondwater opgeslagen in een buffercontainer onderzocht. Doel van het analyseren van de headspacemonsters was het identificeren van vluchtige organische componenten die uit (de opslag van) verontreinigd grondwater kunnen uitdampen, en de indentificatie van geurhinderlijke stoffen. Met een Tedlarbag is een momentaan monster genomen van de lucht boven het grondwater, dat vervolgens is geanalyseerd op vluchtige organische componenten met de GC-MS. In bijlage 1 zijn de door het RIVM geidentificeerde stoffen opgenomen. Naast vertakte alkanen en alkenen, alkylbenzenen, zoals trimethylbenzeen, ethylbenzeen, tolueen, xylenen zijn in alle grondwaterheadspacemonsters trichlooretheen, tetrachlooretheen en 1,2-dichlooretheen aangetoond. In de headspace van het grondwater is aanvullend naftaleen, en in de headspace van het ongeroerde buffermonster en het grondwater 2-butanon aangetoond. De onderzochte monsters bevatten ook enkele geurhinderlijke stoffen, namelijk: koolstofdisulfide, dimethylsulfide en 2 ethyl- 1-hexanol. Als de door BMM in het grondwater aangetoonde concentraties aan stoffen worden getoetst aan de door de provincie gehanteerde toetsingswaarde (GRH) komen de volgende stoffen in concentraties boven de GRH voor in het grondwater: 1,2,4-Trichloorbenzeen Alifatische koolwaterstoffen Arseen [As] Barium [Ba] Benzeen Benzo(a)anthraceen Benzo(a)pyreen Benzo(b)fluorantheen Benzo(g,h,i)peryleen Cadmium [Cd] Chroom [Cr] 5

6 Chryseen cis + trans-1,2-dichlooretheen cis-1,2-dichlooretheen Ethylbenzeen Trimethylbenzeen Ethylhexaanzuur Ethylhexanol Fenanthreen Fluorantheen Fluoreen gpfos Hexachloorbenzeen (HCB) Indeno-(1,2,3-c,d)pyreen Kobalt [Co] Koper [Cu] Kwik [Hg] meta-/para-xyleen (som) Monochloorbenzeen Naftaleen Nikkel [Ni] Pyreen Somgroep1_aromaten Somgroep10_PCB's Somgroep11_xylenen Somgroep13_monochlooranilinen Somgroep2_dioxines Somgroep4_trichloorbenzenen Somgroep6_DDT/DDE/DDD Somgroep9_ftalaten Styreen (Vinylbenzeen) Tetrachlooretheen (Per) Tolueen Xylenen (som) Formaldehyde is in lage concentraties aangetoond in het grondwater, maar komt niet voor in bovenstaande lijst, omdat de provincie de concentraties formaldehyde niet getoetst heeft aan een toetsingswaarde. Gezien de relatief lage concentraties formaldehyde in het grondwater is het meten van formaldehyde niet nodig. 2.3 Beschrijving werkzaamheden en installatie De werkzaamheden bestaan uit het onttrekken en de zuivering van verontreinigd grondwater, inclusief de opslag van (verontreinigd) grondwater. Voor de waterzuiveringsinstallatie is een tweetal buffertanks met elk een inhoud van 800 m 3 aanwezig. De westelijk gelegen buffertank bevat verontreinigd grondwater (influent). Om uitdamping uit het verontreinigd grondwater te beperken zijn op het wateroppervalk drijvende elementjes (hexacovers) aanwezig. Ten behoeve van de zuivering wordt verontreinigd grondwater onttrokken uit de influent buffertank. De zuivering van het grondwater vindt plaats op de locatie in een prototype waterzuiveringsinstallatie, die speciaal voor de behandeling van het door de brand bij Chemie-Pack verontreinigde grondwater is ontwikkeld. De installatie is aanwezig in een loods met een lengte van 35 meter, met aan een zijde een schuifdeur van ongeveer 4,5 meter. De verschillende fasen van de waterzuiveringsbehandeling, ultrafiltratie, reverse osmose en actief kool behandeling, vinden plaats in een zo goed als gesloten systeem. Omdat bij het openen van de installatie, bijvoorbeeld om onderdelen schoon te maken, vluchtige componenten kunnen vrijkomen uit het sterk verontreinigde grondwater is de loods voorzien van een luchtbehandelingssysteem. De afgezogen lucht wordt, voordat ze wordt uitgestoten naar de buitenlucht gereinigd met behulp van de filtermedia Odorcarb Ultra en Odormix SP Media van Twin Filter B.V. De filtermedia absorberen geurhinderlijke stoffen zoals mercaptanen en waterstofsulfide. Voor meer informatie over de filtermedia zie bijlage 2. 6

