Raamwerk Omgevingsplan bij bodemsaneringen met vluchtige organische stoffen en/of asbest in de Provincie Noord-Brabant

Transcriptie

1 Bijlage 4 bij GGD-richtlijn Gezondheidsrisico s voor omgeving bij bodemsanering : Voorbeeld van raamwerk voor omgevingsplan bij bodemsanering NB: in dit raamwerk wordt aanbevolen om bij asbestverontreiniging omgevingsmonitoring uit te voeren. Dit wijkt af van de aanbeveling in de GGD-richtlijn om bij asbestverontreiniging zoveel mogelijk de verspreiding van asbestvezels te voorkomen zodat monitoring van asbestvezels kan worden beperkt tot situaties waarin preventieve maatregelen mogelijk onvoldoende resultaat hebben. PB MMK Provinciaal Bureau Medische Milieukunde GDD'en Brabant /Zeeland Raamwerk Omgevingsplan bij bodemsaneringen met vluchtige organische stoffen en/of asbest in de Provincie Noord-Brabant Rapportnummer : 2002/04 Status : eindversie Datum : december 2002 Opstellers : Drs. H.W.A. Jans, arts/medisch milieukundige Ir. W. van Doorn, milieugezondheidskundige 1

2 2

3 Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Doel 4 3. Situatiebeschrijving Uitgangspunten verontreiniging en sanering Algemeen Verontreiniging Uitvoering saneringswerkzaamheden Beschrijving gevoelige objekten en bestemmingen in de 6 omgeving 3.3 Bestaande hinder- en gezondheidsklachten in omgeving Hinder en gezondheidsklachten Beschikbare meetgegevens 7 4. Voorspelling beïnvloeding omgeving Buitenluchtconcentraties Verwachte concentraties en toetsingskader Onzekerheden in voorspelling Stank Stof Geluid Visuele hinder Veiligheid Asbest Meetplan Keuze van meetprogramma Opzet meetprogramma Beperkt meetprogramma Beperkt meetprogramma plus Uitgebreid meetprogramma Registratie gegevens Maatregelen Maatregelen vooraf Maatregelen tijdens de sanering Communicatie Procedures en verantwoordelijkheden 18 Afkortingen en begrippen 19 Referenties 20 Bijlage 1: DIVOCOS-berekeningen Bijlage 2: Overzicht geurdrempelwaarden 3

4 1. Inleiding Op verzoek van de provincie Noord-Brabant heeft het Provinciaal Bureau Medische Milieukunde van de GGD-en in de provincies Noord-Brabant en Zeeland (PBMMK) een raamwerk-omgevingsplan opgesteld voor bodemsaneringen in Noord-Brabant. Het omgevingsplan is uiteindelijk bedoeld om eventuele gezondheids-effecten voor de omgeving te voorkomen, dit in analogie op het V&G-plan, dat beoogd gezondheids-effecten voor werkenden op de saneringslokatie te voorkomen. Immers, de uitvoeringspraktijk van bodemsaneringen laat zien dat, met name bij verontreinigingen met vluchtige organische stoffen, in sommige situaties sprake kan zijn van aanzienlijke verhoogde concentraties van potentieel schadelijke stoffen in de omgeving, met ondermeer stankhinder bij omwonenden tot gevolg (voorbeelden: bodemsanering grond- en grondwater oude chemische wasserij te Grave, bodemsanering met DCPD (dicyclopentadieen) te Geertruidenberg). In tegenstelling tot een V&G-plan bestaat voor een omgevingsplan geen wettelijke verplichting, maar wordt een omgevingsplan aanbevolen in situaties met een verhoogde kans van blootstelling aan in potentie schadelijke stoffen, zoals bij bodemverontreini-gingen met vluchtige organische stoffen in de (nabijheid van de) woonomgeving. In het omgevingsplan wordt ingegaan op de eventueel te verwachte gezondheidsrisico s en hinder die voorafgaand en tijdens de saneringswerkzaamheden zou kunnen ontstaan in de omgeving, op het monitoren van de milieubelasting van de omgeving en op de mogelijkheden om deze tot een minimum te beperken. In het saneringsplan wordt ingegaan op: - stankoverlast en/of gezondheidsrisico s door uitdampen van vluchtige organische stoffen voorafgaand aan en tijdens de saneringswerkzaamheden; - geluidsoverlast ten gevolge van de saneringswerkzaamheden; - stofoverlast ten gevolge van verwaaiing van (hinderlijk) grof stof en gezondheidsrisico s van fijnstof. De nadruk ligt daarbij op verspreiding van vluchtige organische stoffen naar de omgeving. Daarbij wordt gebruik gemaakt van het Protocol risico s blootstelling bij bodemsanering, zoals opgesteld door het RIVM (RIVM, 1999). Naar verwachting verschijnt in de eerste helft van 2003 een uitgebreide versie van dit protocol. Dit omgevingsplan is het raamwerk-omgevingsplan Provincie Noord-Brabant (PB MMK, juni 2002), dat al naar gelang de saneringsituatie op maat toegesneden dient te worden. 4

