Grote waternavel. Over de levenscyclus en beheersing van Hydrocotyle ranunculoides L.f. M.M. Riemens

Transcriptie

1 Grote waternavel Over de levenscyclus en beheersing van Hydrocotyle ranunculoides L.f. M.M. Riemens Plant Research International B.V., Wageningen februari 2011

2 2011 Wageningen, Plant Research International B.V. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Plant Research International B.V. Plant Research International B.V. Adres : Droevendaalsesteeg 1, Wageningen : Postbus 616, 6708 PB Wageningen Tel. : Fax : info.pri@wur.nl Internet :

3 Inhoudsopgave pagina 1. Inleiding 3 2. Herkomst en verspreiding Wereldwijd Nederland en Vlaanderen 4 3. Levenscyclus Morfologie Groeisnelheid Temperatuur Regeneratievermogen Nutriënten Stroomsnelheid en waterniveau 8 4. Beheer Beheer getoetst in de Interreg-regio Waterschap Aa & Maas (NL) Provincie Antwerpen (BE) Waterschap De Dommel (NL) Provincie Oost-Vlaanderen (BE) Waterschap De Brabantse Delta (NL) Buitenland Biologische bestrijding Samenvatting en conclusie Herkomst en Levenscyclus Mechanisch beheer Chemisch beheer Biologisch beheer Conclusie 26 Literatuur 28

4 2

5 Aantal km hokken (cumulatief) 3 1. Inleiding De grote waternavel is een waterplant afkomstig uit Zuid- en Midden-Amerika van waaruit deze via Noord-Amerika in Europa terecht is gekomen. De soort veroorzaakt in West-Europa veel problemen, omdat door zijn sterke groei sloten en kanalen dicht kunnen groeien. In Nederland is de soort voor het eerst waargenomen in een watergang in Utrecht. Vandaar uit is grote waternavel in hoog tempo verspreid naar aangrenzende watergangen waarmee het via kanalen in verbinding staat. Een jaar na die eerste observatie bevond de soort zich al in De Kromme Rijn en in kanalen in de polders rondom De Bilt. Deze watergangen waren toen al volkomen overgroeid. In 2008 kwam grote waternavel in ruim 500 kilometerhokken in Nederland voor (figuur 1), met het zwaartepunt in de provincies Utrecht, Noord-Brabant en Zuid-Holland. Verspreiding grote waternavel in Nederland jaar Figuur 1. Aantal kilometer hokken in Nederland waarin grote waternavel voorkomt. Bron: Floron, CBS/CLO/dec09/1540 In Vlaanderen werd grote waternavel eveneens in de jaren negentig voor het eerst waargenomen. Momenteel komt grote waternavel in alle Vlaamse provincies voor. In Antwerpen is de soort voor de eerste keer waargenomen in 2000 en wordt sinds 2002 actief bestreden door de provincie. In 2005 kwam de grote waternavel in 54 waterlopen voor, waarvan er nog slechts 3 bevaarbaar waren, en in 65 stilstaande wateren. In totaal besloeg het probleem in 2005 veertig van de zeventig gemeenten in de provincie Antwerpen (pers. comm. Bianca Veraart). In 2007 was het aantal besmette waterlopen in Antwerpen opgelopen tot ongeveer 100 ( In de Provincie Oost-Vlaanderen werd er in 2007 op 94 plekken in de provincie melding gemaakt van de aanwezigheid van grote waternavel ( In West-Vlaanderen en Limburg werden in datzelfde jaar 15 plekken met grote waternavel aangetroffen en in Vlaams-Brabant werd op 1 plek grote waternavel waargenomen ( De problematiek is in beide regio s dan ook groot, en een gezamenlijke aanpak wenselijk. In 2009 is een Europees Interreg IVA-project Invasieve exoten in Vlaanderen en Zuid-Nederland van start gegaan waarin 6 waterbeheerders samenwerken om tot een efficiëntere beheersing van de grote waternavel te komen. De literatuurstudie naar de levenscyclus en beheersing van de grote waternavel beschreven in dit rapport maakt deel uit van dat project.

6 4 2. Herkomst en verspreiding 2.1 Wereldwijd Grote waternavel (Hydrocotyle ranunculoides L.f.) komt oorspronkelijk uit Zuid- en Midden- Amerika en is al geruime tijd geleden overgestoken naar Noord-Amerika. In Noord-Amerika heeft de soort zich verspreidt van Pennsylvania en Washington naar Florida [1, 2]. Daar leidt de soort niet (meer) tot problemen met het waterbeheer en vormt ook geen bedreiging (meer) voor de inheemse flora [3]. In Europa wordt soms beweerd dat de soort van oorsprong ook in het midden en het zuiden van Italië voorkomt, maar het is zeer waarschijnlijk dat de soort ook daar ooit is geïntroduceerd. De plant wordt omschreven als een invasieve waterplant in Europa (België, Nederland, Frankrijk, Portugal, Italië en Spanje) [4] en andere delen van de wereld zoals Australië [1, 2, 5]. 2.2 Nederland en Vlaanderen In Nederland is de soort voor het eerst in 1994 waargenomen in een watergang in Utrecht. Omdat deze watergang middels kanalen met de waterwegen van de Kromme Rijn en de kanalen in de polders rond De Bilt verbonden is, kon de soort zich binnen een jaar sterk uitbreiden. Al in 1995 bezette de grote waternavel de oevers van deze watergangen en werden al grote aantallen drijvende bladeren aangetroffen die middels rhizomen met elkaar verbonden waren en net onder het wateroppervlak dreven. Omdat de watergangen op dat moment al geheel overgroeid waren, was beheersing al noodzakelijk. Naar schatting bedekte de plant een oppervlakte van enkele vierkante kilometers, over een lengte van 3 km [2]. Ook in Australië is de periode tussen de eerste introductie en de fase waarin de plant zich op explosieve wijze gaat verspreiden zeer kort geweest. In dat land werd de soort in Perth voor het eerst waargenomen in 1983 en was in 1991 al wijd verspreid in het gebied rondom Perth [5]. De snelle verspreiding van de grote waternavel gedurende de jaren negentig in Nederland is naar alle waarschijnlijkheid veroorzaakt door het lozen van afvalmateriaal uit omliggende tuincentra [6]. In de periode tussen 1996 en 1998 was de soort in staat om zich vanuit de Essche Stroom naar Beneden Dommel, het afwateringskanaal Den Bosch-Drongelen en de stadskanalen van Den Bosch en Dieze te verspreiden. Als voornaamste reden voor deze snelle verspreiding wordt het toegepaste beheer genoemd. In plaats van een totale verwijdering van de op de oevers groeiende vegetatie werd alleen de top van de vegetatie verwijderd. Hierdoor bleef de basis van de vegetatie achter en kon deze doorgaan met groeien [6]. In 2008 kwam grote waternavel in ruim 500 kilometerhokken in Nederland voor (figuur 1), met het zwaartepunt in de provincies Utrecht, Noord-Brabant en Zuid-Holland (bron: Floron). Ook in Vlaanderen werd de soort voor de eerste keer in de jaren negentig waargenomen. Momenteel komt grote waternavel in alle Vlaamse provincies voor (de provincies Antwerpen, Oost-Vlaanderen, West-Vlaanderen, Limburg en Vlaams-Brabant). In 2007 was het aantal besmette waterlopen in Antwerpen opgelopen tot ongeveer 100 ( In de Provincie Oost- Vlaanderen werd er in 2007 op 94 plekken in de provincie melding gemaakt van de aanwezigheid van grote waternavel ( In West-Vlaanderen en Limburg werden in datzelfde jaar 15 plekken met grote waternavel aangetroffen en in Vlaams-Brabant werd op 1 plek grote waternavel waargenomen (