7 Direct ten westen van de loods is een calamiteitenput van 1 m 3 aanwezig. De put is afgedekt en wordt continu gebruikt en doorgespoeld waardoor geen ophoping van verontreinigd slib in de put kan plaatsvinden. 2.4 Inschatting milieubelasting In tabel 2.1 is een grove inschatting van de milieubelasting voor de omgeving van de werkzaamheden gemaakt. Tabel 2.1 Inschatting milieubelasting voor de omgeving per fase Werkzaamheid Onttrekken grondwater Opslag in influent buffer Behandeling grondwater in installatie Onderhoud en aanleg Relevante belasting omgeving Evnetueel geluid van pompen is verwaarloosbaar ten opzichte van omgeving (industrieterrein) Uitdamping Geur Uitdamping Geur Zie eerder opgesteld Omgevingsplan Beveiligingssyteem grondwaterverontreiniging Chemie-Pack, jan 2012, Z Beschrijving gevoelige objecten / bestemmingen in de omgeving De locatie bevindt zich op het industrieterrein van Moerdijk. In de directe omgeving liggen bedrijven, waaronder een aantal bedrijven waar de werkzaamheden deels buiten en/of in open hallen worden uitgevoerd. Ook is op een afstand van ongeveer 500 m een bedrijf dat werkt voor de voedingsmiddelenindustrie aanwezig. De kantoren van ATM liggen op een afstand van minder dan 10 meter van de westzijde van het Wärtsilä-terrein. Het dorp Moerdijk, met gevoelige objecten zoals woningen, ligt op een afstand van ongeveer 1,5 km (ONO ten opzichte van Vlasweg 4/6). 2.6 Bestaande hinder- en gezondheidsklachten omgeving De opslag van grote hoeveelheden verontreinigd grondwater in diverse containers en de warme weersomstandigheden leiden eind maart 2012 tot geuroverlast bij een buurbedrijf. Naar aanleiding van de klachten over stank zijn enkele metingen uitgevoerd door het RIVM. Zoals in paragraaf 2.2 aangegeven heeft RIVM enkele geurhinderlijke stoffen aangetoond in de lucht boven het verontreinigde water. In de periode daarna tot op heden zijn bij de GGD, de regionale milieudienst of de provincie geen gezondheidsklachten of hinder gemeld. 2.7 Beschikbare meetgegevens luchtkwaliteit Sinds de brand bij Chemie-Pack zijn door verschillende organisaties metingen uitgevoerd naar de luchtkwaliteit in de (directe) omgeving. Direct na de brand zijn door de Milieuongevallendienst (MOD) van het RIVM metingen uitgevoerd op verschillende plaatsen in de directe omgeving van de locatie. Het RIVM meette na de brand (periode 7 tot en met 16 januari 2011) slechts licht verhoogde concentraties vluchtige organische verbindingen. Het RIVM (RIVM briefrapport /2011) concludeerde dan ook dat er geen risico s op schadelijke gezondheidseffecten te verwachten waren bij werknemers en/of hulpverleners die zich tijdens de periode van 7 tot en met 16 januari 2011 op of nabij het bedrijfsterrein van Chemie-Pack bevonden. Tussen februari 2011 en maart 2012 heeft de DCMR Milieudienst Rijnmond metingen naar de luchtkwaliteit in de directe omgeving van het Chemie-Pack terrein uitgevoerd. De monitoring vond plaats op benzeen, ethylbenzeen, tolueen en xylenen (BTEX) en vluchtige organische stoffen. Samengevat heeft de eventuele uitdamping van het terrein van Chemie-Pack e.o. in deze periode niet geleid tot aantoonbaar hogere concentraties BTEX in de omgevingslucht. 7

8 Van 3 april tot 3 juli 2012 heeft BMM luchtkwaliteitsmetingen uitgevoerd tijdens de ontmanteling en demontage van het Chemie-Pack terrein inclusief het afvoeren van de residulaag. Op grond van de resultaten wordt geconcludeerd dat tijdens de ontmanteling en demontage nauwelijks schadelijke of geurhinderlijke stoffen in de omgevingslucht zijn vrijgekomen. De in eerdere omgevingsplannen opgenomen gezondheidskundige beoordelingscriteria van de in het onderzoek betrokken componenten zijn niet overschreden. Conclusie is dan ook dat tijdens de fase van demontage en ontmanteling, inclusief het afvoeren van de residulaag, er geen risico s zijn geweest voor mensen in de directe omgeving. 8

