Brussel, 12 mei 2010 Advies over het Vlaams Actieplan Armoedebestrijding Advies. Over het Vlaams Actieplan Armoedebestrijding

Transcriptie

1 Brussel, 12 mei 2010 Advies over het Vlaams Actieplan Armoedebestrijding Advies Over het Vlaams Actieplan Armoedebestrijding

2 Adviesvraag: Advies over Vlaams Actieplan Armoedebestrijding Adviesvrager: Ingrid Lieten, viceminister-president van de Vlaamse Regering en Vlaams minister van Innovatie, Overheidsinvesteringen, Media en Armoedebestrijding Ontvangst adviesvraag: 25 maart 2010 Goedkeuring SAR WGG: 12 mei 2010

3 Inhoud Samenvatting/ Krachtlijnen van het advies... 4 Advies Situering adviesvraag Algemene beschouwing Kenmerken horizontaal armoedebeleid Meetbaar beleid Samenwerking met andere beleidsniveaus Participatief beleid Integraal en transversaal beleid Armoedetoets Een blik op de toekomst Welzijn, gezondheid en gezin Toegang tot zorg- en hulpverlening Automatische toekenning van rechten Versterking van de eerste lijn Laagdrempelige ondersteuning bieden Kennis van de leefwereld van mensen in armoede Preventieve zorg- en hulpverlening Preventieve welzijns- en gezondheidszorg Preventieve zorg voor kinderen en hun ouders Betaalbaarheid van zorg- en hulpverlening Schuldenproblematiek Thuisloosheid Andere beleidsdomeinen Onderwijs en vorming Wonen Voorstel indicatoren Bijlage

4 Samenvatting/ Krachtlijnen van het advies De Vlaamse coördinerende minister van Armoedebestrijding heeft aan de Strategische adviesraad voor het Vlaamse Welzijns-, gezondheids-, en gezinsbeleid (SAR WGG) de vraag gesteld om op basis van een ontwerpversie van het Vlaams Actieplan Armoedebestrijding (VAPA) prioritaire strategische doelstellingen naar voor te schuiven. Van een Vlaams Actieplan Armoedebestrijding verwacht de raad dat de opgesomde doelstellingen en acties effectief gericht zijn op armoedebestrijding. Nu worden immers vaak doelstellingen en acties opgenomen die gefocust zijn op doelen binnen het beleidsdomein en daarbij in tweede orde ook nog een gunstig neveneffect hebben op armoedebestrijding. Uiteraard kunnen dit soort acties een positieve bijdrage leveren aan de armoedestrijding, toch moet van een Vlaams Actieplan Armoedestrijding meer kracht uitgaan. Algemene beschouwing Eerst wijst de raad een aantal kenmerken aan waaraan het horizontaal armoedebeleid moet voldoen om doeltreffend te zijn: Het horizontale Vlaamse armoedebeleid moet een concrete, meetbare invulling krijgen. Een Vlaams armoedebeleid kan maar krachtdadig zijn als er verbindingen en samenwerkingsverbanden met andere beleidsniveaus tot stand worden gebracht. Het is belangrijk dat beleid wordt gemaakt samen met de mensen die in armoede leven. Het horizontale armoedebeleid moet écht uitmonden in een intensere samenwerking tussen de beleidsdomeinen in de strijd tegen armoede. Het permanent armoedeoverleg (PAO) is één van de instrumenten om een integraal beleid te voeren, en heeft dus een sterk(er) mandaat nodig. De raad is van mening dat er, bij het schrijven van alle belangrijke Vlaamse decreten, systematisch een armoedetoets moet gehanteerd worden. De raad meent ook dat in het VAPA voldoende aandacht moet gaan naar een visie op langere termijn, waarbij ook aandacht gaat naar nieuwe risicogroepen en naar methoden om te vermijden dat zij in armoede terechtkomen. Welzijn, gezondheid en gezin De raad heeft niet de ambitie om over het ganse Vlaamse armoedebeleid te adviseren. De focus ligt op doelstellingen en acties ter bestrijding van armoede die te maken hebben met het beleidsdomein welzijn, gezondheid en gezin. De raad heeft zich - in het kader van een advies over armoedebestrijding - vooral de vraag gesteld welke maatregelen expliciet kunnen voorkomen dat mensen in armoede terecht komen 4

5 of dat mensen in armoede blijven vastzitten. Om resultaatsgericht te werken heeft de raad zich daarenboven toegespitst op de vraag welke hefbomen de Vlaamse Regering heeft voor het domein welzijn, gezondheid en gezin om een effectief armoedebeleid te voeren. Zonder exhaustief te willen zijn, stelt de raad hierna een aantal concrete armoedemaatregelen voor over welzijn, gezondheid en gezin. Het verbeteren van de toegang tot de zorg- en hulpverlening voor mensen in armoede is een opdracht voor elke zorg- en hulpverlenende organisatie en voor elke individuele zorg- of hulpverlener. Het beleid moet hiertoe de nodige impulsen en ondersteuning bieden. De Vlaamse Regering moet werk maken van een systeem dat sociale rechten automatisch en op correcte wijze toekent, want dit is één van de maatregelen die het snelst effect kan hebben op de verbetering van de toegang tot zorg- en hulpverlening. Om de toegang naar de zorg- en hulpverlening te verhogen, is het versterken van de eerste lijn en samenwerkering tussen zorgsectoren en tussen zorg- en hulpverleners essentieel. Mensen in armoede hebben vooral nood aan een brede, laagdrempelige vorm van (gezins)ondersteuning. Er kan daarom gedacht worden aan een systeem van integrale begeleiding waarbij een vertrouwenspersoon de persoon of het gezin dat in armoede leeft, ondersteunt bij het toeleiden naar het zorg- en hulpverleningsaanbod. Er moet substantieel meer vorming over de leefwereld van mensen in armoede voor zorgen hulpverlenende organisaties en beroepen worden georganiseerd. Preventieve zorg- en hulpverlening Sinds 1998 worden Vlaamse gezondheidsdoelstellingen geformuleerd met daaraan gekoppeld, preventieve gezondheidsacties. Deze acties hebben moeite om mensen in armoede te bereiken. Meer samenwerking met hulpverlenende organisaties die vanuit de eigen hulpverleningspraktijk en kennis van de doelgroep een beter zicht hebben op (neven)effecten van bepaalde acties is nodig. Het is volgens de raad belangrijk dat de preventieve reflex in heel wat zorg- en hulpverlenende organisaties versterkt wordt, in het bijzonder voor zorg- en hulpverleners op de eerste lijn. Omdat ze veel mensen in armoede bereiken, acht de raad het belangrijk dat de preventieve gezinsondersteuning versterkt wordt. Omwille van het socialiserende effect van kinderopvang moet aan de betaalbaarheid van kinderopvang worden gewerkt, maar ook moet het aanbod beter gekend en bereikbaar gemaakt worden voor mensen die in armoede leven. In het Vlaams Regeerakkoord zijn verschillende maatregelen opgenomen die tot doel hebben de betaalbaarheid van de zorg te verbeteren. De raad pleit ervoor dat bij de inzet van schaarse middelen absoluut voorrang wordt gegeven aan mensen in armoede. Alle financiële 5