5 2. Doel Het uiteindelijke doel van het omgevingsplan is om te zorgen dat een bodemsanering een minimum aan gezondheidsrisico s en hinder voor de omgeving met zich meebrengt, door: 1. een voorspelling te geven van de te verwachte gezondheidseffecten en/of overlast voor de omgeving. Deze voorspelling kan gebaseerd zijn op modelberekeningen met het programma DIVOCOS (DIspersion of VOlatile COntaminantS) en/of andere gegevens over de (bestaande) verontreiniging/hinder. Op basis hiervan kan eventueel bijstelling vooraf plaatsvinden van het saneringsbestek; 2. op basis van de prognose te beschrijven op welke wijze monitoring (door middel van luchtmetingen) dient plaats te vinden om eventuele gezondheidseffecten tijdig te signaleren en achteraf te kunnen evalueren; 3. aan te geven welke maatregelen getroffen dienen te worden bij overschrijding van de aangegeven beoordelingscriteria ter reductie en beheersing van gezondheidsrisico s en hinder; 4. te zorgen voor een goede en systematische risico-communicatie met betrokkenen in de omgeving van de saneringslokatie. Het omgevingsplan vormt daarmee een aanvulling op het V&G-plan, specifiek gericht op de omgeving buiten het saneringsterrein. 5

6 3. Situatiebeschrijving 3.1 Uitgangspunten verontreiniging en sanering Uitgangspunt wat betreft aanwezigheid van verontreiniging en wijze van saneren worden hier overgenomen uit het saneringsplan en indien beschikbaar het saneringsbestek. Belangrijke gegevens voor prognose van emissie van vluchtige stoffen naar de omgeving zijn hieronder weergegeven, gebaseerd op de benodigde invoergegevens voor het rekenprogramma DIVOCOS. Hoewel dit programma een belangrijk hulpmiddel is bij het maken van een voorspelling van de te verwachte blootstelling van de omgeving aan vluchtige organische stoffen, wordt hierbij nadrukkelijk opgemerkt dat afwijkingen tussen de gemodelleerde verwachte blootstelling en de feitelijk gemeten concentraties mogelijk zijn. In dit hoofdstuk wordt daarom ook expliciet ingegaan op aspecten die de kans groter maken dat er verschil kan zijn tussen de berekende en de feitelijke concen-traties en aspecten die mede van belang zijn voor het opstellen van een meetplan Algemeen: - oppervlakte saneringsterrein is: m 2 ; - diepte verontreiniging tot op.. m diepte; - bodemopbouw en overheersende bodemtype (in verontreinigingslaag): - bodemgegevens: droge stof/vochtgehalte, organisch stofgehalte, dichtheid: - grondwaterstand: m -m.v.; Verontreiniging: - Is tijdens de bodemonderzoeken geur geconstateerd? - Welke verontreinigingen zijn aanwezig op welke plaatsen? - Bijzonderheden, zoals aanwezigheid drijflaag. Samenstelling bodemverontreiniging Tabel 3.1 Maximale vastgestelde grondverontreinigingsconcentraties (eventueel verontreinigingsprofiel aangeven) (tabel bevat voorbeeldstoffen) Component Lokatie 1... Lokatie 2... (mg/kg d.s.) (mg/kg d.s.) Minerale olie Benzeen Tolueen Etc. 6

