De lucht is van iedereen

Transcriptie

1 De lucht is van iedereen Notitie D66 6 mei

2 De lucht is van iedereen Wie aan luchtvervuiling denkt ziet al snel een Aziatische stad voor zich, waar mensen met mondkapjes over straat moeten. Zo erg zal het in Nederland toch niet zijn? Het gevaar van giftige smog in Azië voor de gezondheid van bewoners is inderdaad ernstig. Maar ook dichter bij huis zijn de gevolgen van luchtvervuiling nog steeds groot. In Europa sterven per jaar maar liefst mensen een voortijdige dood door de gevolgen van luchtvervuiling. 1 Luchtvervuiling is dan ook een grote bedreiging voor de volksgezondheid. Zelfs in Europa, zelfs in Nederland. Vooral mensen met astma en andere longaandoeningen merken het onmiddellijk wanneer ze vervuilde lucht inademen. Een dot zwarte rook uit het wegverkeer zorgt ervoor dat de klachten van hoesten, piepen en kortademigheid worden versterkt. Maar niet alleen mensen die al longproblemen hebben, gaan gebukt onder vervuilde lucht. Het zorgt ook voor longziektes en kanker. Kinderen die in de buurt van een drukke snelweg wonen, hebben veel vaker last van longproblemen dan hun leeftijdsgenootjes. Fijnstof in de uitlaatgassen van auto s en vrachtwagens tast namelijk hun longen aan. Dit heeft ook een grote impact op de kwaliteit van leven van mensen. Door ernstige vervuiling kunnen sommige mensen bijvoorbeeld nauwelijks sporten of naar een feestje. 2 Ambitieuze agenda D66 gelooft dat mensen veel zelf kunnen doen om gezond door het leven te gaan. Sporten, gezond eten en een actief bestaan dragen daaraan bij. Maar sommige dingen hebben mensen niet zelf in de hand. We leven nou eenmaal in een wereld waar we in ieder geval één ding met z n allen moeten delen: de lucht. Alle reden dus voor een ambitieuze agenda voor schone en gezonde lucht. Zowel in Nederland als in Europa. Want een sterk Nederland, kan niet zonder een sterk Europa. Deze notitie is een aanzet tot deze agenda voor schone en gezonde lucht. Op 22 mei zijn de verkiezingen voor het Europees Parlement. Als het aan D66 ligt, is schone lucht een taak voor heel Europa. Maar ook voor de gemeenteraad en de Tweede Kamer liggen er kansen om de lucht in Nederland te laten opklaren. Daar zetten wij ons voor in. Gerben-Jan Gerbrandy, Europarlementariër D66 Stientje van Veldhoven, Tweede Kamerlid D year-of-air/ 2 2

