Memo. 6 januari aan Lotte Vermey cc van Vincent de Heij. onderwerp Steekproef voor het onderzoek Sociaal Vitaal Platteland 2014.

Transcriptie

1 aan Lotte Vermey cc van Vincent de Heij Memo onderwerp Steekproef voor het onderzoek Sociaal Vitaal Platteland januari 2015 Introductie Voor het onderzoek Sociaal Vitaal Platteland 2014, dat het SCP samen met het CBS uitvoert, heeft het CBS eind juli 2014 een steekproef getrokken. Nadat de steekproef is waargenomen door het veldwerkbureau heeft het CBS in januari 2015 ook de responsgegevens gewogen. Deze memo beschrijft kort hoe de steekproef is getrokken en hoe de responsgegevens zijn gewogen. Steekproefkader De doelpopulatie van het onderzoek telt iedereen die op het moment van het veldwerk, het vierde kwartaal van 2014, 15 jaar of ouder is en die woont in een klein dorp of in een buitengebied. Voor het trekken van de steekproef in juli 2014 is deze doelpopulatie benaderd door een steekproefkader, een lijst van personen. Dit steekproefkader telt iedereen die op één september 2014 vijftien jaar of ouder is, die op 31 maart 2014 ingeschreven staat in de Basisregistratie van Personen (BRP), en die volgens de BRP op 31 maart 2014 woont in een buurt die onderdeel is van een klein dorp of een buitengebied. De gegevens over 31 maart 2014 zijn gebruikt omdat er voor het trekken van de steekproef geen recentere gegevens waren over in welke buurt iemand woont. Het afleiden van het steekproefkader kent de volgende stappen. Allereerst is er een lijst gemaakt van alle personen die op 31 maart 2014 ingeschreven stonden in de BRP. Vervolgens is er van ieder persoon op de lijst bepaald in welke buurt die persoon op 31 maart 2014 volgens de buurtindeling van 2009 woonde. Personen van wie niet bekend is in welke buurt zij toen woonden (3,8 van alle personen die op 31 maart 2014 ingeschreven staan in de BPR), zijn van de lijst verwijderd. Met de buurtindeling van 2009 is de informatie uit het SCP-dorpenbestand aan de lijst van personen gekoppeld. Tenslotte zijn uit de lijst de personen geselecteerd die op 31 maart 2014 volgens de informatie uit het SCP-dorpenbestand in een plattelandsgebied woonden en die op één september 2014 vijftien jaar of ouder waren.

2 De definitieve lijst van personen, het steekproefkader, telt personen. Steekproef Voor het trekken van de steekproef is het steekproefkader gestratificeerd op basis van de leeftijd van de personen en het plattelandsgebied waarin de personen wonen. Het steekproefkader is gestratificeerd naar de provincie waarin het plattelandsgebied ligt (12 categorieën), naar de perifere ligging van het plattelandsgebied (2 categorieën), naar het soort plattelandsgebied (4 categorieën) en naar of de persoon op één september 2014 wel of niet 75 jaar of ouder is (2 categorieën). Omdat het steekproefkader niet zo veel personen telt die wonen in een niet-perifeer plattelandsgebied in de provincie Flevoland en die 75 jaar of ouder zijn, vormt deze groep van personen één stratum en wordt de groep niet op basis van het soort plattelandsgebied verder opgedeeld. Het steekproefkader telt 180 strata. Uit ieder stratum is zonder teruglegging een enkelvoudig aselecte steekproef getrokken. Het aantal personen dat uit ieder stratum getrokken is, is zo dat (1) de definitieve steekproef in totaal personen telt, dat (2) personen die 75 jaar of ouder zijn een trekkans hebben die 2,2 keer de trekkans is van personen die jonger zijn dan 75 jaar en dat (3) personen die wonen in een perifeer plattelandsgebied een trekkans hebben die 1,5 keer de trekkans is van personen die wonen in een niet-perifeer plattelandsgebied. De trekkansen die de steekproef volgens deze regels kent en de daarbij horende steekproefaantallen, zijn te vinden in tabel 1. Tabel 1. Trekkansen als functie van de perifere ligging van het plattelandsgebied en de leeftijd van de persoon. Leeftijd Perifere ligging Aantal Trekkans Steekproefkader Steekproef (10-2 ) Jonger dan 75 jaar Nee ,738 Jonger dan 75 jaar Ja , jaar of ouder Nee , jaar of ouder Ja ,426 Van de personen die getrokken zijn in de steekproef, zijn op 27 juli 2014 bij de Basisadministratie van Personen en Reisdocumenten (BPR) namen en adressen opgevraagd. Met de namen en adressen die BPR dan terugstuurt, is een aantal noodzakelijke extra bewerkingen uitgevoerd. Omdat het aantal personen in de steekproef door deze extra bewerkingen afneemt, is er uit ieder stratum zo'n 33% meer personen getrokken dan volgens het toepassen van de insluitkansen uit tabel 1 zou moeten. De steekproef die getrokken is, telt geen personen, maar personen. Met de namen en adressen van deze personen zijn de volgende extra bewerkingen uitgevoerd. Personen die overleden of geëmigreerd blijken te zijn, worden uit de steekproef verwijderd (72 personen). Personen die bij BPR te kennen hebben gegeven dat hun adres niet aan derden geleverd mogen worden, worden uit de steekproef verwijderd (206 personen). Personen die ingeschreven staan op een adres dat het afgelopen jaar al voor een reguliere CBS-onderzoek benaderd is, worden uit de steekproef verwijderd (1.554 personen). 2