7 Samenstelling grondwaterverontreiniging Tabel 3.2: Maximale vastgestelde grondwaterverontreinigingsconcentraties (tabel bevat voorbeeldstoffen) Component Lokatie 1 Lokatie 2 Minerale olie Benzeen Tolueen Etc Uitvoering saneringswerkzaamheden Uitvoering sanering in relatie tot eventuele milieubelasting van de omgeving zal als volgt verlopen: - voorbereiding wel/niet relevant - ontgraven ondergrondse tanks/installaties wel/niet relevant - ontgraven verontreinigde grond wel/niet relevant - ontgraven beneden freatisch wel/niet relevant grondwaterniveau - opslag verontreinigde grond wel/niet relevant op terrein - andere stappen wel/niet relevant Activiteit Periode Hoeveelheid grond (m 3 ) Ontgraven en afvoeren.. weken tanks/ondergrondse installaties Ontgraven in den droge.. weken Diepe ontgravingen.. weken ** Tijdelijke opslag verontreinigde.. weken grond Hoeveelheid (grond/uur)* * Wijze van afgraven: laagsgewijs of per deellokatie? ** Directe afvoer afgegraven grond of tijdelijk in opslag? Wat is eventueel gemiddelde volume opgeslagen grond? Wat is eventueel laadvolume vrachtwagen en tijdsduur voor vullen vrachtwagen? 3.2 Beschrijving gevoelige objekten en bestemmingen in de omgeving In deze paragraaf wordt beschreven welke gevoelige objekten (bijv. woningen, scholen, kinderdagverblijven, bedrijven, kantoren etc.) of bestemmingen (buitenplaatsen waar mensen verblijven, bijv. recreatievoorzieningen voor sportvissers, wandel-/fietsroutes e.d.) aanwezig zijn in de omgeving. Aan de zijde (noem windrichting) van het saneringsterrein zijn de volgende gevoelige objekten gesitueerd: - woningen. - etc. 7

8 3.3 Bestaande hinder- en gezondheidsklachten omgeving In deze paragraaf wordt aangegeven in hoeverre er reeds sprake is geweest van hinder, ongerustheid, en/of (lucht-)blootstellingsonderzoek in de omgeving ten gevolge van de verontreiniging van het te saneren terrein (of andere lokale bronnen). Met deze informatie kan gericht rekening gehouden worden in de opzet van de monitoring en de communicatie met betrokkenen in de directe omgeving Hinder- en gezondheidsklachten - De bewoner (noem adres) te (noem plaats) heeft in de periode. klachten gemeld over stank/luchtverontreiniging in/rond de woning. - De klachten zijn door.. (noem instantie) onderzocht. - Is er sprake van gezondheidsklachten? - Resultaten zijn. (benoem bevindingen). - Wat was de oorzaak van de klachten? - Wat is de samenhang van de klachten met de verontreinging? - Wat betekenen de klachten ten aanzien van het op te zetten meetplan? Beschikbare meetgegevens In deze paragraaf worden beschikbare meetgegevens over de aanwezigheid van stoffen in de lucht in of nabij gevoelige objekten/bestemmingen vermeld, voorzien van referenties. 8