6 maatregelen die genomen worden, moeten bij hun uitwerking aandacht hebben voor armoedebestrijding en moeten empowerment van mensen in armoede tot doel hebben. We kunnen in ieder geval niet toelaten dat basiszorg niet toegankelijk is omwille van financiële redenen. Het is cruciaal dat mensen die door allerlei omstandigheden (werkloosheid, ziekte, echtscheiding,..) in een schuldenspiraal terechtkomen tijdig geholpen worden. Wat de aanpak van schulden betreft moet de Vlaamse overheid substantieel méér inzetten op het aanbod en de kwaliteit van schuldbemiddeling. Vlaanderen heeft nood aan een Vlaamse strategie ter bestrijding van de thuisloosheid. Deze strategie moet vier elementen bevatten: preventie van uithuiszettingen; begeleiding na het verlaten van voorzieningen; het verblijf in opvangvoorzieningen zo kort mogelijk houden; verdere uitklaring en versterking van de rol van de sociale diensten van de huisvestingsmaatschappijen. Andere domeinen Tenslotte brengt de raad nog enkele belangrijke punten in andere domeinen onder de aandacht. Zowel voor het beleidsdomein onderwijs als voor wonen werden in het verleden reeds vaker linken gelegd met het beleidsdomein welzijn, gezondheid en gezin. In het voorliggend VAPA mist de raad een sterkere positionering ten aanzien van de sociale uitsluiting in het Vlaams onderwijssysteem, terwijl onderwijs juist een belangrijke Vlaamse hefboom is in de strijd tegen armoede en sociale uitsluiting. Daarnaast wenst de raad aandacht te vestigen op het belang van de kwaliteit van huisvesting in het licht van welzijn en gezondheid. Voor de noodzakelijke uitbreiding van het woningenaanbod voor mensen in armoede, verwijst de raad naar de decenniumdoelstellingen en naar de doelstellingen in Pact Voorstel indicatoren Ter afsluiting schuift de raad een aantal indicatoren naar voor die de hogerbeschreven doelstellingen kunnen operationaliseren. De raad focust op enkele indicatoren die als nuttige handvaten kunnen dienen, waaraan de Vlaamse coördinerende minister van het armoedebeleid haar beleid kan aftoetsen. De raad merkt op dat de voorgestelde indicatoren geenszins afbreuk doen aan de indicatoren die reeds in de decenniumdoelstellingen en Pact 2020 geformuleerd werden. De raad schaart zich achter deze sets van doelstellingen en indicatoren waarvoor reeds een breed draagvlak bestaat. 6

7 Advies 1. Situering adviesvraag De Strategische Adviesraad voor het Vlaamse Welzijns-, Gezondheids- en Gezinsbeleid (SAR WGG) vergaderde op 25 maart De administratie en het kabinet van de Vlaamse coördinerende minister van Armoedebestrijding, Ingrid Lieten, schetsten bij die gelegenheid een stand van zaken van de opmaak van het Vlaams Actieplan Armoedebestrijding. Er ligt een voorlopige versie van het VAPA voor. Het voorstel groepeert de verschillende strategische doelstellingen en daaraan gekoppelde acties uit de beleidsnota s van de ministers in de Vlaamse regering, uit memoranda van belangengroepen, overheidsorganen en middenveldorganisaties. Aan de SAR WGG werd de vraag gesteld om op basis van deze ontwerpversie van het VAPA de prioritaire strategische doelstellingen naar voor te schuiven. De SAR WGG (hierna de raad ) heeft een werkgroep opgericht die op dinsdag 13 april 2010 is samengekomen. Op basis van de voorstellen van de werkgroep werd een ontwerpadvies geformuleerd dat besproken is tijdens de raadsvergadering van 22 april Het advies werd definitief goedgekeurd door de raad op 10 mei De raad heeft niet de ambitie om over het ganse Vlaamse armoedebeleid te adviseren. De focus ligt op doelstellingen en acties ter bestrijding van armoede die te maken hebben met het beleidsdomein welzijn, gezondheid en gezin. In hoofdstuk 2 geeft de raad een algemene beschouwing over het armoedebeleid. Eerst worden een aantal kenmerken aangehaald waaraan een doeltreffend armoedebeleid moet voldoen en daarna richten we de blik op de toekomst. In hoofdstuk 3 spitsen we het advies toe op het beleidsdomein dat onder de expertise van de raad valt: Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. Een aantal thema s worden onder de loep genomen. De raad formuleert enkele doelstellingen over de toegang tot zorg- en hulpverlening, preventie, betaalbaarheid, de schuldenproblematiek en thuisloosheid. In hoofdstuk 4 signaleert de raad nog een aantal aandachtspunten buiten het beleidsdomein welzijn, gezondheid en gezin, met name over onderwijs en wonen. Tenslotte schuift de raad in hoofdstuk 5 een beperkt aantal indicatoren naar voor die de in het advies besproken doelstellingen operationaliseren. 7