9 3. Uitdamping en toetsingswaarden 3.1 Algemeen De aard en met name de mate van het voorkomen van stoffen in de buitenlucht blijft deels onvoorspelbaar, omdat de verontreiniging op het terrein van Chemie-Pack zeer divers en heterogeen is. 3.2 Beoordelingscriteria buitenluchtconcentraties Ter beoordeling van de buitenluchtconcentraties worden gezondheidskundige grenswaarden (voor de algemene bevolking) aangehouden, rekening houdend met de mogelijke blootstellingsduur. In tabel 3.1 is opgenomen aan welk beoordelingscriterium dient te worden getoetst, bij een bepaalde blootstellingsduur. Tabel 3.1 Overzicht beoordelingscriteria met bijbehorende blootstellingsduur Blootstelling Blootstellingsduur Beoordelingscriterium Langdurig > 365 dagen (levenslang) 1. TCL 2. Chronic MRL Middellang dagen Intermediate-MRL Kortdurend 1 14 dagen of Acute-MRL 8 uur Momentaan 1 uur Signaalwaarde: 3 x MRL acute TCL = Toelaatbare Concentratie in Lucht, door RIVM afgeleide concentratie t.b.v. afleiding bodeminterventiewaarden, de concentratie in lucht waaraan een mens gedurende zijn hele leven mag worden blootgesteld zonder dat daarvan schade aan de gezondheid zal ontstaan. MRL = Minimal Risk Level, afgeleid door het Amerikaanse Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR), voor levenslange blootstelling (MRL chronic), blootstellingen van maximaal 365 dagen, (MRL intermediate) en kortdurend (MRL acute), 1-14 dagen. Signaalwaarde= 3 x MRL acute In tabel 3.2 is een overzicht gegeven van de te hanteren beoordelingscriteria voor een aantal stoffen. 9

10 Tabel 3.2 Beoordelingscriteria, alle waarden in µg/m 3 CAS Signaalwaarde MRL acuut MRL intermed MRL chron TCL GW werkn Geurdrempel (mediaan of range) Benzeen Tolueen Ethylbenzeen * 8.848* 265* ,3,5-trimethylbenzeen Xylenen (som) Tetrachlooretheen butanon (a) cis 1,2-dichlooretheen Naftaleen Koolstofdisulfide (a) Dimethylsulfide (a) ethyl-1-hexanol Formaldehyde , Dicyclopentadieen Ethylbenzene (11/10) zie MRL list ATSDR February 2012 ( - geen VRW, MRL of TCL bekend (a) VRW (voorlichtingsrichtwaarde): de concentratie van een stof die met grote waarschijnlijkheid door het merendeel van de blootgestelde bevolking hinderlijk wordt waargenomen of waarboven lichte, snel reversibele gezondheidseffecten mogelijk zijn bij een blootstelling van één uur. Vaak is dit de concentratie waarbij blootgestelden beginnen te klagen over het waarnemen van de blootstelling. Bron Chemiekaarten Signaalwaarde = 3xMRL acuut, als geer MRL acuut bekend is, is de VRW weergegeven MRL acuut = bij blootstelling tussen 1 en 14 dagen; MRL intermed = bij blootstelling tussen 14 en 365 dagen: MRL chron = bij blootstelling langer dan 365 dagen; TCL = Toelaatbare Concentratie in de Lucht bij levenslange blootstelling, bron Circulaire Bodemsanering 2012 en RIVM GW werkn = grenswaarde voor de werkplek, als Tijdgewogen gemiddelde over 8 uur, bron Arbeidsomstandighedenregeling 2012, Leidraad Veilig werken met chemische stoffen Geurdrempel: bron Circulaire bodemsanering 2012 en Haz-Map (range laagste-hoogste omgerekend van ppm naar µg/m 3 ) 10