9 4. Voorspelling beïnvloeding omgeving 4.1 Buitenluchtconcentraties Verwachte concentraties en beoordeling Om een inschatting te kunnen maken van de te verwachte concentraties in de buiten-lucht in de omgeving en deze gezondheidskundig te beoordelen wordt gebruik gemaakt van het Protocol risico s blootstelling bij bodemsanering (RIVM, 1999). Daarbij kan met het model DIVOCOS berekend worden welke concentraties aan vluchtige organische stoffen te verwachten zijn in de diverse fasen van de sanering, uitgaande van de hoogst gemeten verontreinigingsconcentraties (zie bijlage A). In werkelijkheid zijn in een groot deel van het te saneren gebied de concentraties aanzienlijk lager, waardoor een overschatting van de te verwachte buitenluchtconcentraties kan optreden. Echter, afhankelijk van de lokale situatie is een onderschatting van de te verwachte buitenluchtconcentraties ook mogelijk (b.v. de VOCl-verontreiniging in Grave). Met het DIVOCOS model zijn 120 componenten of groepen componenten te modelleren. Voor wat betreft asbest zijn met dit model geen voorspellingen te doen over de te verwachte vezelconcentraties in de lucht. Ter beoordeling worden de door het RIVM voorgestelde toxicologische en gezondheidskundige normen en richtwaarden aangehouden, rekening houdend met de mogelijke blootstellingsduur. Tabel 4.1: Overzicht blootstellingsduur en beoordelingscriteria Blootstelling Blootstellingsduur Beoordelingscriterium Langdurig > 365 dagen (levenslang) 1. TCL 2. Chronic MRL Middellang dagen Intermediate-MRL Kortdurend 1-14 dagen of Acute-MRL 8 uur Momentaan 1 uur Signaalwaarde: 3 x MRL TCL= Toelaatbare Concentratie in Lucht, door RIVM afgeleide concentratie t.b.v. afleiding bodeminterventiewaarden, de concentratie in lucht waaraan een mens gedurende zijn hele leven mag worden blootgesteld zonder dat daarvan schade aan de gezondheid zal ontstaan. MRL= Minimal Risk Level, afgeleid door het amerikaanse Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR), voor levenslange blootstelling (MRL chronic ), blootstellingen van maximaal 365 dagen, (MRL intermediate ) en kortdurend (MRL acute ), 1-14 dagen. Signaal-waarde= 3 x MRL acute Onderstaande tabel geeft de resultaten van de berekeningen aan. 9

10 Beoordeling vindt als volgt plaats: - de jaargemiddelde concentraties worden vergeleken met de TCL/MRL chronic ; - de 92-percentielwaarde (ca. 700 uren = 1 maand overschrijding) wordt vergeleken met de MRL intermediate ; - de 99,7-percentielwaarde (ca. 26 uren = 1 dag overschrijding) wordt vergeleken met de MRL acute ; -.de signaalwaarde, gedefinieerd als 3 maal de MRL acute, wordt vergeleken met de maximale uurgemiddelde concentratie. Tabel 4.2 Berekende concentratie Verwachte (maximale) concentraties in de buitenlucht tijdens de saneringswerkzaamheden (tabel is ingevuld met enkele veel voorkomende voorbeeldstoffen en saneringsactiviteiten). Benzeen Tolueen Ethylbenzeen Xylenen Stof X (µg/m 3 ) (µg/m 3 ) (µg/m 3 ) (µg/m 3 ) (µg/m 3 ) 99,7-percentiel tijdens ontgraven bovenlaag tijdens grondwaterwegpompen tijdens ontgraven onderlaag Opslag verontreinigde grond 92-percentiel Jaargemiddeld Tabel 4.3 Beoordelingswaarden (tabel is ingevuld voor enkele veelvoorkomende stoffen) Benzeen Tolueen Ethylbenzeen Xylenen Naftaleen Stof X (µg/m 3 ) (µg/m 3 ) (µg/m 3 ) (µg/m 3 ) (µg/m 3 ) (µg/m 3 ) TCL * MRL (int.) MRL (acute) Signaalwaarde Actiewaarde werknemers MAC-waarde Geurdrempel Actiewaarde= 10% of 25% van MAC-waarde *komt overeen met geurdrempel voor naftaleen Op grond van de rekenresultaten wordt verwacht dat: 10

