Milieu en woonomgeving

Transcriptie

1 Milieu en woonomgeving Infokaart Volwassenenmonitor 19- t/m 64- jarigen 2005 Waar gaat deze infokaart over? In de volwassenenmonitor 19- t/m 64-jarigen zijn een aantal aspecten van milieu en woonomgeving nagevraagd. Deze aspecten zijn: geluids- en geurhinder, verbrandingsproducten in de woning, vocht in de woning, ventilatie van de woning, schimmel in de woning en meeroken. Ook milieuaspecten die niet zijn nagevraagd kunnen een belangrijke rol spelen, bijvoorbeeld fijn stof. De infokaart geeft dan ook geen totaalbeeld van de milieuproblematiek in het onderzoeksgebied. De milieuproblematiek kan lokaal ook erg verschillend zijn. Achtergrondinformatie Bronnen als het verkeer en de industrie brengen grote hoeveelheden schadelijke stoffen in de lucht. Daarnaast zijn er in gebouwen bronnen aanwezig (bijvoorbeeld afvoerloze geisers) die schadelijke stoffen in de binnenlucht brengen. Nederlanders worden blootgesteld aan niveaus van luchtverontreiniging waarbij nadelige gezondheidseffecten kunnen optreden. Tot deze gezondheidseffecten behoren luchtwegklachten en hart- en vaatziekten, maar ook voortijdige sterfte [1]. Volgens recente schattingen kan ongeveer 2 tot 5% van de totale ziektelast in Nederland aan het fysieke milieu worden toegeschreven. Deze schatting is gebaseerd op het milieugerelateerde gezondheidsverlies dat wordt veroorzaakt door korte termijn luchtverontreiniging (fijn stof, ozon), geluid, straling (ultraviolette straling en radon) en vocht in huizen. Inclusief de relatief onzekere effecten van lange termijn blootstelling aan fijn stof kan het zelfs om iets meer dan 10% gaan. Van de onderzochte milieufactoren dragen vooral langdurige blootstelling aan fijn stof, geluid en ultraviolette straling mogelijk belangrijk bij aan de milieugerelateerde ziektelast [2]. Gemiddeld brengen Nederlanders ongeveer 85% van de tijd in gebouwen door waarvan ongeveer 70% in de eigen woning [3]. De binnenlucht in gebouwen is over het algemeen aanzienlijk slechter dan de buitenlucht. Dit vanwege het grote aantal bronnen van verontreiniging in gebouwen en de geringe luchtverversing. De toegepaste bouwmaterialen, het materiaal van meubels en stoffering, (ventilatie- en verwarmings)installaties, inrichtings- en schoonmaakmateriaal, flora en fauna in de gebouwen, emissies (uitstoot) uit apparaten (zoals: afvoerloze geisers en printers) spelen hierbij een rol. Daarnaast heeft het aantal bewoners en het gedrag van de bewoners zoals roken, ventileren en houden van huisdieren invloed op de kwaliteit van het binnenmilieu. Tenslotte kunnen weersomstandigheden en emissies van bronnen buiten het gebouw, bijvoorbeeld het verkeer, het binnenmilieu mede bepalen. Kerngegevens 12% wordt erg gehinderd door geluid en 6% door geur. Wegverkeer en buren zijn de belangrijkste bronnen van hinderlijk geluid. Ernstige geluids- en geurhinder komen meer voor bij gezinnen die moeite hebben met rondkomen. Ernstige geurhinder komt meer voor bij ouderen dan bij jongeren. Het percentage woningen met zichtbare schimmel en/ of vochtplekken bedraagt gemiddeld 21%. Dit komt meer voor bij gezinnen die moeite hebben met rondkomen. In de meeste woningen is er sprake van onvoldoende ventilatie; 70% van de volwassenen ventileert de woonkamer 's winters minder dan 24 uur per dag. Bij bijna één derde van de volwassenen wordt binnenshuis gerookt. Dit komt vaker voor bij lager opgeleiden dan bij hoger opgeleiden. Buitenmilieu Het wegverkeer veroorzaakt de meeste geluidshinder Geluidshinder geeft aan hoeveel last (hinder) mensen ondervinden van een bepaald geluid in de woon- of werkomgeving. De mate waarin iemand zich gehinderd voelt, hangt samen met de blootstelling aan geluid. Daarnaast spelen ook individuele eigenschappen een rol, zoals: geluidsgevoeligheid, angst voor en houding ten opzichte van de geluidsbron en de mate waarin men meent invloed op de situatie te hebben. Blootstelling aan geluid kan hinder en slaapverstoring veroorzaken en kan leiden tot een verminderd prestatievermogen. Ook kan blootstelling aan geluid via lichamelijke stressreacties leiden tot een verhoogde bloeddruk en hart- en vaatziekten [4]. Van de GGD-regio s in Brabant wordt in West-Brabant (18%) de meeste ernstige geluidshinder ervaren en in Zuidoost- Brabant (12%) de minste. Het wegverkeer, buren en vliegtuigen zijn in Zuidoost-Brabant de belangrijkste geluidsbronnen (figuur 1). Landelijk wordt na wegverkeer eveneens de meeste hinder veroorzaakt door vliegverkeer en buren. De hinder door railverkeer is in Nederland van alle brongroepen het laagst [5]. 1