11 3.3 Stoffen Uit het onderzoek van het grondwater door de provincie, als ook uit de metingen uitgevoerd door het RIVM blijkt dat vooral de volgende vluchtige stoffen zijn aangetoond: - Benzeen - Ethylbenzeen - Trimethylbenzeen - cis 1,2-dichloorethenen - Tetrachlooretheen (per) - Tolueen - Xylenen - 2-butanon - Formaldehyde Daarnaast is een aantal stoffen aangetoond, dat al in zeer lage concentraties kan leiden tot geuroverlast: - 2-ethyl-1-hexanol - Koolstofdisulfide - Dimethylsulfide - Naftaleen - Dicyclopentadieen Aanvullend blijkt uit het onderzoek van de stofgegevens van Karel Verschueren dat voor de brand N,N-dimethylethanolamine (1040 L) aanwezig was. De stof is goed oplosbaar, vluchtig, en heeft een stekende geur (vislucht). Hoewel de bovenstaande opsomming van stoffen een selectie is van bij onderzoek aangetroffen stoffen in het grondwater en verre van uitputtend is, geeft het een redelijk representatief beeld in relatie tot de verwachte blootstelling aan vrijkomende stoffen. 11

12 4. Voorspelling overige milieufactoren 4.1 Geuroverlast Stank wordt doorgaans veroorzaakt door een mengsel van stoffen in de lucht, waarbij stoffen ook al in zeer lage (niet meetbare) concentraties met de neus waarneembaar kunnen zijn. De geuroverlast die de opslag van verontreinigd grondwater en het in werking hebben van het prototype waterzuiveringsinstallatie gaat geven is niet vooraf met zekerheid te voorspellen. Het is echter niet uitgesloten dat bijvoorbeeld als gevolg van het dysfunctioneren van de installatie in combinatie met weersomstandigheden dit zal leiden tot uitdamping van stoffen en hiermee dan ook geuroverlast kan veroorzaken. Van een aantal stoffen is bekend dat ze geuroverlast kunnen veroorzaken bij vrijkomen in de lucht, bijvoorbeeld 2-ethyl-1-hexanol, dat in verhoogde concentraties aanwezig is het te behandelen grondwater. Op het moment dat geuroverlast optreedt dient snel te worden gehandeld met de inzet van metingen naar mogelijk stankverwekkende stoffen. Tijdens de werkzaamheden kunnen de volgende maatregelen worden genomen om uitdamping of geuroverlast te voorkomen: Stilstaand water, en slibvorming voorkomen. Uitdampende oppervlakten afdekken. Eventuele voorspelbare geuroverlast vooraf met de omgeving communiceren, zodat men weet wat er komen gaat. Dit biedt de mogelijkheid tijdig eventuele stank te ontlopen en verhoogd de acceptatie van de tijdelijke overlast. Als tijdig wordt aangegeven dat geuroverlast te verwachten is en als kan worden aangegeven waar de geur door wordt veroorzaakt zijn mensen minder ongerust. 4.2 Aerosolen Bij het schoonspuiten van oppervlakten, onder andere van materieel, kunnen aerosolen ontstaan. De (spuit)werkzaamheden zullen zodanig worden uitgevoerd, dat verspreiding van aerosolen naar de omgeving niet kan optreden. Verspreiding kan onder andere worden voorkomen door afstand (bufferzone) tot het hekwerk aan te houden. Algemeen geldt dat aerosolen kunnen worden ingeademd (inhaleerbaar zijn) en op deze manier mogelijk kunnen leiden tot risico s. Aerosolen kunnen leiden tot vervuiling van oppervlakten in de omgeving (auto s, ramen, e.d.). Via verontreinigde oppervlakten in de omgeving en de blootstellingroute hand-mond-contact kan verspreiding ook leiden tot blootstellling via de orale route. 4.3 Geluid In algemene zin dient getracht te worden om overlast van geluid voor de omgeving zoveel mogelijk te beperken door enerzijds voldoende afstand te houden ten opzichte van gevoelige objecten en anderzijds alle materieel geluidsarm uit te voeren. De verwachting is dat de werkzaamheden niet zullen leiden tot extra geluidoverlast, omdat op het industrieterrein geen gevoelige objecten in de directe omgeving van het terrein aanwezig zijn, er sprake is van een hoge achtergrondbelasting, en de werkzaamheden niet leiden tot een extra geluidsbelasting. 4.4 Visuele hinder Ook visuele hinder zal, gezien de aard van de directe omgeving en de werkzaamheden, naar verwachting niet leiden tot overlast. 4.5 Veiligheid Voor de veiligheid wordt verwezen naar het V&G-plan. De Regionale Milieudienst West-Brabant heeft in opdracht van de provincie Noord-Brabant een V&G-plan opgesteld voor het bodemonderzoek (V&G-plan Bodemonderzoek Chemie-Pack, 5 november 2012). 12