11 - wel/geen overschrijding van MRL bij gevoelige objekten, concentraties liggen voor stof.. een factor.. boven/beneden de MRL; - de signaalwaarde wordt wel/mogelijk/niet overschreden, dus kans op maatregelen - stof(fen).. zijn de meest relevante (gevoelige/vanuit gezondheid belangrijkste) voor beïnvloeding van de buitenluchtkwaliteit en/of gezondheid. - Activiteit 1/2/3/4 is de meest kritische in relatie tot emissies naar de omgeving en verdient extra aandacht in het meetplan. Er wordt hier met nadruk op gewezen dat overschrijding van een norm niet automatisch betekent dat er sprake is van gezondheidsrisico s, daar de wijze van beoordeling op diverse onderdelen conservatief is, dat wil zeggen dat de benodigde aannames/keuzes steeds aan de veilige kant gemaakt worden Onzekerheden in de voorspelling De voorspelling prognose van te verwachte buitenluchtconcentraties dient door een deskundige persoon uitgevoerd te worden, bijvoorbeeld de GGD. Desondanks zal er door beperkingen in het model en invoergegevens sprake zijn van bepaalde onzekerheden in het rekenresultaat. De volgende onzekerheden kunnen een zodanig grote onzekerheid teweeg brengen dat moet worden overwogen of DIVOCOS wel toegepast dient te worden: - complexe terreinen met grote windobstakels (grote gebouwen, nauwe straat (corridor), land-zee effecten ed.); - woningen op zeer korte afstand tot saneringsterrein (< 5 m); - sanering tijdens extreme weersomstandigheden (bij. windstil, warm, zeer droog weer); - complexe en/of zeer inhomogene verontreiniging, aanwezigheid van een drijflaag. 4.2 Stank Stank wordt doorgaans veroorzaakt door een mengsel van stoffen in de lucht, waarbij stoffen ook al in zeer lage (niet meetbare) concentraties met de neus waarneembaar kunnen zijn. Dit betekent dat geur slechts in beperkte mate voorspelbaar is. Vaak, maar niet altijd, zullen die situaties tijdens een sanering die in geval van verontreinigingen met vluchtige organische stoffen de hoogste berekende en /of gemeten concentraties van bepaalde componenten veroorzaken tevens de meest risico-volle situaties vormen voor stank. Uitzonderingen vormen situaties waarbij stoffen met een relatief hoge geurdrempel ten opzichte van concentratienivo s waarbij de stof toxische effecten kan veroorzaken. Op basis van de in de vorige paragraaf berekende concentraties van individuele componenten in vergelijking met de best beschikbare geurdrempelwaarden uit de literatuur (zie bijlage B) wordt verwacht dat wel/niet geur waarneembaar zal zijn in de omgeving. 11

12 Tabel 4.4: Stof Benzeen Tolueen Ethylbenzeen Xyleen Naftaleen. Totaal Indicatie van de verwachte geurconcentraties in de omgeving (tabel bevat voorbeeldstoffen) Maximumconcentratie Geurdrempel Geurconcentratie (uurgemiddeld) (µg/m 3 ) (Ge/m 3 ) Tijdens de sanering zal het beleid erop gericht moeten zijn om stankoverlast tot een minimum te beperken. Niet vermijdbare stank kan vooraf met betrokkenen gecommuniceerd worden, zodat men weet wat er komen gaat. Dit biedt de mogelijkheid tijdig eventuele stank te ontlopen en verhoogd de acceptatie van de tijdelijke overlast (zie ook hoofdstuk 7 Communicatie ). 4.3 Stof Bij de saneringswerkzaamheden (met name graven) zullen stofdeeltjes vrijkomen. Op basis van het Protocol risico s blootstelling bij bodemsanering kan geen inschatting gemaakt worden van de hoeveelheid en aard van deze deeltjes. Stof deeltjes zullen gedeeltelijk inhaleerbaar zijn en kunnen door deze inhalatoire blootstelling een risico vormen. Daarnaast kan stofverspreiding leiden tot verspreiding van verontreiniging en via de blootstellingroutes hand-mond-gedrag tot blootstellling leiden. Ten derde kan stof aanleiding geven tot hinder vanwege zichtbare stofwolken in de lucht en vervuiling van oppervlakken in de omgeving (auto s, ramen, wasgoed e.d.). Stofverspreiding kan sterk beperkt worden door het te saneren terrein voldoende vochtig te houden. Indien dit niet mogelijk is en zichtbaar stofverspreiding optreedt, zou door middel van luchtstofmetingen en/of veegmonsters in de omgeving de stofverspreiding gemonitored kunnen worden. 4.4 Geluid Ten gevolge van de sanering zal sprake zijn van extra geluid door: - vrachtwagens voor de aan- en afvoer van materiaal; - ontgravingsmaterieel en rijdend materieel op de saneringslokatie; - stationaire apparatuur op de saneringslokatie (pompen, compressoren e.d.); - sloopwerkzaamheden (boren e.d.). In algemene zin dient getracht te worden om overlast van geluid voor de omgeving zoveel mogelijk te beperken door voldoende afstand te houden ten opzichte van gevoelige objekten in transportroutes, plaatsing stationaire apparatuur e.d. 12