3 Aan het werk! Om onze kinderen en kleinkinderen een gezonde, schone en veilige toekomst te bieden is nog veel werk te verzetten. Het verbeteren van onze luchtkwaliteit gaat namelijk niet vanzelf. Natuurlijk, het kost geld. Maar we moeten niet vergeten dat de opbrengsten groter zijn. Het zorgt niet alleen voor een schonere omgeving (denk maar eens aan de zwarte raamkozijnen) en een gezondere bevolking. Het Europees Milieuagentschap berekende dat we ieder jaar ongeveer 4 miljard euro uitgeven aan zorgkosten door uitlaatgassen. Schone lucht bespaart dus ook geld! Een land kan het probleem van luchtvervuiling niet in zijn eentje oplossen. Deeltjes in de lucht trekken zich niets aan van grenzen. Stikstofdioxide die door een auto in Duitsland wordt uitgestoten wordt door een kind in Twente ingeademd. In Oostenrijk ademen mensen de rook van een Zwitserse bosbrand in. De roet uit een Franse fabriek kan al snel overvliegen naar Italië. Luchtvervuiling waait met alle winden mee en trekt zich niets van landsgrenzen aan. Nederland krijgt door zijn ligging veel viezigheid uit andere Europese landen binnen. Meer dan 40 procent van de fijnstof in Nederland komt van over de grens. 3 Als we alleen in Nederland strengere regels opstellen die de uitstoot verlagen, brengen we de luchtvervuiling dus nauwelijks omlaag. Sterker nog, het Nederlandse bedrijfsleven komt dan op achterstand te staan ten opzichte van andere landen, die niet aan deze strenge regels hoeven te voldoen. We moeten er dus voor zorgen dat alle Europese landen de luchtkwaliteit bevorderen. Dat is gezonder voor mensen en beter voor bedrijven. Decennia Al sinds de jaren zeventig zijn landen zich er van bewust dat luchtvervuiling een grensoverschrijdend probleem is. Daarom zijn Europese grenswaarden opgesteld om de uitstoot van fijnstof en stikstofdioxide aan banden te leggen. Dat was een goed begin, maar die normen beschermen de Europeanen nog niet genoeg. De luchtkwaliteit die volgens deze normen acceptabel is, is nog lang niet schoon en gezond genoeg. Neem bijvoorbeeld de Wereldgezondheidsorganisatie. Die hanteert op basis van gezondheidsafwegingen strengere richtlijnen dan Europa. En dan bestaan er nog niet eens normen voor roet. Het ambitieniveau van de Europese Unie blijft dus achter. Met strengere normen voor gezonde lucht in heel Europa wordt het in Nederland gemakkelijker en goedkoper om de lucht schoon te houden. Maar normen zijn natuurlijk slechts een middel. We moeten zorgen dat we de uitstoot bij de bron aanpakken. Dat betekent moderne technologie in bijvoorbeeld auto s en vaker gebruik maken van alternatieve vervoersmiddelen. Actie In Europa moet serieus werk worden gemaakt van luchtkwaliteit. Daarom moeten de maatregelen in Europa ambitieuzer worden. Maar ook is het belangrijk dat Nederland voortvarend aan de slag gaat met deze ambitieuzere normen. Daarom staan in deze notitie stappen die Europa moet zetten. Maar ook presenteren we ideeën waar we ons in 3 Compendium voor de leefomgeving, 3

4 Nederland hard voor maken. Samen zorgen deze maatregelen ervoor dat de lucht die we inademen weer schoon en gezond is. Dat is voor D66 een prioriteit. Want de lucht, die is van iedereen. 4

