Middagsessies Phrenos Psychosecongres 'Grenzen verleggen' 13 november 2014

Transcriptie

1 1) Parallelsymposium I: Over de Brug. Plan van Aanpak ernstige psychische aandoeningen - Herstelacademie de onmisbare schakel in herstelondersteunende zorg? Ronde I Zelfhulp lijkt steeds meer een onmisbaar aspect bij herstel en in het geheel van behandeling en ondersteuning bij psychische ontwrichting. In het Service Outcomes Schema is de beschikbaarheid van zelfhulpgroepen weliswaar slechts één van de noodzakelijke voorzieningen, de andere aanbevolen voorzieningen komen vooral dan tot hun recht als iemand steeds beter zicht krijgt op wie hij of zij zelf is en vooral niet is, wat hij wil en kan, niet wil en niet kan. Goede zelfhulp vraagt zowel vrije ruimte als een helder kader: een zogenaamde vrijplaats om de eigen mogelijkheden te durven verkennen. Met nieuwe begrippen als Clubhouse, Herstelacademie en Recovery College krijgt het concept van een vrijplaats langzaam vorm in de praktijk. M1 In Over de brug - plan van aanpak voor de behandeling en ondersteuning bij ernstige psychische aandoeningen wordt de herstelacademie aanbevolen als een noodzakelijke schakel in de organisatie van het zorglandschap. Welke functies biedt de herstelacademie en hoe krijgt de aansluiting met behandeling en ondersteuning op een realistische manier vorm? Hoe kan de verbinding met de maatschappij gelegd worden? In de Werkplaats Herstelondersteuning tekenen zich aan de hand van de eerste praktijkvoorbeelden van een herstelacademie hoofdlijnen van randvoorwaarden af. De eerste ervaringen van het Clubhouse (naam staat nog niet vast, initiatief vanuit Lister) worden toegelicht. - drs. Dienke Boertien coördinator programma herstel, ervaringsdeskundigheid & participatie Kenniscentrum Phrenos - Ton Verspoor Coördinator Bureau Herstel & Clubhouse Lister Kenniscentrum Phrenos Dienke Boertien Postbus BE Utrecht Tel: e-m: dboertien@kcphrenos.nl

2 2) Parallelsymposium II: Negatieve symptomen: niet farmacologische behandelingen Ronde II In de behandeling van schizofrenie ligt de focus met name op het verminderen van positieve symptomen met antipsychotica. Op het gebied van negatieve symptomen wordt er tot nu toe weinig effect geboekt met medicamenteuze behandeling. De negatieve symptomen zijn echter zeer invaliderend en belangrijke voorspellers voor een slechte sociale uitkomst. Het is daarom van belang te zoeken naar nieuwe behandelmethoden. In dit symposium worden de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van de neurostimulatieve en activatie therapieën besproken. - Repetitieve Transcraniële Magnetische stimulatie bij negatieve symptomen Leonie Bais Sinds enkele jaren wordt er onderzoek gedaan naar de effectiviteit van behandelingen met repetitieve transcraniële magnetische stimulatie bij mensen met negatieve symptomen. Er zal een uitleg worden gegeven over het gebruik van deze methode en een overzicht worden gegeven van de resultaten van onderzoek dat tot op heden is uitgevoerd. Daarna wordt specifieker ingegaan op een onderzoek dat vanuit het UMC Groningen in samenwerking met Lentis is uitgevoerd. Het gaat hier om een gerandomiseerde placebogecontroleerde studie uitgevoerd met rtms, waarbij niet alleen is gekeken naar klinisch effect op korte en lange termijn, maar ook naar het effect op neuronaal niveau. Daarnaast wordt een nieuwe rtms-studie ter behandeling van apathie (één van de negatieve symptomen) ingeleid. - Transcraniële Direct Current Stimulation bij negatieve symptomen Claire Kos Voorgaande twee decennia is transcraniële direct-current stimulatie (tdcs) opnieuw in de belangstelling gekomen. Middels een zwakke elektrische stroom worden onderliggende hersengebieden gestimuleerd, dan wel geinhibeerd. Deze methode lijkt veelbelovend als additionele behandeling in de neuropsychiatrie. Mogelijk is tdcs effectiever, goedkoper en minder belastend dan een behandeling middels Transcraniele Magnetische Stimulatie (TMS). Uitleg zal gegeven worden over de werkingsmechanismen van tdcs en daarnaast een overzicht geven van de studies waarbij deze methode is gebruikt ter behandeling van negatieve symptomen bij schizofrenie. Ook zal kort onze nieuwe grootschalige studie het apathieproject besproken worden waarbij effecten van tdcs bij negatieve symptomen, in het bijzonder bij apathie, worden onderzocht. - Gedragsactivatietherapie voor negatieve symptomen Claire Kos en/of Aaltsje Malda Gedragsactivatietherapie is een gestructureerde en gevalideerde vorm van psychotherapie die zich richt op het stimuleren van patiënten in het ondernemen van leuke activiteiten en vergroot het doelgerichte gedrag. Door het verlies van interesse en plezier in activiteiten zijn mensen met apathie vaak minder actief. Gedragsactivatietherapie zal worden uitgelegd met vooral de focus op hoe dit bij kan dragen aan de behandeling van negatieve symptomen. Daarnaast wordt een studie uitgelegd waarin gedragsactivatietherapie wordt geëvalueerd als behandelmethode voor apathie. Docenten: - Voorzitter: dr. H. Knegtering, psychiater, Lentis - mw. drs. L. Bais, promovenda, NeuroImaging Center, UMC Groningen, onderzoekscoördinator, Lentis Research - mw. drs. C. Kos, promovenda, NeuroImaging Center, UMC Groningen - mw. drs. A. Malda, gz-psycholoog, GGz Friesland, promovenda, RijksUniversiteit Groningen M2

3 Universitair Medisch Centrum Groningen NeuroImaging Center, Cognitieve Neuropsychiatrie mw. drs. C. Kos Antonius Deusinglaan AW Groningen tel: e-m:c.kos@umcg.nl