8 2. Algemene beschouwing Van een Vlaams Actieplan Armoedebestrijding verwacht de raad dat de opgesomde doelstellingen en acties effectief gericht zijn op armoedebestrijding. Nu worden immers vaak doelstellingen en acties opgenomen die gefocust zijn op doelen binnen het beleidsdomein en daarbij in tweede orde ook nog een gunstig neveneffect hebben op armoedebestrijding. Uiteraard kunnen dit soort acties een positieve bijdrage leveren aan de armoedestrijding, toch moet van een Vlaams Actieplan Armoedestrijding meer kracht uitgaan. In deze inleidende beschouwing wijst de raad een aantal kenmerken aan waaraan het horizontaal armoedebeleid moet voldoen om doeltreffend te zijn. Daaropvolgend werpen we de blik even op de toekomst Kenmerken horizontaal armoedebeleid Meetbaar beleid De raad wenst vooraf opnieuw te benadrukken dat het horizontale Vlaamse armoedebeleid een concrete, meetbare invulling moet krijgen. Het is volgens de raad ook beter om een beperkte set zeer doelgerichte maatregelen in te zetten en deze vervolgens te realiseren, dan te gaan voor een al te ambitieus plan dat zijn ambities uiteindelijk niet kan waarmaken. Er moet duidelijk uiteengezet worden op welke wijze de ministers binnen de Vlaamse Regering de doelstellingen op vlak van armoede zullen halen. Het plan is maar zinvol als het realistisch, dus haalbaar is, als er de nodige middelen voor kunnen vrijgemaakt worden, en als het kan afgetoetst worden aan de uiteindelijke realisaties. Daarom vormen de decenniumdoelstellingen en de doorbraken in Pact 2020 een goed uitgangspunt. In het VAPA wordt gesteld dat elke Vlaamse minister binnen zijn beleidsdomein de nodige middelen vrij maakt voor de efficiënte en effectieve bestrijding van armoede. De budgetten die expliciet voor armoedebestrijding ingezet worden, moeten bekend gemaakt worden Samenwerking met andere beleidsniveaus Een Vlaams armoedebeleid kan bovendien maar krachtdadig zijn als er verbindingen en samenwerkingsverbanden met andere beleidsniveaus tot stand worden gebracht. Vlaanderen heeft niet alle hefbomen voor het voeren van een effectief armoedebeleid zelf in handen. Uiteraard mag dit geen vrijgeleide zijn om de hefbomen waarover Vlaanderen wél beschikt, niet maximaal in te zetten in de strijd tegen armoede. 8

9 Afstemming tussen het federale en het Vlaamse armoedebeleid is essentieel. De raad vraagt om op de overlegfora met de federale overheid van de betaalbaarheid en de toegankelijkheid van de zorg prioriteiten te maken. Zo beschikt bijvoorbeeld het RIZIV over heel wat hefbomen die kunnen ingezet worden om mensen in armoede met gezondheidsproblemen te ondersteunen zoals een uitbreiding van de derdebetalersregeling, of het stimuleren van huisartsen om deze regeling toe te passen, het versterken van wijkgezondheidscentra en zo meer. Het is belangrijk dat het Vlaams Armoedebeleid aansluiting vindt met de lokale bestuursniveaus. Het lokale beleid heeft een aantal zeer concrete instrumenten inzake armoedebestrijding in handen. Het Lokaal Sociaal Beleid kan een belangrijke piste zijn om lokaal te werken rond armoedebeleid Participatief beleid Beleidsparticipatie vormt eveneens een aandachtspunt doorheen het armoedebeleid. Het is belangrijk dat beleid wordt gemaakt samen met de mensen die in armoede leven omdat het intussen gekend is dat het beleid, gemaakt door beleidsmakers die het perspectief van mensen in armoede niet ten gronde kennen, niet altijd het beste armoedebeleid vormt. De afgelopen legislatuur werden de Verenigingen waar armen het woord nemen jaarlijks geconsulteerd bij de actualisering van het VAPA. De beslissing om de termijn voor de opmaak van het VAPA te verlengen is positief. Zo is er meer tijd voor dialoog, maar op zichzelf is het een onvoldoende maatregel om de dialoog te verbeteren. Participatie blijft een moeilijk te realiseren thema. Er moet verder gewerkt worden aan nieuwe vormen van participatie, aan alternatieve, zinvolle manieren om alle mensen die in armoede leven ook zij die tot etnisch-culturele minderheden behoren - bij het beleid te betrekken. Van de tewerkstelling van ervaringsdeskundigen bij de Vlaamse overheid is nog steeds weinig werk gemaakt. Ervaringsdeskundigen moeten verder ingeschakeld worden in de door de minister van welzijn, volksgezondheid en gezin erkende en gesubsidieerde diensten en binnen de overheden. De raad wenst het belang te benadrukken van het sociaal werk dat dagdagelijks de participatie van mensen in armoede mee ondersteunt en vormgeeft. Het sociaal werk moet hiertoe verder aangemoedigd en omkaderd worden Integraal en transversaal beleid Mensen in armoede hebben nood aan een brede ondersteuning. Deze ondersteuning moet zich op verschillende levensdomeinen tegelijk situeren. Daarom moet armoedebestrijding een doelstelling zijn van elk beleidsdomein en de acties binnen die verschillende domeinen dienen 9

10 op elkaar afgestemd te worden. Een beleid ter bestrijding van armoede moet, met andere woorden, integraal en transversaal zijn. Dit betekent ondermeer dat het horizontale armoedebeleid écht moet uitmonden in een intensere samenwerking tussen de beleidsdomeinen in de strijd tegen armoede. Het permanent armoedeoverleg (PAO) is één van de instrumenten om een integraal beleid te voeren, en heeft dus een sterk(er) mandaat nodig. Het PAO moet zowel de aparte beleidsdomeinen kunnen stimuleren als domeinoverschrijdende initiatieven ontplooien. Naast de investering in armoedebestrijding in elk van de beleidsdomeinen afzonderlijk, moet er ook zichtbaar geïnvesteerd worden in deze beleidsdomeinoverschrijdende initiatieven Armoedetoets De raad is van mening dat er, bij het schrijven van alle belangrijke Vlaamse decreten en besluiten, systematisch een armoedetoets moet gehanteerd worden. Een armoedetoets moet meer zijn dan een korte administratieve procedure in de laatste rechte lijn. Het is de bedoeling dat de noodzakelijke aandacht voor de impact van maatregelen op armoede voorafgaand aan de invoering van nieuwe regelgeving en aan de uitvoering van het beleid wordt ingebouwd Een blik op de toekomst De raad meent dat in het VAPA voldoende aandacht moet gaan naar een visie op langere termijn, waarbij ook aandacht gaat naar nieuwe risicogroepen en naar methoden om te vermijden dat zij in armoede terechtkomen. Uit EU SILC leren we bijvoorbeeld dat maar liefst 45 % van de huidige personen in armoede volgens de EU-norm, niet in armoede zijn opgegroeid. Intergenerationele armoede is zeker een hardnekkig fenomeen, maar dat mag ons niet blind maken voor de nieuwe armen. In het huidig plan wordt er te weinig rekening gehouden met een aantal maatschappelijke veranderingen en hoe die in de komende vijf à tien jaar tot uiting zullen komen. Deze maatschappelijke veranderingen zorgen voor een verhoogde kwetsbaarheid en dus ook een verhoogd risico op armoede. We benoemen hierna drie reeds bekende maatschappelijke tendensen waarvan de impact op armoede nauwelijks te onderschatten valt, maar het is vast en zeker mogelijk om nog andere maatschappelijke veranderingen te identificeren. Een visie op lange termijn moet het mogelijk maken nieuwe risicogroepen tijdig te onderkennen. De eerste is ondertussen voldoende gekend, met name de verkleuring in de samenleving. De multiculturalisering van de samenleving vereist een multiculturalisering van de zorg. Dit is ondertussen al voldoende geweten, maar omtrent meer etno-sensitieve interventies van cura- 10