7 5

8 6 3. Levenscyclus 3.1 Morfologie De grote waternavel is een moerasplant die behoort tot de Araliaceae. De plant wordt in een vroeg stadium nog wel eens verward met de gewone waternavel (Hydrocotyle vulgaris). Grote waternavel heeft onregelmatige 5-lobbige bladeren met een diameter van 4 tot 10 cm. De bladeren zijn breed en niervormig en zijn van de voet tot aan de bladsteel ingesneden. De bladrand is licht gekarteld. De bladeren van gewone waternavel zijn echter smaller en niet ingesneden. In tegenstelling tot grote waternavel geeft gewone waternavel de voorkeur aan voedselarm water [7]. Met toenemende temperatuur, lichtperiode en lichtintensiteit, krijgen de bladeren van grote waternavel grotere afmetingen en zal de plant zich tot een hoogte van cm boven het waterniveau kunnen heffen. De stengels zijn 3-5 mm dik en groeien vanuit nodia die een onderlinge afstand hebben van 4-6 cm [4]. Op de knopen bevinden zich talrijke wortels met een lengte van dikwijls meer dan 5 cm. Bloemen worden zelden waargenomen in Nederland en Vlaanderen, maar zijn grauwwit van kleur [ [1],[4]. De bloemen zijn hermafrodiet en bevinden zich in groepjes van 5 tot 10 bloemen in een klein scherm. De bruine vruchten zijn zo goed als cirkelvormig en plat met vage ribbels en bestaan uit twee helften [4]. De generatieve groei wordt bevorderd in omstandigheden waarin vegetatieve groei langzaam is [2]. Over het algemeen vermeerdert de soort zich in Nederland en België vegetatief, hoewel bloeiende grote waternavel in mei al wel in Nederland is aangetroffen [8]. Het aantal chromosomen bedraagt 2n=24 [4]. 3.2 Groeisnelheid Temperatuur De groeisnelheid van grote waternavel is het hoogst in juni en juli. Uit Duitse studies in Noordrijn- Westfalen is bekend dat de groei in het vroege voorjaar start vanuit kleine planten of fragmenten na het verdwijnen van de vorst. De groei in het voorjaar is langzaam en start met de vorming van kleine bladeren. Bloei en vruchtvorming vinden plaats tussen mei en oktober [1]. Met afnemende temperatuur en lichtintensiteit in de herfst, neemt ook de omvang van de blaadjes weer af. Een aantal bladeren zal afsterven als gevolg van de eerste nachtvorst. Op dat moment zal de plant zowel drijvende als verzonken bladeren ontwikkelen. De laatste zijn in staat om lage watertemperaturen gedurende de winter te overleven [1]. De plant is bestand tegen temperaturen tot -15 C [4]. Vanuit deze kleine verzonken planten en vanuit bladloze stolonen zullen weer nieuwe planten groeien in het volgende voorjaar [1]. Grote waternavel heeft een explosieve vegetatieve groei in langzaam stromend, warm en voedselrijk water [2]. In Nederland wordt de soort dan ook vaak aangetroffen in stromend water waarop water vanuit steden of landbouwgebieden wordt geloosd [6] en in waterlichamen die als functie hebben overtollig water af te voeren [9]. Voor die functie (afvoer van water) is het van belang dat deze waterwegen vrij blijven en water vrij kan stromen. Dit is nu precies het probleem met grote waternavel; het blokkeert de watergangen en overgroeit het complete oppervlak [9]. De soort is tolerant voor vorstperiodes in Nederland en Vlaanderen. Tijdens deze periodes overwintert de soort in vegetatie op oevers of in watergangen die lokaal kwel of warm gezuiverd water ontvangen [6]. Grote waternavel heeft een hogere maximum CO 2 uitwisseling (max. 18 mol CO 2 m -2 s -1 ) dan gewone waternavel (max. 12 mol CO 2 m -2 s -1 ). Ook verschillen de soorten in hun optimumtemperatuur voor een maximum CO 2 opname: C voor grote waternavel en C voor gewone waternavel [1].

9 Regeneratievermogen Grote waternavel kan als kleine drijvende fragmentjes overleven. Wanneer een van deze fragmenten in stilstaand water zonder competitie van andere aquatische macrofyten terecht komt, kan deze zich vestigen en zeer snel grote drijvende matten vormen [10]. Deze matten kunnen een groot negatief effect op de bestaande flora hebben. De dikte van deze matten kan wel enkele decimeters zijn, waardoor zuurstofloosheid van het water ontstaat waardoor vissen en invertebraten negatief beïnvloed kunnen worden. De matten zorgen er ook voor dat grote waternavel veel van de oorspronkelijke waterplanten kan wegconcurreren [11]. Wanneer een dergelijk mat door de wind of voorbijvarende boten gefragmenteerd raakt, kunnen de individuele fragmenten zich stroomafwaarts op een nieuwe plek vestigen [10]. Omdat grote waternavel in Groot Brittannië ook is aangetroffen in compleet geïsoleerde waterlichamen gaat men er vanuit dat grote waternavel ook via vogels (eenden, ganzen en zwanen) verspreid kan worden [12]. De andere weg die in Groot Brittannië net als in Nederland en Vlaanderen vaak verspreiding naar dit soort waterlichamen veroorzaakt, is de illegale lozing van restmateriaal van onwetende of onverantwoordelijke eigenaren van vijvers en aquaria [10]. In het eerste vestigingsjaar vormt grote waternavel kleine patches van 1 tot 2 m 2. Het regeneratieve vermogen van grote waternavel is groot. Kleine stengel fragmenten van 1 cm lengte met 1 knoop, zowel met als zonder blad zijn in staat weer uit te lopen. De fragmenten met 1 knoop en 1 blad hebben ongeveer één week nodig om stengels te vormen. Fragmenten van dezelfde afmetingen met 1 knoop zonder blad hebben hiervoor enkele weken nodig. De plant is niet in staat om vanuit individuele bladeren of internodia zonder knoop nieuwe stengels te maken [1] Nutriënten In Noordrijn-Westfalen (Duitsland) zijn voor twee natuurlijke standoorden in het veld van grote waternavel (een met relatief hoge nutriëntengehaltes in de bodem en een standoord met relatief lage nutriëntengehaltes in de bodem) de ratio tussen het bladoppervlak en het wateroppervlakte dat het bedekt (LAI), het totale drooggewicht, het drooggewicht van de bladeren, stengels en wortels, de totale stengel lengte, het aantal internodia, en het aantal bladeren bepaald. Al deze parameters waren hoger voor het standoord met de hogere nutriëntengehaltes in de bodem (Tabel 1) [1]. Deze gegevens bevestigen nogmaals dat grote waternavel zich het prettigst voelt in een voedselrijke omgeving. Tabel 1. Biomassa bepalingen van twee standoorden in Noord-Rijn Westfalen (Duitsland). Uit: Hussner and Lösch (2007). Drooggewicht (g/m 2 ) Nutriëntengehalte in de bodem Totaal Blad Stenge l Worte l Stengel lengte (m) Aantal internodia Aantal bladere n LAI (m 2 / m 2 ) Laag Hoog Voorts is het bekend dat onder Duitse omstandigheden, de relatieve groeisnelheid (RGS) van H. ranunculoides significant lager is bij een lagere beschikbaarheid van nutriënten (Tabel 2). Deze gegevens zijn bepaald over een periode van 5 weken [1]. In Groot Brittannië is een maximale groeisnelheid van 20 cm per dag op locaties met onbekende condities waargenomen [4].

