Jaarverslag Wereld Natuur Fonds 2008/2009

Transcriptie

1 Jaarverslag Wereld Natuur Fonds 2008/2009

2 2 Jaarverslag WNF 2008/2009 Inhoud Vooraf pagina 02 Vooraf 02 Als op 15 september 2008 blijkt dat een faillissement van Lehman Brothers onafwendbaar is, gaat er wereldwijd een schok door de financiële markten. Een jaar na dato weten we dat de ondergang van een icoon in de Amerikaanse bankwereld een keerpunt vormt in onze recente economische geschiedenis. De wereldeconomie tuimelt daarna in een diepe economische recessie. Al in 1972 voorspelde de Club van Rome in hun rapport Grenzen aan de Groei, dat een toenemende schaarste aan natuurlijke hulpbronnen en een enorme groei van de wereldbevolking op termijn gepaard zouden gaan met grote schokgolven. Er loopt weliswaar geen directe lijn van dit rapport naar de gebeurtenissen op Wallstreet 36 jaar later, maar de huidige crisis vertoont wel veel trekken van het Club van Rome -scenario. Ook voor de aarde geldt, dat we te veel op de pof leven en te weinig rekening houden met de natuurlijke veer- en herstelkracht van ecosystemen. Dat gaat ten koste van de soortenrijkdom en brengt het welzijn van toekomstige generaties in het geding. Een fikse crisis noopt tot bezinning. Daarom biedt een crisis ook kansen. Verantwoord ondernemerschap en natuurbehoud kunnen hand in hand gaan. Er is innovatief ondernemerschap nodig om de achteruitgang van planten- en diersoorten een halt toe te roepen. Het Wereld Natuur Fonds bepleit een duurzaam gebruik van natuurlijke hulpbronnen, zoals bijvoorbeeld visserij onder MSC-normen en bosbeheer onder FSC-criteria. Alleen al in Centraal-Afrika valt nu een areaal tropisch bos ter grootte van Nederland onder FSC-beheer. Een mijlpaal. Als we verantwoord gebruik koppelen aan een solide bescherming van een groot netwerk aan beschermde natuurgebieden wereldwijd, zowel op land als op zee, dan ligt er een toekomst in het verschiet waarin de mens niet op voet van oorlog hoeft te leven met de natuur, maar juist in harmonie zijn weg zoekt. Alle ogen zijn dit najaar gericht op de klimaattop in Kopenhagen. Zullen wereldleiders in staat blijken om in december 2009 een verstandig vervolg af te spreken op het Kyotoprotocol? Wereld Natuur Fonds kantoren lobbyen in meer dan 90 landen voor een ambitieus klimaatakkoord. In Nederland zal het WNF vooral de kansen belichten voor de clean tech sector. Met zijn kennisintensieve economie kan Nederland wereldleider zijn in nieuwe, klimaatvriendelijke technologie. En de introductie van LED-lampen op grote schaal in een gezamenlijke campagne met de Nationale Postcode Loterij moedigt burgers aan om zelf, huishouden voor huis houden, het verschil te maken. Het afgelopen boekjaar hebben donateurs, onder wie jongeren, ruim vrijwilligers, tientallen partners uit overheids- en bedrijfsleven, alsmede tal van maatschappelijke organisaties ons in staat gesteld om ons steeds urgenter wordende natuurbeschermingswerk te verrichten. Die trouwe steun, alsmede een extra trekking van de Nationale Postcodeloterij ten behoeve van Papoea boven op een toch al genereuze bijdrage, leidden tot een recordresultaat in ons internationale projectenwerk. Wij zijn allen - waaronder natuurlijk het voltallige, toegewijde personeel - zeer erkentelijk voor hun steun en inzet. Om toegankelijkheid en inzicht nog verder te vergroten, hebben we ons jaarverslag dit jaar in een nieuw jasje gestoken. De interactieve versie op het internet bevat meer informatie dan ooit, met directe links naar onze projecten in het veld, video s en resultaten, terwijl het gedrukte verslag qua lay-out beter overeenstemt met de multimediale versie. Wij hopen dat dit jaarverslag u een goede en getrouwe indruk geeft van de reikwijdte van ons werk. Zeist, 5 november 2009 pagina 04 1 Doelstelling & missie pagina 07 2 Natuurbescherming 07 Resultaten voor de natuur 08 Bossen 12 Oceanen & kusten 16 Beschermde gebieden & soorten 20 Waterrijke gebieden 24 Klimaat 28 Natuur & ontwikkeling 32 Duurzame markten & voetafdruk pagina 36 3 Marketing & communicatie 38 Fondsenwerving & donateurs 40 Communicatie, educatie & voorlichting 42 Samenwerking met derden 44 Vrijwilligers pagina 46 4 Organisatie & bestuur pagina 56 5 Financiën pagina 66 6 Jaarrekening Dit jaarverslag heeft betrekking op de periode 1 juli juni Johan van de Gronden Algemeen Directeur Antony Burgmans, Voorzitter Raad van Toezicht 03

3 4 Jaarverslag WNF 2008/2009 Doelstelling & missie 1 Doelstelling & missie Het Wereld Natuur Fonds Het Wereld Natuur Fonds zet zich sinds 1962 actief en met succes in voor natuurbescherming over de hele wereld. Het streeft ernaar de prachtige rijkdom aan dier- en plantensoorten op aarde te beschermen en samen met anderen een wereld tot stand te brengen waarin mens en natuur in harmonie leven. Tegenover de vele miljarden die overheden en bedrijven jaarlijks investeren in infrastructuur en economie, is de bestedingskracht van het Wereld Natuur Fonds bescheiden. Daarom zoekt het Wereld Natuur Fonds in al zijn projecten de samenwerking met andere partijen, zoals overheden, bedrijven, partnerorganisaties en de lokale bevolking. Want alleen kan het Wereld Natuur Fonds de natuur niet redden. Het werk van het Wereld Natuur Fonds is een combinatie van met de laarzen in de modder staan en in pak deelnemen aan vergaderingen of onderhandelingen over een internationaal verdrag. Door te zoeken naar slimme oplossingen en door in voorbeeldprojecten te laten zien hoe deze in de praktijk werken, vindt natuurbescherming bij de lokale bevolking, bedrijven en de overheid navolging. De projecten worden altijd door mensen uit het desbetreffende land uitgevoerd en altijd samen met de lokale bevolking en de overheid. Want alleen als zij eigenaar worden van WNF-projecten is er goede kans op succes. Het Wereld Natuur Fonds is onafhankelijk, niet religieus en niet partijpolitiek gebonden. Het is kritisch en gaat harde confrontaties niet uit de weg als het belang van de natuur dat vraagt. Dialoog met gevoel voor realiteit heeft daarbij altijd de voorkeur. Met deze houding probeert het Wereld Natuur Fonds overheden, het publiek en het bedrijfsleven te inspireren en te overtuigen van noodzakelijke veranderingen. plaatsvindt ver van Nederland, niet zelden in gebieden die worden getekend door grote menselijke armoede. Dichter bij huis probeert het Wereld Natuur Fonds burgers, bedrijven en overheid bewust te maken van de problematiek en vooral om samen oplossingen te ontwikkelen waarmee we concreet kunnen bijdragen aan de bescherming van de natuur wereldwijd. Het terugdringen van onze eigen, te grote, ecologische voetafdruk speelt daarbij een belangrijke rol. Het Wereld Natuur Fonds heeft het afgelopen jaar campagne gevoerd voor het behoud van de laatste nog in het wild levende populaties mensapen. Als de huidige trend zich doorzet, dan kennen we onze naaste evolutionaire verwanten tegen het midden van deze eeuw alleen nog maar uit de dierentuin. Er is grote haast geboden bij de bescherming van de leefgebieden van berg- en laaglandgorilla s, chimpansees, bonobo s en orang-oetans. In het komende boekjaar zet het Wereld Natuur Fonds nog eens zwaar in op het thema klimaatverandering, met de klimaattop in december 2009 in Kopenhagen als tijdelijk hoogtepunt. Samen met de Nationale Postcode Loterij deelt WNF meer dan 2,5 miljoen led-lampen uit, juist nu de traditionele gloeilamp van overheidswege langzaam maar zeker wordt uitgefaseerd. Na de successen ter verduurzaming van het visassortiment van wild gevangen vis, pakt het WNF samen met partners door in het opzetten van een onafhankelijk keurmerk voor kweekvis, want aan het kweken van vis op grote schaal kleven nog grote nadelen voor natuur en milieu. Daar komt bij dat de wereldwijde consumptie van kweekvis die van wilde vis inmiddels heeft overschreden. Reden om het succes van Marine Stewardship Council (MSC) uit te breiden naar een Aquaculture Stewardship Council (in oprichting). Doelstelling De wereldwijde verschraling van de natuurlijke rijkdom is groot, blijkt uit langetermijnonderzoek onder meer dan populaties van ruim gewervelde diersoorten over de hele wereld. De conclusies van dit onderzoek zijn te vinden in het Living Planet Report van het Wereld Natuur Fonds. Het onderzoek wijst in de periode tussen 1970 en 2003 op een gemiddelde afname van maar liefst 30% onder de onderzochte populaties. In tropische gebieden is er zelfs sprake van een daling van 55% over dezelfde periode. In het Living Planet Report is daarnaast in kaart gebracht welk beroep de mens doet op natuurlijke en vernieuwbare hulpbronnen om in zijn levensonderhoud te voorzien. Dat huishoudboekje ziet er onevenwichtig uit. Als de mensheid zo doorgaat, hebben we tegen het midden van deze eeuw twee aardbollen nodig om in ons onderhoud te voorzien. We hebben er echter samen maar één te verdelen. Door boven onze stand te leven, bouwen we als het ware een ecologische schuld op. We nemen een hypotheek op de toekomst, zonder te weten hoe deze in te lossen. Het Wereld Natuur Fonds vindt dat we onze (klein)kinderen niet kunnen opzadelen met schulden die ze zelf niet hebben gemaakt. Daarom zet het Wereld Natuur Fonds zich meer dan ooit in om kwetsbare en bedreigde plant- en diersoorten te beschermen voor het nageslacht. Met veldwerk dat vaak Beleid Het beleid van het Wereld Natuur Fonds is erop gericht de biodiversiteit op aarde te beschermen. Het Wereld Natuur Fonds doet dit door: de belangrijkste leefgebieden wereldwijd te beschermen en waar mogelijk te herstellen. Speciale aandacht gaat hierbij uit naar tropische en andere bossen, waterrijke natuurgebieden (wetlands) en zeeën en oceanen; de belangrijkste bedreigingen van deze gebieden aan te pakken, zoals ontbossing, verdroging, overbevissing, klimaatverandering en de illegale handel in dieren en planten; de Nederlandse samenleving bewust te maken dat ook zij actief kan bijdragen aan de bescherming van de natuur door het bieden van financiële handelingsperspectieven (donateurschap, giften) en niet-financiële handelingsperspectieven (deelname acties, vrijwilliger worden, het kopen van FSChout, het afnemen van groene energie e.d.). Het Wereld Natuur Fonds kiest voor een constructieve, oplossingsgerichte aanpak. Aan de hand van concrete voorbeeldprojecten wordt duidelijk gemaakt dat het anders kan. Deze methode werkt zowel in Nederland als in het buitenland en bereikt (lokale) overheden, het bedrijfsleven, partnerorganisaties en burgers. Het Wereld Natuur Fonds is afhankelijk van samenwerking met anderen. Natuurbescherming is een taak van natuurbeschermingsorganisaties, maar werkt alleen als het een zaak is van ons allemaal.

