Op zoek naar nuttige informatie ETIKETTERING VOEDINGSWAARDE

Transcriptie

1 ETIKETTERING VOEDINGSWAARDE Het etiket is als het ware de identiteitskaart van een product. Dat van voedingsmiddelen is aan bepaalde regels onderworpen, om de consument te informeren over de inhoud en de voedingswaarde (vetten, suikers, zout...). Op zoek naar nuttige informatie Een gezonde en gevarieerde voeding staat tegenwoordig hoog op onze prioriteitenlijst. Het is echter niet altijd eenvoudig om te achterhalen wat we precies op ons bord krijgen. Om gezonde eetwaren te kiezen, baseert u zich in de eerste plaats op het etiket. Als consumentenvereniging hebben we al vaker benadrukt dat het etiket niet alleen de identiteitskaart van een product is, maar ook een manier om uw fundamenteel recht op informatie te garanderen. Het etiket moet u in staat stellen eetwaren te vergelijken en de gezondste te kiezen Door de invoering van een nieuwe Europese regelgeving omtrent de etikettering van voedingsmiddelen zullen alle eetwaren vanaf 13 december 2016 de voedingswaarde moeten vermelden (hoeveelheid calorieën, vetten, zout enz.). Wat gaat er precies veranderen? Verplichte informatie Op de verpakking zijn nu al een aantal vermeldingen verplicht, zoals de benaming van het voedingsmiddel, de ingrediëntenlijst, met inbegrip van alle stoffen die een allergische reactie of intolerantie kunnen uitlokken, de netto-inhoud en de houdbaarheidsdatum (TGT = te gebruiken tot of THT = ten minste houdbaar tot). Behalve die wettelijk verplichte vermeldingen is op de verpakking van bepaalde eetwaren ook de voedingswaarde terug te vinden, vaak in de vorm van een voedingswaardetabel (zie blz. 34) en/of kleine illustraties van het percentage van 32

2 ONS ONDERZOEK Wat vindt u van de informatie over de voedingswaarde op eetwaren? We deden een kwalitatief onderzoek naar de gewoonten en de houding van consumenten omtrent de voedingswaarde op de verpakking van voedingsmiddelen en naar hun mening over bepaalde vereenvoudigde weergaves. Hierbij verdeelden we de deelnemers onder in drie gespreksgroepen. Het ging om mannen en vrouwen tussen 25 en 65 jaar, die instaan voor de gezinsaankopen en die gewend zijn om de voedingsetiketten te lezen. We vroegen hen naar hun voorkeur voor en bezwaren tegen negen (bestaande en niet-bestaande) vereenvoudigde voorstellingen van de voedingswaarde op de voorzijde van de verpakking. Aan dit onderzoek, dat in België, Spanje, Italië en Portugal werd gevoerd, namen in totaal 95 personen deel. Wij bespreken hier de resultaten voor België. de GDA (Guideline Daily Amounts of Dagelijkse Voedingsrichtlijn). Tot nu toe was dergelijke informatie over de voedingswaarde enkel verplicht in welbepaalde gevallen, met name als er een zekere claim op de verpakking staat (bv. rijk aan vezels). Nu zeven elementen De nieuwe Europese wetgeving breidt die verplichte vermelding van de voedingswaarde uit tot alle voorverpakte voedingsmiddelen. Concreet zullen zeven elementen moeten worden vermeld, namelijk de hoeveelheid calorieën, eiwitten, vetten, verzadigde vetten, koolhydraten, suikers en zout, uitgedrukt per 100 g of 100 ml (eventueel ook per portie, als de fabrikant daarvoor kiest). Recentelijk zijn er op initiatief van de fabrikanten een aantal verpakkingen op de markt gekomen met een vereenvoudigde voorstelling op de voor- of achterkant, doorgaans van het aantal calorieën (energie) en/of de hoeveelheid suiker, vet, zout Dat zijn immers de aspecten waar de consument omwille van zijn gezondheid (of gewicht) het meeste belang aan hecht. Een voedingsmiddel heeft immers een gezond imago als het vitaminen en mineralen bevat, geen additieven, niet te veel suiker en vetten enz. Hoe zien de consumenten het? Wordt al die informatie op het etiket ook goed begrepen door de consument? Vindt de consument ze nuttig bij zijn aankoop en helpt ze om gezonde voeding te kiezen? Welke voorstelling van de informatie geniet zijn voorkeur? Wij vroegen 95 mensen, waaronder 23 Belgen, om hun mening. Belangrijke aankoopcriteria zijn volgens de meeste deelnemers aan ons onderzoek de prijs, het merk, informatie over de voedingswaarde, de ingrediëntenlijst, met inbegrip van de additieven, de herkomst en de houdbaarheidsdatum. Volgens de ondervraagden kunnen ze door het etiket te lezen een bewustere en gezondere keuze