3 Personen die ingeschreven staan op een adres van een instelling of een tehuis worden uit de steekproef verwijderd (270 personen). Telt de steekproef meer dan één persoon die op hetzelfde adres wonen, dan worden op één na al die personen uit de steekproef verwijderd (301 personen). Na het verwijderen van al deze personen telt de steekproef nog personen. Uit deze steekproef is de definitieve steekproef van personen getrokken, die geleverd is aan het veldwerkbureau. De definitieve steekproef is getrokken door uit ieder stratum een aselecte steekproef te trekken van het juiste aantal personen, het aantal personen dat is berekend met de trekkansen uit tabel 1. Een aantal personen in de steekproef is tussen 31 maart 2014, het peilmoment van de gegevens die zijn gebruikt voor het afleiden van het steekproefkader, en 28 juli 2014, het peilmoment van de gegevens die naar het veldwerkbureau zijn gestuurd, verhuisd van een plattelandsgebied naar een niet plattelandsgebied. Omdat deze personen op het moment van waarnemen geen lid meer zijn van de doelpopulatie, hadden zij eigenlijk uit de steekproef verwijderd moeten worden. Dit is helaas niet gebeurd. Om een idee te krijgen hoe groot deze overdekking in de steekproef precies is, is na afloop van het veldwerk met meer recente gegevens gekeken wie er volgens de BRP op 31 augustus 2014 woont in een buurt die geen onderdeel is van een klein dorp of een buitengebied. Het blijkt dat van de personen in de steekproef er 328 tussen 31 maart 2014 en 31 augustus verhuisd zijn van een plattelandsgebied naar een niet-plattelandsgebied. Wegen van respons Het veldwerkbureau heeft de steekproef in de laatste vier maanden van 2014 waargenomen. Van de personen in de steekproef hebben er personen gerespondeerd. Van de respondenten zijn 73 personen tussen 31 maart 2014 en 31 augustus 2014 verhuisd van een plattelandsgebied naar een niet-plattelandsgebied. Omdat deze personen geen lid meer zijn van de doelpopulatie worden hun responsgegevens niet gewogen. Van de overige personen worden de responsgegevens wel gewogen. Op verzoek van het SCP worden de responsgegevens zo veel mogelijk op dezelfde manier gewogen als de responsgegevens van het Sociaal Vitaal Platteland 2011 zijn gewogen. Net zo als in 2011 kent de weging van de responsgegevens drie stappen. Eerst worden de insluitgewichten berekend, die corrigeren voor de verschillen in trekkansen bij het treken van de steekproef. Dan worden er correctiegewichten berekend die moeten corrigeren voor de selectieve uitval van de 301 personen bij het trekken van de steekproef. Deze personen zijn uitgevallen omdat meer dan één persoon van eenzelfde adres getrokken is in de steekproef. Tenslotte worden er correctiegewichten berekend die moeten corrigeren voor de selectieve respons. Het insluitgewicht van een willekeurige persoon i in een gestratificeerde, enkelvoudig aselecte steekproef, die zonder teruglegging is getrokken, ππ ii 1, is gelijk aan ππ ii 1 = NN h(ii) nn h(ii), 1 Omdat er bij het berekenen van de steekproefaantallen gewoon is afgerond en niet cumulatief is afgerond, telt de steekproef geen personen, maar personen. 3