4 6 Jaarverslag WNF 2008/2009 Natuurbescherming 2 Natuurbescherming Resultaten voor de natuur Ook dit jaar weer zijn mede door de inspanningen en inzet van WNFmedewerkers en partners vele mooie natuurbeschermingsresultaten geboekt. Zo is in het Kongobekken een bosgebied zo groot als Nederland FSCgecertificeerd en is na jaren lobby eindelijk een wetsvoorstel tegen illegale houtkap door het Europees Parlement aangenomen. In Guatemala worden sinds afgelopen jaar lokale gemeenschappen betaald voor het duurzaam beheer van natuur via een innovatief betalingsmechanisme. In Zambia herstelt de natuur in het Liuwa Plain Nationaal Park onwaarschijnlijk goed en lopen de wildebeesten, zebra s, elanden en buffels weer volop rond. Ook de cheeta, hyena en wilde hond zijn teruggekomen in het park. In Nederland zelf is dankzij een samenwerking tussen natuurbeschermingsorganisaties en de schelpdiersector in Zeeland een eerste belangrijke stap gezet voor natuurbehoud in estuaria; plekken waar een rivier uitmondt in zee. De panda s van papier-maché op het Museumplein in Amsterdam, die werden ingezet tijdens de lancering van de eerste Nederlandse editie van het Living Planet Report, is een beeld dat velen is bijgebleven. Ook op het gebied van oceanen en kusten is veel voortgang geboekt. Vier nieuwe beschermde zeegebieden zijn door de Nederlandse overheid aangemeld bij de Europese Commissie. Bij twee grote Nederlandse supermarkten is het aantal visproducten uit de groene kolom van de VISwijzer gestegen tot ruim 50%. Daarnaast is bijna alle haring die in Nederland te koop is MSC-gecertificeerd. Op weg naar concrete oplossingen voor klimaatverandering is het aantal Gold Standard-gecertificeerde projecten verzesvoudigd. Mede dankzij de Noordpoolcampagne van het Wereld Natuur Fonds heeft het Nederlandse kabinet aangekondigd de realisatie van windenergieparken op de Noordzee te versnellen. Tot slot stond het afgelopen jaar in het teken van de mensapen. Er is campagne gevoerd voor de gorilla, orang-oetan, bonobo en chimpansee. Voor de bescherming van deze dieren zijn door het Wereld Natuur Fonds onder andere vijf nieuwe projecten gedefinieerd en vijf bestaande projecten uitgebreid door middel van extra investeringen. Focus De komende jaren focust het Wereld Natuur Fonds nog meer op de aanscherping van de projectenportfolio. De strategie hiervoor is het afgelopen jaar ontwikkeld en afgerond. Meer dan de helft van de bestedingen zal de komende jaren naar vier landen en één regio gaan: Indonesië, Brazilië, China, Rusland en Zuidelijk Afrika. Het afgelopen jaar is gewerkt aan het uitrollen en ontwikkelen van de strategische samenwerking met Indonesië en Brazilië. Voor Indonesië was het afgelopen jaar het tweede jaar van deze samenwerking. Voor Brazilië zijn de voorbereidingen voor de samenwerking zo goed als afgerond. Volgend jaar zal extra aandacht worden besteed aan de relatie tussen Nederland en Rusland. Transformeren van internationale markten Het Wereld Natuur Fonds speelt sinds vorig jaar een belangrijke rol in WWF s mondiale Market Transformation Initiative, dat zich richt op de verduurzaming van een aantal internationale grondstofketens door samen te werken met de invloedrijkste bedrijven wereldwijd. Het Wereld Natuur Fonds is namens het WWF-netwerk gastheer van het initiatief. Organisatie De afdeling Natuurbescherming heeft na de reorganisatie van vorig jaar voor het eerst in een nieuwe en gestroomlijnde vorm gewerkt, op basis van het Strategische 3-jaren Plan. Als laatste onderdeel van de reorganisatie is de afdeling Voetafdruk geïntegreerd met afdeling Bedrijven. De nieuwe afdeling heet Duurzame Markten en Voetafdruk en richt zich op de verlaging van de voetafdruk in Nederland en op de verduurzaming van waardeketens met betrekking tot bijvoorbeeld palmolie, soja, vis en klimaat. Deze verduurzaming vormt de primaire reden voor de samenwerking van het Wereld Natuur Fonds met bedrijven. Met de afdeling Audit & Evaluatie is gewerkt aan de ontwikkeling van een nieuw monitorings- en evaluatieprotocol voor het Strategische 3-jaren Natuurbescherming Plan. Het afgelopen jaar is dit nieuwe protocol voor het eerst toegepast in de resultaatmetingen. Het komende jaar zal het verder worden verfijnd en aangescherpt.

5 8 Jaarverslag WNF 2008/2009 Natuurbescherming Bossen Strategie onmisbaar voor stabiel klimaat Ruim 80% van alle planten- en diersoorten heeft bos nodig om te kunnen leven. En dat geldt ook voor de mens. Maar bossen zijn kwetsbaar. Het Wereld Natuur Fonds wil mensen ervan doordringen dat bos veel waarde heeft en dus moet blijven bestaan. Bossen leveren duurzame diensten: ze fungeren als leverancier van schoon water, voedsel, verantwoord geproduceerd hout, opslag van CO 2 en biodiversiteit. Kortom, bossen zijn onmisbaar. De biodiversiteit kan volgens het Wereld Natuur Fonds alleen worden gewaarborgd als er meer gewicht wordt gegeven aan de economische waarde van de duurzame diensten van de bossen. Als die waarde wordt aangetoond en benut, kan de strijd aan worden gegaan met grote economische belangen die ontbossing veroorzaken, zoals de onverantwoorde houtkap, ontwikkeling van landbouw en de aanleg van infrastructuur. Het Wereld Natuur Fonds stimuleert verantwoord bosbeheer in de grote oerwoudgebieden in Latijns-Amerika, Afrika en Azië met diverse projecten. Belangrijke randvoorwaarde: de lokale bevolking doet mee en profiteert zelf ook van de projecten. Daarbij zet het Wereld Natuur Fonds zich in voor Europese en wereldwijde afspraken en regels ter verduurzaming van de productie van hout, soja en palmolie. Tot slot is klimaatverandering een bijzondere uitdaging: bossen zijn belangrijk voor een stabiel klimaat en dus moet bosbehoud leiden tot dubbele winst, te weten voor het klimaat én voor de biodiversiteit