4 3) Onderzoekspresentaties GROUP I Ronde I Onderzoekspresentaties van de GROUP-studie Moderator: drs. Just van der Linde, psychiater, ABC Altrecht M3 Laura Koenders MSc, neuropsycholoog, OIO AMC Amsterdam Hersenafwijkingen bij cannabis en schizofrenie. Schizofrenie en cannabis gebruik komen vaak samen voor, en deze combinatie is geassocieerd met een slechter ziektebeloop. Hoe de interactie van cannabis en schizofrenie precies met hersenstructuren samenhangt is echter nog niet duidelijk. We hebben bij patiënten met en zonder cannabis gebruik en gezonde controles gekeken naar het volume van verschillende gebieden in de hersenen. Daarnaast hebben we gekeken of de leeftijd van het eerste gebruik en de frequentie van het gebruik hier nog wat in voorspelden. We vonden, zoals verwacht, dat patiënten (met en zonder gebruik) kleinere volumes in bijna alle gebieden hadden dan gezonde controles. Tot onze verrassing vonden we echter dat patiënten met cannabisgebruik een groter volume in de putamen hadden dan patiënten zonder cannabis gebruik. De putamen is een gebied dat bij draagt aan habit formation zoals gezien in verslaving, wat het grotere volume zou kunnen verklaren. We vonden geen relaties met leeftijd van het eerste gebruik of de frequentie van het blowen. e-m: l.koenders@amc.uva.nl Jojanneke Bruins MSc, neuropsycholoog, junior-onderzoeker UMC Groningen De associatie tussen cannabisgebruik en metabool syndroom bij patiënten met een psychotische stoornis In deze studie is gekeken naar het effect van cannabisgebruik op BMI, middelomtrek, bloeddruk, cholesterol, HDL cholesterol, LDL cholesterol, triglyceriden, glucose en HbA 1c bij mensen met psychotische aandoeningen. Mensen met psychotische aandoeningen die cannabis gebruiken hebben een lagere BMI, diastolische bloeddruk, HbA 1c en een smallere middelomtrek dan de nietgebruikers. Stoppen met cannabis vergroot het metabole risico. In een tweede sample is gekeken of het AKT1 gen een mediërend effect heeft op de relatie tussen cannabisgebruik en BMI, maar er werd alleen een associatie gevonden tussen AKT1 en cannabisgebruik. e-m: j.bruins@umcg.nl Jessica de Nijs MSc, neuropsycholoog, AIO UMC Utrecht Metabool syndroom en hersenafwijkingen in psychotische stoornissen.' Achtergrond Het metabool syndroom (MetS) is een aandoening, waarbij naast obesitas er ook sprake is van een hoge bloeddruk, een verstoorde vetstofwisseling en/of hyperglykemie. Aangezien o.a. een ongezonde leefstijl en antipsychoticagebruik het risico op MetS aanzienlijk vergroten, hebben patiënten met een psychotische stoornis een verhoogde kans op de aanwezigheid van deze

5 aandoening met een prevalentie van 40%. Een associatie tussen MetS en verminderde totaal brein, grijze en witte stof-volumes is eerder gevonden in niet-psychiatrische populaties, maar bij schizofrenie is dit nog niet onderzocht. Methoden In ons onderzoek richtten wij ons ten eerste op het verschil in hersenvolumes tussen gezonde controles (N=110; gemiddelde leeftijd(sd): 29.75(8.24)) en patiënten met schizofrenie (N=71; gemiddelde leeftijd(sd): 29.61(5.76)) met een multivariate covariantie-analyse. Daarnaast onderzochten wij of er hersenvolume verschillen bestaan tussen schizofrenie patiënten met MetS (N=23) en zonder MetS (N=48). Groepen waren gematched op leeftijd, geslacht, antipsychotica gebruik en middelengebruik. Resultaten Er was sprake van een significante vermindering in totaal brein, witte stof-volume en een vergroting van ventrikels bij schizofreniepatiënten t.o.v. controles. Patiënten met schizofrenie en MetS hadden een kleiner totaal brein en grijze stof volume en grotere ventrikels vergeleken met patiënten zonder MetS. Tevens was de orbitofronale cortex verkleind in patiënten met schizofrenie en MetS vergeleken met patiënten met schizofrenie zonder MetS. Conclusie In deze studie was er sprake van een afname van globale hersenvolumes bij patiënten met schizofrenie vergeleken met controles. Patiënten met schizofrenie en MetS hadden de kleinste hersenvolumes, inclusief de orbitofrontale cortex, vergeleken met patiënten zonder MetS. Dit is ook in niet-psychiatrische populaties gevonden. De vraag is of MetS de oorzaak of het gevolg is van de verminderde hersenvolumes. Longitudinaal MRI onderzoek is noodzakelijk om hier een antwoord op te krijgen. e-m: Sanne C.T. Peeters MSc, neuropsycholoog, AIO Universiteit Maastricht Netwerk connectiviteit in het brein in rust en de associatie met psychotische kwetsbaarheid Disconnectiviteit in schizofrenie kan gezien worden als disfunctionele integratie in een netwerk van verschillende hersengebieden. In deze studie wordt een nieuwe methode gebruikt om complexe netwerken te analyseren gebaseerd op hun semi-metric gedrag, waarbij een hoger niveau van semi-metricity samenhangt met betrokkenheid van een overmatig aantal hersengebieden en verstoorde communicatie. Het wordt verwacht dat individuen met (verhoogd risico op) een psychotische stoornis meer semi-metric paden in het brein hebben dan controles en dat dit geassocieerd is met psychotische symptomen. Drieënzeventig patiënten met een psychotische stoornis, 83 broers/zussen van deze patiënten en 72 controles hebben anatomische en resting-state functionale MRI scans gekregen. Semi-metric percentage (SMP) op het niveau van het hele brein, de hemisferen en specifieke modules werd gebruikt als afhankelijke variabele in een multilevel random regressie analyse om groepsverschillen te onderzoeken. Vervolgens werd er gekeken of SMP samenhangt met symptomatologie (psychotische en cognitieve symptomen). Op het niveau van het hele brein en de hemisferen, blijkt dat patiënten een hoger SMP hebben vergeleken met broers/zussen en controles. Het SMP van de broers/zussen is intermediair t.o.v. dat van controles en patiënten in specifieke modules. In de patiënten groep was een hoger SMP in de rechter temporale kwab geassocieerd met een slechtere score op een aandachtstaak, terwijl in

6 de gehele groep werkgeheugen en sociale cognitie geassocieerd waren met een hoger SMP in temporele en frontaal-limbisch/frontaal-temporale modules. Hoger SMP in de limbisch-basale ganglia module was geassocieerd met hogere subklinische psychotische scores in de broers/zussen. De verstoorde netwerkcommunicatie, gevonden in de patiënten en in mindere mate in broers/zussen, impliceert dat semi-metricity mogelijk gezien kan worden als een kwetsbaarheidsmarker. Een hoger SMP hangt samen met slechtere prestaties op werkgeheugen en sociale cognitie in de gehele groep. In de patiënten hangt het juist samen met slechtere aandachtsprestaties. In de broers/zussen hangt een hoger SMP samen met de aanwezigheid van subklinische psychotische symptomen. e-m:

7 4) Onderzoekspresentaties GROUP II Ronde II Onderzoekspresentaties van de GROUP-studie Moderator: dr. Agna A. Bartels-Velthuis, UMC Groningen M4 Floor J. van der Meer MSc, psycholoog, OIO AMC Amsterdam Course of cannabis use and clinical outcome in patients with non-affective psychosis: a three-year follow up study Cannabis is de meest gebruikte drug onder patiënten met schizofrenie. Het is daardoor niet verwonderlijk dat de relatie tussen cannabisgebruik en schizofrenie uitgebreid is onderzocht. Onderzoek laat zien dat cannabisgebruik vaak gerelateerd is aan zowel de ontwikkeling van psychose als een verslechterd ziektebeloop. Er zijn echter weinig studies die prospectief hebben gekeken naar verandering in cannabisgebruik en het ziektebeloop bij patiënten met een psychotische stoornis. Dit levert enkele vragen op: Is er verschil tussen patiënten die doorgaan met cannabisgebruik, patiënten die hun cannabisgebruik staakten en patiënten die nooit cannabis gebruikten wat betreft de ernst van de symptomen, globaal functioneren en het aantal psychotische recidieven? En hoe is dit verband bij patiënten die zijn begonnen met cannabisgebruik na het ontstaan van de eerste psychose (de zogenaamde nieuwe gebruikers)? We hebben deze vragen beantwoord in onze drie jaar follow-up studie, die onderdeel uitmaakt van de GROUP studie. We hebben gebruik gemaakt van een mixed model analyse om de associatie tussen patroon van cannabisgebruik en symptomen, globaal functioneren en aantal psychotische recidieven te onderzoeken. e-m: floorvandermeer@amc.uva.nl Stefanie de Vries MSc, neuropsycholoog, AIO Rijksuniversiteit Groningen De predictieve waarde van neuro- en sociale cognitie bij de ontwikkeling van psychotische symptomen S. de Vries, M.A. Islam, E.R. van den Heuvel, A.A. Bartels-Velthuis, C. Simons, A. Maat, M. van der Gaag, C. Slooff, G.M.H. Pijnenborg, GROUP-investigators These authors contributed equally Tekorten in neuro- en sociale cognitie komen niet alleen voor bij patiënten met schizofrenie, maar blijken ook bij hun familieleden aanwezig te zijn. Echter, niet iedereen met een verhoogd genetisch risico ontwikkelt schizofrenie of een gerelateerde psychotische stoornis. Het doel van dit onderzoek is bij een genetische high risk groep te onderzoeken welke (sociaal) cognitieve domeinen het ontwikkelen van psychotische ervaringen voorspellen broers en zussen van patiënten met schizofrenie hebben deelgenomen aan het longitudinale GROUP-onderzoek. Subklinische psychotische ervaringen werden gemeten op baseline en na drie jaar met de Community Assessment of Psychic Experiences (CAPE). De cognitieve testbatterij tijdens baseline bevatte de domeinen verbaal (werk)geheugen, verwerkingssnelheid, aandacht/vigilantie, executieve functies (probleem oplossen, redeneren en set-shifting) en sociale cognitie (emotiewaarneming en Theory of Mind).

8 De resultaten laten zien dat er een onderscheid is tussen (sociaal) cognitieve domeinen die geassocieerd zijn met psychotische ervaringen, maar niet zo zeer met de ontwikkeling ervan en domeinen die juist geassocieerd zijn met de ontwikkeling van psychotische ervaringen. Tekorten in Theory of Mind en verbaal geheugen lijken daarbij voorspellend voor het ontwikkelen van psychotische ervaringen. e-m: 'Hoge schoolprestaties zijn geassocieerd met bipolaire stoornis. Een studie naar cognitief functioneren in bipolaire stoornisof schizofreniepatiënten, familieleden en controles.' mw. drs. A. Vreeker, AIO, UMC Utrecht Schizofrenie is geassocieerd met verminderde intelligentie en slechtere schoolprestaties vergeleken met de populatie. Dit lager cognitief functioneren wordt ook wel gevonden in eerstegraads familieleden van schizofrenie patiënten. Het is onduidelijk of lagere intelligentie en verminderde schoolprestaties ook voorkomen in patiënten met bipolaire stoornis type I en hun familieleden. In deze cross-sectionele studie in bijna participanten (afkomstig van de studies GROUP, BipolarGenetics en CannabisQuest) hebben wij de invloed van een familiaire kwetsbaarheid voor bipolaire stoornis en schizofrenie op intelligentie en opleidingsniveau onderzocht. We vonden dat ondanks een lagere intelligentie, bipolaire patiënten vaker universiteit hadden afgerond dan controles. Patiënten met schizofrenie daarentegen, hadden zowel een lagere intelligentie als lagere opleidingsniveaus afgerond vergeleken met controles. Onze resultaten tonen dat lagere intelligentie geassocieerd zou kunnen zijn met een familiaire kwetsbaarheid voor schizofrenie. Het feit dat familieleden van bipolaire patiënten geen hoger opleidingsniveau hadden afgerond dan controles zou er op kunnen duiden dat hoge schoolprestaties specifiek zijn voor bipolaire patiënten is en dat de intelligentie daalt na het begin van de ziekte. e-m: A.Vreeker@umcutrecht.nl Martine van Nierop MSc, neuropsycholoog, AIO Universiteit Maastricht Het nut van stratificeren naar trauma-ervaringen in de psychiatrie' Martine van Nierop AB, Wolfgang Viechtbauer A, Nicole Gunther C, Catherine van Zelst A, Ron de Graaf D, Margreet ten Have D, Saskia van Dorsselaer D, Maarten Bak A, Genetic Risk and Outcome of Psychosis (GROUP) Investigators* & Ruud van Winkel AE *The GROUP Investigators are: Richard Bruggeman F, Wiepke Cahn G, Lieuwe de Haan H, Rene Kahn G, Carin Meijer H, Inez Myin-Germeys A, Jim van Os AI, Durk Wiersma F A Dept. of Psychiatry & Psychology, School for Mental Health and Neuroscience, Maastricht University, Maastricht B GGZ Leiden, Rivierduinen, Leiden C Fac. Psychology and Educational Sciences, Open University, Heerlen D Netherlands Institute of Mental Health and Addiction, Utrecht E University Psychiatric Center, Katholieke Universiteit Leuven, Kortenberg, België F Dept. Psychiatry, University Medical Center Groningen, Groningen G Dept. Psychiatry, University Medical Center Utrecht, Utrecht

9 H Dept. Psychiatry, Academic Medical Center, University of Amsterdam, Amsterdam I Dept. Psychosis Studies, King's College London, London Achtergrond Binnen patiëntgroepen (bv schizofreniepatiënten) bestaat grote diversiteit in ziekte ernst en niveau van functioneren, iets dat onder andere wordt voorspeld door comorbiditeit van symptomen, buiten de traditionele diagnostische categorieën om (bijvoorbeeld depressie klachten samen met psychose symptomen). Doel Het onderzoeken of jeugdtrauma geassocieerd is met comorbiditeit van symptomen, en in hoeverre dagelijks functioneren kan worden voorspeld op basis van traumageschiedenis en comorbiditeit van symptomen. Methoden In een sample van de algemene bevolking (n=6646), een sample patiënten met een psychotische stoornis (n=825), patiënten met een angststoornis (n=1120), en in een sample van patiënten met een stemmingsstoornis (n=1577) is de associatie tussen jeugdtrauma en de comorbiditeit van symptomen onderzocht. In de laatste 3 samples is het niveau van functioneren (op sociaal gebied, werkgebied, of ziekte ernst) bekeken, waarin groepen met of zonder trauma geschiedenis, en met of zonder comorbiditeit van symptomen, worden vergeleken. Resultaten In alle samples hadden individuen die waren blootgesteld aan jeugdtrauma een vergrote kans op comorbiditeit van symptomen (angst, depressie, manie en psychose), in vergelijking met individuen zonder trauma geschiedenis. Patiënten met een angst-, stemmings-, of psychotische stoornis met een trauma geschiedenis, en met comorbiditeit van symptomen functioneerden slechter dan patiënten zonder trauma geschiedenis en/of zonder comorbiditeit. Conclusie Deze bevindingen laten zien dat stratificeren naar jeugdtrauma ervaringen een groot deel van de heterogeniteit binnen patiëntgroepen kan verklaren, en een hoge etiologische en klinische relevantie heeft. Doordat er belangrijke overeenkomsten zijn gevonden tussen zeer verschillende diagnostische categorieën is het zeer waarschijnlijk dat soortgelijke processen in gang worden gezet door trauma blootstelling in al deze groepen. Door het aanvullen van de gewoonlijke behandeling met traumabehandeling (dus niet alleen bij posttraumatische stress stoornis patiënten) zou wellicht grote winst behaald kunnen worden. e-m: m.vannierop@maastrichtuniversity.nl