5 In Europa De afgelopen jaren maakte D66 zich in het Europees Parlement hard voor schonere lucht in Europa. Het is erg belangrijk te voorkomen dat verschillende landen verschillende eisen stellen. Allereerst omdat lucht zich natuurlijk niets aantrekt van grenzen, maar ook omdat bedrijven zo duidelijkheid hebben aan welke eisen ze moeten voldoen. Dat zorgt voor level playing field en voorkomt dat Nederland haar bedrijven strengere eisen oplegt, waar bedrijven in andere landen geen last van hebben. Daarom is het belangrijk dat Europa eensgezind is. D66 zet zich in voor de volgende maatregelen. 1. Meer ambitie, hogere kwaliteitseisen. De Europese Unie moet de ambitie hebben om de lucht echt schoon en gezond te maken, in plaats van de limiet te leggen op het minimum haalbare niveau. En dus willens en wetens de volksgezondheid ernstige schade te berokkenen. De geldende normen zijn nu nog veel te laag. Daardoor is de lucht die we inademen nog steeds schadelijk voor onze gezondheid, zelfs al die aan alle wettelijke regels voldoet. Daarom moeten de luchtkwaliteitseisen beter aansluiten bij de aanbevelingen van de Wereldgezondheidsorganisatie. Zodat ook de vervuilde lucht in de straten van de Randstad verleden tijd zijn en we onze kinderen een gezonde toekomst kunnen bieden. 2. Roet in het vizier. Roet is een van de kleinste en meest ongezonde deeltjes van fijnstof. Deze deeltjes zijn zo klein dat ze tot diep in de longen kunnen doorbrengen en daar behoorlijke schade aanrichten. Omdat roet vooral door uitlaatgassen wordt veroorzaakt, is het de beste indicator voor de schadelijke gevolgen van het verkeer voor de gezondheid. Maar toch wordt roet nauwelijks gemeten en bestaan er geen normen voor. Het valt dus buiten de Europese definitie. Dit is een blinde vlek in de strijd tegen luchtvervuiling. Daarom vindt D66 dat er snel Europese normen moeten komen voor de hoeveelheid roet in onze lucht Schone auto s en vrachtwagens. Sinds de jaren negentig mogen auto s en vrachtwagens niet teveel schadelijke stoffen uitstoten. Dat prikkelt bedrijven om hun auto s steeds schoner te maken. Door van alle auto s en vrachtwagens dezelfde inspanning te eisen, kan de Europese Unie ervoor zorgen dat de uitlaatgassen schoner worden zonder dat het gelijke speelveld binnen Europa wordt aangetast. De huidige normen in Europa zijn te laag. Dat is jammer, want de techniek is al beschikbaar. Autofabrikanten hebben daarom geen prikkel om extra investeringen in schonere motoren te doen. Ook Nederland heeft daardoor minder voortgang gemaakt met het verbeteren van de luchtkwaliteit. 5 Daarom is het belangrijk dat we autofabrikanten blijven prikkelen schonere auto s te maken. De overheid stelt alleen een plafond. Het hóe wordt aan de markt overgelaten. Het is belangrijk om dit Europees te doen, want zo maken we gebruik van onze grote interne markt. Zo loont het voor producenten om hier op in te spelen. Auto s worden hier ook zuiniger van. Dat betekent goedkoper rijden. 4. Schone bromfietsen, scooters en boten. Kleine voertuigen hebben maar een klein aandeel in de volledige luchtvervuiling. Maar iedereen die in Nederland fietst heeft wel eens de vervuilde uitlaatgassen van een scooter ingeademd. Omdat deze tweewielers zo