6 10 Jaarverslag WNF 2008/2009 Natuurbescherming 10 Resultaten Vier miljoen hectare De productie van FSC-hout stijgt wereldwijd. In Midden-Afrika (Kongobekken) is de productie zelfs verviervoudigd. Er is een bosgebied zo groot als Nederland FSC-gecertificeerd, in totaal vier miljoen hectare. In Gabon bijvoorbeeld werd een houtkapconcessie gecertificeerd dat grenst aan Nationaal Park Louango. Twee vliegen in één klap: het bos zelf wordt verantwoord beheerd en vormt tegelijk een belangrijke buffer voor het Nationaal Park. In Maleisië heeft de overheid van de provincie Sabah aangekondigd dat al haar concessies in 2012 aan de FSC-criteria moeten voldoen. In Peru kregen concessies met een oppervlakte van hectare (vergelijkbaar met de provincie Overijssel) het FSC-certificaat. Het FSC-certificeringstraject van houtkapbedrijven in tropische bossen wordt vaak begeleid door het Wereld Natuur Fonds. Doelstellingen tot 2011 Duurzaamheid voor alles Toename productie FSC in tropische landen FSC is het enige keurmerk dat wordt ondersteund door het Wereld Natuur Fonds. FSC staat voor verantwoord bosbeheer en stimuleert de productie van FSC-hout in met name Zuidoost-Azië, Midden-Afrika en de Amazonelanden. Groei gebruik FSC in Nederland naar 30% Het Wereld Natuur Fonds wil dat FSC-producten in 2011 een marktaandeel (in volume) van 30% in Nederland hebben gerealiseerd. In 2010 moet dat zo n 25% zijn. Het Wereld Natuur Fonds promoot daarom de aankoop van FSC-producten bij consumenten en bedrijven. Duurzame palmolie voor Nederlandse markt Het Wereld Natuur Fonds is lid van de Ronde Tafel voor Duurzame Palmolie (RSPO), waarin de organisatie samenwerkt met bedrijven uit de productieketen. In de RSPO zijn criteria opgesteld voor duurzame palmolie. Nu is er bijna geen markt voor duurzame palmolie. Voor 2010 streeft WNF naar een zichtbaar marktaandeel. EU-wetgeving tegen invoer fout hout Bijna 20% van het in Europa ingevoerde hout is illegaal gekapt. Het Wereld Natuur Fonds zet zich in voor snelle invoer van een strenge Europese wet. Minstens 18 nieuwe community forests In 70% van de bossen ter wereld wonen mensen. Het Wereld Natuur Fonds heeft hier sociale bosbouw als doel: de lokale bevolking zodanig bij duurzaam bosbeheer betrekken dat dit leidt tot zowel betere bosbescherming als economisch profijt voor de lokalen. Ontwikkeling van REDD Door ontbossing komt 20% CO 2 rechtstreeks in de atmosfeer terecht. Het verminderen van ontbossing is dus belangrijk voor het tegengaan van klimaatverandering. Landen die hun bossen laten staan en actief strijden tegen ontbossing, moeten daarvoor compensatie krijgen. In politiek jargon heet dit compensatie-instrument REDD: Reduced Emissions from Deforestation and Forest Degradation. Het Wereld Natuur Fonds wil dit instrument mede ontwikkelen zodat het bij de veldprogramma s kan worden ingezet. 11 Wetsvoorstel tegen illegale houtkap De lobby van het Wereld Natuur Fonds samen met andere milieuorganisaties voor wetgeving tegen illegale houtkap heeft geresulteerd in een wetsvoorstel. Op 23 april 2009 stemde het Europees Parlement onder voorwaarden in met wetgeving die de import en handel van illegaal gekapt hout in Europa verbiedt. In dit nieuwe wetsvoorstel ligt de verantwoordelijkheid voor het controleren van de herkomst van hout niet alleen bij de producerende landen, maar ook bij bedrijven en overheden in de EU-landen zelf. Bemoedigende resultaten Het aandeel FSC-hout in Nederland is in 2009 gegroeid naar 20%. Er wordt inmiddels al 1,75 miljoen ton duurzame palmolie op jaarbasis geproduceerd. Hiermee zou een derde van de Europese vraag naar palmolie kunnen worden bediend. In Afrika, Azië en Zuid-Amerika zijn 22 Community Forests bossen die mede door de lokale bevolking worden beheerd gestart. Het Wereld Natuur Fonds bereidde REDD-pilots voor die nu zijn gestart in onder meer Peru, Indonesië en Suriname. Middels deze pilots worden de toepassingsmogelijkheden van REDD onderzocht. Toekomst FSC blijft belangrijk speerpunt De onderwerpen FSC en illegale houthandel blijven hoog op de prioriteitenlijst van het Wereld Natuur Fonds staan. Immers, ontbossing gaat ten koste van veel bedreigde diersoorten. Denk aan de tijger in Indonesië, de gorilla in Afrika en de jaguar in de Amazone. De Nederlands overheid heeft de ambitie dat haar inkoopbeleid vanaf 2010 enkel nog op duurzaam hout gericht is. Het Wereld Natuur Fonds maakt zich er sterk voor dat de overheid daarbij kiest voor het FSC-keurmerk. Er zijn belangrijke stappen genomen voor een scherpe EU-wet tegen illegaal hout. De WNF-lobby wordt komend jaar voortgezet tot de wet ook daadwerkelijk is ingediend en goedgekeurd. Vanaf 2009 is duurzame palmolie beschikbaar voor Europa. Het is nu aan de bedrijven om er gebruik van te maken in hun productie. Het Wereld Natuur Fonds blijft bedrijven op hun verantwoordelijkheden wijzen. Verantwoorde soja staat ook hoog op de lijst met speerpunten. Een samenwerkingsverband van bedrijven en milieuorganisaties, waaronder het Wereld Natuur Fonds, wordt getest. Voor de ontwikkeling van REDD is 2009 een belangrijk jaar. Klimaatonderhandelingen in Kopenhagen zullen het instrument hopelijk mogelijk maken, zodat het Wereld Natuur Fonds het in veldprogramma s kan toepassen. Ook het aantal community forests bossen die mede door de lokale bevolking worden beheerd zal verder worden uitgebreid.

7 12 Jaarverslag WNF 2008/2009 Natuurbescherming Oceanen & kusten Strategie Bescherming van de kraamkamers van de zee Tweederde van onze aarde bestaat uit zee. De pracht en rijkdom is niet alleen waardevol voor ecosystemen, ze zijn ook economisch van belang. Alleen al in de Koraaldriehoek bijvoorbeeld zijn 120 miljoen mensen afhankelijk van producten uit de zee. Het leven onder water staat echter onder druk. Het Wereld Natuur Fonds werkt daarom wereldwijd aan de verduurzaming van alle visvangst en een netwerk van beschermde gebieden. Het Wereld Natuur Fonds focust op het beschermen van de zogeheten kraamkamers van de zee: gebieden met koraalriffen, zeegrasvelden, mangrovebossen, opgaande zeestromingen, onderwatergebergten, wadplaten en schelpenbanken. Het Wereld Natuur Fonds kiest zijn veldprogramma s zo dat samen met andere WWF-kantoren kan worden geïnvesteerd in de belangrijkste kraamkamers. Binnen elk programma worden meerdere beschermde gebieden opgericht als onderdeel van een mondiaal netwerk van effectief beheerde, beschermde gebieden. Zowel binnen als buiten deze gebieden werkt het Wereld Natuur Fonds samen met lokale vissers en andere ondernemers om de visserij te verduurzamen en bijvangsten van vis, zeezoogdieren en schildpadden terug te dringen. Samen met het Wereld Natuur Fonds stimuleert een aantal invloedrijke bedrijven en overheden duurzame vis bij de vissers, handelaren, verwerkers, supermarkten, viswinkels en horeca. Dit om het proces van verduurzaming te versnellen. De VISwijzer is één van de middelen om dit te bereiken