11 tieve en preventieve aard is de huidige evidentie relatief beperkt. Dit is een algemene vaststelling in het sociaal beleid en is des te sterker met betrekking tot armoedebestrijding. Een paar voorbeelden kunnen dit verduidelijken. De armoedecijfers voor personen van Turkse of Marokkaanse afkomst liggen vijf maal hoger dan die van Belgen. In België is in 2006 een kwart van de leefloongerechtigden geen Belg. Wanneer we de nationaliteit van de niet-belgen van naderbij analyseren, dan blijkt het vooral te gaan om niet-europeanen. In de afgelopen jaren is er een toenemende diversiteit en verkleuring opgetreden binnen de RMI-populatie. Een bijkomende opmerkelijke vaststelling is dat Vlaanderen in de periode een afname realiseerde van het totaal aantal RMI-gerechtigden, maar binnen deze groep doet zich wel een stijging van niet-belgen voor. Dit is een trend die zich lijkt door te zetten en die consequenties heeft voor de manier van hulpverlenen. Ook in de CAW-hulpverlening is het opvallend dat het cliënteel dat behoort tot een etnisch-culturele minderheid (zoals gedefinieerd in het Minderhedendecreet) andere hulpvragen stelt. Een tweede belangrijke maatschappelijke uitdaging is de vergrijzing van de bevolking. Oud maakt arm, dit is een risico dat moelijk onderschat kan worden. Veroudering heeft bovendien grote dualiserende effecten. Wie reeds arm is, zal dit nog meer worden op oudere leeftijd. In Vlaanderen is meer dan 11 procent van de gepensioneerden persistent of langdurig arm, terwijl de langdurige armoede bij de actieve bevolking in België schommelt rond de 7 %. Persistente armoede onder ouderen is dus een belangrijk maatschappelijk probleem. Vooral de groep van Vlaamse ouderen die geen eigen huis hebben, niet hebben kunnen sparen en die een laag pensioen hebben, zijn er het slechtst aan toe. Toch kampen veel ouderen, ondanks het bezit van een eigen woonst, ook met armoede. Een groot probleem is dat vele ouderen in woningen leven die niet aangepast zijn aan hun behoeften. In het VAPA moet ook aandacht gaan naar deze problematiek. Daarnaast moet ook de ouderenzorg voor iedereen, ook mensen in armoede, toegankelijk zijn. Op de betaalbaarheid van de ouderenzorg komen we terug onder punt 3.3. De raad vindt het tenslotte belangrijk dat een instrument als het Vlaams Ouderenbeleidsplan, ook ingezet wordt in de armoedebestrijding. Er moet in dat plan voldoende aandacht gaan naar ouderen in armoede. Een derde groep is de sterk groeiende groep van alleenstaanden. In 2007 wonen er in het Vlaamse Gewest meer dan alleenstaanden. Dit zijn er meer dan in 1990 (Lodewijckx, 2008). Procentueel is dit één op drie van alle huishoudens. Alleenwonende personen vertonen voornamelijk inzake hun psychische gezondheid en hun sociale ondersteuning een grotere kwetsbaarheid, ook als men controleert voor de demografische en socioeconomische verschillen. Het feit dat mensen alleenwonend zijn, is dus een risicofactor op 11

12 zich. Deze verhoogde kwetsbaarheid gaat gepaard met een verhoogd risicogedrag in die zin dat deze personen meer naar alcohol en tabak grijpen (Corijn, 2009). Zij zijn ook vaker gedwongen om een woonst te huren, waardoor ze meer kwetsbaar zijn op de huisvestingsmarkt. Bovengenoemde risicogroepen komen duidelijk voort uit een aantal belangrijke maatschappelijke veranderingen die vandaag reeds hun gevolgen laten voelen. Het VAPA dient deze risicogroepen dus in rekening te nemen. De raad wenst ook op te merken dat in het VAPA ook een aantal andere risicogroepen te veel buiten beeld blijven. We denken dan bijvoorbeeld aan armoede bij mensen met geestelijke gezondheidsproblemen, bij jongeren die instellingen in de bijzondere jeugdzorg verlaten hebben, en in de forensische sfeer, bij ex-gevangenen. 12

13 3. Welzijn, gezondheid en gezin De raad denkt dat de voorgestelde acties in het VAPA - ondanks de zinvolheid van vele ervan - zeer breed gaan, de verantwoordelijkheid zijn van de bevoegde ministers in hun reguliere beleid, en dat het in het kader van het VAPA nodig is doeltreffender te zijn door expliciet te focussen op armoedebestrijding. De beleidsacties die in de sneuveltekst over het VAPA worden voorgesteld voor de domeinen welzijn, gezondheid en gezin zijn zinvolle acties bij het voeren van een sociaal rechtvaardig welzijns-, gezondheids- en gezinsbeleid dat inclusieve aandacht heeft voor armoede. Indien het beleid zich op deze acties toespitst, zou het de equity-toets moeten kunnen doorstaan. Aandacht voor betaalbaarheid, toegankelijkheid en kwaliteit vormt volgens de raad de basis voor het welzijns-, gezondheids- en gezinsbeleid en valt onder de verantwoordelijkheid van de minister van welzijn, gezondheid en gezin. De raad heeft zich - in het kader van een advies over armoedebestrijding - vooral de vraag gesteld welke maatregelen expliciet kunnen voorkomen dat mensen in armoede terecht komen of dat mensen in armoede blijven vastzitten. Om resultaatsgericht te werken heeft de raad zich daarenboven toegespitst op de vraag welke hefbomen de Vlaamse Regering heeft voor het domein welzijn, gezondheid en gezin om een effectief armoedebeleid te voeren. Zonder exhaustief te willen zijn, stelt de raad hierna een aantal concrete armoedemaatregelen voor over welzijn, gezondheid en gezin Toegang tot zorg- en hulpverlening Het verbeteren van de toegang tot de zorg- en hulpverlening voor mensen in armoede is een opdracht voor elke zorg- en hulpverlenende organisatie en voor elke individuele zorg- of hulpverlener. Het beleid moet hiertoe de nodige impulsen en ondersteuning bieden. Toegankelijkheid betekent veel meer dan betaalbaarheid alleen. Het aspect betaalbaarheid bespreken we onder punt Automatische toekenning van rechten De Vlaamse Regering moet werk maken van een systeem dat sociale rechten automatisch en op correcte wijze toekent, want dit is één van de maatregelen die het snelst effect kan hebben op de verbetering van de toegang tot zorg- en hulpverlening. 13