10 5) De Veerkrachtfabriek Ronde I Met Veerkracht Samenwerken is een jongerenproject dat wordt uitgevoerd door Anoiksis, VMDB en de Veerkrachtfabriek. Tevens werken we samen met andere organisaties, waaronder ABC Altrecht, de Kentering Nijmegen en Ixta Noa. Het project wordt gefinancierd door Samen Sterk Tegen Stigma. Doel van het project is zichtbaarheid in positieve zin van jonge mensen met een psychische kwetsbaarheid. In september 2014 wordt een website gelanceerd ( waarop jongeren hun talent(en) kunnen laten zien. Ook gaan jongeren voorlichting geven op scholen. We willen deelnemers aan de workshop inspireren hun eigen cliënten in hun kracht te zetten. - Introductie van de Veerkrachtfabriek - Relatie van veerkracht en GGz - Interactief: Hoe zet je mensen in hun kracht? De pareltjes uit de eigen praktijk. - Afsluiting met inspirerende voorbeelden Docenten: - Marinke Stassen, uitvoerend projectleider, Vereniging Anoiksis - Chester Navarro, student HBO rechten en initiatiefnemer en vertellende kracht bij de Veerkrachtfabriek, Vereniging Anoiksis Vereniging Anoiksis project Met Veerkracht Samenwerken mw. M.M. Stassen MSc UMC Utrecht t.a.v. Anoiksis, Huispostnummer A Postbus GA Utrecht tel: e-m: marinkestassen@gmail.com M5

11 6) The Ghost Protocol - CGT bij Djinns, Geesten en Magie Ronde I Spoken, duivels, djinns, nāga, winti, brua, zwarte magie, cinler, het boze oog, voodoo, wisi, occultisme, hekserij, en meer. Bijna alle culturen hebben benamingen voor bovennatuurlijke wezens of beïnvloedingsstrategieën die de mensen angst inboezemen en frustreren. Soms zelfs zo erg, dat het hun dagelijks leven gaat overheersen. Maar nu is er eindelijk een cognitief gedragstherapeutisch protocol verschenen! Speciaal om de mensen te behandelen die hinder ondervinden van die nare geesten en magie. De slachtoffers kunnen daarmee voortaan ook bij de GGz terecht; ze zijn niet langer slechts toegewezen aan het alternatieve circuit. De meeste mensen die in geesten geloven hebben er geen last van. De ideeën over geesten passen binnen de culturele, sociale of religieuze context van de persoon, men geeft er geen beangstigende betekenissen aan en heeft niet het idee dat deze fenomenen van grote negatieve invloed zijn op de levenswandel. De gemiddelde Nederlandse praktiserende moslim gelooft in djinns, zegt wel eens een beschermend dua (spreuk) op om steun bij ziekte of problemen te verkrijgen. Maar er zijn ook Moslims die veel last hebben van geesten of magie. Zij vrezen gepakt te worden, hebben het idee bezeten te kunnen raken of reeds te zijn. Geesten en magie zijn dan niet ondersteunend om een goed en deugdzaam leven te leiden, maar staan dat juist in de weg. Ideeën over magie ontstaan vaak in perioden waarin het mensen tegenzit. Men heeft veel tegenslag of pech te verwerken op belangrijke levensgebieden, zoals de gezondheid, werk, studie, liefde, vriendschappen, zwangerschap of financiën. Ook het krijgen van psychische klachten of daarmee gepaard gaande negatieve gedachten kunnen toe worden geschreven aan een externe bron: Iemand veroorzaakt deze gebeurtenissen via magie. Het CGT-protocol richt zich op geesten en magie die lijdensdruk veroorzaken, al dan niet in relatie tot bijvoorbeeld visuele of auditief-verbale hallucinaties. In de workshop wordt kort het protocol geschetst. Daarna gaan we oefenen met het bedenken en opzetten van relevante gedragsexperimenten, want beleven is geloven. Aan het einde van de workshop wordt aan de hand van een casus getoond hoe CGT de lijdensdruk onder djinns, geesten en magie kan verminderen. DIT IS EEN WORKSHOP. Deelnemers worden dan ook van harte uitgenodigd EIGEN CASUISTIEK mee te brengen! Wilt u het maximale uit de workshop halen, LEES VOORAF dan het protocol. Gratis te downloaden via Lees bij voorkeur het hoofdstuk over djinns, geesten en magie in de nieuwe uitgave van Gedachten Uitpluizen (Van der Gaag, Staring, Van den Berg, & Baas, 2013). - Introductie op het protocol - Oefenen met eigen casuïstiek - Voorbeeld casus n=1 presentatie Docenten: - drs. D. van den Berg, gz-psycholoog i.o. specialist, - mw. drs. B. Raijmakers, gz-psycholoog, M6

12 Parnassia - drs. A. Scholten, psycholoog, Brijder verslavingszorg Parnassia Divisie Volwassenen drs. D.P.G. van den Berg Zoutkeetsingel HN Den Haag tel: e-m: d.vandenberg@parnassia.nl

13 7) Deskundig inzetten van familie ervaring deskundigheid ter ondersteuning van andere families. Hoe doe je dat? Workshop naar aanleiding van de training tot familie ervaring deskundige coach. Ronde I Familie ervaring deskundigheid blijkt een heel goed middel om andere families waarvan hun kind/ partner ziek is te ondersteunen. Herkenning, erkenning zijn daarvan belangrijke speerpunten. In het bijzonder bij mensen met beperkte kennis van de Nederlandse taal of mensen met beperkte leermogelijkheden blijkt dit een goede manier om contact te maken en te ondersteunen. Dit moet echter wel op een deskundige manier gebeuren. Wij hebben daarvoor een training ontwikkeld. In deze training leren de familie ervaring deskundige verschillende technieken om deze ervaringen effectief in te zetten. Allereerst is het belangrijk om op een gelijkwaardige manier contact te maken. Daarna is het belangrijk om de familie ervaringsdeskundigheid op maat te maken in de gesprekken als familiecoach. - Korte uitleg over de training tot familie ervaring deskundige coach. Wat doe je wel en wat doe je niet. - Oefenen van verschillende technieken aan de hand van korte casussen. Docenten: - mw. T. van Hees, SPV, mede-initiatiefnemer familiecoaching, coördinator/ trainingsacteur, Algemene Zorggroep Midden Nederland - T. Rusting, mede-initiatiefnemer familiecoaching, afdelingsvoorzitter Ypsilon Utrecht Algemene Zorggroep Midden Nederland Familiecoaching mw. T. van Hees De Grebbe BT Woerden tel: e-m: t.van.hees@azmn.nl M7