maken. En meestal hebben ze interesse in de weergave van de voedingswaarde wanneer ze een specifiek gezondheidsprobleem hebben (bv. cholesterol of hoge bloeddruk), jonge kinderen hebben of een vermageringsdieet (moeten) volgen. Dankzij het etiket weet de consu- Info over de voedingswaarde moet veeleer adviserend dan dwingend zijn VERPLICHTE VERMELDINGEN WAT LEEST U OP HET ETIKET? ment wat hij eet. Daarom is het belangrijk dat het niet alleen goed leesbaar en begrijpelijk is, maar ook gedetailleerde informatie over de voedingswaarde geeft. Wat de aandacht trekt Wat de voedingswaarde betreft, letten de deelnemers van ons onderzoek vooral op het aantal calorieën en het gehalte aan vetten, suiker en zout. Doorgaans vinden ze de voedingswaarde voornamelijk nuttig bij producten die ze regelmatig verbruiken en bij producten die ze als "mogelijk ongezond" beschouwen (behalve als ze die laatste slechts nu en dan kopen). De ondervraagden vinden boodschappen doen een tijdrovende bezigheid en geven dan ook toe De benaming van het product. De ingrediënten staan in afnemende volgorde van gewicht. Sinds november 2005 moeten ook stoffen die aanleiding kunnen geven tot allergische reacties of intolerantie, worden vermeld (zelfs al zijn ze maar in een zeer kleine hoeveelheid aanwezig). Het totale nettogewicht, zonder de verpakking. De naam en het adres van de fabrikant, de verpakker of de verkoper moeten ook worden weergegeven. Dat is nuttig om bijkomende informatie te vragen of een klacht te melden. De optimale verbruiksdatum: de minimale houdbaarheidsdatum, weergegeven door "ten minste houdbaar tot dag/maand/jaar". Op snel bederfelijke voeding staat om microbiologische redenen (mogelijk gevaar voor de gezondheid) een uiterste verbruiksdatum ("te gebruiken tot"), die aangeeft tot wanneer de fabrikant de kwaliteit en/of versheid van het product garandeert. Als er geen datum op staat, is het lotnummer verplicht om het product te kunnen traceren. 33

3 ETIKETTERING VOEDINGSWAARDE 34 Analyse van de voedingswaarde op het etiket Volgens de ondervraagden in ons onderzoek zou, naast het beknopte overzicht op de voorkant van de verpakking, op de achterkant meer gedetailleerde informatie moeten staan. Hier ziet u een "ideale" volledige etikettering van de voedingswaarde. Niet alle weergegeven elementen zijn momenteel wettelijk verplicht. Voedingswaardetabel Volgens de nieuwe verordening zal het etiket de hoeveelheid moeten vermelden van bepaalde voedingsstoffen: eiwitten; koolhydraten (ook gluciden genoemd), wat het totaal is van de complexe en enkelvoudige suikers; enkelvoudige suikers die van nature in de voeding aanwezig zijn (bv. fructose, lactose) of zijn toegevoegd (bv. sacharose); vetten (ook lipiden genoemd), waaronder de verzadigde vetzuren: die laatste worden als ongezonder beschouwd, omdat ze de slechte cholesterol kunnen verhogen; energie (calorieaanvoer), die wordt uitgedrukt in kilocalorieën (kcal) en kilojoule (kj); zout bevat natrium (2,5 g zout = 1 g natrium), en die stof is een risicofactor voor hoge bloeddruk. In dit voorbeeld vindt u ook de hoeveelheid voedingsvezels terug, maar die is volgens de Europese verordening niet verplicht. Vitaminen en mineralen Het etiket kan ook de hoeveelheid vitaminen en mineralen vermelden, uitgedrukt in het percentage van de aanbevolen hoeveelheden (ADH = Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheid). Die ADH zijn vastgelegd in de Belgische voedingsaanbevelingen van de Hoge Gezondheidsraad en duiden op de hoeveelheid van een bepaalde voedingsstof die een volwassene gemiddeld per dag zou moeten verbruiken. Niet te verwarren met de Dagelijkse Voedingsrichtlijn (GDA). dat ze het etiket enkel aandachtig lezen bij nieuwe producten of om gelijkaardige producten te vergelijken. Dat ze het etiket niet vaker lezen, komt vooral doordat het niet altijd even leesbaar en duidelijk is. Dagelijkse Voedingsrichtlijn (GDA) Het percentage van de GDA (Guideline Daily Amounts = Dagelijkse Voedingsrichtlijn) vertegenwoordigt de hoeveelheid energie en voedingsstoffen die een portie bijdraagt in verhouding tot het voedingspatroon van een volwassen vrouw dat als referentie wordt gebruikt: dit komt overeen met kcal, 50 g eiwitten, 270 g koolhydraten waarvan maximaal 90 g enkelvoudige suikers, 70 g vetten waarvan maximaal 20 g verzadigde