6 dichtbij het gezicht van mensen hun gassen uitstoten zijn ze disproportioneel gevaarlijk voor de gezondheid. Ook de pleziervaartboten die in de buurt van kleine dorpjes ronken, bezorgen mensen overlast en luchtvervuiling. Toch bestaan er tot nu toe nog geen normen voor deze kleine voertuigen. Daar moet snel verandering in komen. Gelukkig wordt hier binnenkort een begin mee gemaakt. 5. Schonere grote werkmachines. Grote mobiele machines, zoals graafwerktuigen, bulldozers, bouwkranen en landbouwwerktuigen zijn verantwoordelijk voor een groot deel van de luchtvervuiling. En naar verwachting wordt dat alleen nog maar erger. De luchtkwaliteitseisen die aan grote machines worden gesteld staan niet in verhouding tot de negatieve invloed ze hebben op de luchtkwaliteit. Bij de productie en het ontwerp van de zogenoemde off-road machines moet meer rekening gehouden worden met de uitstoot van deze machines. D66 vindt dat de eisen aan deze mobiele machines moeten worden aangescherpt. 6. Landbouw en varkensstallen. Niet alleen het verkeer zorgt voor vervuilde lucht. Ook de landbouw en de intensieve veehouderij zorgen voor veel vervuilende uitstoot. Innovatie is belangrijk om de landbouw en veeteelt schoner te maken. Op dit moment subsidieert de Europese Unie juist vervuilende, ouderwetse landbouw. Terwijl we juist bedrijven en boeren moeten prikkelen om in te zetten op schone, moderne methoden. De Nederlandse boeren hebben overigens juist baat bij strengere normen in Europa, omdat zij over het algemeen voor lopen op de rest van Europa. Als de Europese Unie echt werk maakt van het verduurzamen van deze sector, hebben ze minder last van oneerlijke concurrentie met andere landen. 7. Van grijze naar groene energie. Het verbranden van steenkool is een van de meest vervuilende manieren om energie op te wekken. Binnen Europa zijn veel landen afhankelijk van kolencentrales voor hun energievoorziening, ook Nederland. Alle kolencentrales morgen sluiten, is dan ook haalbaar noch wenselijk. Maar de kolencentrales moeten wel een strenge uitstootnorm krijgen om hun impact op de luchtkwaliteit te verkleinen. Ook moet de bouw van nieuwe kolencentrales in de Europese Unie worden opgeschort. D66 wil dat we serieus werk maken van de energietransitie en een volledig duurzame energievoorziening voor Europa in 2050 hebben. Dat is goed voor ons klimaat en vermindert onze afhankelijkheid van instabiele regimes in het Midden-Oosten en Poetin s Rusland. 8. Keuze voor consumenten. Consumenten blijken nog te weinig informatie te hebben over de uitstoot van producten die ze kopen. De gemiddelde autobezitter weet niet wat zijn auto aan uitlaatgassen produceert. Terwijl dat helemaal niet moeilijk of ingewikkeld is. De uitstoot van een auto kan worden berekend met een autotest. Maar de huidige tests zijn erg onbetrouwbaar en worden lang niet overal goed toegepast. D66 vindt dan ook dat de Europese Unie deze autotests moet verbeteren. Zo kan de consument eerlijker kiezen tussen verschillende auto s. 9. Sterkere handhaving. Het is niet voldoende om alleen maar normen te stellen voor schonere lucht. De Europese Unie moet ook in actie komen als landen zich niet aan de afspraken houden. Iedereen heeft immers last van smerige lucht. Op dit moment overtreedt ongeveer de helft van de landen de normen, maar daar worden nog maar weinig consequenties aan verbonden. Het is dus belangrijk dat de Europese Unie sneller 6