14 Tegelijkertijd moet op korte termijn een lijst opgemaakt worden van rechten die automatisch kunnen toegekend worden. Het moet hier gaan om rechten waarbij een automatische toekenning een groot verschil kan maken in het dagelijkse leven van mensen in armoede Versterking van de eerste lijn Om de toegang naar de zorg- en hulpverlening te verhogen, is het versterken van de eerste lijn essentieel. Hulpverleners op de eerste lijn zijn belangrijke actoren op het vlak van armoedebestrijding. De raad meent dat met de representatieve organisaties op locoregionaal niveau duidelijke afspraken moeten worden gemaakt en incentives worden ontwikkeld voor samenwerking en overleg. De Vlaamse Regering moet de samenwerking faciliteren. De sectoren moeten voldoende hefbomen krijgen om dit te realiseren. Het doel is dat de zorg- en hulpvrager met zijn vraag centraal komt te staan. Een versterking van de eerstelijnszorg/hulpverlening betekent uiteraard niet dat ze alle zorg zelf moeten opnemen, maar de eerstelijn moet wel zorgen dat de overgang gemaakt wordt naar de 2 de en 3 de lijn Laagdrempelige ondersteuning bieden In elk zorg- en hulpverleningsdomein (niet alleen op de eerste lijn maar ook de anderen) moeten acties ondernomen worden tot drempelverlaging voor kwetsbare zorg- en hulpvragers die in armoede leven. De raad stelt immers vast dat bepaalde groepen minder gemakkelijk de weg vinden naar onze voorzieningen dan anderen. Ondanks het ruime aanbod aan zorg- en hulpverlening in Vlaanderen, glippen velen, vaak mensen in armoede, door de mazen van het net. Vaak worden mensen, wanneer ze wel beroep doen op het aanbod, te snel losgelaten. Dit dreigt de geleverde inspanningen verloren te laten gaan. Bijvoorbeeld na residentiële opvang worden mensen vaak losgelaten, zonder dat het ambulante netwerk voldoende is uitgebouwd, of na begeleiding door Kind en Gezin in de eerste levensjaren van een kind, vinden mensen soms zelf de weg niet naar huisarts of andere hulpverleners. Mensen in armoede hebben vooral nood aan een brede, laagdrempelige vorm van (gezins)ondersteuning (inloopteams, ontmoetingsruimtes, steunfiguren, ) die ook de sociale netwerken van mensen versterkt. 14

15 Er kan daarom gedacht worden aan een systeem van integrale begeleiding waarbij een vertrouwenspersoon (soort van zorgcoördinator/casemanager) de persoon of het gezin dat in armoede leeft, ondersteunt bij het toeleiden naar het zorg- en hulpverleningsaanbod. Het is belangrijk dat er in eerste instantie gewerkt wordt aan het opbouwen van een vertrouwensrelatie met mensen in armoede. De ondersteuning moet een vrijwillig karakter behouden en mag door de mensen in armoede niet als opgedrongen ervaren worden. Deze integrale begeleiding kan opgenomen worden door de hulpverlenende organisaties die hier nu reeds een opdracht in hebben. Het is geenszins de bedoeling nieuwe structuren of functies in het leven te roepen. Een concreet en omvattend voorstel voor gezinnen met jonge kinderen, dat preventief werkt en zou kunnen voorkomen dat mensen door de mazen van het net glippen, zou het uitwerken van een zorgtraject bijzondere noden kunnen zijn. Welzijn (Kind en Gezin, CAW, OCMW, ) en gezondheidszorg (ziekenhuispediaters, spoed, verloskundigen, CGG, huisartsen, apothekers, ) zouden dit samen kunnen opnemen. Het zou verwaarlozing, ondergebruik van medische zorgen, verkeerde voeding, opvoedingsvragen, en zo meer vroegtijdig kunnen aanpakken. Gezinnen met jonge kinderen in armoede zijn gekend, zowel bij de materniteiten van ziekenhuizen en hun sociale diensten als bij Kind en Gezin. Hierbij moet er uiteraard over gewaakt worden dat zulke omvattende actie niet stigmatiserend werkt. Deze actie gekoppeld aan de begeleiding van het gezin door een vertrouwenspersoon kan de toegang tot de nodige zorg en hulp verzekeren Kennis van de leefwereld van mensen in armoede Er moet dus in alle sectoren in het domein van welzijn, gezondheid en gezin en op alle niveaus (1 ste, 2 de en 3 de lijn) meer geïnvesteerd worden in duidelijke communicatie en begeleiding op maat van zwakkere groepen. Daartoe is het nodig dat zorg- en hulpverleners ook begrijpen wat het betekent arm te zijn en welke impact dit op je leven kan hebben. Mensen in armoede hebben vaak het gevoel dat ze nergens terecht kunnen en op onbegrip botsen. Er moet daarom substantieel meer vorming over de leefwereld van mensen in armoede voor zorg- en hulpverlenende organisaties en beroepen worden georganiseerd. De vraag naar meer inzicht in de leefwereld van mensen in armoede en in de armoedeproblematiek geldt echter ook ruimer dan enkel voor welzijns-, gezondheids- en preventiemedewerkers. In de maatschappij kan maar meer begrip ontstaan als ook de armoedeproblematiek beter gekend is. Daarom is ook vorming voor onderwijzers, personeel van sociale huisvestingsmaatschappijen, consulenten van de VDAB, politici, belangrijk. 15