13 Niet vermijdbaar extra geluid kan vooraf met de omgeving gecommuniceerd worden, waardoor men is voorbereid en doorgaans een grote acceptatie zal hebben ten opzichte van het verhoogde geluidsnivo. 4.5 Visuele hinder Visuele hinder kan optreden ten gevolge van: - zichtbare stofwolken; - opslag grote hoeveelheden grond. Getracht dient te worden om het in depot opslaan van verontreinigde grond op de saneringslokatie zoveel mogelijk te vermijden. Indien dit niet mogelijk is dient opslag van grote hoeveelheden (hoge bergen) grond op de saneringslokatie in principe zover mogelijk van woningen plaats te vinden. Stofwolken kunnen zoveel mogelijk vermeden worden door grond vochtig te houden. 4.6 Veiligheid Ten aanzien van veiligheid wordt verwezen naar uitgangspunten in het saneringsplan en bijbehorende V&G-plan. 4.7 Asbest Bij saneringen van grond verontreinigd met asbest, vindt omgevingsmonitoring plaats waarbij gebruik wordt gemaakt van SEM-analyse (elektronenmicroscopie). Hierbij geldt het VR als grenswaarde; 1000 vezelequivalenten / m³. 13

14 5. Meetplan 5.1 Keuze van meetprogramma Het meetprogramma wordt in principe vastgesteld op basis van de te verwachte concentraties in de omgeving (zie hoofdstuk 4) conform de indeling gehanteerd door het RIVM in de DIVOCOS-handleiding (RIVM, 1999). Daarbij worden gemotiveerde keuzes gemaakt rekening houdend met algemene en lokatiespecifieke onzekerheden in de voorspelling (zie par ). Daarnaast spelen eerdere klachten van omwonenden over stank van de saneringslokatie en eventueel beschikbare eerdere meetgegevens een rol bij het opzetten van het meetprogramma. Indien reeds sprake is van een klachtensituatie zal dit doorgaans tot een uitgebreider meetprogramma leiden. Bij vergelijking van de resultaten van de berekeningen ten opzichte van de aangehouden normen en richtwaarden kunnen de volgende 3 situaties zich voordoen: 1. de berekende concentraties liggen ruim (meer dan factor 5) beneden de beoordelingswaarden: mogelijk een beperkt meetprogramma (zie par ); 2. de berekende concentraties liggen rond of net beneden (minder dan factor 5) beneden de beoordelingswaarden: zeker een beperkt meetprogramma. Eventueel met een uitbreiding met kortdurende metingen (beperkt-meetprogramma plus, zie par ) indien kritieke momenten met piekconcentraties verwacht kunnen worden (op basis van eerder stankklachten, op basis van aanwezigheid drijflaag etc.); 3. de berekende concentraties liggen boven de beoordelingswaarden: zeker een uitgebreid meetprogramma (zie par ). Zeker in geval van een sterke overschrijding (meer dan factor 5) eerst zoeken naar emissiebeperkende maatregelen (zie par. 6.1). Daarbij dient tevens onderscheid gemaakt te worden naar component. Immers, er kan mogelijk sprake zijn van overschrijding voor de ene component van normen of richtwaarden en tegelijkertijd voor een andere niet. Bovendien kan sprake zijn van (een kans op) kortdurende overschrijding van een korte termijn norm, bijvoorbeeld bij bepaalde activiteiten met relatief hoog emissienivo tijdens bepaalde zeer ongunstige weersomstandigheden. In de volgende paragraaf wordt nader op de 2 meetprogramma s ingegaan. 5.2 Opzet meetprogramma s In de DIVOCOS-handleiding wordt nader ingegaan op de opzet van een beperkt en van een uitgebreid meetprogramma. Tevens wordt achtergrondinformatie gegeven over de in te zetten meetmethoden. Hier wordt op hoofdlijnen aangegeven hoe de keuze voor een meetprogramma tot standkomt. 14