13 5. Meetplan 5.1 Keuze van meetprogramma Gezien de omvangrijke verontreiniging van het gebied met deels onbekende stoffen en de navenante geuroverlast die is ondervonden sinds de brand wordt geadviseerd tijdens de beheersfase preventieve maatregelen (zie hoofdstuk 6) te treffen en monitoringsmetingen uit te voeren tijdens de werkzaamheden (zie paragraaf 5.2 Meetprogramma). Het zal in de praktijk niet altijd mogelijk zijn de herkomst van een gemeten stof met zekerheid vast te stellen, omdat voorkomende stoffen in de lucht ook afkomstig kunnen zijn van andere bedrijven op het industrieterrein, en niet het gevolg zijn van de werkzaamheden op of in de directe nabijheid van het Chemie-Pack terrein. 5.2 Meetprogramma Zoals in 3.3 aangegeven wordt aanbevolen metingen uit te voeren naar benzeen, ethylbenzeen, cis 1,2-dichloorethenen, tetrachlooretheen (per), tolueen, xylenen en 2-butanon om eventuele gezondheidsrisico s tijdens de werkzaamheden en achteraf te kunnen beoordelen. Als de beoordelingscriteria uit tabel 3.4 worden overschreden dienen aanvullende maatregelen te worden getroffen. Een overschrijding van het beoordelingscriterium betekent niet automatisch dat er sprake is van gezondheidsrisico s. De wijze van beoordeling is conservatief, wat wil zeggen dat bij de beoordeling de benodigde aannames/keuzes steeds aan de veilige kant worden gemaakt. Daarnaast kunnen metingen uitgevoerd worden op geurverwekkende stoffen, zoals genoemd in 3.3. In deze paragraaf is aangegeven hoe het meetprogramma kan worden opgezet. Het meetprogramma dient bij voorkeur te bestaan uit enkele passieve metingen om achteraf de risico s te kunnen beoordelen. De gemiddelde concentraties van vrijkomende vluchtige stoffen tijdens de beheersfase kunnen worden bepaald met passieve monstername (badges en cartridges). Minimaal zullen op het hekwerk ten westen van de influentbassin en de waterzuiveringsinstallatie twee badges en/of cartridges worden aangebracht. De meetperiode dient bij voorkeur minimaal een week te omvatten. Na analyse van de badge en/of cartridge kan de gemiddelde luchtconcentratie van de vluchtige stoffen gedurende de meetperiode worden bepaald, en worden vergeleken met de toetsingswaarde (MRL intermediate of Toelaatbare Concentratie in de Lucht (TCL). Afhankelijk van de uit te voeren aktiviteiten kan overgegaan worden op actieve luchtmetingen, zoals bij directe aktiviteiten in de bodem. Bij de keuze van de meetstrategie dient er rekening mee te worden gehouden dat de gemeten stoffen afkomstig kunnen zijn van andere bronnen op het industrieterrein. Een passieve bemonsteringsmethode, zoals de koolstofbadge, wordt, als ze buiten wordt gebruikt, over het algemeen gebruikt om tijdgemiddelde concentraties over langere perioden te bepalen. Bij een kortere meetperiode is de bepalingsgrens vaak te hoog, omdat de badge niet voldoende wordt geladen. Als een passieve bemonsteringsmethode wordt ingezet, dient te worden bepaald welke bepalingsgrens nog kan worden gehaald. De bepalingsgrens dient lager te liggen dan de beoordelingscriteria, zoals opgenomen in het omgevingsplan (bij voorkeur op 10%). Voor de bepaling van VOS concentraties in de buitenlucht gedurende 2 tot 4 weken blijken koolstofbadges vergelijkbare prestaties te geven als koolbuisjes. Voor kortdurendere metingen, dus bij werkzaamheden gedurende één of enkele dagen kan passieve bemonstering maar zeer beperkt worden ingezet. Voor kortdurende werkzaamheden dienen bij voorkeur actieve monsternametechnieken te worden ingezet voor de bepaling van het tijdgewogen gemiddelde over de periode waarin de werkzaamheden zijn verricht. Als na enkele metingen geen overschrijdingen zijn geconstateerd kunnen de metingen worden gestaakt. De metingen dienen te worden hervat als er veranderingen in de werkzaamheden of omstandigheden optreden die kunnen leiden tot emissies. Ook als klachten van geuroverlast worden gemeld dienen de metingen te worden hervat en dienen metingen naar de in paragraaf 3.3 genoemde geurhinderlijke stoffen te worden uitgevoerd. 13