10 8 Tabel 2. Relatieve groeisnelheid (RGS) van H. ranunculoides onder een lage en een hoge beschikbaarheid van nutriënten. Naar: Hussner and Lösch (2007). nutriënten beschikbaarheid laag hoog (mg/kg grond) NH 4 -N NO 3 -N P 2 O P 2 O 5 -P tot RGS (g g -1 d -1 ) Stroomsnelheid en waterniveau Het waterniveau bepaalt mede de groeisnelheid; onder omstandigheden met een verzadigde bodem en een waterlaag van 5 cm is de relatieve groeisnelheid significant hoger dan onder omstandigheden met een semigedraineerde (water 17 cm onder oppervlakte van bodem) en gedraineerde bodem (vochtige maar luchtige bodem) [13]. De relatieve biomassa van wortels ten opzichte van de overige plantendelen wordt niet door de waterstand beïnvloed [13]. Wat de effecten zijn van een langdurige lage waterstand op de overleving van grote waternavel is niet bekend. In de regio waar de plant inheems is (Argentinië), is onderzocht of stroomsnelheid, diepte, en breedte van de watergang gerelateerd zijn aan het voorkomen van grote waternavel. Hieruit bleek dat stroomsnelheid en diepte niet van significante invloed zijn op het voorkomen van de soort. Er werd echter wel een correlatie gevonden met de stroombreedte. Met toenemende breedte, neemt de frequentie waarmee de soort wordt waargenomen toe [14].

11 9

12 10 4. Beheer 4.1 Beheer getoetst in de Interreg-regio De partners binnen het Interreg IV A project hebben in de afgelopen jaren behoorlijk wat inspanningen verricht om de grote waternavel te bestrijden dan wel te beheersen. In deze paragraaf wordt een overzicht gegeven van deze inspanningen en, indien bekend, hun effect op de grote waternavel Waterschap Aa & Maas (NL) Het reguliere beheer bij waterschap Aa & Maas bestaat voornamelijk uit het maaien van de grote waternavel, aangevuld met handmatig verwijderen van achterblijvende fragmenten. De frequentie is in 2009 verschillend geweest voor de verschillende districten (Tabel 1). Er zijn geen cijfers beschikbaar over de effectiviteit. De kosten van het waterschap in 2007 voor het beheer van de grote waternavel bedroegen een Tabel 1. Beheer van grote waternavel per district in het gebied van waterschap Aa & Maas in District Onderhoudsfrequentie Aantal ton verwijderd materiaal Kosten per jaar Raam 7 maal, waarvan 3 maal machinaal, en 4 maal handmatig 78 ton nat waternavelmaaisel. De eerste maal is er grof verwijderd, bijna gebaggerd (excl. Stortkosten) Beneden Aa Hertogswetering Boven Aa 4 maairondes, aanvullend eens per maand handmatige verwijdering van losse fragmenten vanuit een boot In het Drongelens Kanaal 18 maaibeurten van week 35 t/m 49. Rayon Koningsvliet 19 maaibeurten van week 29 t/m 46 1 maal maaien, aangevuld met meerdere malen handmatige verwijdering van losse fragmenten 50 ton nat waternavel. De met de hand verwijderde warnavel is op het werkpad gezet (excl. Stortkosten) 172 ton nat maaisel (incl. stortkosten + uren buitendienst) 271 ton nat maaisel 6 ton nat maaisel -

13 verwijderde grote waternavel (kg) in Raam Drongelens kanaal Koningsvliet Rwzi Oijen (depot waternavel) Ham Dynamisch Beekdal Middelrode weeknummer Figuur 2. Hoeveelheid verwijderd materiaal per week op de verschillende locaties in het gebied van Waterschap Aa & Maas. Waterschap Aa & Maas heeft in 2004 de De Nieuwe Bossche sloot aangewezen als ecologische verbindingszone tussen het Drongelens kanaal en de Moerputten. De omliggende percelen zijn in gebruik voor de maïsteelt en boomkwekerij. De sloot heeft een vrij hoge stroomsnelheid. In datzelfde jaar is tevens een nulmeting naar de aanwezige soorten uitgevoerd. De oevervegetatie werd op dat moment gedomineerd door grassen met een grote concurrentiekracht onder vochtige zeer voedselrijke omstandigheden. De meest voorkomende soorten waren grote vossenstraat (Alopecurius pratensis), glanshaver (Arrhenatherum elatius), kweek (Elymus repens, ook wel Elytrigia repens genoemd), ruw beemdgras (Poa trivialis) en kropaar (Dactylis glomerata). Langs de waterlijn waren liesgras (Glyceria fluitans), rietgras (Phalaris arundinacea) en scherpe zegge (Carex acuta) het meest voorkomend. Het totaal aantal soorten bedroeg 33, waarvan 24 op de oever en 10 in het water. Meest algemeen in het water waren grof hoorblad (Ceratophyllum demerzum), stomphoekig sterrenkroos (Callitriche obtusangula), aarvederkruid (Myriophyllum spicatum) en schedefonteinkruid (Potamogeton pecrinatus). In 2004 kwam ook grote waternavel voor in de sloot. Naast de graslandplanten, planten van voedselrijk water en overplanten kwam ook een behoorlijk aantal pioniers voor zoals veenwortel (Persicaria amphibia), kruipende boterbloem (Ranunculus repens), en vogelmuur (Stellaria media). In 2006 heeft de herinrichting plaatsgevonden. Hierbij is aan de westelijke zijde van de watergang een geleidelijke oever aangelegd. Plaatselijk is een plasberm aangelegd. De oever in 2004 was behoorlijk steil met een helling van 1:2. In 2007 bedroeg de helling 1:4. In 2007 is de westoever onderzocht op soortenrijkdom. In 2007 bedroeg het aantal soorten 57, waarvan 52 op de oever, en 14 in het water. De oever werd in 2004 gedomineerd door grassen, in 2007 echter voornamelijk door pioniersoorten. In het water heeft een verschuiving plaatsgevonden van voedselrijke ondergedoken soorten naar hypertrofie met kroos en flabdominantie. De voedselrijkdom wordt voornamelijk veroorzaakt door de trofie van het invoerwater en de uitspoeling vanuit omliggende landbouwpercelen. In de sloot zelf is geen dikke sliblaag aanwezig. In 2007 geeft grote waternavel inmiddels problemen voor de doorstroming. Daarnaast is ook parelvederkruid aangetroffen.