8 14 Jaarverslag WNF 2008/2009 Natuurbescherming Doelstellingen tot 2011 Driejarenplan Het Wereld Natuur Fonds heeft drie hoofddoelen opgesteld die in 2011 moeten zijn gerealiseerd: 1) Er zijn tien nieuwe beschermde gebieden aangewezen. In vijf van de gebieden wordt een effectief beheerplan uitgevoerd en voor drie gebieden is een plan voor duurzame financiering ontwikkeld. 2) Zes visbestanden zijn op weg naar herstel, waaronder witvis, heek, kreeften, week- en schelpdieren en sardines. De bijvangst van schildpadden, walvissen, dolfijnen en haaien is in vijf programma s met 25% teruggedrongen. 3) Door de keuze voor duurzame vis is de negatieve impact van de Nederlandse consument met ruim 25% afgenomen. 14 Toekomst Beschermen & behouden Het Wereld Natuur Fonds blijft grote programma s in het buitenland steunen, begeleiden en versterken. In het Argentinië-programma hoopt het een belangrijk beschermd zeegebied buiten territoriale wateren te realiseren. In Nederland zal worden bekeken hoe de visserijsector ook zelf een rol kan spelen bij het beschermen en herstellen van bijzondere zeebodems in de Noordzee. Eveneens blijft de bescherming van de bruinvis hoog op de agenda staan. Tevens gaat het Wereld Natuur Fonds lobbyen voor herziening van het Europese visserijbeleid. Het verkleinen van de Nederlandse voetafdruk gaat een spannende fase in: samen met de MSC-organisatie werkt het Wereld Natuur Fonds aan een groter aanbod van duurzame vis in de horeca en bij visdetaillisten. Ook bij Albert Heijn en Superunie ligt meer MSC-vis in de schappen en samen met het Wereld Natuur Fonds zorgen zij voor betere communicatie hierover naar de consument. Tot slot zal WNF zich inspannen voor de ontwikkeling van een wereldwijde standaard voor duurzame kweekvis: Aquaculture Stewardship Counsil (ASC). Resultaten Succesvol microkredietsysteem In Cayar in Senegal heeft het door het Wereld Natuur Fonds opgezette microkredietsysteem inmiddels een kas van bijna ,- opgeleverd. In Popenguine (Senegal) is dat nu ruim ,-. Doel van het systeem: mensen meer en alternatieve inkomsten bezorgen, zodat de visserijdruk minder wordt. In beide gebieden is het systeem een groot succes. Met vrouwen in de projectgebieden is gekeken naar mogelijkheden om visproducten op de Senegalese én Europese markt af te zetten. Dit kan een enorme verbetering betekenen voor hun inkomstenpositie. Zeeschildpadden beschermd In Kiunga (Kenia) zijn 138 nesten van zeeschildpadden gered en daarmee ongeveer jonge zeeschildpadjes. De lokale gemeenschap speelde een belangrijke rol bij de bescherming en is mede verantwoordelijk voor dit succes. Het Wereld Natuur Fonds hielp de bevolking en heeft 35 zeeschildpadden voorzien van een zender, zodat ze via een satelliet kunnen worden gevolgd. Dit levert belangrijke informatie op voor de verdere bescherming van zeeschildpadden. MSC-vis in Nederland De eerste MSC-gecertificeerde Noordzeeschol is een feit! Op 4 juni 2009 ontving de Urker Ekofish Group Noordzeescholvisserij het keurmerk. Het Wereld Natuur Fonds was nauw betrokken bij het proces. Er zijn afspraken gemaakt met de vissers om de kabeljauwbijvangst te verminderen door netten te gebruiken met een grotere maaswijdte. Daarnaast wordt in zeven kwetsbare gebieden niet gevist, zodat het bodemleven hier op den duur kan herstellen. Na aansporing van het Wereld Natuur Fonds, MSC en de firma Ouwehand heeft ook de Noorse haringvloot het MSC-certificaat behaald. Hierdoor is bijna alle haring die in Nederland te koop is MSC-gecertificeerd. Het Wereld Natuur Fonds is samen met Albert Heijn, visleverancier Marine Harvest en visafslag Hollands-Noorden een project gestart: Vis van Dichtbij. Hiermee promoten ze verse platvis uit de Noordzee dat door de korte afstand een lage ecologische voetafdruk heeft. De ongeveer 25 deelnemende schol- en tongvissers gaan voor het behalen van het MSC-certificaat. Hoopvolle resultaten Er zijn vier nieuwe beschermde zeegebieden door de Nederlandse overheid aangemeld bij de Europese Commissie. De grootste exporteur van levende koraalvis in Indonesië heeft ingestemd met het opzetten en promoten van duurzame visserij in vier veldlocaties van het Wereld Natuur Fonds. Filippijnse handelaren in levende koraalvis hebben ingestemd met een plan om de vangst met 27% te verminderen (zo n 200 ton per jaar), zodat de instorting van de populatie kan worden voorkomen. Door intensieve lobby zijn alle schepen met sleepnetten in de wateren van Frans-Guyana sinds januari 2009 verplicht om ontsnappingsluiken in hun netten te hebben om zeeschildpadden te beschermen. 47 Nieuwe tonijnvissersboten in Indonesië hebben hun traditionele haken vervangen door C-haken. Hiermee kan de schildpaddenbijvangst met 80% worden verminderd. In Wakatobi Nationaal Park (Sulawesi, Indonesië) is de illegale visserij teruggedrongen van 33% tot 8%. De Tweede Kamer heeft op aandringen van het Wereld Natuur Fonds de Motie Bruinvis aangenomen. Hierin wordt opgeroepen binnen een jaar de onbedoelde bijvangst van de bruinvis met 90% te reduceren. Albert Heijn en de Superunie-supermarkten werken samen met het Wereld Natuur Fonds aan een duurzamer visaanbod in hun schappen. Ruim 50% van alle visproducten bij deze supermarkten behoort in de groene kolom van de VISwijzer. 6 Nederlandse restaurants zijn MSC-gecertificeerd. 15

9 16 Jaarverslag WNF 2008/2009 Natuurbescherming Beschermde gebieden & soorten Strategie Ecologische netwerken creëren Het Wereld Natuur Fonds richt zich op het aanwijzen van nieuwe beschermde gebieden die onderling met elkaar zijn verbonden. Om voldoende ruimte te creëren voor allerlei planten- en diersoorten, de verwachte effecten van klimaatverandering op te vangen én om natuurlijke hulpbronnen voor mensen veilig te stellen, moeten grootschalige ecologische netwerken worden gevormd: goed functionerende, al dan niet beschermde gebieden die fysiek met elkaar in verbinding staan en onderdeel zijn van grotere landschappen. Ook de ontwikkeling van vernieuwende beheer-, financierings- en bestuursvormen van deze ecologische netwerken heeft de sterke aandacht. Zo werkt het Wereld Natuur Fonds samen met partnerorganisaties, parkautoriteiten, private sector en lokale gemeenschappen om beschermde gebieden duurzaam en rendabel te beheren. Ook traint WNF parkwachters en financiert het een goede wetshandhaving in parken en reservaten, zoals anti-stroperijbrigades. Samen met de lokale bevolking wordt in en om deze beschermde gebieden gezocht naar alternatieve, duurzame inkomstenbronnen. Voor bepaalde groepen bedreigde dierensoorten heeft het Wereld Natuur Fonds een apart programma dat is gericht op de bescherming van deze dieren, zoals voor mensapen, de ijsbeer, de Aziatische en Afrikaanse olifant, de Aziatische en Afrikaanse neushoorn, de Afrikaanse wilde hond, de Afrikaanse leeuw, de tijger en de Iberische lynx. In nauwe samenwerking met TRAFFIC ondersteunt het Wereld Natuur Fonds initiatieven die zich richten op het vermijden en verminderen van overexploitatie van planten- en diersoorten

10 18 Jaarverslag WNF 2008/2009 Natuurbescherming Hoe is het met de panda? Door de zware aardbeving in China in 2008 heeft de bescherming van WWF s boegbeeld de reuzenpanda ernstige hinder ondervonden. Het leefgebied van de panda is voor een groot deel verwoest en maandenlang niet toegankelijk geweest vanwege naschokken. WWF richtte zich daarom vooral op groene wederopbouw van het gebied om roofbouw op de nog intacte natuur te voorkomen tijdens het herstel van woningen en infrastructuur. In oktober konden de monitorings- en patrouillewerkzaamheden door WWF en partners worden hervat. Hoewel er gelukkig geen stoffelijke resten van reuzenpanda s zijn gevonden, wordt wel gevreesd dat de verwoestingen in hun leefgebied en blokkeringen van trekroutes hun voortplanting negatief beïnvloeden. Grip op illegale handel TRAFFIC, een zusterorganisatie van het Wereld Natuur Fonds, heeft in Zuid-Azië en Centraal-Afrika nieuwe kantoren en nieuwe programma s opgezet. Hierdoor kunnen de twee regio s beter samenwerken en de toegenomen handel in bedreigde soorten vanuit Afrika naar Azië beter in de gaten houden en reguleren. WWF-China werkt samen met universiteiten die traditionele Chinese geneeskunst onderwijzen. Het doel is om tekstboeken van studenten aan te passen, zodat zij leren dat alternatieve producten van bronnen die niet bedreigd zijn net zo efficiënt zijn als ingrediënten die afkomstig zijn van bedreigde diersoorten zoals tijgers. 18 Doelstellingen tot 2011 Ontwikkelen, uitbreiden & ondersteunen 1) Inrichting en implementatie van minimaal zes ecologische netwerken, waar natuurbescherming prioriteit heeft. Deze netwerken zullen dienen als modelprogramma s voor andere WWF-programma s. 2) Kennis en expertise over netwerken van beschermde gebieden en soortenbescherming delen met andere WWF-programma s en relevante doelgroepen, zowel binnen als buiten het WWF-netwerk. 3) Ontwikkelen van en ondersteunen bij de uitvoering van beschermingsof actieplannen (Species Action Plans) voor zogeheten prioritaire diersoorten: tijgers, mensapen, ijsberen, reuzenpanda s, neushoorns, olifanten, Iberische lynxen, Europese grote grazers en carnivoren, wilde honden en leeuwen. 4) Samen met TRAFFIC werken aan beleids- en veldprogramma s tegen illegale handel en niet-duurzaam gebruik van producten van bedreigde planten en dieren. Resultaten ECONET ECONET, het enorme Centraal-Aziatische ecologische netwerk van beschermde en duurzaam beheerde gebieden, is in 2009 een stap dichterbij gekomen. Het Wereld Natuur Fonds is de grote drijvende kracht achter ECONET en beoogt de biodiversiteit in Centraal-Azië voor de lange termijn te beschermen. In 2006 gingen vijf nationale overheden akkoord met de oprichting en sinds die tijd heeft WNF geholpen bij de totstandkoming van een wettelijke Ecologische Code, waarin ECONET is verankerd. Na Kazakstan nam in 2009 het parlement van Kirgizië de code aan. Samenwerken In Kaziranga Nationaal Park in Assam (India) leven ongeveer Indiase neushoorns, ongeveer 90% van de totale wereldpopulatie. Om de kans op desastreuze gebeurtenissen te verkleinen, is het belangrijk op een andere plek neushoornpopulaties te stichten. Daarom werken de Assamese overheid, het Wereld Natuur Fonds, de International Rhino Foundation, de US Fish and Wildlife Service en een lokale natuurbeschermingsorganisatie samen en hebben ze de Indian Rhino Vision 2020 opgesteld. Doel: meer neushoorns in meer verschillende gebieden. De eerste twee neushoorns zijn inmiddels overgebracht naar Manas Nationaal Park. 19 En verder De Russische overheid wees een nieuw beschermd gebied aan van 1,5 miljoen hectare op en rond Nova Zembla, Barentszzee en Karazee; onderdeel van een groot aantal gebieden die WWF-Rusland heeft genomineerd voor bescherming. In de Mongools-Russische Altai Sayan is een oppervlakte van hectare nieuw beschermd gebied aangewezen, belangrijk leefgebied van onder meer de sneeuwpanter. Als vervolg op de mensapencampagne in 2009 zijn vier projecten goedgekeurd en gecontracteerd voor behoud van gorilla s, chimpansees, bonobo s en orang-oetans. Ondanks de burgeroorlog in de Democratische Republiek Kongo is in Virunga National Park de populatie berggorilla s gegroeid met 10 jongen. Mede door het Afrikaanse Neushoorn Programma groeide het aantal zwarte neushoorns van in 1997 naar in 2009; het aantal witte neushoorns groeide in dezelfde periode van tot Door het uitzetten van konijnen door WNF in Spanje zijn er nu zes Iberische-lynx territoria. In 2003 waren er nog geen. De populatie lynxen is hierdoor in Andalusië verder gegroeid. Toekomst Focus Ecologische netwerken creëren en ondersteunen blijft een speerpunt met grote prioriteit voor het Wereld Natuur Fonds. Niet alleen in de vorm van aanwijzing van nieuwe beschermde gebieden, financiële ondersteuning en beheer, maar ook op het gebied van beleidsbeïnvloeding en politieke lobby. Daarnaast start het Wereld Natuur Fonds onder meer programma s op voor tien Europese wildernissen van elk minimaal hectare met soorten als de wolf, bruine beer, lynx, wisent, konikpaard, arend en gier. Stimulering van overheden om tot een nieuwe beheervorm van het Arctisch gebied te komen, is eveneens een prioriteit. De mensapenprojecten- en onderzoeken zijn inmiddels begonnen en er start een nieuw programma voor de Afrikaanse leeuw.