16 3.2. Preventieve zorg- en hulpverlening Armoedebestrijding is deels curatief, gericht op de huidige personen in armoede en deels preventief, gericht op het voorkomen dat mensen in armoede terechtkomen. Preventief beleid is dus minstens even belangrijk Preventieve welzijns- en gezondheidszorg Preventieve gezondheidsacties Sinds 1998 worden Vlaamse gezondheidsdoelstellingen geformuleerd, met name, op vlak van preventie van infectieziekten (verder verhogen van de vaccinatiegraad), borstkankerscreening, terugdringen van alcohol, tabak en illegale drugs, afname van het aantal ongevallen in de privésfeer, stijging van het aantal mensen dat voldoende fysiek actief is, evenwichtig eet en een gezond gewicht nastreeft, en het verminderen van sterfte door zelfdoding. Veel preventieve gezondheidsacties die worden opgezet hebben echter moeite om mensen in armoede te bereiken. Meer samenwerking met hulpverlenende organisaties - zoals de CAW, CGG, consultatiebureaus K&G, die vanuit de eigen hulpverleningspraktijk en kennis van de doelgroep meer zicht hebben op (neven)effecten van bepaalde acties zou soelaas kunnen brengen. Globaal genomen hebben de CAW s momenteel te weinig ruimte en te weinig middelen om op een professionele wijze met preventie en beleidssignalering over preventie om te gaan. Ook door het verhogen van de participatie van mensen in armoede zelf bij het uittekenen van preventieve gezondheidsacties (via Vlaams Netwerk of het inzetten van ervaringsdeskundigen) kan voorkomen worden dat de acties hun doel voorbij schieten. Preventieve reflex Het is volgens de raad belangrijk dat de preventieve reflex in heel wat zorg- en hulpverlenende organisaties versterkt wordt, in het bijzonder voor zorg- en hulpverleners op de eerste lijn. Een meer intensieve samenwerking tussen de LOGO s en de CAW zou hieraan kunnen bijdragen. In de opdrachtverklaring van de LOGO s moet expliciet worden opgenomen dat ze zich in hun werking ook richten op mensen in armoede en dat er op dat vlak voldoende resultaten moeten worden behaald. Wat verslavingsproblematiek en suicidepreventie betreft, kunnen zowel de CAW en de CGG een belangrijke rol spelen in preventie. 16

17 3.2.2 Preventieve zorg voor kinderen en hun ouders De consultatiebureaus van Kind en Gezin bereiken heel wat gezinnen in armoede. Ook de inloopteams en de Centra voor kinderzorg en Gezinsondersteuning kunnen veel betekenen voor de empowerment van ouders in armoede. De raad acht het daarom belangrijk dat deze vormen van preventieve gezinsondersteuning versterkt worden. Hoewel jonge kinderen in de eerste levensjaren goed opgevolgd worden door Kind en Gezin, vinden de ouders daarna vaak zelf de weg niet naar de huisarts of andere hulpverleners (opvoedingsondersteuning). Er moet, onder meer, voor gezorgd worden dat de drempel voor de opvoedingswinkels laag genoeg is opdat ook mensen in armoede van deze hulpverlening kunnen genieten. Zoals reeds bij de toegang tot de zorg-en hulpverlening werd aangehaald, acht de raad het belangrijk dat de samenwerking tussen verschillende sectoren wordt versterkt zodat mensen die zorg- en hulp nodig hebben, niet losgelaten worden. Voorschoolse kinderopvang heeft verschillende facetten. Naast de dienstverlening aan werkende ouders, leidt kwalitatieve kinderopvang er bijvoorbeeld ook toe dat kinderen al heel snel sociale vaardigheden aanleren die ze nodig hebben om zo goed mogelijk in het onderwijssysteem en later in de samenleving mee te draaien. Op kleuterleeftijd zouden kinderen die uit achtergestelde gezinnen komen en niet in de kinderopvang hebben verbleven, al een achterstand opgelopen hebben die ze moeilijk kunnen goedmaken. Uiteraard heeft het kleuteronderwijs de opdracht om diezelfde preventieve ondersteuning verder te zetten (zie infra). Tegelijkertijd moet er wel voorkomen worden dat de investeringen in kinderopvang leiden tot een Mattheüs-effect. Vanuit de gedachte van empowerment is het belangrijk dat niet alleen aan de betaalbaarheid van kinderopvang wordt gewerkt, maar dat het aanbod ook gekend en bereikbaar is voor mensen die in armoede leven. Bereikbaarheid wil hier ook zeggen dat de opvanginitiatieven voldoende vertrouwen genieten bij mensen in armoede Betaalbaarheid van zorg- en hulpverlening In het Vlaams Regeerakkoord zijn verschillende maatregelen opgenomen die tot doel hebben de betaalbaarheid van de zorg te verbeteren. De raad pleit ervoor dat bij de inzet van schaarse middelen absoluut voorrang wordt gegeven aan mensen in armoede. Alle financiële maatregelen die genomen worden, moeten bij hun uitwerking aandacht hebben voor armoedebestrijding en moeten empowerment van mensen in armoede tot doel hebben. We kunnen in ieder geval niet toelaten dat basiszorg niet toegankelijk is omwille van financiële redenen. We verwijzen hier ook opnieuw naar de armoedetoets (cfr ). 17

18 Het regeerakkoord heeft de ambitie om binnen de thuiszorg de maximumfactuur te hanteren. Ook wordt in het regeerakkoord de ambitie geuit om de residentiële ouderenzorg betaalbaar te houden (maken) voor iedereen. Zonder vooruit te lopen op de precieze modaliteiten voor de uitvoering, wil de raad het belang hiervan toch al onderschrijven, zeker voor mensen in armoede. Gelet op het feit dat ouderen een belangrijke doelgroep in de armoedebestrijding zijn, vraagt de raad bijzondere aandacht voor de toegankelijkheid en de betaalbaarheid van de woonzorg voor ouderen. Ook ouderen in armoede moeten gebruik kunnen maken van alle vormen van woonzorg. Het is goed als de Vlaamse kinderbijslag kan gekoppeld worden aan de preventieve kinderzorg. Dit dient dan wel gepaard te gaan met een versterking van de preventieve kinderzorg (zie supra). Er is reeds gebleken dat het huidig instrument van de zorgverzekering een belangijk instrument is in de strijd tegen armoede. Dit systeem moet geëvalueerd en versterkt worden. Zo moet minstens de indexatie en de welvaartvastheid van de uitkeringen verzekerd worden. Een aantal regelingen van tegemoetkoming en premies kunnen ook zo georganiseerd worden dat mensen in armoede nog beter worden bereikt. Bijvoorbeeld: De afschaffing van de premie voor OMNIO-gerechtigden zodat de problemen met boetes die zich in het verleden hebben voorgedaan, zich niet zouden herhalen. De tegemoetkoming is nu voor iedereen even hoog, maar ze zou in functie van de draagkracht (inkomen/zorgbehoefte) kunnen uitgekeerd worden. Bovenop de bestaande tegemoetkoming zou er kunnen gedacht worden aan een extra tegemoetkoming voor mensen in armoede. Inkomen is ongetwijfeld een belangrijk (en vaak ook makkelijk te becijferen) criterium voor het bepalen van de financiële draagkracht van mensen en gezinnen. Toch biedt inkomen slechts een partieel beeld van de effectieve koopkracht van gezinnen. De gezinsgrootte, maar ook de ziektekosten, schulden, worden niet (h)erkend in het inkomen van mensen. De raad vraagt daarom om gebruikersbijdragen te berekenen op basis van de effectieve koopkracht van gezinnen. 18