14 12 Figuur 3. Aantal soorten en abundantie per ecologische groep in De Nieuwe Bossche sloot voor (2004) en na (2007) de herinrichting. Waterschap Aa & Maas heeft in kunststof bakken gekeken naar de effecten van waterstofperoxide op grote waternavel. Waterstofperoxide heeft een toelating als gewasbeschermingsmiddel voor de bestrijding van niet sporenvormende bacteriën, gisten en schimmels. Het middel is biologisch afbreekbaar onder natuurlijke omstandigheden in water en zuurstof (2H 2 O 2 2H 2 O + O 2 ) en heeft een halfwaardetijd van enkele uren tot dagen, afhankelijk van temperatuur, ph en aanwezige micro-organismen. Het is bekend dat de fotosynthese en assimilatiesnelheid van terrestrische planten gereduceerd worden na blootstelling aan waterstofperoxide. Er zijn echter geen gegevens beschikbaar over de duur van de blootstelling en de dosering, noch over de effecten op waterplanten. In totaal werden drie bakken met daarin grote waternavel gebruikt (afbeelding 1), met elk een behandeling. De grote waternavel planten waren in de winter uit een beek gehaald en voorafgaand aan de proef in de bakken bij C weggezet. Na deze periode begonnen de planten weer nieuw blad te produceren. Vervolgens werden de behandelingen uitgevoerd. Aa één bak werd 200 ml 3% waterstofperoxide oplossing toegevoegd. De andere twee bakken dienden als controles: één bak met 200 ml water en één met 1L water om te kijken of de kleine hoeveelheid water een effect zou hebben. Er was een zichtbaar effect van het waterstofperoxide op de grote waternavel. Een aantal dagen na behandeling was er nog geen herstel zichtbaar. Er was geen verschil tussen de twee bakken met verschillende hoeveelheden water. Naast deze bakkenproef is in een 10-L emmer grote waternavel besprenkeld met 100 ml van een 30% oplossing waterstofperoxide. Op dat moment bevond zich ongeveer 50% van de plant boven het wateroppervlak. Binnen enkele dagen stierf 40% van het blad af. De waternavel had dezelfde oorsprong als in de bakkenproef. Ook in deze proef was de plant niet in staat zich binnen een paar dagen na behandeling te herstellen.

15 13 Afbeelding 1. De opstelling van het waterstofperoxide proef van Aa & Maas. In 2009 heeft Waterschap Aa & Maas in het district Raam, Laarakkerse waterleiding, locatie De Haard (afbeelding 2) een alternatieve bestrijdingsaanpak getoetst. De oever in dit gebied is grotendeels begroeid met riet, waartussen en waarvoor grote waternavel zich vestigt. Hierdoor is de grote waternavel lastig te bestrijden. In week 22 is de aanwezige vegetatie, inclusief een gedeelte van de oever en/of waterbodem verwijderd tot een diepte van 11 cm met een Menzi muck graafmachine, die in staat is in de waterloop te rijden. De achterliggende gedachte was om op deze wijze de wortels van de grote waternavel te verwijderen, zodat er geen hergroei kan plaatsvinden. Elf weken na deze behandeling werd er weer hergroei van grote waternavel geconstateerd. Dit zou als oorzaak kunnen hebben dat de waternavel dieper heeft geworteld. Het is bekend dat de grote waternavel tot wel 15 cm kan wortelen (zie ook paragraaf 4.2, Australisch onderzoek).

16 14 Afbeelding 2. Proeflocatie in het district Raam, Laarakkerse waterleiding, locatie De Haard Provincie Antwerpen (BE) In de provincie Antwerpen is in de jaren gewerkt met een bestek. De volgende werkzaamheden worden daarin voorgeschreven: Het zorgvuldig verwijderen van grote waternavel, Parelvederkruid en waterteunisbloem, Het verwijderen van ander plantmateriaal indien dat voor de bestrijding van genoemde exoten noodzakelijk is, Afvoer van het verwijderde plantmateriaal naar een erkende composteringsinstallatie, stortplaats of containerpark. De verwijdering van de planten gebeurd door minimaal twee personen, zowel bij machinale als handmatige verwijdering. Hierbij moet de gehele plant verwijderd worden, dus ook de wortel. Direct na machinale verwijdering worden plantenresten handmatig uit het water geschept en alle resten handmatig uit de oever verwijderd. Het talud en de bodem moeten na verwijdering gecontroleerd worden op achterblijvende plantresten. De verwijderingstechniek is afhankelijk van de hoeveelheid materiaal en de kenmerken van de locatie. Grote drijvende massa s worden machinaal met de kraan via een grijper of een maaikorf uit het water gehaald. Bij het gebruik van de maaikorf mag de snijfunctie niet gebruikt worden. Op locatie waar de kraan niet bij kan en in kwetsbare gebieden worden de planten met aangepaste, lichte machines naar de oever getrokken. Aangepaste machines moeten de planten met wortel kunnen verwijderen. Het materiaal moet direct van de locatie afgevoerd worden. Kleine hoeveelheden dienen handmatig verwijderd te worden, ook hierbij geldt dat de planten met wortel en al verwijderd moeten worden. Het verwijderen gebeurt van stroomopwaarts naar stroomafwaarts. Handmatige verwijdering heeft altijd de voorkeur om zo fragmentatie te voorkomen. Bij machinale verwijdering moet gebruik gemaakt worden van drijfschermen en/of roosters. Na bestrijding moeten de machines en roosters vrij van plantenresten gemaakt worden. Het vertroebelen van het water moet vermeden worden.