7 en slagvaardiger actie onderneemt wanneer landen vervuiling onvoldoende verminderen. 10. Afspraken met niet-europese landen. Natuurlijk stopt de verspreiding van luchtvervuiling ook niet bij de Europese grenzen. Daarom moeten Europa zich inzetten om ook afspraken te maken over het terugdringen van luchtvervuiling met andere landen. Vooral bij de scheepvaart is dat nodig. Europa in het algemeen, en Nederland in het bijzonder, wordt omringd door water en kent veel transport via scheepvaart. Deze sector is zeer vervuilend, want de smerigste stookolie wordt nog steeds door schepen verbrand. Omdat we handel drijven met andere continenten is het ook van groot belang om internationale afspraken te maken, zodat de concurrentie tussen de landen gezond blijft. 7

8 In Nederland Om met 28 landen iets voor elkaar te krijgen is toewijding en geduld nodig. Daarom is het verstandig om ook te kijken wat we in Nederland voor elkaar kunnen krijgen om te zorgen dat wij onze normen halen. Waarom zouden we niet alvast doen wat we kunnen en het goede voorbeeld geven aan de rest van de wereld? Het Nederland van D66 draait op innovatie en is een voorbeeld voor de rest van Europa. Daarom stellen wij de volgende maatregelen voor. Nationaal én lokaal. 1. Vervoer van de toekomst. De beste manier om luchtvervuiling tegen te gaan, is zelf niet te vervuilen. Mensen moeten zelf beslissen of ze de auto of de fiets pakken, maar de overheid kan het wel gemakkelijker maken om tussen beide te kiezen. Natuurlijk kan dat met goede voorlichting. Maar ook zijn er praktische mogelijkheden. Als ergens alleen maar slechte fietspaden zijn, is de keuze voor de auto immers snel gemaakt. De overheid heeft daarom een belangrijke faciliterende rol. Hier zijn al grote slagen gemaakt, want Nederland is echt het fietsland van Europa. We hebben hier een infrastructuur voor de fiets waar we trots op mogen zijn. Toch zijn nog veel verbeteringen nodig, zoals meer fietsenstallingen bij stations, doorfietsroutes met weinig kruispunten en het aantrekkelijker maken van fietsen als vervoersmiddel naar werk. Ook moet het openbaar vervoer een aantrekkelijk alternatief zijn voor de auto. Eén bus stoot minder vervuiling uit dan alle auto s die anders nodig zouden zijn om de buspassagiers te vervoeren. En wat te denken van elektrische auto s? Een innovatief en modern vervoermiddel, maar zonder voldoende oplaadpunten weinig aantrekkelijk. Daarom is het belangrijk dat de gemeente bij de aanleg van parkeerplekken daar rekening houdt. 2. Aanbesteden van duurzaam OV. De overheid gaat over de uitstooteisen van het openbaar vervoer. Door een lage en schone uitstoot mee te wegen bij het inkopen van vervoer kunnen overheden meters maken met betrekking tot het verbeteren van de luchtkwaliteit in de eigen regio. Bij de aanbesteding van het busvervoer kan een gemeentebestuur bijvoorbeeld extra eisen stellen aan de bussen die in de gemeente gaan rijden. Op die manier gaan de aanbieders niet alleen met elkaar concurreren op de prijs, maar ook op de uitstoot van de bussen. Overheden moeten daarom bij hun inkoopbeleid meer rekening houden met schonere lucht. 3. Eerder ingrijpen. Nederland heeft een programma om de luchtvervuiling aan te pakken en dat heeft tot aanzienlijke verbeteringen geleid. Helaas zijn er veel plekken in Nederland waar de uitstoot maar net onder de wettelijke grenswaarden ligt, bijvoorbeeld in de buurt van een drukke weg. Dat betekent dat die lucht nog steeds heel vies is, maar formeel onder de wettelijke normen zoals ze nu gedefinieerd zijn - valt. Doordat pas actie wordt ondernomen als overschrijdingen al zijn vastgesteld, lopen we voortdurend achter de feiten aan. Nederland moet daarom beter anticiperen op mogelijke overschrijdingen van de normen en eerder daarop inspelen. 4. Lekker doorrijden. Door een groene golf bij verkeerslichten in te stellen kan de vervuiling door wegverkeer worden teruggedrongen. Het steeds moeten optrekken en afremmen op drukke wegen is niet alleen ergerlijk voor de automobilist en door de geluidsoverlast voor omwonenden, maar geeft ook veel extra uitlaatgassen. Het is dan ook belangrijk dat de doorrijroutes in stedelijke gebieden op elkaar afgestemd worden, zodat mensen zo constant mogelijk kunnen doorrijden. Bij het vaststellen van 8

9 toegestane snelheden rond steden, moet de gezondheid van bewoners worden meegewogen. 5. Luchtkwaliteit bij scholen, peuterspeelzalen, verzorgingstehuizen en ziekenhuizen. Bij de bouw van een school of een ziekenhuis wordt vaak rekening gehouden met een centrale ligging en een goede bereikbaarheid. Wat D66 betreft wordt de luchtkwaliteit bij de locatie ook volwaardig meegewogen. Met name voor de kwetsbare doelgroepen die gebruik maken van deze gebouwen (kinderen, zieken en ouderen) is het belangrijk dat zij zo min mogelijk worden blootgesteld aan luchtvervuiling. Want kinderen die op jonge leeftijd fijnstof inademen hebben een vergrote kans op astma. 6 Daarom kunnen ziekenhuizen en scholen beter niet aan een drukke verkeersweg worden gebouwd. 7. Gezondheidszone in steden. Steden kunnen de plaatselijke luchtkwaliteit bevorderen door een gezondheidszone in te stellen en de meest vervuilende vervoersmiddelen daarmee uit het centrum te weren. Vooral oude vrachtwagens en bestelbusjes maken de lucht van steden vies. Zij vervuilen soms tot wel 100 keer zo erg als een gewone personenauto. Natuurlijk moeten winkels en de horeca wel bevoorraad kunnen worden. De opkomst van de internethandel zal bovendien zorgen voor een toename aan pakketenvervoer. Stedelijke distributie op basis van elektronisch busjes kan hiervoor een goede oplossing zijn. Hierdoor wordt het stedelijk vrachtverkeer schoner en stiller. D66 wil dan ook de opkomst van zulke e-distributie kansen geven. 6 Fonds%20over%20School%20naast%20snelweg%20CST.pdf 9