14 8) Diagnostiek en behandeling van psychose bij allochtone patiënten - de interculturele wegwijzer Ronde I Sommige migranten en minderheidsgroepen in Nederland hebben een aanzienlijk hogere kans op psychoses en het ontwikkelen van schizofrenie. Dat is al langere tijd bekend, maar het heeft nog weinig gevolgen gehad voor de zorg aan patiënten. Aan de hand van de interculturele wegwijzer psychose* die recent is gepubliceerd, wordt in de workshop de kennis en ervaring op een rij gezet over psychose en schizofrenie in relatie tot cultuur, etniciteit en migratie. Wat weten we nu over die verhoogde risico s? Voor welke groepen geldt dit en waarom? Wat zou dit moeten betekenen voor diagnostiek en behandeling? Verder komen thema s aan bod als farmacotherapie, de relatie tussen patiënt en behandelaar, familiebegeleiding, cannabisgebruik en de relatie tussen identiteit, uitsluiting en psychose. M8 *Een open geest met andere ogen. Interculturele diagnostiek en behandeling van mensen met psychose. M. Hoogsteder & W. Veling, 2013 ISBN: Waarom een interculturele wegwijzer psychose (10 min) - Diagnostiek: aandachtspunten en valkuilen (30 min) Deelnemers wordt gevraagd symptomen en diagnosen vast te stellen bij vignetten van patiënten. Vervolgens wordt besproken hoe psychotische, affectieve, somatische en dissociatieve verschijnselen cultuursensitief beoordeeld kunnen worden. - Behandeling: waarin is een behandeling voor psychose anders bij allochtone dan bij autochtone patiënten? (30 min) In een interactieve discussie wordt besproken hoe farmacotherapie, psychosociale interventies en familiebegeleiding voor extra puzzels kunnen zorgen bij allochtone patiënten en hoe deze opgelost kunnen worden. - Samenvatting en leerpunten (5 min) Docenten: - mw. dr. M. Hoogsteder, coördinator Academische Werkplaats Jeugdgezondheidszorg N-H, afd. Sociale Geneeskunde, VUmc / Emgo+, Amsterdam - dr. W. Veling, psychiater, afd. Psychiatrie, UMC Groningen Universitair Medisch Centrum Groningen Psychiatrie dr. W. Veling Postbus RB Groningen tel: e-m: w.veling@umcg.nl

15 9) Psycho-educatie om medicatietrouw te verhogen: leer verschillende communicatieframes te gebruiken! Ronde I De slogan Je bent een rund als je met vuurwerk stunt! wordt gevolgd door het beeld van een gruwelijk ongeluk. Met dergelijke voorlichtingsstrategieën wordt getracht mensen te motiveren om hun gedrag te veranderen. Voor iedere vorm van voorlichting kiest men bewust een strategie. Dit geldt ook voor voorlichtingsgesprekken rond medicatietrouw. De verwachting is dan dat patiënten de medicatie- en leefstijladviezen beter op zullen volgen. In onze workshop nodigen wij u uit om na te denken over de wijze waarop uw frame of denkraam uw voorlichtingsstrategie en daarmee de kans op succes bepaalt. Daarna onderzoeken we hoe u met de tekst en toonzetting van uw advies aansluiting kunt vinden bij de leefwereld van uw patiënt. Als de patiënt meekijkt door uw denkraam, voelt hij zich beter betrokken bij uw boodschap en neemt de motivatie toe om het gedrag daarop aan te passen. Als u het juiste denkraam kiest, neemt de therapietrouw toe. - Met een pubquiz frissen we uw kennis op over bekende do s en don ts bij psycho-educatie. - Daarna leggen we uit hoe u denkramen, of frames, kunt toepassen in de gezondheidscommunicatie om motivatie voor therapietrouw te bevorderen. - Met interactieve werkvormen krijgt u gelegenheid om te oefenen met gerichte framingtechnieken. M9 Aan het einde van de workshop hebben de deelnemers: - Kennisgenomen van de effectiviteit voor therapietrouw van succesvolle goal-framing; - Inzicht in de succesfactoren en de valkuilen bij psycho-educatie; - Ervaren hoe zij goal-framing kunnen toepassen in een voorlichtingsgesprek. Docenten: - mw. dr. S. Castelein, senior-onderzoeker, medisch socioloog, Lentis Groningen - drs. F. van Es, psychiater, UMC Groningen - mw. drs. A. van der Moolen, medisch socioloog, Bureau TrefR & A, Groningen : Lentis Research mw. dr. S. Castelein Hereweg 80, k AG Groningen tel: e-m: s.castelein@lentis.nl

16 M10 10) Virtual Reality Exposure Therapie: ontwikkelingen in het veld, voor Psychose en UHR in het bijzonder Ronde I Virtual Reality Exposure Therapie is sinds 10 jaar in ontwikkeling en is inmiddels bij vele (angst-)klachten een effectieve therapievorm gebleken. Sinds 2008 wordt er in Nederland en Engeland gewerkt aan mogelijkheden om Virtual Reality bij de psychologische behandeling te gebruiken voor mensen die last hebben van psychosen. Inmiddels hebben we in Nederland onderzoek naar de praktische toepasbaarheid afgerond van Virtual Reality bij psychotische stoornissen en UHR-klachten. De resultaten zijn veelbelovend en zullen ook worden gepresenteerd. Om de stap te maken naar de behandelpraktijk is er in april 2014 bij 7 GGz-instellingen een behandelonderzoek gestart naar de effectiviteit van Virtual Reality Exposure Therapie voor mensen die last hebben van psychosen. De behandeling is herstelgericht en heeft als doel het verbeteren van de sociale participatie. We zullen de eerste resultaten van dit onderzoek presenteren. - Algemene inleiding: Wat is Virtual Reality en welke nieuwe mogelijkheden biedt deze techniek ons? - Virtual Reality bij mensen die last hebben van psychosen of UHR-klachten - Virtual Reality Exposure Therapie voor achterdocht en sociale angst bij mensen die last hebben van psychosen Live-demonstraties van de Virtual Reality vinden plaats op de informatiemarkt in zaal tijdens de pauzes met behulp van een mobiele VR-set. Docenten: -drs. Roos Pot-Kolder, psycholoog/onderzoeker, Parnassia Groep/VU Universiteit - drs. Marleen Rietveld, psycholoog, Parnassia Parnassia Groep Centrum Eerste Psychose mw.drs. R.M. Pot-Kolder Lijnbaan VA Den Haag tel: e-m: r.kolder@parnassiagroep.nl