17 Waterschap De Dommel (NL) Waterschap De dommel heeft in de jaren voorafgaand aan dit project het volgende bestrijdingsregime toegepast. Het waterniveau in de watergangen is in de wintermaanden verlaagd om een betere blootstelling van de grote waternavel aan vorst te bewerkstelligen. In het voorjaar is de grote waternavel handmatig verwijderd. Op die wijze was de grote waternavel in het voorjaar redelijk goed te controleren. In de zomerperiode vertoont de plant in het gebied echter een groeispurt en is handmatige verwijdering niet meer mogelijk. In de periode van eind september tot begin oktober wordt de grote waternavel met een maaiboot verwijderd, gevolgd door een tweede ronde met de maaiboot in het late najaar, gevolgd door het instellen van een laag waterpeil. In 2007,2008 en 2009 werd respectievelijk ongeveer 700,1200 en 200 ton materiaal verwijderd Provincie Oost-Vlaanderen (BE) In de provincie Oost-Vlaanderen heeft men de bestrijding van grote waternavel gekoppeld aan de strategie van vroegtijdige meldingen en communicatie om te kunnen ingrijpen voor een kleine haard is uitgegroeid. Sinds 2006 is er een provinciaal meldpunt exoten ingesteld dat via een website, telefonisch en via de te bereiken is. Daarnaast is er informatieverspreiding geweest middels een opleiding aan gemeentelijke terreinwerkers, aan waterschappen, aan regionale comités voor de rattenbestrijding en provinciale rattenbestrijders en berichten in de lokale pers. Deze communicatieactiviteiten werden gecombineerd met een bestrijdingsregime waarbij een eenmalige mechanische bestrijding (de zogenaamde grote kost ) werd gecombineerd met een periode van 3 jaar waarin handmatige bestrijding van de grote waternavel plaatsvond (de zogenaamde kleine kost ). De zogenaamde kleine kost omvat een nazorg periode van 3 jaar en moet er zorg voor dragen dat maximaal 5% van de oorspronkelijke oppervlakte van de groeihaard wordt getolereerd. De provincie werkt met een bestek waarin het werk van de grote kost aan 1 aannemer wordt uitbesteed waarbij werk niet aan onderaannemers mag worden gedelegeerd. De verwijderingstechniek, dat wil zeggen de keuze uit machinale of handmatige verwijdering, is afhankelijk van de hoeveelheid te verwijderen materiaal en kenmerken van de waterloop. Per watergang wordt een aanpak gekozen in overleg met de provincie. Indien het een goed bereikbare plaats met grote hoeveelheden grote waternavel betreft, worden de drijvende massa s met een kraan door een grijper of maaikorf uit het water gehaald. Bij gebruik van de maaikorf mag de snijfunctie niet gebruikt worden om fragmentatie te voorkomen. Indien de watergang moeilijk bereikbaar is of een kwetsbaar gebied betreft, moeten aangepaste, lichte machines ingezet worden waarmee de drijvende massa s naar de kant worden getrokken. Kwetsbare gebieden zijn: natuurgebied, bosgebied, reservaatgebied als planologische bestemming op de gewestplannen, de Habitat- en Vogelrichtlijngebieden en de afgebakende VEN-gebieden. Hierbij moeten de planten met wortel en al verwijderd worden. Het bestreden materiaal moet direct afgevoerd worden. Indien er in een watergang kleine hoeveelheden grote waternavel aanwezig zijn, moet de soort handmatig uitgetrokken worden of met een hark verwijderd worden. Bij elke toegepaste techniek dient na afloop de watergang gecontroleerd te worden op resten van de grote waternavel en moeten alle zichtbare delen handmatig verwijderd en afgevoerd worden. De bodem en de oever dienen gecontroleerd te worden op achterblijvende wortelstukken. Bij elke techniek worden drijfschermen rond de werkplaats gebruikt en worden roosters op regelmatige afstanden en voor stuwen en aan het einde van een traject geplaatst om verdere verspreiding van bestreden massa te voorkomen. Verstoring van de bodem moet hierbij zoveel mogelijk voorkomen worden. De hoeveelheid bestreden materiaal wordt uitgedrukt in m 2 (machinaal) en m 2 en m (handmatig). De hoeveelheid wordt in meters uitgedrukt indien het oevers betreft. De werkzaamheden binnen de kleine kost worden door een andere organisatie dan de werkzaamheden van de grote kost uitgevoerd. In 2009 bedroegen de kosten voor de grote kost en is m 2 begroeid oppervlak en m oever mechanisch geschoond. De kosten voor de kleine kost bedroegen 7466 en werd 2500 m oever geschoond.

18 Waterschap De Brabantse Delta (NL) Vanaf 2001 wordt grote waternavel steeds vaker aangetroffen in het beheersgebied. De grootste dichtheden en daarmee ook problemen worden rondom Roosendaal aangetroffen, in het Molenbeek en de Roosendaalse Haven. In oktober van hetzelfde jaar komt het verzoek van het Hoogheemraadschap van West Brabant om middels een nota in te stemmen met procedurele en inhoudelijke afspraken om voldoende afstemming te hebben tussen de inliggende waterschappen bij het voorkomen en bestrijden van grote waternavel. De afspraken waren: 1. Melding van mogelijke nieuwe vindplaatsen van grote waternavel aan het hoogheemraadschap. Het hoogheemraadschap controleert vervolgens de melding van de vindplaats (determinatie in het veld of van het toegestuurd materiaal) en documenteert dit. 2. Na bevestiging van de determinatie verzoekt het hoogheemraadschap via Bureau Watersystemen het betreffende waterschap te handelen conform het STOWA advies (brochure ) ten aanzien de daarin vermeldde maatregelen. 3. Het betreffende waterschap communiceert richting het hoogheemraadschap over het moment waarop actie is /wordt ondernomen. 4. Het hoogheemraadschap zal op verzoek van het waterschap een herinventarisatie uitvoeren op de oorspronkelijke vindplaats. 5. De bevindingen worden gedocumenteerd door het Bureau Watersystemen van het hoogheemraadschap en aan het betreffende waterschap gecommuniceerd. Vanaf 2001 worden de vindplaatsen dan ook zo goed mogelijk gedocumenteerd. Aanwezige waternavel wordt mechanisch verwijderd. Grote oppervlakken worden eerst vanaf de kant met een kraan verwijderd. Vervolgens worden gedurende een aantal weken (zolang als nodig) de geschoonde locaties nagelopen op achtergebleven of nieuwe planten welke ter plekke handmatig verwijderd worden. In 2004 vindt er een evaluatie van het beleid plaats naar aanleiding van alarmerende berichten van collega- waterschappen in Noord-Brabant betreffende hoge bestrijdingskosten van grote waternavel. Er wordt besloten op de ingeslagen weg verder te gaan en geen aanpassingen te doen. De strategie die waterschap Brabantse Delta hanteert bij de bestrijding van de Grote waternavel is die van het proactief handmatig verwijderen van de plant voor deze de gelegenheid krijgt te gaan woekeren in de watergangen. Hiermee worden extra hoge onderhoudskosten vermeden en is de kans op accumulatie van zware metalen in de planten gering. De locaties waar Grote waternavel reeds gesignaleerd is, worden periodiek geïnspecteerd op de aanwezigheid van de waterplant. Het voorkomen van de Grote waternavel in het beheersgebied is een potentieel probleem zij het van beperkte omvang (in vergelijking met andere waterschappen, b.v. Dommel). Toch breidde de plant zich jaarlijks nog uit in het beheersgebied. Met betrekking tot de ernst van de situatie werd opgemerkt dat indien bovenstaande onderhoudswerkwijze adequaat gehanteerd wordt de Grote waternavel problematiek beheersbaar blijft. De werkwijze voor de bestrijding van Grote waternavel werd vastgelegd in de handleiding Gedifferentieerd Beheer- en onderhoudsplannen. Er werd ook de volgende kanttekening geplaatst: De Grote waternavel is niet de enige uitheemse waterplant die kan woekeren in watergangen. Er zijn standplaatsen bekend van andere exotische waterplanten in West-Brabant met vergelijkbare eigenschappen: Parelvederkruid (Myriophyllum aquaticum) Waterteunisbloem (Ludwigia grandiflora) De expansiedrift van deze andere uitheemse waterplanten is weliswaar een stuk minder groot dan die van de Grote waternavel maar ook hiermee is voorzichtigheid geboden. Het is daarom verstandig om ook alert te zijn op het voorkomen van deze soorten in watergangen.