19 3.4. Schuldenproblematiek Steeds meer mensen bouwen schulden op, niet hoofdzakelijk door consumptiegedrag of door tegenslagen (ziekte, verlies van job, ) maar structureel doordat hun inkomen te laag is om in basisbehoeften te kunnen voorzien. Wat preventie betreft moet het stijgend aantal mensen met schulden omgebogen worden. Het is cruciaal dat mensen die door allerlei omstandigheden (werkloosheid, ziekte, echtscheiding,..) in een schuldenspiraal terechtkomen tijdig geholpen worden. Daarnaast moet het verder uitbreiden van de kennisoverdracht via onderwijs over het omgaan met huishoudelijke budgetten nog meer aandacht krijgen. Wat de aanpak van schulden betreft moet de Vlaamse overheid substantieel méér inzetten op schuldbemiddeling zelf. Het kan niet zijn dat mensen moeten wachten op hulpverlening rond schulden. Niet alleen moet het aantal mensen dat in schuldbemiddeling kan gaan, uitgebreid worden. Ook aan de kwaliteit van de hulpverlening moet gewerkt worden. De diensten moeten verder ondersteund worden om zowel op het juridische vlak als op het ondersteunende vlak (welzijn) performant te zijn. Schuldbemiddeling is een persoonsgebonden materie die niet alleen aan het lokale niveau kan overgelaten worden Thuisloosheid In Vlaanderen groeit in het werkveld en binnen het beleid de overtuiging dat er ook meer dwarsverbanden tussen de domeinen welzijn en wonen nodig zijn. Die samenwerking moet zich op een aantal fronten uitkristalliseren. Dit kan bijvoorbeeld opgenomen worden in het structureel overleg tussen de departementen wonen en welzijn, dat de vroegere denktank wonen-welzijn heeft opgevolgd. We plaatsen hier een aantal uitdagingen op een rijtje die onderdeel zouden moeten uitmaken van een Vlaamse strategie ter bestrijding van thuisloosheid. Op die manier kan Vlaanderen een aantal koplopers in Europa volgen die ambitieuze doelstellingen hebben geformuleerd om thuisloosheid zo veel mogelijk uit te bannen. Deze strategie moet vier elementen bevatten: 1. Preventie van uithuiszettingen: Preventieve woonbegeleiding dient uitgebreid te worden. Ook de rol en taken van het OCMW moeten uitgeklaard worden. 19

20 2. Begeleiding na het verlaten van voorzieningen: Uit onderzoek blijkt dat ex-bewoners van residentiële voorzieningen (bijv. in de sectoren jongerenwelzijn of geestelijke gezondheidszorg) bijzonder kwetsbaar zijn. Een aantal van hen komt rechtstreeks in de thuisloosheid terecht of dreigen, omwille van een gebrek aan continuïteit van de hulpverlening, onvoldoende begeleid te worden. 3. Het verblijf in opvangvoorzieningen voor thuislozen zo kort mogelijk houden: Eén van de grootste risicofactoren om in een opvangcentrum voor thuislozen terecht te komen, is een voorafgaand verblijf. Daarom moet de instroom zoveel mogelijk beperkt worden (zie 1. en 2.). Daarnaast moet er ook nagedacht worden over hoe het verblijf kan ingekort worden. 4. Armoede is veel meer dan financiële armoede. Het hangt evenzeer samen met sociaal isolement. In het VAPA wordt er zeer weinig gezegd over de verbindende rol van buurtwerk en opbouwwerk, zeker in sociale woonwijken. In Vlaanderen stelt zich ook de uitdaging over de verdere uitklaring en versterking van de rol van de sociale diensten van de huisvestingsmaatschappijen en de samenwerking met de genoemde sectoren. 20

21 4. Andere beleidsdomeinen Zoals gezegd heeft de raad niet de ambitie zich over alle beleidsdomeinen uit te spreken, maar wordt er vooral gefocust op de domeinen welzijn, gezondheid en gezin (hoofdstuk 3). Toch wil de raad nog enkele belangrijke punten in andere domeinen onder de aandacht brengen. Zowel voor het beleidsdomein onderwijs als voor wonen werden in het verleden reeds vaker linken gelegd met het beleidsdomein welzijn, volksgezondheid en gezin. Denk bijvoorbeeld maar aan de integrale jeugdhulp, leerzorg, preventieve gezondsheidsacties in scholen voor wat onderwijs betreft, en aan woonzorg en sociale huisvesting voor wat wonen betreft. Het is dan ook logisch dat de raad zich in eerste instantie ook over deze domeinen wenst uit te spreken. Uiteraard doet dit geenszins afbreuk aan het belang van andere beleidsdomeinen in het debat over de empowerment van mensen in armoede, zoals bijvoorbeeld werk en sociale economie Onderwijs en vorming In het voorliggend VAPA mist de raad nog een sterkere positionering ten aanzien van de sociale uitsluiting in het Vlaams onderwijssysteem, terwijl onderwijs juist een belangrijke Vlaamse hefboom is in de strijd tegen armoede en sociale uitsluiting. Al jarenlang wijst de OECD erop dat Vlaanderen zeer hoog scoort op het gebied van wiskunde, taalonderwijs en wetenschappen. Helaas scoren we even hoog op het gebied van ongelijkheid. De huidige maatregelen in het VAPA staan vooral in het teken van het verhogen van de participatie aan het bestaande onderwijssysteem. Daarvan weten we echter dat het ongelijkheid bestendigt en misschien zelfs versterkt. Een meer fundamenteel debat is er dan ook nodig over de rol van onderwijs in de samenleving en hoe het huidige onderwijssysteem kan aangepast worden zodat het sociale ongelijkheid afzwakt. Dit geldt ook voor het hoger onderwijs. Democratisering van het onderwijs is een vaak aangehaalde remedie om sociale ongelijkheid in te perken en om sociale mobiliteit te verhogen. Een recente studie (Verbergt e.a., 2009) toont echter aan dat de doorstroming van het aantal jongeren uit lagere sociale klassen naar het hoger onderwijs niet toeneemt. De voorbije 40 jaren kenmerken zich door een merkwaardige status-quo. De raad vraagt concreet dat het concept leerzorg een duidelijke invulling krijgt. Tegelijk roept de raad op om scholen en CLB s intensiever te doen samenwerken met het (algemeen) welzijnswerk en de centra geestelijke gezondheidszorg. De werking van deze structuren moet op elkaar afgestemd worden (cfr. Integrale jeugdhulp). 21