11 20 Jaarverslag WNF 2008/2009 Natuurbescherming Waterrijke gebieden Strategie Wereldwijd kampen we met een aantal grote waterproblemen. Op sommige plaatsen is er te veel, op andere weer te weinig. Met uitzondering van de grote rivieren van West-Europa, is vervuiling in toenemende mate een bedreiging. De beschikbaarheid van bruikbaar water neemt daardoor af. Klimaatverandering doet ook nog een duit in het zakje: natte gebieden worden natter, droge droger. De helft van de wetlands is verdwenen, inclusief unieke planten- en diersoorten. De resterende wetlands staan onder druk door drooglegging, verspilling en de aanleg van dammen en dijken. Van bron tot monding Om de biodiversiteit te behouden en om het water in de wereld voor toekomstige generaties veilig te stellen en schoon te houden, voert het Wereld Natuur Fonds samen met lokale partnerorganisaties, bevolking, bedrijfsleven en beleidsmakers veldprojecten uit volgens het H2Ofrom Hilltop to Ocean -principe. Dat wil zeggen: beheer van de rivier, van bron tot monding. Zo werkt het Wereld Natuur Fonds in hooggebergtes en op hoogvlaktes, waar de wetlands liggen. Wetlands zijn de bron voor veel rivieren en fungeren als een soort spons: ze houden water vast bij overvloed en laten water los bij schaarste. Herstel en bescherming ervan levert niet alleen profijt op voor mens en natuur ter plaatse, maar ook voor mens en natuur benedenstrooms. De mondingen van veel rivieren en delta s staan onder grote druk van menselijke ontwikkeling en klimaatverandering. Hier laat het Wereld Natuur Fonds zien dat zelfs in de meest verstedelijkte en aangetaste gebieden natuurherstel mogelijk is. Herstel van het ecosysteem garandeert de terugkeer van bijzondere diersoorten, zoals de steur en dolfijn. Tevens worden de gebieden veiliger en leefbaarder voor de mens. In minder aangetaste delta s draagt het Wereld Natuur Fonds bij aan het behoud van natuurlijke processen, zodat ingewikkelde herstelmaatregelen niet nodig zijn. De natuur zijn gang laten gaan, blijkt in veel gevallen een effectievere oplossing voor bijvoorbeeld klimaatverandering dan harde infrastructuren. Met de oprichting van de World Estuary Alliance moet een netwerk van deltagebieden worden gecreëerd, dat dit soort oplossingen met elkaar uitwisselt. Waterbesparing Met partnerorganisaties heeft het Wereld Natuur Fonds aangetoond dat veruit het meeste water wordt verbruikt bij de productie, consumptie en het gebruik van landbouwgewassen als koffie, cacao en katoen. De grootste hoeveelheden water zijn nodig in de gebieden waar het juist schaars is. Het Wereld Natuur Fonds ondersteunt bedrijven bij het reduceren van hun totale waterverbruik (watervoetafdruk), zoals watervriendelijke productiemethoden voor onder meer rijst en aardbeien

12 22 Jaarverslag WNF 2008/2009 Natuurbescherming Doelstellingen tot 2011 Beschermen & ontwikkelen 1) Bescherming van brongebieden wereldwijd en het zoeken naar aanpassingen aan klimaatverandering (adaptatie). Aantonen hoe belangrijk deze brongebieden zijn voor de mens en de natuur, benedenstrooms tot aan de delta. 2) Bescherming en herstel van delta s en middels proefprojecten laten zien dat natuurherstel een effectieve aanpassing is aan klimaatverandering en andere bedreigingen. Daarvoor dient de World Estuary Alliance te worden uitgebouwd. 3) Introductie van e-flow-principes in twee rivierenstelsels: Yangtze en Zambezi. 4) Ontwikkeling van meetmethodes voor bedrijven om hun watervoetafdruk te kunnen vaststellen. 23 De nederlandse delta Educatie programma Loevestein Het Wereld Natuur Fonds is in diverse deltagebieden op de wereld betrokken bij het vinden van klimaatoplossingen voor mens en natuur. Ook in Nederland bestaan unieke gebieden, waar wordt gewerkt aan een veiligere en mooiere natuur. Bij Slot Loevestein, langs de Waal in Munnikenland, wil WNF aan de jonge generatie laten zien wat het herstellen van de natuurlijke veerkracht kan betekenen voor een rivierenlandschap. In het voorjaar van 2009 startte het Wereld Natuur Fonds in samenwerking met Staatsbosbeheer Expeditie Loevestein. Op spannende en informatieve wijze wordt de jeugd betrokken bij de thema s klimaat, veiligheid en natuur. De jonge deelnemers leren over natuurlijke klimaatbuffers en hun mogelijke bijdrage aan het opvangen van de gevolgen van klimaatverandering in de toekomst. In het eerste seizoen deden 645 kinderen mee aan de expeditie, begeleid door in totaal 150 docenten en ouders. In de toekomst wil WNF samen met Staatsbosbeheer jaarlijks duizenden kinderen inspireren in het gebied. Samen met Staatsbosheer en Stayokay, een keten van hostels, is een plan ontwikkeld om het natuureducatieprogramma uit te breiden met een aansprekende accommodatie, zodat bezoekers de (nieuwe) natuur van heel dichtbij kunnen beleven. 22 Resultaten Adaptatiemaatregelen getest Adaptatiemaatregelen in brongebieden en het duurzaam gebruik in deze gebieden worden getest in de Himalaya (Tibet, Pakistan, Nepal, Bhutan en India), de Amoer-rivier in China en Mongolië, de Belgische Ardennen en het Altay-gebied, eveneens in Mongolië. Enkele van de ontwikkelde methoden dienen als standaard voor het nationaal beleid. Zoals de aanpak in het Mongoolse Altaygebied, waar WWF een soort waterschappen heeft opgezet die goed kunnen inspelen op klimaatverandering en andere bedreigingen. Ook in België is sprake van goede samenwerking. De Waalse overheid en boeren zijn zeer coöperatief in het herstel van venen voor meer biodiversiteit en minder overstromingen in Nederland. Vier pilotprojecten Het Wereld Natuur Fonds heeft in 2009 innovatieve visies ontwikkeld voor twee van de economisch meest belangrijke delta s ter wereld, de Shanghai- en de Nederlandse delta. De visie voor Nederland werd met interesse ontvangen door politiek en waterbeheerders en was de basis voor vier pilotprojecten in de zuidwestelijke delta van Nederland. Hiermee wil het Wereld Natuur Fonds samen met de stadshaven van Rotterdam, de mossel- en oesterkwekers en een jeugdhostel gaan laten zien hoe Nederland zowel mooier als natuurlijker én veiliger kan. In China is de Yangtze-visie gepresenteerd en ook hier werd de natuurlijke aanpak goed ontvangen. E-flow succesvol Dammen en dijken die worden aangelegd voor elektriciteit, irrigatie en veiligheid kunnen funest zijn voor het leven in verderop gelegen gebieden omdat ze de loop van rivieren ernstig kunnen aantasten. Sommige rivieren moeten daarom helemaal damvrij blijven, zoals het Wereld Natuur Fonds bewerkstelligt in de Amoer in het Russische Verre Oosten en de Chishuirivier in China. Voor rivieren waar al wel dammen liggen, ontwikkelt het WNF samen met partners het e-flow-principe. Samen met dammen- en waterbeheerders heeft het Wereld Natuur Fonds het e-flow-programma opgezet in de Zambezi. Hierdoor komt er beneden de dammen op de juiste tijden meer water in de rivier beschikbaar. Dit betekent een radicaal andere manier van omgaan met water. Voor het eerst sinds jaren hebben de damen waterbeheerders in Zambia en Mozambique onderling plannen gemaakt en gegevens uitgewisseld. In China, waar dammen twee jaar geleden nog golden als verboden onderwerp, heeft het Wereld Natuur Fonds trainingen gegeven aan de beheerders van de grootste dam ter wereld Drie Kloven Dam en andere hoge dam- en waterautoriteiten. Ook is er een gezamenlijke conferentie gehouden over de negatieve gevolgen van de dam en werkt het Wereld Natuur Fonds samen met de dambeheerders aan een plan tot verbetering van de dam. Voetafdruk meetbaar! De methode waarmee bedrijven hun watervoetafdruk kunnen meten, is verder ontwikkeld door Twente Water Centre. Onverwacht veel Nederlandse bedrijven willen aan de slag om hun eigen voetafdruk te meten, met als doel deze vervolgens te gaan verkleinen. toekomst Samenwerking Het Wereld Natuur Fonds wil de bescherming en het herstel van brongebieden van grote rivieren uitbouwen, door samen te werken met bijvoorbeeld provinciale overheden en de toeristensector. De focus zal liggen op de bron van de zeven grote rivieren van Azië: het Tibetaans plateau. De lancering van de World Estuary Alliance zal de motor vormen voor nieuwe, natuurvriendelijke ontwikkelingen van delta s. De samenwerking met dambeheerders van de Zambezi en Yangtze moet verdiepen om daadwerkelijk e-flows tot stand te brengen. Er is wereldwijd grote behoefte aan voorbeelden van praktische uitwerking van dit principe, dus het delen van lessen is van groot belang. Tot slot brengt het Wereld Natuur Fonds volgend jaar een watervoetafdrukrapport uit, wat het bewustzijn over watergebruik en de effecten daarvan op de natuur zal doen vergroten.