14 Samengevat: In eerste instantie worden ten behoeve van het grondwaterbeheerssysteem passieve metingen uitgevoerd, die aangevuld kunnen worden met actieve metingen, indien de werkzaamheden of gemelde klachten daartoe aanleiding geven. Bij directe intensieve werkzaamheden in de bodem worden bij voorkeur actieve metingen uitgevoerd. 5.3 Registratie gegevens Voor de risicobeoordeling achteraf dienen de volgende gegevens beschikbaar te zijn: - het logboek met gegevens over het dagelijks verloop van de werkzaamheden; - alle meetresultaten, inclusief exacte locatie van de meting - een overzicht van de relevante heersende weersomstandigheden (temperatuur, windrichting en -snelheid, neerslag en luchtdruk); - een overzicht van eventueel gemelde klachten/opmerkingen vanuit de omgeving. 14

15 6. Maatregelen 6.1 Preventieve maatregelen De preventieve maatregelen die worden toegepast zijn: - De lucht uit de zuiveringsinstallatie wordt, voordat ze wordt uitgestoten naar de buitenlucht gereinigd met behulp van de filtermedia Odorcarb Ultra en Odormix SP Media van Twin Filter B.V. De filtermedia absorberen geurhinderlijke stoffen zoals mercaptanen en waterstofsulfide; - De calamiteitenput is afgedekt en wordt doorgespoeld waardoor geen ophoping van verontreinigd slib in de put kan plaatsvinden; - Om uitdamping uit de influent buffertank te beperken zijn op het wateroppervlak drijvende elementjes (hexacovers) aanwezig. - Opslagcontainers naast zuiveringsloods zijn voorzien van een afdeklaag. 6.2 Aanvullende maatregelen tijdens werkzaamheden Meer specifiek kunnen bij overschrijding van concentratieniveaus tijdens de werkzaamheden de volgende maatregelen worden genomen: - Emissieoppervlakten verder beperken; - Werken onder volledige of gedeeltelijke overkapping met specifieke afzuiging en luchtbehandeling; - Het stilleggen van het werk bij bepaalde windrichtingen/ weersomstandigheden. 15

16 7. Communicatie Het is van belang om (direct) omliggende bedrijven, professioneel betrokkenen en eventueel andere belanghebbenden vooraf optimaal te informeren over de werkzaamheden. Het is aan te bevelen indien overlast ontstaat of kan ontstaan, dit tijdig te communiceren met betrokkenen in de omgeving. Ook de maatregelen die zullen worden genomen om de risico s en overlast te beperken dienen onderdeel te zijn van de communicatie. De communicatie zal bestaan uit: - Dagelijkse berichtgeving via de website Op de site is een duidelijk aanspreekpunt/ contactpersoon aangegeven waar betrokkenen klachten kunnen doorgeven, zodat, indien nodig, direct maatregelen kunnen worden getroffen. - Informatievoorziening achteraf waarbij het voor de omgeving van belang is in hoeverre er sprake is geweest van verhoogde concentraties verontreinigende (vluchtige organische) stoffen in de lucht en/of hinder. 16

17 Afkortingen ATSDR DIVOCOS GCMS GMV MRL Per PID RIVM TCL Agency for Toxic Substances and Disease Registry Dispersion of VOlatile ContaminantS GasChromatograaf / MassaSpectrometrie Bureau Gezondheid, Milieu & Veiligheid van de GGD en Brabant/ Zeeland Maximum Risk Level Tetrachlooretheen/ Perchlooretheen Photo Ionisatie Detector Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu Toelaatbare Concentratie in de Lucht 17

18 Gebruikte bronnen Delta Triqua, Beschrijving ontwikkeling protype waterzuivering, Chemie-Pack, Moerdijk, document nummer VEN, 17 januari 2012 Groslijst: Excelbestanden ontvangen: 1. Per op 12 september 2012 met de naam: DATA grondwater zip 2. Per op 12 september met de naam: DATA grond zip Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Analytisch onderzoek grondwater, bodemlucht en stankklachten Chemie-Pack terrein, kenmerk IMG mhb, IMGnr.: 4336 van 13 april

19 Bijlage 1 Door het RIVM geïdentificeerde stoffen (tabel uit bijlage Analytisch onderzoek grondwater, bodemlucht en stankklachten Chemie-Pack terrein, 13 april

20 20