vetten, 25 g vezels en 2,4 g natrium (= 6 g zout). Die waarden variëren naargelang van de leeftijd en het geslacht. Ze zijn ook geen doelstelling, maar louter richtwaarden voor een evenwichtige voeding, opgesteld door de voedingsindustrie. Ze maken het mogelijk om producten van verschillende merken te vergelijken. Volgens de ondervraagden ligt dat met name aan de kleine letters, de kleur en het contrast, de plaats op de verpakking en de formulering. Vaak wordt bij de beschrijving van de voedingswaarde inderdaad gebruik gemaakt van moeilijkere termen (zoals lipiden in plaats van vetten of natrium in plaats van zout) en verschillende eenheden voor de calorieën (kcal en kilojoule). Voorstellen voor verbetering Op basis van de indrukken en meningen van de ondervraagden hebben we een aantal punten opgesomd die het overwegen waard zijn om de etikettering nog te verbeteren. Zo zijn de deelnemers aan ons onderzoek allemaal zeer te spreken over een beknopt overzicht van de voedingswaarde op de voorkant van de verpakking. Op die manier kunnen ze snel en eenvoudig voedingswaren vergelijken, doordat voedingsstoffen die gunstig of minder gunstig zijn voor de gezondheid meteen in het oog springen. Op de achterkant zou dan een volledig en gedetailleerder overzicht moeten staan. Dat beknopte overzicht zou op een aantrekkelijke manier moeten worden weergegeven, met de naam van de voedingsstoffen (en geen symbolen, want die vinden de ondervraagden te onduidelijk of kinderachtig), het gehalte per portie of per 100 g als een portie niet vanzelfsprekend is, alsook de percentages van de Dagelijkse Voedingsrichtlijn (GDA). Daarenboven vinden de ondervraagden dat de informatie op de voorzijde moet laten blijken wat goed of slecht is voor de gezondheid, zonder een bepaalde voedingskeuze echter te stigmatiseren. De consument moet dus wel de indruk hebben dat hij zijn keuzevrijheid behoudt. Betekenisvolle kleuren Een etikettering met verschillende kleuren wordt op prijs gesteld, omdat die de zichtbaarheid en dus de leesbaarheid verhoogt. Maar die kleuren worden beter niet willekeurig gekozen: ze zouden universeel moeten zijn en een

4 Weergave van de voedingswaarde Om te achterhalen wat u belangrijk vindt, vroegen wij de deelnemers aan ons onderzoek wat ze van verschillende weergavemogelijkheden vonden. Jammer dat het type van suiker niet wordt vermeld. De betekenis van de symbolen is niet altijd evident, de naam van de elementen zou duidelijker zijn. Eenkleurige weergave Deze wordt in België al voor tal van producten gebruikt. De ondervraagden vonden ze wel goed zichtbaar en leesbaar, maar begrepen niet altijd waarmee de % overeenstemmen. Voedingsstoffen aangeduid door symbolen De betekenis van de symbolen is niet altijd meteen begrijpelijk, wat verwarrend kan zijn. Als ze te zeer voor de hand liggen, kunnen ze dan weer kinderachtig overkomen. Meerkleurige weergave Contrasterende kleuren vallen op, maar wat betekenen ze? Waarom krijgen vetten en verzadigde vetzuren een hele andere kleur, terwijl ze tot dezelfde categorie behoren? De combinatie van het rood en de woordkeuze komt beschuldigend over, alsof ik het product niet mag kopen. Kleuren van een verkeerslicht (Engels systeem) De kleurencode wordt door de ondervraagden herkend en gewaardeerd, omdat er snel en duidelijk de voedingswaarde van een product uit blijkt. De blauwe kleur voor de calorieën roept dan weer vragen op. Er moet worden vermeld waar het groene symbool op slaat: op het hele product of op één van de elementen. Gezondheidslogo (Zweeds systeem) Dit logo wordt gemakkelijk in verband gebracht met de gezondheid, maar de werkelijke betekenis ervan blijft discutabel. De groene kleur wijst op iets positiefs, dat toegelaten, goed, gezond en natuurlijk is. Een product kan echter goed zijn voor de ene, maar niet voor de andere. Voedingsadvies (Australisch systeem) De gekleurde weergave valt in de smaak, omdat ze een goed beeld geeft van de voedingswaarde. Het advies zou echter zorgvuldiger moeten worden geformuleerd: "vaak eten" kan de indruk wekken dat men het vaak móet eten. Het zou beter zijn te zeggen "mag regelmatig worden gegeten". Het concept is onnodig complex en niet intuïtief genoeg. V Beoordeling (Amerikaans systeem) Voor elk element dat aan de voorwaarden voldoet, krijgt het product een vinkje of een ster. De ondervraagden zijn niet tegen het idee om sterren en vinkjes te gebruiken, maar in het algemeen vinden ze het concept niet zo aantrekkelijk en niet erg duidelijk. 35

