Zes regels voor de platformsamenleving

Transcriptie

1 Zes regels voor de platformsamenleving door José van Dijck, Thomas Poell, Martijn de Waal leestijd: 7 min Platforms als Uber en Airbnb roepen de vraag op hoe publieke waarden kunnen worden geborgd. Wetenschappers José van Dijck, Thomas Poell en Martijn de Waal doen in een nieuw boek suggesties voor regels voor de platformsamenleving. Van Airbnb tot Uber, en van Facebook tot Nextdoor, de opkomst van deze platformen leidt enerzijds tot optimisme. Doordat ze bestaande praktijken en instituties - van taximarkt tot lokale democratie - letterlijk en figuurlijk 'ontregelen', zouden deze platforms leiden tot economische en maatschappelijke innovatie. Kort samengevat luidt hun belofte: minder overhead en minder overheid. Wat in deze discussie nog onderbelicht blijft, is de rol die platformen spelen bij de behartiging van publieke belangen. Hun interfaces, reputatiesystemen, en algoritmes waarmee ze vraag en aanbod koppelen sturen de inrichting van de samenleving. Met grote gevolgen voor publieke belangen, zoals de toegankelijkheid, veiligheid en betaalbaarheid van (openbaar) vervoer, de pluriformiteit in de journalistiek of de inrichting van het onderwijs. In het boek 'De platformsamenleving' verkennen onderzoekers José van Dijck, Thomas Poell (beide Universiteit van Amsterdam) en Martijn de Waal (Hogeschool Amsterdam) de werking van platformen. Hieronder publiceren we het hoofdstuk waarin de auteurs aanbevelingen doen,

2 aan overheden, gebruikers en platformeigenaren. Met dank aan Amsterdam University Press. In goede banen leiden De schaalgrootte en impact van de platformeconomie is zodanig dat het onmogelijk is de consequenties ervan heel precies in te schatten. Een overheid kan hierop reageren door een laissez-fairehouding aan te nemen en te vertrouwen op de goede wil van een handvol bedrijven; de mondigheid, alertheid en solidariteit van burgers; en de toewijding van lokale overheden aan de bescherming van publieke belangen. De overheid kan ook reageren door met alle bestaande instrumenten de maatschappelijke orde te handhaven: door platformen streng te reguleren, bepaalde praktijken te verbieden of platformeigenaren voor de rechter te dagen. Geen van beide uitersten lijken verstandig. Het is onwenselijk dat er een nieuw instrumentarium speciaal voor platformen ontwikkeld zou worden, stellen zowel ShareNL, de Nederlandse belangenorganisatie voor deelplatformen, als TNO in recente rapporten. Toch is het onvermijdelijk dat de beschikbare beleidsinstrumenten - de huidige wetgeving en het stelsel van regulering, vergunningen en subsidies - aangepast moet worden aan deze ontwikkelingen om de platformsamenleving als geheel in goede banen te leiden. Voor we dat kunnen doen, is er een fundamentele reflectie nodig op de rollen van overheid, burgers, collectieven en bedrijven die leidt tot meer houvast in het ontwerpen van regels voor de platformsamenleving regels gebaseerd op inzichten in hoe platformen werken, wat ze doen en wat ze kunnen. Voor deze regels willen we enkele suggesties doen. De suggesties zijn noch uitputtend beschreven, noch compleet, maar hopelijk vormen ze het begin van een coherente visie op waar het met de platformsamenleving naartoe zou moeten om democratisch en evenwichtig te blijven. Aanbeveling gericht aan platformeigenaren: Maak platformmechanismen inzichtelijk voor gebruikers Gebruikers krijgen te weinig inzicht in hoe een platform werkt. De gebruiks- voorwaarden zijn vaak onleesbaar, veel te juridisch en eenvoudigweg te lang. Ook zijn ze vaak niet toegankelijk zonder dat de gebruiker al een vinkje heeft moeten zetten om toegang te krijgen tot het platform of om de app te downloaden. Geef niet alleen inzicht in privacyvoorwaarden maar ook in dataflows: waar data heengaan, wie toegang heeft tot welke data, wiens eigendom ze zijn. Hetzelfde geldt voor verdienmodellen: geef aan hoe geld verdiend wordt aan platformen. Indien een platform zich manifesteert als non-profit- of publiek platform (door de overheid ontwikkeld), hoe is die status geborgd in de context van het grotere ecosysteem van platformen? Hoe worden specifieke publieke belangen gerealiseerd? En ten slotte: geef inzicht in algoritmische selectie: hoe worden algoritmes gebruikt om informatie te selecteren, sturen en koppelen? Het bieden van transparantie (zowel naar burgers als naar overheden) geeft meer vertrouwen in een platform en werkt uiteindelijk in het voordeel van de platformeigenaar.