2 Wegverkeer Treinen Vliegtuigen Zuidoost-Brabant Bedrijven Buren Anders Figuur 1. Ernstige geluidshinder naar bron (%). De geluidshinder van wegverkeer neemt globaal toe met de leeftijd. Overlast van buren daarentegen wordt meer ervaren door de jongere leeftijdsgroepen. Bij gezinnen die grote moeite hebben met rondkomen komt vaker ernstige geluidshinder voor dan bij gezinnen die geen moeite hebben met rondkomen. Ook arbeidsongeschikten en werklozen hebben vaker ernstige geluidshinder dan personen met een betaalde baan. Mogelijk dat deze verhoging wordt veroorzaakt doordat deze bevolkingsgroepen in een slechtere (goedkopere) woonomgeving wonen (meer bedrijven en/of drukke wegen in de buurt). Totaal Provincie Noord-Brabant Tabel 1. Geluidshinder per gemeente. Erge Geluidshinder weg- geluidshindeverkeer Geluidshinder vliegtuigen Eersel Son en Breugel Helmond Deurne Heeze-Leende Waalre Best Bladel Cranendonck Valkenswaard Regio ZOB Laarbeek Bergeijk Geldrop-Mierlo Gemert-Bakel Nuenen Oirschot Someren Veldhoven Asten Reusel-de Mierden Geluidshinder komt in het algemeen meer voor in sterker verstedelijkte gebieden, zoals de gemeente Helmond in de regio Zuidoost-Brabant. In de stad veroorzaakt het verkeer de meeste geurhinder Blootstelling aan geurstoffen in de buitenlucht kan leiden tot hinder. In hoeverre een geurwaarneming als hinderlijk wordt ervaren hangt af van diverse factoren: de blootstellingkarakteristieken (concentratie, duur en frequentie van geur- waarneming), aard en karakter van de geur en persoonskenmerken van de waarnemer. Geurhinder kan net zoals geluidshinder leiden tot gezondheidsproblemen [6]. Van de GGD-regio s in Noord-Brabant wordt in West- Zuidoost-Brabant (6%) de minste. Gevraagd is naar geur- Brabant de meeste ernstige geurhinder ervaren (10%) en in hinder van wegverkeer, bedrijven/industrie, landbouw/ vee- teelt, open haarden/allesbranders en overige bronnen. In de GGD-regio s zijn duidelijk de verschillen tussen de sterk stedelijke gebieden en de niet stedelijke gebieden te zien. In Eindhoven veroorzaakt vooral het wegverkeer ernstige geurhinder (4%) en landbouw en veeteelt (0,2%) de minst ernstige geurhinder. In Zuidoost-Brabant is dat respectievelijk 1% en 2%. Landelijk is riolering de meest hinderlijke geurbron (nu niet nagevraagd), gevolgd door wegverkeer, fabrieken en bedrijven, en woningen van buren. De geurhinder van vliegtuigen en restaurants en snackbars is in Nederland ten opzichte van andere bronnen relatief laag [5] Wegverkeer Bedrijven Landbouw Zuidoost-Brabant Open haarden Anders Figuur 2. Ernstige geurhinder naar bron (%). Totaal Provincie Noord-Brabant In de groep 19- t/m 64-jarigen geven de 25 tot 30 jarigen het minst vaak aan hinder van geur te hebben. Arbeidsongeschikten en gezinnen die grote moeite hebben met rondkomen ervaren vaker ernstige geurhinder. In de weinig tot matig verstedelijkte gemeenten is de geur overlast het grootst. 2