15 5.2.1 Beperkt meetprogramma Een beperkt meetprogramma bestaat uit bepaling van: - de gemiddelde concentraties van vrijkomende vluchtige stoffen tijdens de gehele saneringsperiode; - de concentraties tijdens de periode dat de meest vervuilde plekken worden gesaneerd en de hoogste concentraties zijn te verwachten, - op enkele plaatsen rondom het saneringsterrein. Doorgaans zal in elke windrichting (4 richtingen) een meetpunt aangebracht worden, afhankelijk van de omvang en ligging van de lokatie ten zichte van gevoelige objekten kan besloten worden tot meer meetpunten in de meer gevoelige windrichtingen. Bij langdurige saneringen (langer dan ca 1 maand) zal de meetperiode in opeenvolgende perioden opgedeeld moeten worden. Doel van het beperkt meetprogramma is vooral het monitoren van de blootstelling van omgeving voor beoordeling achteraf. De meetmethode zal een passieve meetmethode middels badges zijn, aangebracht op het hekwerk rond het saneringterrein of eventueel bij een woning/gevoelig objekt op korte afstand tot het terrein. De meetduur bedraagt 1-2 weken Beperkt meetprogramma - plus Dit programma is overeenkomstig het beperkt meetprogramma beschreven in par , met als verschil dat vanwege niet uit te sluiten/te verwachte kortdurende piekconcentraties en/of stank, aanvullend speciale kortdurende metingen uitgevoerd worden. Deze kunnen bestaan uit metingen gedurende maximaal 1 dag, bijvoorbeeld minder dan een uur (mobiele GC of GC/MS) of gedurende 8 tot 24-uur (actieve bemonstersmethoden). De meetplaats zal veelal zowel benedenwinds op het hekwerk zijn alsook bij gevoelige objekten benedenwinds. De meting op het terrein zelf, bijvoorbeeld in de werkput kan in afstemming met het V&G-plan plaatsvinden. Als resultaat van de meting kan op de dag na de meting tot gepaste maatregelen overgegaan worden in geval van normover-schrijding Uitgebreid meetprogramma Het uitgebreide meetprogramma bestaat uit het beperkte meetprogramma-plus, waarbij de uitbreiding heeft plaatsgevonden door veelvuldig continue metingen (gedurende groter deel van de saneringsperiode) te verrichten met directe afleesbaarheid (b.v. mobiele GC of GC/MS). 15

16 Ook kan de uitbreiding bestaan uit uitbreiding van het aantal plaatsen waar gemeten wordt, bijvoorbeeld ook nabij of in woningen meten indien verwacht kan worden op basis van de voorgeschiedenis dat sprake kan zijn van verhoogde concentraties en/of stankklachten in huis is. Doelen: - monitoren van luchtkwaliteit omgeving ten behoeve van evaluatie achteraf en - bewaken momentane luchtkwaliteit omgeving, met mogelijkheid tot het treffen van maatregelen indien sprake is van (momentane) normoverschrijding; Methode: - badges en actieve monsternamemethoden - mobiele gaschromatograaf (GC/MS) (of ander direct afleesbaar, mobiel instrument) Registratie relevante gegevens Voor beoordeling achteraf is het van belang om te zorgen dat: - de logboek gegevens over het dagelijks verloop van de saneringswerkzaamheden beschikbaar komen; - een overzicht van de relevante heersende weersomstandigheden (temperatuur, windrichting en -snelheid, neerslag, luchtdruk); - overzicht van eventueel gemelde klachten/opmerkingen vanuit de omgeving. 16