19 17 Deze aanpak van grote waternavel vergde meer personele inzet dan het reguliere onderhoud van de watergangen in het beheersgebied. Dit werd voornamelijk veroorzaakt door het handmatig verwijderen van de Grote waternavel en periodiek inspecteren van de vindplaatsen. Bij de onderhoudswerkzaamheden werd hierin voorzien. Afbeelding 3. Verspreiding van Grote waternavel in het gebied van de Brabantse delta van Ook werd een communicatieparagraaf opgenomen: Indien Grote waternavel of andere exoten worden aangetroffen in het beheersgebied, wordt de standplaats doorgegeven aan de ecologen op het hydrobiologisch laboratorium. Daar worden de gegevens omtrent het voorkomen centraal beheerd. Voor verwijdering van de aangetroffen plantenmassa wordt contact opgenomen met de desbetreffende regio-ecoloog. In het kader van communicatie en (nogmaals) onder de aandacht brengen van de andere exoten, zullen de regiomanagers deze nota met foto s verspreiden onder de opzichters en andere buitendienstmedewerkers. In 2006 wordt een probleem geconstateerd bij de Blikloop (een zijloop van de Bijloop). In het verleden is daar een flauw talud aangelegd van ca. 250 á 300m lang. Grote waternavel groeit daar zowel op het talud (gemiddeld 10 meter breed) als in het water. Bestrijding van grote waternavel in de waterloop vindt succesvol plaats volgens de afgesproken methode, maar in het talud komt grote waternavel duidelijk steeds terug. Bij wijze van proef is in 2006 met een kraan een gering gedeelte van het talud afgeschraapt. Dit had echter niet het gewenste effect. Begin 2007 zijn er opnieuw veel uitlopers van GWN op het flauwe talud aangetroffen. De Kosten van volledige verwijdering (via inschakeling van het Werkvoorzieningschap) wordt in dat jaar op ca ,- (incl. btw) geschat. Er wordt definitief afgezien van de mogelijkheid om chemische bestrijding toe te passen omdat dit niet mag volgens de Keur (grote waternavel staat NIET bij de 4 uitzonderingsgewassen die pleksgewijs bestreden mogen worden). Er is ook met tijdelijke peilverlaging bij aangekondigde vorst geëxperimenteerd. Heeft echter niet het gewenste effect gehad. In de Aa of Weerijs is grote waternavel in 2006 behoorlijk aanwezig. In 2007 wordt zeer actief in de Aa of Weerijs bestreden met als gevolg dat hier duidelijk minder Grote Waternavel voorkomt als in In de overige

20 18 watergangen is er echter in 2007 een explosieve toename van groei als ook aantal nieuwe locaties geconstateerd. Met name in de Bovenmark is de toename enorm. Een mogelijke oorzaak zijn de plakkaten die vanuit België de grens over komen drijven. Er is contact gezocht om beter afspraken met onze zuiderburen. Aannemers hebben in 2007 een formulier meegekregen waarop ze grote waternavel aan konden geven. Tevens is hen medegedeeld om deze stukken met grote waternavel over te slaan. Vroegtijdig en preventief bezoeken van bekende locaties levert in 2008 minder problemen op dan in Ondanks de alertheid in 2008 op grote waternavel zit er in de Bovenmark en de singels van Breda veel grote waternavel. In stedelijk gebied worden opmerkelijke haarden opgemerkt en verwijderd (Oudenbosch en Etten-Leur Noord). Er wordt een schatting van het besmet oppervlak gemaakt van m2 grote waternavel, inclusief overige exoten wordt dat m2. Dit blijkt later echter een overschatting te zijn. Afbeelding 4. Verspreiding van grote waternavel in het gebied van Brabantse Delta in 2008, en 2009 en 2010 (volgende pagina)

21 19 Er wordt op dezelfde voet als in 2008 gewerkt. Dit levert in 2009 slechts maximaal ca kg grote waternavel op (schatting medewerker Onderhoud) voor heel het beheersgebied. Incidenteel is er sprake van parelvederkruid en nog minder vaak wordt waterteunisbloem gemeld. Steeds in stedelijk gebied. Beide laatste soorten worden op eenzelfde wijze verwijderd ~ Mondtfd~10 9'0t!tuoaro../ 100m Me<!<dlull0groelhnrde<V100on 0VIItle.$<Np$11(tn$ c ~ Awat«<opeff 0 t!'iiö'.ooo ~ if.qböntst Dtlto 21-0i-2011 Mrondwd;at~10oroiiiU cj.v 100m Meer 4al\ 10 gtoelllaardmf100on Ov.tet$o!Nop$11(...,, CilltlgO!ieAWM:..to(>en. I 0 Wo~"""' :!010 J l-tll-201! ';.;'"'' ~ Bf;böntst Df'lto