3 Binnenmilieu Slechte afvoer van rookgas leidt tot verbrandingsproducten in binnenmilieu Het gebruik van een slecht functionerende, afvoerloze geiser kan veel koolmonoxide veroorzaken. Koolmonoxide kan bij een hoge concentratie leiden tot bewusteloosheid en kan de dood tot gevolg hebben. Bij een lage concentratie ontstaan klachten zoals hoofdpijn en duizeligheid. Verbrandingsproducten zoals stikstofdioxiden en fijn stof ontstaan in elke vlam. Blootstelling aan hoge concentraties stikstofdioxide kan luchtwegklachten en aandoeningen verergeren en mogelijk veroorzaken. Het inademen van fijn stof kan leiden tot een slechtere longfunctie, een hartinfarct of een beroerte [7]. Twee procent van de volwassenen in Zuidoost-Brabant heeft een afvoerloze geiser, in Eindhoven geldt dat voor 5%. Dit betreft vaker woningen van niet-westerse allochtonen, ongehuwd of gescheiden mensen, in stedelijke gebieden en van gezinnen die grote moeite hebben met rondkomen. Vocht in huis kan luchtwegklachten veroorzaken Bij volwassenen neemt de kans op astmaklachten in vochtige woningen toe met een factor 1,5 tot 2. Het is niet duidelijk welke specifieke stoffen in vochtige woningen verantwoordelijk zijn voor deze gezondheidseffecten. Mogelijk spelen allergenen van huisstofmijten en schimmels een belangrijke rol. Huisstofmijten en schimmels groeien goed op vochtige plaatsen. Een reactie kan verschillende klachten met zich meebrengen, zoals: neusverstopping, snotteren, en jeukende en tranende ogen. Ook kunnen huidreacties optreden en klachten van astmapatiënten, zoals benauwdheid, kunnen verergeren [7]. Eén vijfde van de volwassenen in Zuidoost-Brabant geeft aan schimmel- en/of vochtplekken te hebben in huis, met name in de badkamer. In de gemeente Asten komt dit het minst vaak voor (15%) en in Waalre het meest (28%). In de provincie Noord-Brabant heeft 24% hier last van. Het percentage woningen in Nederland met schimmelplekken bedraagt 17% [9]. Gezinnen die grote moeite hebben met rondkomen wonen vaker in huizen met schimmel- en/of vochtplekken dan gezinnen die geen moeite hebben met rondkomen. Dat geldt ook voor hoger opgeleiden, niet-westerse allochtonen, één-oudergezinnen en sterk verstedelijkte gemeenten. Vijfenvijftig-plussers geven minder vaak aan vocht of schimmel in huis te hebben. Ventilatie is belangrijk voor binnenmilieukwaliteit De kwaliteit van de binnenlucht is mede afhankelijk van de luchtverversing: hoe meer en beter de ventilatie hoe beter de binnenmilieukwaliteit. Doordat uit het oogpunt van energiebesparing woningen steeds meer luchtdicht zijn, en vaak vanwege geluidshinder en inbraakrisico ramen worden dichtgehouden, is bewust ventileren belangrijker geworden om de binnenmilieukwaliteit op peil te houden. Voor een goede ventilatie van de woning moeten ventilatievoorzieningen (zoals roosters of raampjes) in de woning altijd min of meer open staan [9]. Ook kan, doordat het mechanische ventilatiesysteem niet (goed) wordt onderhouden, de ventilatie onvoldoende zijn. Ongeveer de helft van de woningen in Zuidoost-Brabant heeft uitsluitend natuurlijke ventilatie. De andere helft van de woningen heeft mechanische ventilatie of een combinatie van natuurlijke en mechanische ventilatie. In de meeste woningen is er ('s winters) sprake van onvoldoende ventilatie, dat wil zeggen dat niet 24 uur per dag wordt geventileerd (zie figuur 3) Woonkamer Badkamer Slaapkamer Keuken Figuur 3. Onvoldoende ventilatie in Zuidoost-Brabant (%). Woningen van allochtonen, met name niet-westerse allochtonen, worden minder goed geventileerd. Ook jongeren (19 t/m 24 jaar), hoger opgeleiden en thuiswerkenden (parttimers, huisvrouwen/-mannen, studenten) ventileren minder goed. 3