17 6. Maatregelen 6.1 Maatregelen vooraf In het omgevingsplan wordt een inschatting gemaakt van de te verwachte concentratie-niveaus aan stoffen die bij de sanering in de directe omgeving terecht kunnen komen en van de mogelijke hinder. Op basis hiervan kan voorafgaand aan de sanering besloten worden om het sanerings-bestek aan te passen, indien de prognoses wijzen op risicovolle en/of hinderlijke situaties. Ook kan eventueel doorgerekend worden wat het verwachte effect van het aangepaste saneringsbestek zal zijn met een daarvoor ontwikkeld computermodel (DIVOCOS). Indien er grote onzekerheden in de prognose zitten, zoals het geval kan zijn bij aanwezigheid van drijflagen van stoffen op het grondwater die niet modelleerbaar zijn, dan kan besloten worden om eerst een proefontgraving uit te voeren, waarbij door middel van metingen vastgesteld wordt welke concentratieniveaus te verwachten zijn in de directe omgeving. 6.2 Maatregelen tijdens sanering Meer specifiek kunnen bij overschrijding van concentratieniveaus tijdens de saneringswerkzaamheden de volgende maatregelen overwogen en genomen: Bij overschrijding van signaalwaarde: 1-uursmeting : intensiveren van metingen; 8-uursmeting : direct nemen van maatregelen. Hierbij kunnen ondermeer de volgende maatregelen overwogen worden: - afdekken open plekken (werkput, opgeslagen verontreinigde grond etc.); - plaatsen van windschermen (stofafscherming); - het stilleggen van het werk bij bepaalde windrichtingen en/of bij zeer hoge temperatuur( ingeval van vluchtige stoffen); - het vernevelen van water om stofverspreiding tegen te gaan; - tijdens perioden met sterke stank omwonenden adviseren ramen en deuren dicht te houden; - werkoppervlak (emissie-oppervlak) zo beperkt mogelijk houden; - snelle afvoer van verontreinigde (vluchtige stoffen emitterende) grond in afgedekte containers; - werken onder volledige of gedeeltelijke overkapping met specifieke afzuiging en luchtbehandeling. 17

18 7. Communicatie Het is van belang om de omgeving optimaal betrokken te laten zijn bij het invullen van het omgevingsplan. Daarnaast is het van belang indien toch enige overlast ontstaat of kan ontstaan, dit tijdig te communiceren met betrokkenen in de omgeving. Communicatie met de omgeving is van belang op de volgende momenten: 1. Informatievoorziening naar de omgeving over de geplande saneringswerkzaamheden en het omgevingsplan, schriftelijk en/of mondeling voorafgaand aan de sanering. Daarbij is het belangrijk om aan te geven waar men eventuele klachten kan doorgeven tijdens de saneringswerkzaamheden, zodat eventuele maatregelen direct mogelijk zijn. 2. Praktische informatie naar betrokkenen over de metingen bij opzet en uitvoering van de metingen. 3. Informatievoorziening achteraf, indien daar belangstelling voor of aanleiding toe is: in hoeverre is er sprake geweest van verhoogde concentraties en/of hinder/gezondheidsrisico s. 8. Procedures en verantwoordelijkheden Het omgevingsplan is opgesteld in opdracht van.. en opgenomen als onderdeel van het bestek. De verantwoordelijkheid voor de uitvoering van het plan ligt bij, de heer/mevrouw.(of functie-omschrijving), telefonisch bereikbaar op doorkiesnummer De metingen worden uitgevoerd door Indien specifieke gezondheidsklachten optreden of er vragen zijn over de sanering in relatie tot de gezondheid, kan daarvoor contact opgenomen worden met de afdeling medische milieukunde van de regionale GGD. 18

19 Afkortingen en Begrippen ATSDR DIVOCOS GC/MS MAC MRL PB MMK RIVM TCL Agency for Toxic Substances and Disease Registry Dispersion of VOlatile ContaminantS GasChromatograaf / MassaSpectrometrie Maximaal Aanvaarde Concentratie (8 uur/dag, 5 dagen/week) Maximum Risk Level Provinciaal Bureau Medische MilieuKunde Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu Toelaatbare Concentratie in de Lucht Referenties GGD West-Brabant, schriftelijke adviezen inzake stankklachten Koningsdijk 70 aan gemeente Oosterhout dd en PBMMK, 2002, raamwerk-omgevingsplan bodemsaneringen Provincie-Noord-Brabant, Breda, juni Provincie Noord-Brabant/BKH, Saneringsplan Sanering Wilhelminakanaal Oost 32, te Oosterhout, 12 mei RIVM, 1999, Protocol risico s blootstelling bij bodemsanering, versie 1, 23 december Bijlage A Bijlage B DIVOCOS-berekeningen Overzicht Beoordelingswaarden 19