17 M11 11) Woonvaardigheden trainen en behouden Ronde I Woonvaardigheden als interventie wordt vaak ingezet voor mensen met ernstige psychische aandoeningen. Woonvaardigheden zijn echter een weinig beschreven en onderzochte interventie. Sinds een aantal jaar zijn we in onze organisatie aan het uitzoeken en uitproberen wat belangrijke onderdelen zijn om verschillende woonvaardigheden te trainen. Daarnaast zoeken we uit wat de mogelijkheden voor individueel en wat de mogelijkheden in groepsverband zijn. Uitgaande van een aantal bouwstenen gevonden uit onderzoek, gesprekken met cliënten en familie, gesprekken met woonbegeleiders, managers en ergotherapeuten hebben we zowel een individueel als groepsaanbod op gebied van woonvaardigheden ontwikkeld. Van dit groepsaanbod zijn vier modulen beschreven: - gezond en goedkoop boodschappen doen - schoonmaken en schoonhouden - koken - zelfverzorging. Veel vaardigheidstrainingen hebben zowel een individueel deel als een groepsdeel. In de workshop zullen we de belangrijkste bouwstenen toelichten: - uitgaan van individuele doelen, - inventarisatie nodig als basis voor training, - trainen in omgeving waar vaardigheid wordt toegepast en - samenwerking met belangrijke betrokkenen. En we zullen aantal sterke kanten aangeven en discussiepunten. - Inleiding met de bouwstenen nodig voor woonvaardigheidstraining - Met elkaar een of meer opdrachten doen - Discussie met betrokkenen welke ervaringen zij hebben met woonvaardigheden. Docenten: - Marion Ammeraal MSc, stafmedewerker/ergotherapeut, - Jessica Kreuger, oefentherapeut Mensendieck/bewegingsagoog, - Marloes Takken, ergotherapeut, Actenz GGz ingeest Amsterdam GGZ ingeest Actenz mw. M. Ammeraal J. Vermeerstraat DN Amsterdam tel: e-m: m.ammeraal@actenz.nl

18 12) Totale Digitale behandeling en herstelondersteuning Ronde I M12 Hulpverlening wordt steeds ambulanter georganiseerd en ingezet op geleide van de vraag en behoeften van de cliënt. Hierbij wordt geprobeerd herstelondersteunende steun, structuur en behandeling te bieden op de plaats en tijd dat de cliënt een hulpvraag heeft. Het gebruik van informatie en communicatie technologie (ICT) ter verbetering van de geestelijke gezondheid en het welbevinden staat bekend als E-mental health. Binnen GGZ-Noord-Holland-Noord is in de afgelopen zes jaar ervaring opgedaan met Telezorg (beeldcommunicatie) voor cliënten met ernstige psychische aandoeningen. Cliënten kregen een beeldscherm thuis waarmee zij via een beveiligde verbinding contact kunnen leggen met een zorgpost, bijv. voor een steunend gesprek, medicatie-inname onder toezicht of een huiswerkopdracht in het kader van een therapie. Uit onderzoek naar de effectiviteit van Telezorg (Hulsbosch, Tamis-ten Cate, Nugter, & Kroon, 2011) is gebleken dat cliënten hoger scoorde op de kwaliteit van zorg als ze een scherm hadden. Er is toen besloten om 400 schermen bij cliënten te plaatsen bij cliënten die in zorg zijn bij de FACT-Wijkteams en hier kwalitatief en kwantitatief onderzoek aan te verbinden. Uit dit onderzoek 'Een studie naar de ervaringen van cliënten met een EPA en hulpverleners met Telezorg' (F. Engelsbel en R. Hordijk, 2014) is gebleken dat cliënten positiever tegenover beeldbellen (Telezorg) staan dan hulpverleners en een derde van de cliënten en de hulpverleners vindt dat Telezorg zelfmanagement bevordert. Ondertussen is besloten dat alle cliënten toegang krijgen tot deze manier van zorg en op eigen devices (PC, laptop enz). De laatste jaren wordt ook in toenemende mate gebruik gemaakt van online behandelmodules als aanvulling op face-to-face contacten. Deze modules zijn evidence-based, dat wil zeggen gebaseerd op klinische richtlijnen en/of op wetenschappelijk onderzochte interventies. Een belangrijk voordeel van deze manier van behandelen is onder andere dat de cliënt behandeling kan volgen op momenten dat het hem of haar schikt. Dit geldt ook voor de hulpverleners. De E Health binnen GGz Noord-Holland-Noord wordt in principe als blended behandeling geboden. In de interactieve workshop besteden wij aandacht aan de moeizame start en het uiteindelijke succes, de techniek, beperkingen, ontwikkelingen en aanbevelingen. - Inleiding over de achtergrond van digitale behandeling - Presentatie resultaten onderzoek naar inzet van telezorg - Ervaringen van cliënt en behandelaar over de inzet van diverse vormen van E health - Demonstratie - Toekomstige ontwikkelingen - Interactief vragen stellen en uitdagingen zoeken Docent(en): - Petra Tamis, GGz VS/MANP, projectleider Telezorg, GGz Noord-Holland-Noord - Roel Wijnstra, ervaringsdeskundige/cliënt

19 GGz Noord-Holland-Noord mw. P. Tamis Bevelandseweg AZ Heerhugowaard tel: e-m: p.tamis@ggz-nhn.nl

20 13) Nog beter inspelen op onvervulde zorgbehoeften Ronde I M13 Bij Altrecht Willem Arntsz (regio Utrecht) worden vanaf 2008 bij de patiënten met ernstige psychische aandoeningen (EPA) in zorg bij de FACT-teams de zorgbehoeften geïnventariseerd. Bij elke patiënt wordt in het EPD weergegeven welke zorgbehoeften (gemeten met de CANSAS) er nog onvervuld zijn. Het doel is dat hulpverleners vervolgens beter gaan inspelen op deze zorgbehoeften. Een vaste rij zorgbehoeften, waaronder seksualiteit en intimiteit, werk en activiteiten, alcohol en drugs, staat echter nog steeds in de top tien van kennelijk moeilijk te vervullen zorgbehoeften. In de workshop worden de problemen kwantitatief en kwalitatief in beeld gebracht. Centraal staat de vraag welke specifieke vaardigheden en (eventueel ook externe) voorzieningen een FACT-team moet hebben of leren om de top tien van de onvervulde zorgbehoeften beter te vervullen. Deelnemers wordt een actieve bijdrage gevraagd. - Oefening met zorgbehoeftenonderzoek aan de hand van het bekende zorgbehoefteninstrument, de Camberwell Assesment of Needs. - Bespreking van opvallende uitkomsten uit ruim vijf jaar zorgbehoeftenonderzoek bij Altrecht Willem Arntsz (t.a.v patiënten). - Aan de hand van kwalitatieve casuïstiek wordt inzichtelijk gemaakt wat de aard is van de zorgbehoeften van patiënten en welke oplossingen en belemmeringen hulpverleners zelf hierbij zien. - Met de deelnemers wordt een mind map gemaakt van de specifieke vaardigheden en (eventueel ook externe) voorzieningen waarover een FACT-team beschikt / c.q. zou moeten kunnen beschikken om de top tien van de onvervulde zorgbehoeften beter te vervullen. Docenten: - drs. Lennaert Gorter, onderzoeker ROM, - drs. Albert van Keijzerswaard, teammanager FACT, - mw. Sascha Kwakernaak MSc, onderzoeker ROM, - mw. dr. Wilma Swildens, senior-onderzoeker, Willem Arntsz Altrecht Altrecht Willem Arntsz mw. dr. W.E. Swildens Lange Nieuwstraat PG Utrecht tel: e-m: w.swildens@altrecht.nl