22 20 In 2010 blijkt dan veel minder grote waternavel binnen het beheersgebied aangetroffen te worden dan in voorgaande jaren. Op de verspreidingskaarten van 2008 t/m 2009 is duidelijk de afname van het aantal punten in het gebied waar grote waternavel is geconstateerd. Oorzaak hiervan is zeer waarschijnlijk de koude winter geweest. Evenals waterschap Aa& Maas (zie paragraaf 4.1.1) heeft in het gebied van de Brabantse Delta een proef gelopen met het afgraven van de bovenlaag. Dit vond plaats in de Blikloop in De bovenste laag van cm is daar verwijderd toen verwijderd. Er werd echter net als bij Waterschap Aa & Maas al vrij snel hergroei geconstateerd. Dit zou als oorzaak kunnen hebben dat de waternavel dieper heeft geworteld. Het is bekend dat de grote waternavel tot wel 15 cm kan wortelen (zie ook paragraaf 4.2, Australisch onderzoek). 4.2 Buitenland Er zijn relatief weinig onderzoeken beschreven waarin de bestrijding van grote waternavel onderzocht is. Hieronder volgt een overzicht van de studies die wel uitgevoerd zijn, in Australië en Groot-Brittannië. In Australië is men kort na de snelle explosieve groei en verspreiding van grote waternavel in 1991 gestart met een tweewekelijks beheersprogramma. Elke twee weken werden de drijvende matten vanuit bootjes met kapmessen in kleinere stukken gesneden. Deze stukken werden vervolgens verzameld en op de oevers met harken uit de watergang getrokken. Bij aanvang van deze bestrijdingsmethode bevond zich naar schatting 175 ton grote waternavel in de desbetreffende watergangen. Na een jaar bedroeg de geschatte hoeveelheid grote waternavel 420 ton. Hoewel de bestrijding in het groeiseizoen effect leek te hebben, heeft het versnijden van de matten er destijds voor gezorgd dat de grote waternavel zich via klein fragmenten verder heeft kunnen verspreiden. In 1993 werd een nieuw programma ontwikkeld: een korte termijn beheersingsprogramma. De technieken toegepast in het programma waren zo goed als identiek als die aan het eerste programma uit Na deze verwijdering van de grote matten, werd glyfosaat (Round-up) toegepast op de plantenresten in de oevers. Hiermee werd getracht de hergroei van matten vanuit de oevers te voorkomen. Er werd voor glyfosaat gekozen omdat de wortels van de grote waternavel tot een diepte van 15 cm kunnen wortelen en glyfosaat een systemische werking heeft. De dosering was 360 g actieve stof per ha. In 1994 werd overgestapt op een hogere dosering van 450 g actieve stof per ha [5]. In Groot Brittannië is ook geëxperimenteerd met de chemische bestrijding van grote waternavel. In een watergang die geheel overgroeid was met grote waternavel over een lengte van 150 m werden twee plots van elk 65 m lengte gemarkeerd. In die plots werden zes behandelingen toegepast: twee objecten werden behandeld met 2,4-D amine (4.23 kg actieve stof /ha in 200 L water), twee met glyfosaat (2.16 kg actieve stof /ha in 200 L toedieningsvloeistof) en twee bleven onbehandeld als controle. De herbiciden werden op 10 juni toegediend met een spuitlans met een werkbreedte van 2m. De effectiviteit werd op twee manieren bepaald: door het percentage bedekking en door het versgewicht van grote waternavel. Na 1 maand was de biomassa van grote waternavel met 76% afgenomen door de toediening van 2,4-D amine. Binnen twee uur na toediening waren al visuele effecten zichtbaar en binnen een maand waren de behandelde bladeren gezonken en aan het afbreken. De reductie in bedekkingspercentage was bijna 100%, er overleefden slechts een paar kleine bladeren. Dit in tegenstelling tot de glyfosaat behandeling waarbij een biomassareductie van 20% werd waargenomen na 1 maand en de bedekkingspercentages nagenoeg gelijk waren aan die in de onbehandelde objecten. De waslaag op de bladeren zou de oorzaak kunnen zijn van het gebrek aan werking van glyfosaat. De hoeveelheid die opgenomen wordt, is waarschijnlijk te laag om in voldoende hoeveelheden naar de delen van de plant die zich onder water bevinden te transporteren. Opvallend is ook dat de toepassing van 2,4-D amine wel herhaald moest worden na twee maanden wegens hergroei. Daarnaast is het toepassingsmoment zeer belangrijk. 2,4-D amine moet toegepast

23 21 worden op het moment dat zoveel mogelijk plantmateriaal boven het wateroppervlak uitkomt. De delen die zich onder het oppervlak bevinden, worden immers niet blootgesteld en zullen dan ook vrijwel ongehinderd kunnen verder groeien. Dit bleek uit testen in een andere watergang waarbij de grote waternavel nog niet geheel aan het oppervlak was verschenen. De jonge scheuten bleken in staat om ongehinderd te groeien na bespuiting en rondom de afstervende bladeren een nieuwe mat te vormen. Newman and Dawson concludeerden dat 2,4-D amine effectief zou kunnen zijn, maar dat de benodigde doseringen en toedieningsmomenten te hoog en te frequent zijn om aan milieuwetgeving te kunnen voldoen [15]. In de literatuur worden een aantal suggesties aangedragen voor ecologisch beheer, van welke er niet een tot nog toe is getoetst. Het betreft het planten van bomen om schaduw te creëren waarmee de groei van grote waternavel wordt gereduceerd, het laten toenemen van de stroomsnelheid waarmee de groei gereduceerd wordt (hoewel de verspreiding naar benedenstroomse gebieden daarmee wel toeneemt), het uitdiepen van de watergang tot meer dan 1 m waardoor het wortelen van grote waternavel bemoeilijkt wordt, het afschermen van specifieke stukken substraat met netten of het verwijderen van substraat [16]. Hergroei van grote waternavel kan al plaatsvinden vanuit een enkele knoop [11]. In Groot Brittannië is een systeem waarin in februari grote waternavel met een baggermachine werd verwijderd, gevolgd door zeer nauwkeurige handmatige verwijdering om de veertien dagen in de daarop volgende 1,5 jaar, succesvol gebleken. Dit beheerssysteem werd gecombineerd met de plaatsing van een net met zeer fijne mazen om verspreiding van fragmenten naar aangrenzende watergangen te voorkomen [11]. Sommige auteurs suggereren om grote waternavel te gebruiken voor de zuivering van water. Echter, er zijn andere soorten bekend die een zelfde zuiverend vermogen hebben, maar niet dezelfde problemen zullen veroorzaken als grote waternavel. Goede voorbeelden zijn riet en liesgras die in staat zijn op de oevers en in waterranden te groeien en niet de gehele waterweg zullen bedekken. Deze soorten zullen tevens de oevers bedekt houden en zo kunnen bijdragen aan de preventie van nieuwe vestiging van grote waternavel [9]. 4.3 Biologische bestrijding Er zijn in geen van de gebieden waar grote waternavel is geïntroduceerd natuurlijke vijanden aangetroffen [4]. In de praktijk wordt momenteel ook nog nergens een biologische bestrijder uit de regio s van herkomst toegepast. Al in 1982 is een kever uit Zuid-Amerika aangewezen als mogelijke bestrijder: Listronotus elongatus [17]. Volwassen kevers veroorzaken vraatschade aan het bladoppervlak aan de bovenkant van de bladeren. Ze leggen hun eieren in het weefsel tussen blad en stolonen. De larven graven zich vandaaruit een weg omlaag in de stolonen tot een diepte van 15 cm. Het gevolg is dat de bladeren van de plant zullen verwelken en afsterven. De geïnfecteerde stolonen zullen na enige tijd afzinken. CABI en het Centre for Ecology and Hydrology in Groot Brittannië hebben in 2006 laboratorium proeven uitgevoerd naar de waardplantstatus van aanverwante inheemse soorten, waaronder gewone waternavel (H. vulgaris) [18]. Wereldwijd bestaan er 75 Hydrocotyle soorten, waarvan er 1 als inheems voor Europa te boek staat [19]. Ze voerden proeven uit in petrischaaltjes waarin volwassen kevers hetzij grote, hetzij gewone waternavel aangeboden kregen. Hieruit bleek dat gewone waternavel een zeer slechte waardplant is voor L. elongatus. Daarnaast werden ook keuze proeven uitgevoerd waarin de kevers konden kiezen tussen verschillende plantensoorten. Hierbij had grote waternavel duidelijk de voorkeur boven de getoetste andere soorten. Uit ovipositietest bleek dat de kever geen eieren legt op gewone waternavel. Echter, wanneer larven overgezet werden op gewone waternavel, waren de larven wel in staat zich te voeden met deze soort. Op dit moment is een bredere waardplant screening nodig voordat er een bestrijdingsprogramma opgezet kan worden [18, 19].