4 Roken is de sterkste vervuiler van de binnenlucht Door roken komen veel schadelijke stoffen in de binnen- lucht. Tabaksrook bestaat uit duizenden chemische stof- baksrook kan leiden tot (geur)hinder en irritatie van neus, fen, waarvan meer dan 40 kankerverwekkend zijn [7]. In Nederland sterven jaarlijks naar schatting enkele honderden mensen aan longkanker en enkele duizenden aan hartaandoeningen als gevolg van passief roken. Ta- keel en ogen. Mensen met luchtwegklachten zijn hiervoor extra gevoelig en het inademen van rook kan bij hen luchtwegklachten verergeren [7]. Daarnaast versterkt roken de kans op kanker door straling van radon uit de bodem en bouwmaterialen [8]. Er zijn geen recente landelijke cijfers over thuis roken. De tendens is dat minder mensen roken. Van de GGDregio s in Noord-Brabant wordt er in West-Brabant het meest (38%) en in Zuidoost-Brabant het minst (32%) gerookt. Binnen de regio Zuidoost-Brabant zijn er ook ver- schillen: in Helmond is de groep groter (39%) en in de gemeenten Best, Nuenen, Cranendonck en Waalre klei- (22%-28%) dan ner gemiddeld. Bij de jongste groep volwassenen (19 t/m 24 jaar) wordt het meest gerookt in huis. Sociale status is duidelijk van invloed op het thuis roken: bij lager opgeleiden (geen op- leiding/lagere school) en gezinnen die grote moeite hebben met rondkomen wordt er thuis meer gerookt. Ook ongehuwd of gescheiden volwassenen en mensen uit sterker verstedelijkte gebieden roken meer in huis. Nietwesters allochtonen, parttimers, huisvrouwen/-mannen, studenten en gepensioneerden worden thuis minder aan rook blootgesteld. Waalre Veldhoven Valkenswaard Son en Breugel Someren Reusel-De Mierden Oirschot Nuenen Laarbeek Helmond Heeze- Leende Gemert-Bakel Geldrop- Mierlo Eersel Deurne Cranendonck Bladel Best Bergeijk Asten Figuur 4. Percentage volwassenen dat een onvoldoende geeft voor eigen woning en woonomgeving. Omgeving Woning Woning en woonomgeving Ruime meerderheid is tevreden De respondenten zijn gevraagd om hun eigen woning en woonomgeving te beoordelen met een rapportcijfer van 0 tot en met 10. In Zuidoost-Brabant is 3% ontevreden (cijfer 5 of lager) over de woning en 5% over de woonomge- ving. Het gemiddelde cijfer voor de woning is een 8,4 en voor de omgeving een 8,1. Figuur 4 geeft het percentage onvoldoendes per gemeente weer. Vooral sociaal zwakkere groepen (laag opgeleid, laag in- komen, allochtoon, éénoudergezin, werkloos en/of arbeidsongeschikt) zijn minder te spreken over hun woning en woonomgeving. 4

5 Hoe komt de GGD aan deze informatie? De gegevens in deze infokaart zijn afkomstig uit de Volwassenenmonitor 2005 van de GGD s van Brabant en Zeeland. Het onderzoek is uitgevoerd in de GGD- West-Brabant, Hart voor Brabant, Eindhoven, regio s Zuidoost-Brabant en Oosterschelde (zie figuur 5). In 2005 hebben bijna t/m 64- jarigen in Brabant en Zeeland een vragenlijst ingevuld. In Zuidoost- vulden ruim 9500 volwassenen de vragenlijst Brabant in. Waar in deze infokaart risicogroepen worden beschre- is steeds gekeken naar geslacht, leeftijd, etniciteit, ven, burgerlijke staat, huishoudsamenstelling, opleiding, werksituatie, kunnen rondkomen, mate van verstedelij- en GGD-regio. De risicogroepen zijn bepaald aan king de hand van logistische regressie uit de provincie Noord-Brabant en de Oosterschelde regio. De cijfers die genoemd worden, zijn regionale (Zuidoost-Brabantse) cijfers. Figuur 5. GGD-regio's. Meer informatie? Voor meer resultaten van de volwassenenmonitor gaat u naar l. Op deze website vindt u meer cijfers. Daar vindt u tevens een link naar de andere infokaarten die over de 19- t/m 64- jarigen zijn geschreven: kwaliteit van leven; ziekten en letsels; overgewicht; voeding en bewegen; roken, alcohol en drugs; opvoeding; curatieve zorg; sociale omgeving; sociale veiligheid en geweld; en (mantel)zorg. Deze informatie is met name bedoeld voor de gemeente bij het onderbouwen van gezondheidsbeleid. De GGD Zuidoost- Brabant kan gemeenten bij het ontwikkelen, uitvoeren en evalueren van gezondheidsbeleid ondersteunen. Bronnen 1. Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) website Gezondheid en Milieu, thema s: lucht. iling/index.jsp Geraadpleegd Milieu en Natuur Planbureau (NMP) website Gezondheidseffecten door milieufactoren in Nederland. Geraadpleegd W. Passchier Vermeer et al. Milieu en Gezondheid 2001: Overzicht van risico's, doelen en beleid. TNO Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, Gezondheidsdeterminanten\ Omgeving\ Milieu\ Geluid, Geraadpleegd EAM Franssen et al. Hinder door milieufactoren en de beoordeling van de leefomgeving in Nederland: Inventarisatie verstoringen RIVM rapport / 2004 TNO rapport GGD Nederland. GGD-richtlijn Geurhinder, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) website Gezondheid en Milieu, thema s: binnemilieu. > Gezondheidsdeterminanten\ Omgeving\ Milieu\ Binnenmilieu, 12 december TNO preventie en gezondheid. Milieu en gezondheid 2001 overzicht van risico s doelen en beleid. TNO rapport , Leiden VROM. Ventileren: Antwoorden op de meest gestelde vragen, Colofon Auteur: Anke van Gestel en Arnold Bergstra GGD Zuidoost-Brabant, afdeling Onderzoek en GGD Zuidoost-Brabant, Helmond, April

6 6