3 Aanbeveling gericht aan gebruikers: Wees niet naïef of onverschillig; denk verder dan persoonlijk gemak en onderneem actie als het nodig is De diensten die platformen leveren, evalueren we meestal in termen van persoonlijk gemak of efficiëntie: ze helpen ons bij het gratis communiceren, vanuit de leunstoel winkelen, goedkoop van A naar B gereden worden of een cursus op maat volgen. Maar tegelijkertijd transformeren die platformen de manier waarop we leven: hoe ons onderwijs eruitziet, hoe zorgvuldig en onafhankelijk we geïnformeerd zijn over de wereld, hoe we ons in de stad verplaatsen. Evalueer platformen ook in het licht van een toekomstige (wenselijke) maatschappelijke orde. Als duidelijk blijkt dat een platform publieke waarden omzeilt of negeert, is het belangrijk dit te laten horen en duidelijk te maken dat bepaalde normen overschreden worden. Het uitoefenen van collectieve gebruikersdruk op beslissingen van bijvoorbeeld Facebook of YouTube om bepaalde selectiemechanismen (niet) toe te passen, heeft in het verleden gewerkt, al is het ook vaak mislukt. Druk uitoefenen via massamedia of sociale media kan effect sorteren, omdat platformen afhankelijk zijn van de goodwill van gebruikers. Platformgebruikers kunnen zich ook verenigen om invloed uit te oefenen op platformen. Zo kunnen ze (alleen of in groepsverband) naar de toezichthouder (bijvoorbeeld ACM) of naar de rechter stappen; een collectieve rechtszaak (in de Verenigde Staten een class-action suit) kan hiervoor een geschikt pressiemiddel zijn. Aanbevelingen gericht aan overheden: Eis duidelijkheid en transparantie van platformen als voorwaarde voor gebruik Als lokale overheden (bijvoorbeeld gemeenten) of overheidsinstituties (bijvoorbeeld scholen) moeten beslissen over het gebruiken of toelaten van apps, mogen zij eisen stellen aan de voorwaarden waaronder dat gebruik plaatsvindt. Zonder transparantie geen gebruik, zou het uitgangspunt moeten zijn. Denk aan het voorbeeld over het uitgeven van vergunningen voor taxiapps in Washington DC, uitgebreid besproken in hoofdstuk 3, waar de gemeente direct had kunnen bedingen dat burgers en de gemeente toe- gang krijgen tot de geaggregeerde datasets van de betreffende platformen. Door toegang te eisen kunnen toezichthouders niet alleen controleren of de condities worden nageleefd. Ook kunnen de data die platformen verzamelen, een publieke functie krijgen naast een commerciële, zoals het voorbeeld. Denk aan het voorbeeld van de verspreiding van toeristenlogies over een groter aantal (achterstands)wijken of aan het stellen van quota voor vrouwelijke chauffeurs, zoals in Sao Paolo. Expliciteer welke belangen bij platformgebruik in het geding

4 zijn, ook als die tegenstrijdig zijn Bij onderhandelingen van lokale overheden met marktgedreven platformen, zoals Airbnb en Uber, is het belangrijk te expliciteren welke (publieke en private) belangen in het geding zijn. Publieke waarden gaan niet alleen over privacy en veiligheid, maar kunnen ook gaan over effecten op vrij- heid van informatie, milieu, toegankelijkheid, een gelijk speelveld, gelijke behandeling en inclusiviteit (non-discriminatie). Soms zijn die belangen tegenstrijdig, ook bij de overheid: men kan financieel voordeel hebben van een platform, maar tegelijk moeten inboeten op bepaalde vrijheden van burgers. Juist daarom is het belangrijk ze steeds weer te expliciteren, ook al lijken ze niet meteen relevant en ook al zijn ze tegenstrijdig. Die transparantie verhoogt het vertrouwen van burgers in overheden die moeten opkomen voor alle belangen. Zorg dat transparantie van platformen gereguleerd wordt, en pas het handhavingsinstrumentarium aan Onlineplatformen zijn vaak onduidelijk naar gebruikers als het gaat om eigenaarschap, verdienmodellen, datastromen en selectiemechanismen. Daardoor is het voor burgers moeilijk afwegingen te maken bij het kiezen tussen verschillende aanbieders op het gebied van bijvoorbeeld de zorg, buurtapps, onderwijs, nieuws, enzovoort. Overheden kunnen veel meer eisen stellen aan het inzichtelijk maken van ondoorzichtige mechanismen. Zulke transparantie is een voorwaarde voor het verbeteren van aanspra- kelijkheid (accountability) en voor de noodzakelijke handhaving. Door de enorme dynamiek in de platforminfrastructuur is het onmogelijk iedere nieuwe app te controleren. Denk aan de honderdduizenden gezondheidsapps die de markt overspoelen en consumenten weinig informatie bieden over betrouwbaarheid en effectiviteit. De huidige wetgeving voldoet nauwelijks meer aan die nieuwe realiteit; de overheid moet streven naar eenvoudiger regels die betere handhaving mogelijk maken. Stimuleer de ontwikkeling van platformen waar publieke waarden ingebouwd zijn in het design Niet alleen overheden maar ook gebruikers(collectieven) en bedrijven kunnen gestimuleerd worden om platformen te ontwerpen waar publieke waarden ingebouwd zitten in het design van een app of website. Publieke waarden vormen geen belemmering voor innovatie maar misschien juist een stimulans: zo n Nederlandse of Europese bijdrage aan de platformsamenleving kan juist leiden tot economische waardecreatie. De overheid zou bij uitstek kunnen optreden als launching customer: door geld te steken in design en ontwikkeling van apps met oog voor publieke waarden, voegt de overheid ook economische waarde toe, terwijl het verantwoordelijk platform- en datagebruik stimuleert. Het boek 'De platformsamenleving' door José van Dijck, Thomas Poell en Martijn de Waal verscheen in november 2016 bij Amsterdam University Press.

5 AUTEUR 2017 RTL Nederland BV Gebruikersvoorwaarden Privacy- en cookie-statement FAQ Bright Ideas v1.3