5 ETIKETTERING VOEDINGSWAARDE IN DE PRAKTIJK 5 TIPS VOOR EEN GEZONDERE VOEDING 1 Lees de voedingsetiketten en ga na of ze informatie over de voedingswaarde bevatten. 2 Vergelijk producten op basis van de voedingswaarde per 100 g of 100 ml. Die staat meestal in de vorm van een voedingswaardetabel op de achterkant van de verpakking. 3 Hebt u weinig tijd, geef dan de voorkeur aan producten met het minste vetten, verzadigde vetzuren, suiker en zout in vergelijking met andere merken. 4 Hebt u wat meer tijd, bedenk dan dat een product vetarm is als het minder dan 3 g vet per 100 g bevat en arm aan verzadigde vetzuren als het maximaal 1,5 g/100 g bevat. Een product is arm aan suiker als het minder dan 5 g/100 g bevat en arm aan zout als het niet meer dan 0,3 g/100 g aanlevert. 5 De vermelding "zonder toegevoegde suikers" betekent louter dat de suikers in het product van nature aanwezig zijn, niet dat er geen in zitten. Van nature aanwezige suikers voeren vanzelfsprekend ook calorieën aan. betekenis op zich moeten hebben, bijvoorbeeld verband houdend met de "gezondheidsgraad" van een bepaalde voedingsstof. Zo waren de meeste ondervraagden zeer lovend over het gebruik van de drie kleuren van een verkeerslicht, waarbij groen en rood duidelijk aangeven wat goed of slecht is. Anderen vonden dan weer dat het rood te streng was en veeleer aan een verbod deed denken. Wat de hoeveelheid voedingsstoffen betreft, verkiezen de meesten om die uit te drukken per 100 g. Dat is namelijk handig om producten onderling te vergelijken. Als het voor de hand ligt wat een portie is (bv. een potje yoghurt of één koekje), is het ook nuttig om Informatie per portie vindt men nuttig als die voor de hand ligt, zoals bij één koekje of een potje yoghurt de hoeveelheden per portie te vermelden. Streven naar betere eetgewoonten Hoe dan ook moeten de voorwaarden voor de toekenning van die kleuren in alle Europese landen dezelfde zijn en worden opgesteld door een onafhankelijk orgaan. De deelnemers aan ons onderzoek hebben overigens gewezen op het belang van ondersteuning door onafhankelijke organisaties en informatiecampagnes om het gebruik van een vereenvoudigde WIJ EISEN Duidelijke en snel herkenbare informatie etikettering uit te leggen. De consument informeren blijft inderdaad essentieel opdat de etikettering van voedingsmiddelen nut zou hebben en onze eetgewoonten zou bevorderen, wat uiteindelijk de volksgezondheid ten goede komt. Als consumentenvereniging hebben wij dan ook een belangrijke en actieve rol te vervullen bij de verspreiding van informatie over de voedingswaarde en bij de voorlichting van de consument. Sigrid Lauryssen en Geneviève Starquit Wij vragen al jarenlang om de vermelding van de voedingswaarde te verplichten op alle voedingsmiddelen. Dat is de enige manier waarop de consument voor gezondere producten kan kiezen. Wanneer de nieuwe Europese wetgeving van kracht wordt, zal dat eindelijk het geval zijn. Helaas is de overgangsfase om fabrikanten de nodige aanpassingen te laten doen, te lang. Pas eind 2016 moeten alle verpakkingen aan de vereisten beantwoorden. Het is wenselijk om een beknopte weergave van de voedingswaarde op de voorzijde van de verpakking te plaatsen. Die moet makkelijk te begrijpen zijn, zodat de consument snel de voedingswaarde van een voedingsmiddel kan inschatten. Dit overzicht zou de voedingsstoffen moeten weergeven die we omwille van onze gezondheid beter beperken. Er zou een identiek en universeel systeem moeten worden ingevoerd om iedereen dezelfde informatie te bezorgen. De deelnemers aan ons onderzoek zijn vertrouwd met de Dagelijkse Voedingsrichtlijn (GDA) en vinden die interessant. Ze vinden het belangrijk om de voedingsstoffen door hun benaming in plaats van een symbool weer te geven, samen met het gehalte in gram en in % van de GDA. Een weergave met verschillende kleuren zou de leesbaarheid verbeteren, op voorwaarde dat de betekenis van de kleuren voor de hand ligt, zoals bij de kleuren van een verkeerslicht. Tot slot wordt voedings- of dieetadvies dat de voedingswaarde samenvat, op prijs gesteld, zolang het om aanbevelingen en niet om verplichtingen gaat. 36