21 14) Behavioral Activation: een verpleegkundige interventie voor negatieve symptomen bij schizofrenie Ronde I M14 Bij zowel depressie als negatieve symptomen van schizofrenie is er sprake van inactiviteit. Behavioral Activation (BA) is een veelvuldig onderzochte en effectief gebleken interventie die specifiek ingrijpt op inactiviteit. In BA wordt inactief gedrag beschouwt als een manier van omgaan met situaties die op de korte termijn (mogelijk) vervelende consequenties hebben, bijv. niet naar je werk gaan om opmerkingen van je baas te voorkomen. Anderzijds leidt dezelfde inactiviteit er ook toe dat je op de lange termijn minder positieve ervaringen opdoet: als je niet naar je werk gaat, heb je ook minder leuke contacten met je collega s. Hierdoor beland je in een spiraal van steeds minder doen en een afname van motivatie en zin om iets te ondernemen. Inactiviteit bij negatieve symptomen kan op dezelfde manier worden bekeken: een persoon onderneemt minder om zo om te gaan met bijvoorbeeld positieve symptomen, stigmatisatie of ontbreken van een stimulerende omgeving. Echter ontbreken hierdoor ook positieve ervaringen. Behavioral activion is er op gericht om deze cirkel te doorbreken door de persoon stap voor stap weer toe te leiden naar activiteiten die een positieve, belonende ervaring zijn. De interventie bestaat uit een aantal stappen: ten eerste wordt in kaart gebracht wat het huidige belonende en plezierige activiteitenniveau is. Vervolgens wordt met de patiënt besproken wat voor hem van waarde is in zijn leven en worden deze waarden vertaald naar concrete belonende acties in het dagelijks leven. De patiënt wordt geholpen deze in oplopende moeilijkheid in te voegen in zijn dagelijks leven en ook anderen uit zijn omgeving hierbij te betrekken. Doordat de patiënt steeds meer positieve ervaringen opdoet, werkt dit motiverend om actiever te worden en blijven. In de workshop wordt ingegaan op de mogelijke werkzame mechanismen van BA als toepassing voor negatieve symptomen van schizofrenie en wordt uitgelegd waarom juist verpleegkundigen geschikte behandelaren zijn voor deze methodiek. Geheel in de geest van BA is het daarnaast is het daarnaast vooral een kwestie van doen : in de workshop wordt geoefend met verschillende onderdelen uit het BANS-behandelprotocol. Docenten: - dr. Nynke Boonstra, GGZ Verpleegkundig Specialist, senior-onderzoeker, GGz Friesland / Noordelijke Hogeschool Leeuwarden - drs. Aaltsje Malda, gz-psycholoog, GGz Friesland / RijksUniversiteit Groningen - dr. Marieke Pijnenborg, gz-psycholoog, GGz Drenthe, universitair hoofddocent, RijksUniversiteit Groningen GGZ Friesland VIP/WO&O mw.drs. A. Malda Sixmastraat PA Leeuwarden tel: aaltsje.malda@ggzfriesland.nl

22 15) Nieuwe behandelinterventies voor mensen met psychotische stoornissen Ronde I M15 Het ontwikkelen en onderzoeken van nieuwe behandelinterventies voor mensen met een psychotische stoornis blijft een belangrijke speerpunt in het verbeteren van de uitkomst en kwaliteit van leven op meerdere aspecten. Op dit moment zijn er in Nederland verschillende wetenschappelijke onderzoeken die zich bezig houden met het ontwikkelen on onderzoeken van nieuwe behandelingen. In deze sessie zullen twee nieuwe interventies worden gepresenteerd. In het eerste onderzoek wordt door middel van psychomotore therapeuten en kickbokselementen geprobeerd mensen met een psychotische stoornis meer weerbaar te maken. De tweede interventie is een individuele behandeling om metacognitie te verbeteren waarbij er wordt gewerkt vanuit de ervaringen van de cliënt zelf. Tijdens de workshop zal er achtergrondinformatie gegeven worden over de interventie en zullen er praktische voorbeelden gegeven worden. Weerbaarheidstraining met kickbokselementen voor mensen met een psychotische kwetsbaarheid - B. de Vries Uit steeds meer onderzoek blijkt dat mensen met een psychotische stoornis een verhoogde kans hebben om slachtoffer te worden van geweld. Hier zijn verschillende risicofactoren voor aan te wijzen die deels samenhangen met het ziektebeeld. Zo kunnen sociaal cognitieve beperkingen, verminderd inzicht en problemen in de agressieregulatie een rol spelen in victimisatie. Daarnaast kan victimisatie het zelf-stigma vergroten waardoor het zelfvertrouwen, assertiviteit en empowerment omlaag gaat. Met als gevolg dat mensen minder goed voor zichzelf opkomen. Eenmaal slachtoffer dan is de kans op herhaling groot. Om deze vicieuze cirkel te doorbreken hebben we een psychomotorische weerbaarheidstraining met kickbokselementen ontwikkeld. In deze training worden kickboksoefeningen gebruikt om aan bovenstaande risicofactoren te werken. Vechtsport is een krachtig instrument waarmee (nieuwe) vaardigheden kunnen worden geoefend. Tijdens de presentatie wordt ingegaan op hoe vechtsport als therapeutisch middel ingezet kan worden. Metacognitieve psychotherapie voor mensen met een psychotische kwetsbaarheid R. van Donkersgoed, S. de Jong Uit onderzoek komt naar voren dat veel mensen met een psychotische stoornis tekorten hebben in de metacognitieve functies: het denken over en begrijpen van de eigen gevoelens, de gedachten en gevoelens van anderen, het loslaten van het eigen perspectief en het gebruiken van deze informatie in de omgang met dagelijkse problemen. Om deze functies te verbeteren is een nieuwe metacognitieve psychotherapie (MERIT) ontwikkeld. Centraal in deze therapie staat het narratief; er wordt gewerkt vanuit de ervaringen van de cliënt zelf, waarbij de therapeut continu bekijkt op welk metacognitief niveau de cliënt functioneert, en vragen stelt die de cliënt prikkelen tot het volgende niveau. Tijdens de presentatie zal kort worden ingegaan op het construct metacognitie, worden de diverse elementen van de therapie besproken, en worden resultaten van een pilotonderzoek en de ervaringen met de therapie gepresenteerd.