4 met NN h(ii) het aantal personen in het steekproefkader in stratum h(i), nn h(ii) het aantal personen in de steekproef in stratum h(i) en h(i) het stratum waarin persoon i zit. Zoals te verwachten liggen de insluitgewichten gecentreerd rond de waardes 41, 62, 90 en 136, de inverse van de trekkansen uit tabel 1. Het eerste correctiegewicht moet corrigeren voor het gericht verwijderen van de personen uit de steekproef die op één en hetzelfde adres wonen. Telt de steekproef na trekking een adres met meer dan één persoon in de steekproef, dan worden op één na al die personen uit de steekproef verwijderd. Omdat de kans dat een persoon zo uit de steekproef verwijderd wordt, groter is als de persoon op een adres woont met meer personen in het steekproefkader, zijn de personen die op adressen wonen met meer personen in het steekproefkader (licht) ondervertegenwoordigd in de definitieve steekproef. Om het eerste correctiegewicht uit te kunnen rekenen, wordt voor iedere persoon in het steekproefkader geteld hoeveel personen in het steekproefkader op hetzelfde adres wonen. Vervolgens wordt de verdeling van het aantal personen in het steekproefkader en het met het insluitgewicht gewogen aantal personen in de steekproef berekend als functie van deze nieuwe variabele. Het eerste correctiegewicht is gelijk aan de verhouding tussen de twee verdelingen. Bij het berekenen van het eerste correctiegewicht wordt ook rekening gehouden met de perifere ligging van de buurt waar de persoon in woont en met de leeftijd van de persoon (zie tabel 2). Tabel 2. De waarde van het eerste correctiegewicht. Perifere ligging Leeftijd #Personen per adres Verdeling aantal personen C (1) Steekproefkader Steekproef Nee Jonger dan 75 jaar 1 4,8% 5,0% 0,96 Nee Jonger dan 75 jaar 2 19,8% 20,3% 0,97 Nee Jonger dan 75 jaar 3 10,6% 10,8% 0,99 Nee Jonger dan 75 jaar 4 14,4% 14,2% 1,01 Nee Jonger dan 75 jaar 5+ 10,4% 9,5% 1,10 Nee 75 jaar of ouder 1 1,8% 1,9% 0,94 Nee 75 jaar of ouder 2 2,9% 3,0% 0,97 Nee 75 jaar of ouder 3 0,3% 0,3% 0,89 Nee 75 jaar of ouder 4 0,1% 0,1% 0,84 Nee 75 jaar of ouder 5+ 0,2% 0,2% 1,11 Ja Jonger dan 75 jaar 1 3,0% 3,2% 0,95 Ja Jonger dan 75 jaar 2 11,1% 11,2% 0,97 Ja Jonger dan 75 jaar 3 5,6% 5,5% 1,01 Ja Jonger dan 75 jaar 4 7,2% 6,9% 1,03 Ja Jonger dan 75 jaar 5+ 5,0% 4,7% 1,07 Ja 75 jaar of ouder 1 1,1% 1,2% 0,89 Ja 75 jaar of ouder 2 1,6% 1,6% 0,97 Ja 75 jaar of ouder 3 0,1% 0,1% 1,07 Ja 75 jaar of ouder 4 0,0% 0,0% 1,07 Ja 75 jaar of ouder 5+ 0,1% 0,1% 1,46 Het beeld van het eerste correctiegewicht dat tabel 2 laat zien, voldoet aan de verwachting. Het eerste correctiegewicht is kleiner dan één voor de personen die op een adres wonen dat maar 4