13 24 Jaarverslag WNF 2008/2009 Natuurbescherming Klimaat Strategie Klimaatafspraken maken De aarde warmt op en het klimaat verandert. Energiebesparing, de inzet van schone technologieën en duurzame energiebronnen zoals wind, zon en water zijn daarom van groot belang. Het Wereld Natuur Fonds zet zich middels beleidsbeïnvloeding, publiekscampagnes en partnerschappen met bedrijven in om de uitstoot van broeikasgassen tegen te gaan. Het klimaatprogramma van het Wereld Natuur Fonds is gericht op het aanpassen (adaptatie) aan en voorkomen (mitigatie) van klimaatverandering. De partnerschappen met voortrekkers uit het Nederlandse bedrijfsleven spelen een belangrijke rol om zowel publiek, overheid als andere bedrijven te beïnvloeden. Het streven is dat in 2020 effectieve, internationale afspraken zijn gemaakt en maatregelen zijn genomen om klimaatverandering tegen te gaan. En wel op zo n manier dat de opwarming van de aarde het voor de mens en natuur gevaarlijke niveau van meer dan 2 graden niet overstijgt

14 26 Jaarverslag WNF 2008/2009 Natuurbescherming Resultaten Wie wordt de eerste Climate Saver? Het afgelopen jaar hebben veel verkennende gesprekken plaatsgevonden met toonaangevende Nederlandse bedrijven over toetreding tot het Climate Saver-programma, waarin met de bedrijven afspraken worden gemaakt over verlaging van de CO 2 -uitstoot, zodat ze een voorbeeld zijn voor andere bedrijven in de branche. Vooralsnog is er nog geen overeenkomst gesloten. Mogelijk heeft de kredietcrisis nog enige negatieve invloed gehad, dus de vraag blijft: welk bedrijf zal de leider zijn voor CO 2 -reductie? Gold Standard Door het huidige economische klimaat zijn investeringen wereldwijd teruggelopen. Tot nog toe heeft dat geen gevolgen gehad voor de Gold Standard-projecten. Het aantal is zelfs toegenomen, onder meer dankzij een investering van het Wereld Natuur Fonds zelf. Gold Standard is een organisatie die mede door het Wereld Natuur Fonds is opgericht en inmiddels geheel zelfstandig functioneert. De compensatieprojecten die in aanmerking komen voor het Gold Standard-label produceren schone energie in ontwikkelingslanden. KLM, Rabobank en BCC belangrijke partners van het Wereld Natuur Fonds compenseren hun CO 2 -uitstoot middels de Gold Standard-projecten. De WNF-steun bestond uit het oplossen van knelpunten bij de registratie van projecten. Het aantal gecertificeerde Gold Standard-projecten groeide afgelopen jaar van vier naar dertig. 26 Doelstellingen tot 2011 Samenwerking bedrijfsleven Het Wereld Natuur Fonds heeft vier hoofddoelen opgesteld die in 2011 moeten zijn gerealiseerd: 1) Drie bedrijven uit de energie-intensieve sector of financiële branche zijn toegetreden tot het Climate Saver-programma (waarin zij afspraken maken om hun CO 2 -uitstoot te verlagen) of hebben een vergelijkbare overeenkomst met het Wereld Natuur Fonds gesloten. Die bedrijven hebben hiermee een voorbeeldfunctie in hun sector. 2) Bestaande partnerschappen zijn geüpgrade naar een Climate Saver- of vergelijkbare overeenkomst. 3) In verschillende ontwikkelingslanden worden Gold Standard-gecertificeerde projecten gerealiseerd voor klimaatcompensatie, waarin de bedrijvenpartners van het Wereld Natuur Fonds mede kunnen investeren. Gold Standard is een organisatie die mede door het WNF is opgericht. 4) Er is een vervolg afgesproken op het Kyoto Protocol, inclusief een methode om internationale financiële stromen te verschuiven van klimaatschadelijke naar klimaatvriendelijke investeringen. De Europese Unie speelt een leidende rol in de totstandkoming van een vervolg op het Kyoto Protocol en vervult een voorbeeldfunctie bij de uitvoering van maatregelen om CO 2 -uitstoot te beperken. 27 Rumoer in Den Haag Het Wereld Natuur Fonds heeft actief actie gevoerd in Den Haag met de Noordpoolcampagne, waarbij het zich richtte op de noodzaak om de plannen voor windenergie op de Noordzee te versnellen. Het bedrijfsleven, en met name de door het Wereld Natuur Fonds opgerichte Initiatiefgroep Wind-op-Zee (Essent, Econcern, Rabobank, NS en Eneco), zorgde voor flink wat druk op de politieke ketel. De Kansenkaart Frisse Zeewind, die door het Wereld Natuur Fonds met enkele andere natuur- en milieuorganisaties werd ontwikkeld, was een positieve stimulans voor het Kamerdebat. Premier Balkenende nam een witte fotopetitie in ontvangst van Nederlanders die zich zorgen maken over de Noordpool. In een opiniestuk in de Volkskrant reageerde de betrokken ministers van Economische Zaken en VROM en de staatssecretaris van Verkeer & Waterstaat op de eisen van het Wereld Natuur Fonds. Uiteindelijk benadrukte het kabinet in de troonrede van Koningin Beatrix het belang van versnelde procedures om windenergieparken te realiseren op de Noordzee. Toekomst WNF als katalysator Komend jaar staat in het teken van de klimaatconferentie in Kopenhagen. Hier zullen nieuwe, internationale afspraken worden gemaakt over de wereldwijde CO 2 -reductie en de financiering van de gevolgen van klimaatverandering. Het Wereld Natuur Fonds wil steeds meer een katalysator zijn voor klimaatoplossingen die leiden tot natuurbescherming. Nederland heeft de kennis, de bedrijven, het geld en de mensen om een wereldspeler te worden bij het ontwikkelen en toepassen van schone technologie. WNF wil in de aanloop naar Kopenhagen de Nederlandse potentie zichtbaar maken en samen met Nederlandse marktpartijen en investeerders een sterke, schone technologiesector stimuleren. In 2015 moet Nederland met haar schone technologiesector tot de wereldtop behoren. Via een grote campagne zal het Wereld Natuur Fonds samen met de Nationale Postcode Loterij de consument stimuleren energiezuinige led-lampen te gebruiken in plaats van reguliere gloeilampen.