23 Docenten: - Voorzitter: drs. Annerieke de Vos, MSc, psycholoog, onderzoekscoördinator, GGz Drenthe / Neuroimaging Center UMC Groningen - drs. Rozanne van Donkersgoed, psycholoog i.o. gz-psycholoog, promovenda, RijksUniversiteit Groningen - Steven de Jong, promovendus, GGz Friesland / RijksUniversiteit Groningen - drs. Bertine de Vries, promovenda, RijksUniversiteit Groningen GGZ Drenthe Langdurige zorg mw. A. de Vos, MSc Dennenweg 9 (de Vlint) 9404 LA Assen tel: e-m: annerieke.de.vos@ggzdrenthe.nl

24 16) Wijs weg met stigma Ronde I M16 Daar sta ik dan, bij de ingang van het ggz terrein. Het beboste gebied buiten de stad waar in de kantine vaak gekscherende grappen over worden gemaakt. Het terrein waar ik zo een afspraak heb met mijn psychiater. Met gebogen hoofd en een knoop in mijn maag kijk ik schichtig om me heen. Ik hoop niet dat ik bekenden tegen kom; klasgenoten die naar huis of voetbaltraining fietsen terwijl ik ga praten over het slikken van medicijnen. Wat zouden ze denken als ze me hier zouden zien? Ze zouden me veroordelen, dat weet ik zeker. Misschien zouden ze denken dat ik gek ben, gevaarlijk misschien zelfs. Naar een date voor het volgende schoolfeest zal ik in ieder geval kunnen fluiten. Ik wil hier niet zijn. Ik wil hier niet bij horen. Met de steeds groeiende knoop in m n maag probeer ik zo snel mogelijk uit het zicht te verdwijnen en trek m n capuchon verder over m n hoofd (anoniem, zorggebruiker, 2012). Stigmatisering is van grote invloed op de maatschappelijke positie en de kwaliteit van leven van mensen met psychische aandoeningen. (Zelf)stigmatisering doet zich niet alleen buiten maar ook binnen de GGz voor. Er bestaat dus een rol voor professionals om leniging te bewerkstelligen en te faciliteren. Voortbouwend op een internationaal project vanuit Stichting Wat Doe Jij langs anti-stigma-initiatieven wereldwijd, hebben Kenniscentrum Phrenos, Samen Sterk Zonder Stigma en GGz Drenthe de handen ineen geslagen om veelbelovende interventies op het gebied van stigmabestrijding en destigmatisering verder in Nederland te verspreiden. Daartoe hebben de bovenstaande partijen een wegwijzer ontwikkeld. De Wegwijzer Stigmabestrijding in de ggz. Gids naar praktijken die werken. Lessen, praktijken en voorbeelden (te downloaden via: geeft handvatten in destigmatisering. Tijdens de workshop leert u belangrijke lessen over destigmatisering en krijgt u handvatten aangereikt en hoe deze in te zetten in de praktijk. We dagen de deelnemers uit hiermee aan de slag te gaan in de workshop. Wat ga jij doen, hoe en met wie? Literatuur: Paradigms Lost. Heather Stuart, Julio Arboleda-Florez, and Norman Sartorius OUP USA Hardback 28 June 2012 Workshop over het opzetten van destigmatiseringsprojecten binnen GGz-instellingen; de rol van ervaringsdeskundigen - Inleiding ambassadeur SSZS: Wat is stigma? Stigma binnen de muren - Gerdie Kienhorst: Wegwijzer - Kim Helmus: Wat werkt? - Workshop Wat Doe Jij?: Over het opzetten van destigmatiseringsprojecten binnen GGz-instellingen Van de deelnemers wordt verwacht dat zij bekend zijn met de Wegwijzer.

25 Docenten: - drs. Kim Helmus, gz-psycholoog i.o. tot cognitief gedragstherapeut, Molemann Tielens/Arkin/St. Wat doe jij? - Gerdie Kienhorst, penvoerder Wegwijzer, Kenniscentrum Phrenos - dr. Cees Slooff, psychiater, voorzitter Stichting Wat doe jij? - drs. Esther Sportel, psycholoog, GGz Drenthe - drs. Anita Hubner, ambassadeur Samen sterk zonder Stigma Molemann Tielens De Brouwerij mw. drs. K. Helmus Hoogtekadijk 61 HS 1018 BE Amsterdam tel: e-m: kim.helmus@molemann.nl watdoejij.org@gmail.com

26 18) Naar een persoonlijke diagnostiek in een nieuwe GGz. De DSM-5 voorbij! Ronde I M18 Over de afgelopen jaren werd er heel wat kritiek geleverd op de diagnostiek die de basis vormt van de behandeling in de GGZ. Bij de publicatie van het nieuwe DSM handboek waren veel mensen ontgoocheld. Voor anderen werd het duidelijker dat de verdergaande specificering van psychische aandoeningen de limiet van de zinvolheid bereikt had. Echter, heel ons professionele handelen is opgehangen aan deze diagnostiek en vaak zijn teams in zorgprogramma s georganiseerd waarvoor deze diagnoses het uitgangspunt vormen. Met de publicatie van het boek Persoonlijke Diagnostiek in een Nieuwe GGZ * van Jim van Os waait er een nieuwe wind binnen de GGZ. In dit boek wordt een alternatief voor de klassieke psychiatrische diagnostiek voorgesteld: voorbij de DSM classificatie. Deze diagnostiek sluit aan bij de problematiek van het individu en biedt meer aangrijpingspunten voor de zorg. De persoonlijke diagnostiek is dynamisch (fasegericht) en ecologisch (houdt rekening met omstandigheden) en beperkt zich niet tot het disfunctioneren (de ziekte) maar biedt in balans evenveel aandacht voor de sterke kanten van het individu. Focus in de zorg kan verlegd worden van behandeling van ziekte naar een herstelgerichtheid met uitgebreide aandacht voor het opbouwen van weerbaarheid. Het is belangrijk dat deze nieuwe diagnostiek niet eindigt in verwarring maar dat er tools ontwikkeld worden waarmee transparant en collaboratief zorg ontwikkeld kan worden. In de workshop gaan we hierop in. * Persoonlijke diagnostiek in een nieuwe GGz - de DSM-5 voorbij! J. van Os, Diagnosis Uitgevers, Zie ook: - Naar een nieuwe GGz. Interview met wetenschapper en activist Jim van Os MGv 2014; 69 (5): 6-10 Docent: - prof. dr. Ph. Delespaul, klinisch psycholoog, hoogleraar Innovations in Mental Health, Universiteit Maastricht / programmaleider Integrale Zorg en Psychotische Stoornissen, Mondriaan, Maastricht/Heerlen Maastricht University School for Mental Health & Neurosciences prof. dr. Philippe Delespaul Postbus MD Maastricht tel: e-m: ph.delespaul@maastrichtuniversity.nl