5 één of twee personen uit het steekproefkader telt, het eerste correctiegewicht is groter dan één voor de personen die op een adres wonen dat vier of vijf personen uit het steekproefkader telt. Met een minimale waarde van 0,84 en een maximale waarde van 1,46 is het waardenbereik van het eerste correctiegewicht kleiner dan het waardenbereik van het insluitgewicht en van het tweede correctiegewicht. Het tweede correctiegewicht moet corrigeren voor de selectieve uitval als gevolg van de nonrespons. Dat de uitval selectief is, laten tellingen van het aantal respondenten als functie van de hulpvariabelen uit tabel 3 zien (tabel A1 in de appendix). Om te corrigeren voor deze selectiviteit wordt er met de hulpvariabelen uit tabel 3 en de calibratieschatter correctiegewichten berekend. De hulpvariabelen uit tabel 3 worden gecombineerd tot het volgende weegmodel, Leeftijd (5) * Geslacht (2) + Generatie (3) + Type huishouden (5) + Maandinkomsten (5) * Voornaamste bron inkomsten (6) + Soort plattelandsgebied (5) *Perifere ligging (2) * Provincie (12). Dit weegmodel verschilt op twee punten van het weegmodel dat voor het onderzoek Sociaal Vitaal Platteland 2011 is gebruikt. De variabele Leeftijd kent nu vijf categorieën in plaats van vier; de categorie "Vanaf 60 jaar" is nu gesplitst in de categorieën "Van 60 tot 70 jaar" en "Vanaf 70 jaar". En de laatste term van het weegmodel gebruikt nu de variabele Provincie in plaats van de variabele Landsdeel die in 2011 is gebruikt. Met deze aanpassingen sluit het weegmodel beter aan bij het steekproefontwerp. Met de startgewichten berekent de calibratieschatter de tweede correctiegewichten, zó dat de gewogen som van de hulpvariabelen uit het weegmodel gelijk is aan de randtotalen van de termen van het weegmodel. Het startgewicht voor de calibratie is het product van het insluitgewicht en het eerste correctiegewicht. De randtotalen van de termen in het weegmodel zijn te vinden in tabel A1 in de appendix. Deze randtotalen zijn niet berekend met het steekproefkader, maar met een nieuw kader, het weegkader, dat op bijna dezelfde manier is afgeleid als het steekproefkader. Alleen zijn nu gegevens over 31 augustus 2014 gebruikt en niet gegevens over 31 april 2014 om te bepalen of iemand wel of niet in een plattelandsgebied woont. Ook telt het weegkader, in tegenstelling tot het steekproefkader de personen die lid zijn van een institutioneel huishouden niet. Hierdoor telt het weegkader maar personen, zo'n 1,6% minder dan het steekproefkader. Tabel 3. De hulpvariabelen van het weegmodel. Variabele Omschrijving Waardenbereik Geslacht Geslacht van de persoon. Man; Vrouw. Leeftijd Leeftijd van de persoon op één september. Van 15 tot 30 jaar; Van 30 tot 45 jaar; Van 45 tot 60 jaar; 60 Jaar of ouder. Generatie Etnische generatie van de persoon. Autochtoon; Eerste generatie allochtoon; Tweede generatie allochtoon. 5

6 Variabele Omschrijving Waardenbereik Type huishouden Type huishouden waar de persoon op 31 augustus 2014 lid van is. Niet-gehuwd paar zonder kinderen; Gehuwd paar zonder kinderen; Niet-gehuwd paar met kinderen; Gehuwd paar met kinderen; Overig type huishouden. Maandinkomsten Voornaamste bron van inkomsten Soort plattelandsgebied Perifere ligging Provincie De totale maandinkomsten van de persoon in september Indeling van de persoon gebaseerd op de bron van de voornaamste inkomsten in september Het soort plattelandsgebied waar de persoon volgens de inschrijving in de BRP op 31 augustus 2014 woont. Indicatie of de persoon volgens de inschrijving in de BRP op 31 augustus 2014 wel of niet in een perifeer gebied woont. De provincie waar de persoon volgens de inschrijving in de BRP op 31 augustus 2014 woont. Eerste kwintiel; Tweede kwintiel; Derde kwintiel; Vierde kwintiel; Vijfde kwintiel. Werknemer; Zelfstandige; Pensioen; Scholier of student; Uitkeringsgerechtigde; Overige inkomstenbron. Dorp, minder dan 300 inwoners; Dorp, tussen 300 en inwoners; Dorp, tussen en inwoners; Dorp, tussen 2000 en inwoners; Buitengebied. Ja, perifeer; Nee, niet-perifeer. De twaalf provincies van Nederland. Het eindgewicht van de weging is het product van het insluitgewicht en de twee correctiegewichten, ww ii (eeeeeeee) = ππ ii 1 cc ii (1) cc ii (2). Voor de nauwkeurigheid van de schatters van de populatietotalen is het belangrijk dat de spreiding van de eindgewichten niet al te groot is. Kish 2 laat zien dat voor schatters van de populatietotalen van doelvariabelen die niet of nauwelijks samenhangen met de hulpvariabelen uit het weegmodel, de variantie van de schatters toeneemt evenredig met de variantie van de eindgewichten. Ook al is niet precies duidelijk wanneer de spreiding te groot is, met een eerste kwartiel, een mediaan en een derde kwartiel van 167,9, 232,9 en 299,6 en een maximum van 709,3, lijkt de spreiding van de eindgewichten niet te groot. 2 Kish, L., Journal of Official Statistics,