15 28 Jaarverslag WNF 2008/2009 Natuurbescherming Natuur & Ontwikkeling Strategie De band tussen mens en natuur Zo n 70% van de arme wereldbevolking woont in gebieden met enorme soortenrijkdom die van grote waarde zijn voor de biodiversiteit. Bossen, oceanen en rivieren bieden een schat aan natuurlijke hulpbronnen die lokale bewoners voedsel, veiligheid en inkomsten verschaffen. Als we de natuur duurzaam willen beschermen, zal zij voor de lokale bevolking economisch waardevol moeten zijn. Zo n 60% van de ecosystemen op aarde wordt niet duurzaam gebruikt. De kwaliteit ervan neemt daardoor sterk af en dat heeft een directe impact op de bestaanszekerheid van de mensen die afhankelijk zijn van deze natuur. Dit blijkt uit het Millennium Ecosystem Assessment, een breed onderzoek van de Verenigde Naties naar de toestand van s werelds ecosystemen. Duurzaam gebruik van ecosystemen is van levensbelang, zowel voor de armere bevolking als voor de natuur zelf. Het Wereld Natuur Fonds wil daarom dat zijn werk niet alleen ten goede komt aan de natuur, maar ook aan de plaatselijke bevolking. WNF bepaalt binnen zijn totale natuurbeschermingswerk geschikte locaties en omstandigheden om projecten op te zetten, waarbij natuurbehoud kan worden ingezet als motor voor armoedebestrijding. In verschillende projecten wordt de arme plattelandsbevolking betaald door bedrijven of de overheid om wateren bosgebieden duurzaam te beheren. Een bijzonder betalingssysteem dat zowel de natuur als de armere bevolking ten goede komt. En de bedrijven die gebruikmaken van de natuurlijke hulpbronnen 28 29

16 30 Jaarverslag WNF 2008/2009 Natuurbescherming Resultaten Unieke aanpak Bij de Teculután-rivier in Guatemala hebben lokale gemeenschappen de eerste inkomsten verdiend met hun inspanningen voor duurzaam bos- en waterbeheer. Een deel van het bos is hersteld met de aanplant van jonge bomen. De dorpen profiteren daarnaast van het verbouwen van cash crops (gewassen bestemd voor de export), zoals groente en fruit. Uiteindelijk moeten alle inspanningen leiden tot schoner water benedenstrooms en herstel van het ecosysteem. Geld & meer water In het stroomgebied van de Zambezi, de vierde grootste rivier ter wereld, is overeenstemming bereikt met waterbeheerders en de beheerders van de grootste dammen in de rivier. Gezamenlijk gaan zij een waterbeheersplan ontwerpen dat ervoor gaat zorgen dat er meer water beschikbaar komt voor de lokale bevolking én de natuur in het stroomgebied. In de delta van de Zambezi in Mozambique krijgt de bevolking voor het eerst in de geschiedenis geld van de overheid voor het duurzaam beheren van bossen. Prijs voor lokale ondernemers Het Wereld Natuur Fonds stimuleert en ondersteunt lokale ondernemers om met innovatieve nature-based businessplannen te komen. Dit zijn plannen die de lokale economie ten goede komen, gebruikmakend van de natuurlijke hulpbronnen in het gebied. Uiteraard op een manier de die natuur niet schaadt of zelfs verrijkt. Afgelopen jaar zijn dertig businessplannen ontwikkeld, waarvan er drie een aanmoedigingsprijs hebben ontvangen om ze verder op weg te helpen. In Kenia worden door lokale vrouwen bomen aangeplant, waarin bijen worden gehouden. Met de bijenwas worden zeep en kaarsen gemaakt en de honing vindt gretig aftrek. In Mozambique wordt een aantal exclusieve, natuurlijke verzorgingsproducten lokaal geproduceerd, die in de Verenigde Staten op de markt komen. Doelstellingen tot 2011 Lokale bevolking voorop! 1) Het Wereld Natuur Fonds wil binnen zijn projecten duidelijk kunnen aantonen wat het belang is van natuurbescherming voor de bestaanszekerheid van de lokale bevolking. Met het instellen van beschermde gebieden in zee bijvoorbeeld, herstelt het visbestand zich en door afspraken te maken met de lokale bevolking krijgt zij een hogere prijs voor vis, waardoor ze meer inkomen heeft. Gevolg: de bevolking hoeft minder vis te vangen om in haar levensonderhoud te voorzien. 2) Het Wereld Natuur Fonds ontwikkelt een betalingssysteem voor ecosysteemdiensten in Peru, Guatemala, Tanzania en Indonesië, dat zowel de natuur als de plaatselijke bevolking ten goede komt. 3) Het Wereld Natuur Fonds streeft ernaar dat het behoud van natuur en haar natuurlijke hulpbronnen een van de speerpunten is van de Nederlandse overheid voor internationale samenwerking. En dat Nederland hierin internationaal een voortrekkersrol blijft vervullen. 30 Natuurbescherming en armoedebestrijding Wereldwijd zoekt het Wereld Natuur Fonds naar oplossingen die zowel de natuur als de lokale bevolking dienen. In Kameroen produceert een aantal lokale gemeenschappen duurzaam hout voor de markt. Op deze manier profiteren niet alleen maar de grote houtbedrijven, maar ook de lokale bevolking van duurzaam bosbeheer. In Tanzania wordt samen met Coca- Cola een eerlijk betalingssysteem ontwikkeld voor de productie van schoon water door arme boeren. En in de rapportage van de Minister van Ontwikkelingssamenwerking aan de Tweede Kamer worden enkele WNF-projecten expliciet genoemd als voorbeelden hoe natuurbescherming en armoedebestrijding hand in hand kunnen gaan. Toekomst Vanzelfsprekend Op termijn moet het vanzelfsprekend zijn dat het beschermen van de natuur en het versterken van de bestaanszekerheid van de bevolking in één adem worden genoemd en aangepakt. Het Wereld Natuur Fonds zal daarom blijven streven dat het behoud van natuur één van de speerpunten is van het Nederlandse beleid voor internationale samenwerking. In het werk van het Wereld Natuur Fonds zelf zal consequent aandacht worden besteed aan de vraag of en hoe het natuurbeschermingswerk van WNF kan bijdragen aan een beter leven van de mensen die in het projectgebied wonen. 31

17 32 Jaarverslag WNF 2008/2009 Natuurbescherming Duurzame markten & Voetafdruk 33 Strategie Aarde We hebben maar één aarde. Zij kan in ons levensonderhoud voorzien, maar haar capaciteit heeft grenzen. In het Living Planet Report 2008 staat dat de mens een gemiddelde voetafdruk heeft van 2,7 mondiale hectare, terwijl er maar 2,1 hectare per inwoner beschikbaar is. Vooral rijke landen leven ver boven hun stand. De gemiddelde Nederlander heeft een voetafdruk van 4,4. Als klein land hebben we een grote voetafdruk. Als iedere wereldburger zou leven zoals de gemiddelde Nederlander, dan hebben we 2 aardbollen nodig. Nederland is sterk afhankelijk van de natuur elders op de wereld. De winning en productie van goederen en diensten die wij consumeren, veroorzaken een toenemende schade aan de natuur wereldwijd. Het Wereld Natuur Fonds wil de ketens verduurzamen die een zware impact hebben op het verlies van biodiversiteit, zoals vis, soja en palmolie. Dit doet het WNF door samen te werken met bedrijven die een sleutelrol spelen in deze ketens. 32 De ecologische voetafdruk van de gemiddelde Nederlander is voor 50% het gevolg van energieverbruik. Het Wereld Natuur Fonds is daarom een programma gestart om de grootste energieverbruikers te bewegen naar een absolute reductiedoelstelling. Verduurzamen is een zaak van alle maatschappelijke actoren: overheid, bedrijven, maatschappelijke organisaties en burgers. Het Wereld Natuur Fonds publiceert daarom onder meer rapporten ter vergroting van bewustwording, die tevens dienen als startpunt voor een dialoog met alle actoren waarin het bevorderen van verdere vergroening van onze consumptie centraal staat.

18 34 Jaarverslag WNF 2008/2009 Natuurbescherming Resultaten Bedrijven Met partners zoals Albert Heijn, KLM, Rabobank, BCC en Superunie zijn verschillende resultaten behaald. In het afgelopen jaar kwam de eerste gecertificeerd palmolie beschikbaar in Nederland. Daarnaast werd in Brazilië een standaard voor soja geaccepteerd door de vertegenwoordigers in de Round Table for Sustain able Palm Oil. Living Planet Report Met het plaatsen van panda s van papier-maché op het Museumplein in Amsterdam lanceerde het Wereld Natuur Fonds de eerste Nederlandse editie van het Living Planet Report. De panda s stonden symbool voor de laatste panda s die nog in het wild leven. De lancering was een groot succes, waaraan de pers massaal aandacht besteedde. Daarnaast is het rapport aangehaald door de Tweede Kamer. Bedrijven, major donors en universiteiten hebben het rapport ook veelvuldig gebruikt. Consumententest operationeel Sinds de lancering van het Living Planet Report kan iedere burger zijn eigen voetafdruk uitrekenen op de website van het Wereld Natuur Fonds. In acht maanden tijd is de test door mensen gedaan. Meten is weten Onze welvaart wordt vaak gemeten aan de hand van het Bruto Nationaal Product. Het BNP geeft inzicht in de economische activiteit van ons land, maar zegt niets over de kwaliteit van ons leven, onze gezondheid en hoe het staat met natuur. Daarom pleit het Wereld Natuur Fonds om naast economische indicatoren óók de ecologische voetafdruk als indicator op te nemen, zodat inzichtelijk wordt hoe duurzaam Nederland is. Mede door een lobby van het Wereld Natuur Fonds in Den Haag heeft minister Cramer opdracht gegeven voor een onderzoek naar het opnemen van de Ecologische Voetafdruk in de volgende editie van de duurzaamheidsmonitor van Nederland, een rapport waarin het duurzame gedrag van Nederlanders inzichtelijk is gemaakt. Doelstellingen tot 2011 Duurzaamheid voor alles 1. Verduurzamen van de productieketens van: Soja Het mede ontwikkelen van RTRS (Round Table for Responsible Soy), een standaard voor verantwoorde soja. Het aangaan van minimaal één partnerschap dat de verduurzaming van soja en palmolie kan introduceren en/of versnellen. Palmolie Het mede ontwikkelen van de markt voor RSPO (Round Table for Sustainable Palm Oil), een standaard voor duurzame palmolie. Vis Het vergroten van het aandeel MSC-gecertificeerde vis. Meewerken aan de ontwikkeling van een standaard voor duurzame kweekvis (ASC). Toekomst Duurzaamheid troef Het verduurzamen van de productie van grondstoffen of, nog beter, het vergroenen van de wereldeconomie is een zaak van lange adem. Binnen productieketens valt nog veel winst te behalen, bijvoorbeeld door efficiëncy verbeteringen, ontwerp aanpassingen en het stellen van reductiedoelstellingen op energiegebruik. De mondiale voetafdruk kan hieraan een positieve bijdrage leveren. Het toont aan hoe we de aarde en haar hulpbronnen gebruiken en geeft richting aan overheden en bedrijven, zodat zij hun beleid en strategie kunnen aanpassen. 2. Voetafdruk Lobbyen bij de Nederlandse overheid, zodat zij de ecologische voetafdruk gebruikt om beleid te toetsen. Het verlagen van de CO 2 -voetafdruk van grote energieverbruikers. Het publiceren van een watervoetafdrukrapport over Nederland, waarin de relatie tussen de watervoetafdruk en waterstress (overstromingen, droogtes, vervuiling) wordt uitgelegd