24 Andere natuurlijke vijanden van H. ranunculoides die door CABI werden aangetroffen in Argentinië zijn twee Cercospora achtige schimmels (nog nader te determineren) en een mineervlieg die de stolonen aantast (Eugarix sp.) [5]. Naar de mogelijke inzet van deze organismen als biologische bestrijding is nog geen nader onderzoek uitgevoerd. 22

25 23

26 24 5. Samenvatting en conclusie 5.1 Herkomst en Levenscyclus Grote waternavel (Hydrocotyle ranunculoides L.f.) wordt omschreven als een invasieve waterplant in Europa (België, Nederland, Frankrijk, Portugal, Italië en Spanje) [4] en andere delen van de wereld zoals Australië [1, 2, 5]. Na introductie van de soort in een nieuw gebied is de periode tussen de eerste introductie en de fase waarin de plant zich op explosieve wijze gaat verspreiden over het algemeen zeer kort. De snelle verspreiding van de grote waternavel gedurende de jaren negentig in Nederland is naar alle waarschijnlijkheid veroorzaakt door het lozen van afvalmateriaal uit omliggende tuincentra [6], in combinatie met een beheersmethode waarbij alleen de top van de planten werd verwijderd en er groeipunten achter bleven. Ook in Vlaanderen is de soort sinds de eerste waarnemingen in de jaren negentig wijdverbreid en aanwezig in alle Vlaamse provincies (Antwerpen, Oost-Vlaanderen, West-Vlaanderen, Limburg en Vlaams-Brabant). De grote waternavel is een moerasplant die behoort tot de Araliaceae. De plant wordt in een vroeg stadium nog wel eens verward met de gewone waternavel (Hydrocotyle vulgaris). Er zijn echter duidelijke verschillen tussen de twee soorten wat betreft de bladeren, de maximale CO 2 uitwisseling en de optimumtemperatuur. De groeisnelheid van grote waternavel is het hoogst in juni en juli. Bloei en vruchtvorming vinden plaats tussen mei en oktober. De in het najaar gevormde verzonken bladeren zorgen samen met bladloze stolonen voor de overleving in de winter. Hierdoor is de soort redelijk tolerant voor vorstperiodes in Nederland en Vlaanderen. Tijdens deze periodes overwintert de soort in vegetatie op oevers of in watergangen die lokaal kwel of warm gezuiverd water ontvangen. Grote waternavel heeft een explosieve vegetatieve groei in langzaam stromend, warm en voedselrijk water. De generatieve groei wordt bevorderd in omstandigheden waarin vegetatieve groei langzaam is (bv. in voedselarm water). Over het algemeen vermeerdert de soort zich in Nederland en België vegetatief. Grote waternavel kan in het groeiseizoen als kleine drijvende fragmentjes overleven. Wanneer een van deze fragmenten in stilstaand water zonder competitie van andere aquatische macrofyten terecht komt, kan deze zich vestigen en zeer snel grote drijvende matten vormen. Deze matten kunnen een groot negatief effect op de bestaande flora hebben. De matten zorgen er ook voor dat grote waternavel veel van de oorspronkelijke waterplanten kan wegconcurreren. Wanneer een dergelijk mat door de wind of voorbijvarende boten gefragmenteerd raakt, kunnen de individuele fragmenten zich stroomafwaarts op een nieuwe plek vestigen. Het regeneratieve vermogen van grote waternavel is groot. Kleine stengel fragmenten van 1 cm lengte met 1 knoop, zowel met als zonder blad zijn in staat weer uit te lopen. De fragmenten met 1 knoop en 1 blad hebben ongeveer één week nodig om stengels te vormen. Fragmenten van dezelfde afmetingen met 1 knoop zonder blad hebben hiervoor enkele weken nodig. De plant is niet in staat om vanuit enkele bladeren of internodia zonder knoop nieuwe stengels te maken. Grote waternavel voelt zich het prettigst in een voedselrijke omgeving; de relatieve groeisnelheid (RGS) van H. ranunculoides is significant lager bij een lagere beschikbaarheid van nutriënten. Het waterniveau bepaalt mede de groeisnelheid; onder omstandigheden met een verzadigde bodem en een waterlaag van 5 cm is de relatieve groeisnelheid significant hoger dan onder omstandigheden met een semigedraineerde en gedraineerde bodem [13]. De relatieve biomassa van wortels ten opzichte van de overige plantendelen wordt niet door de waterstand beïnvloed. Wat de effecten zijn van een langdurige lage waterstand op de overleving van grote waternavel is niet bekend. Stroomsnelheid en diepte zijn niet van significante invloed op het voorkomen van de soort. De stroombreedte heeft wel invloed: met toenemende breedte, neemt de frequentie waarmee de soort wordt waargenomen toe.