19 36 Jaarverslag WNF 2008/2009 Marketing & communicatie 3 Marketing & Communicatie 37 36

20 38 Jaarverslag WNF 2008/2009 Marketing & communicatie Fondsenwerving & Donateurs Strategie Focus op een brede en betrokken achterban De structurele en regelmatige steun van donateurs voor het werk van het Wereld Natuur Fonds is enorm belangrijk. Het Wereld Natuur Fonds streeft ernaar donateurs zo lang mogelijk aan de organisatie te binden. Intensieve communicatie met donateurs is belangrijk daarvoor, maar ook voor het vergroten van de bewustwording van de pracht van de natuur, het belang van natuurbehoud én de mogelijkheden die er zijn om ook zelf een bijdrage te leveren. Het Wereld Natuur Fonds communiceert onder meer met Panda en via verschillende jongerenclubs, websites en nieuwsbrieven. Het wil mensen uit alle leeftijdscategorieën aan zijn doelen verbinden en heeft speciale programma s voor peuters (WNF- Bamboeclub), jonge kinderen (WNF-Rangers), tieners (WNF-LifeGuards) en volwassenen. Een zo groot mogelijke, loyale achterban genereert een stabiele inkomstenbasis voor het natuurbeschermingswerk. Dat het Wereld Natuur Fonds een van de bekendste en meest gewaardeerde organisaties van Nederland is, vormt de basis voor de marketingactiviteiten. doelstellingen 2008/2009 klantgericht 1) Het Wereld Natuur Fonds streeft ernaar dat de inkomsten uit donateurs met minimaal 5% toe nemen tot 31,6 miljoen. 2) De achterban van het Wereld Natuur Fonds (totaal aantal unieke personen met minimaal één betaling in het boekjaar) blijft minimaal gelijk, te weten donateurs. 3) Voor tieners tussen de 12 en 18 jaar wil het Wereld Natuur Fonds een jongerenprogramma introduceren. 4) Het Wereld Natuur Fonds implementeert een nieuwe klantgerichte benadering van grote giftgevers en erflaters. 5) De kosten voor eigen fondsenwerving van het Wereld Natuur Fonds blijven onder de 16%. Resultaten Inkomsten uit donateurs stabiel Volwassen donateurs, WNF-LifeGuards, WNF-Rangers en WNF-Bamboeclubleden hebben via contributies, donateursacties en giften 29,2 miljoen bijeengebracht en een belangrijke bijdrage geleverd aan de inkomsten. Het bedrag is vrijwel gelijk aan vorig jaar, maar 2 miljoen lager dan begroot. De lagere opbrengsten uit donateursacties en verminderde instroom van nieuwe donateurs uit wervingscampagnes zijn vermoedelijk voor een groot deel toe te schrijven aan de economische omstandigheden. Positieve ontwikkeling daarentegen is de toename van 15% in periodieke schenkingen. Daarnaast is gebleken dat onze trouwe donateurs bereid zijn om jaarlijks iets meer te doneren De WNF-Rangers brachten via een landelijke inzamelingsactie een aanzienlijk bedrag bijeen om het leefgebied van de gorilla te beschermen. Dit geld is geïnvesteerd in drie WWF-projecten: Jengi (Kameroen), Gamba (Gabon) en Virunga (Democratische Republiek Kongo). Lichte daling donateurs Het aantal donateurs daalde met 1,9% naar , ondanks dat de mensapencampagne Sta voor Aap meer dan donateurs opleverde, onder meer via een speciale TV-uitzending van het programma 5 tegen 5. De belangrijkste wervingskanalen, te weten telefonische- en straatwerving, staan door groeiende concurrentie en nieuwe wetgeving onder druk. Kanalen als internet zijn veelbelovend, maar leveren nog niet voldoende resultaten. Om de uitstroom van donateurs op te vangen, moet het Wereld Natuur Fonds in de communicatie onderscheid maken in doelgroep, product, kanaal en boodschap. Er is daarom veel geïnvesteerd in internetmarketing, nieuwe producten zoals de adoptiebox, nieuwe doelgroepen zoals WNF-LifeGuards en studenten, en wervingstests. Daarnaast probeert het Wereld Natuur Fonds donateurs langdurig aan de organisatie te binden. Op verschillende wijzen worden donateurs geïnformeerd over de resultaten die het WNF over de wereld boekt. Dit jaar is hier onder meer een speciale serie advertenties voor gebruikt. Medewerkers zijn getraind om vragen van donateurs nog klantgerichter en efficiënter te beantwoorden. De jeugd is de toekomst In september 2008 is het nieuwe jongerenprogramma WNF-LifeGuard gelanceerd. WNF-LifeGuard richt zich op jongeren tussen de 12 en 18 jaar. Uit onderzoek is gebleken dat 89% van de jongeren in deze doelgroep zich zorgen maakt over de toekomst van de natuur. Het Wereld Natuur Fonds wil ook voor deze jongeren een platform bieden waarbinnen zij samen de wereld in de gaten kunnen houden. Het Wereld Natuur Fonds constateert dat er binnen de jongerenprogramma s een goede doorstroom plaatsvindt van de WNF-Bamboeclub naar de WNF-Rangers en van de WNF-Rangers naar de WNF-LifeGuards en dat de jongeren beter behouden worden als WNF-lid. Er zijn nu ongeveer LifeGuards. Daarnaast is er campagne gevoerd onder studenten om voor vier jaar studentendonateur te worden. Het Wereld Natuur Fonds heeft nu ruim studentendonateurs. Proactief en klantgericht Grote giftgevers zijn waardevol voor het Wereld Natuur Fonds. Daarom is er een nieuwe werkwijze geïmplementeerd, waarbij deze donateurs een persoonlijk contactpersoon binnen het WNF hebben. Om nieuwe, potentiële grote giftgevers te benaderen is een Fundraising Comittee opgericht. Met aansprekende evenementen, zoals een diner in het teken van de mensapencampagne, zijn nieuwe contacten gelegd en bestaande relaties versterkt. Daarnaast zijn er voor deze zogenaamde major donors speciale sponsorproposities opgezet, zoals Circle of Life. Inkomsten en kosten eigen fondsenwerving In totaal droegen donateurs, WNF-LifeGuards, WNF-Rangers en bamboeclubleden samen een bedrag van 29,2 miljoen bij aan het Wereld Natuur Fonds. Ongeveer evenveel als vorig jaar. De inkomsten uit nalatenschappen bedroegen 6,6 miljoen en bleven daarmee ongeveer gelijk aan het bedrag vorig jaar. In totaal bedroegen de kosten voor eigen fondsenwerving 7 miljoen. Dit betekent dat de kosten voor eigen fondsenwerving ten opzichte van de inkomsten voor eigen fondsenwerving 17,9% bedroegen (16,9% in 2008). Dat is onder de norm van 25% die het Centraal Bureau Fondsenwerving (CBF) stelt. Toekomst Meer gedifferentieerd werven Naar verwachting zet de economische situatie komend boekjaar door. Behoud van het aantal donateurs vormt voor het Wereld Natuur Fonds dan ook de eerste prioriteit. Hiervoor worden de wervingsbudgetten opgeschroefd. Het Wereld Natuur Fonds investeert in het bijzonder in het ontdekken en benaderen van nieuwe doelgroepen. Behalve op de traditionele kanalen, zal meer worden ingezet op sociale netwerken op internet, de evenementenmodule In Actie op de website van het Wereld Natuur Fonds en werving via donateurs en enthousiaste vrijwilligers. Voortdurende nieuwe tests en (database)analyses zorgen voor verfijning van de marktbewerking onder bestaande doelgroepen. De nieuwe marktbenadering voor major donors moet eerste resultaten laten zien. Tegelijkertijd doet het Wereld Natuur Fonds er alles aan om de bestaande donateurs steviger aan zich te binden.