22 4.1.2 Wonen In het vorige hoofdstuk stelde de raad reeds dat Vlaanderen nood heeft aan een Vlaamse strategie ter bestrijding van de thuisloosheid. Omdat het verband tussen welzijn, gezondheid en wonen ontegensprekelijk zeer nauw en direct is, wenst de raad zich ook uit te spreken over enkele andere aspecten van wonen die een duidelijke en rechtstreekse impact hebben op de armoedeproblematiek. In eerste instantie wenst de raad aandacht te vestigen op het belang van de kwaliteit van huisvesting in het licht van welzijn en gezondheid. Het moet ons doel zijn dat iedereen in een gezonde woonomgeving kan leven. Een gezonde woonomgeving slaat zowel op gezondheidsaspecten als op welzijnsaspecten (vocht, warmte-isolatie, geluidsisolatie ). Voor de noodzakelijke uitbreiding van het woningenaanbod voor mensen in armoede, verwijst de raad naar de decenniumdoelstellingen en naar de doelstellingen in Pact Om de doelstellingen te bereiken, moet de Vlaamse Regering: investeren in sociale huisvesting; het systeem van de sociale verhuurkantoren versterken en uitbreiden; en investeren in substantiële huursubsidies voor mensen die het heel moeilijk hebben op de woningmarkt. 22

23 5. Voorstel indicatoren De onderstaande indicatoren, doen geenszins afbreuk aan de indicatoren die reeds in de decenniumdoelstellingen en Pact 2020 geformuleerd werden. De raad schaart zich achter deze sets van doelstellingen en indicatoren waarvoor reeds een breed draagvlak bestaat. In de bijlage worden ze nog eens weergegeven. De indicatoren die we hier naar voor schuiven, zijn op te vatten als handvaten waaraan de Vlaamse coördinerend minister van het armoedebeleid haar beleid kan af toetsen. Ze vloeien voort uit voorgaande beschouwingen. Er werd gekozen voor een beperkt aantal indicatoren, die meetbaar zijn en betrekking hebben op Vlaamse hefbomen. Er is ook gekozen voor indicatoren die snel operationeel kunnen zijn, maar waarvan sommigen nog een meer concrete uitwerking vergen. Voorstel indicatoren SAR WGG VAPA 2.1 Kenmerken horizontaal armoedebeleid De budgetten die per beleidsdomein expliciet voor armoedebestrijding worden ingezet worden bekend gemaakt Betaalbaarheid en toegankelijkheid van de zorg staan als prioriteit op de agenda van de overlegfora met de federale overheid De Vlaamse Overheid werkt effectief samen met de lokale overheden op het vlak van armoedebestrijding De participatie van mensen die tot etnisch-culturele minderheden behoren, neemt toe Er wordt zichtbaar geïnvesteerd in beleidsdomeinoverschrijdende initiatieven Bij het schrijven van alle belangrijke Vlaamse decreten wordt een armoedetoets gehanteerd 3.1 Toegang tot de zorg- en hulpverlening In 2011 is er een lijst opgemaakt van rechten die automatisch kunnen worden toegekend Binnen de SEL s wordt er expliciet aandacht besteed aan mensen in armoede Er worden verschillende projecten opgestart die een systeem van integrale begeleiding van kansarme gezinnen in de praktijk brengen Er worden substantieel meer vormingen over de leefwereld van mensen in armoede voor zorg- en hulpverlenende organisaties georganiseerd. 3.2 Preventieve zorg- en hulpverlening In het voorbereidende proces van preventieve gezondheidsacties, is er een aftoet Dit kan zich uiten in de regelgeving, de subsidiëring en de projecten die de Vlaamse Regering met de lokale overheden uitwerkt. 2 VAPA SD 2.1 Rechten worden zo ruim mogelijk automatisch toegekend op alle levensdomeinen. 3 VAPA SD 9.1 De toegang van mensen in armoede tot een gepast en toereikend aanbod van prevetie, hulp en zorg wordt bevorderd. 4 VAPA SD 4.5 Opvoedings- en gedragsproblemen bij kinderen uit kansarme gezinnen worden sneller aangepakt en meer voorkomen. 5 VAPA SD 2.3 Er is dialooggestuurde hulpverlening en integrale begeleiding voor mensen en gezinnen in armoede. 6 VAPA SD 9.4 De kennis bij welzijns-, gezondheids-, en preventiewerkers over de leefwereld van mensen in armoede neemt toe, alsook de vaardigheden om hen te sensibiliseren tot gezond leven en de bestaande methodieken op een juiste manier te implementeren. 7 VAPA SD 9.2 De deelname van mensen in armoede aan de systematische preventieve opsporingsonderzoeken wordt gestimuleerd. 23

24 sing met de welzijnssector en met mensen in armoede voorzien Het aantal mensen in armoede dat door de LOGO s bereikt wordt, stijgt substantieel Het aandeel van kinderen die in armoede leven in het gebruik van kinderopvang stijgt Betaalbaarheid van zorg- en hulpverlening 3.3 De maatregelen die de Vlaamse Regering neemt om de betaalbaarheid van de zorg te verbeteren, hebben een positieve weerslag op de financiële draagkracht van mensen en gezinnen in armoede die een zorgbehoefte hebben Schuldenproblematiek 3.4 De helft van de mensen die beroep doen op een schuldendienst (OCMW/CAW) is binnen de drie jaar schulden vrij. 3.4 In 2014 kan iedereen die op schuldhulpverlening wenst beroep te doen, onmiddellijk bij een dienst terecht Thuisloosheid 3.5 Aantal uithuiszettingen is met één derde gedaald in Het aanbod van woningen van sociale verhuurkantoren stijgt. 3.5 Het aantal toegekende huursubsidies stijgt. 8 VAPA SD 9.3 Participatieve campagnes en lokale acties voor gezond leven zijn op maat gemaakt van en uitgevoerd met mensen in armoede. 9 VAPA SD 4.4 Kansarme gezinnen hebben in gelijke mate toegang tot de voorzieningen voor jonge kinderen en maken stijgend gebruik van de voorzieningen voor jonge kinderen door de uitbouw van de toeleiding en een toereikend en gepast aanbod. 10 We kunnen hier, onder meer, verwijzen naar de indicator het aantal mensen dat gezondheidszorgen heeft moeten uitstellen omwille van financiële redenen. 11 VAPA SD 3.1 Vlaanderen verhoogt de financiële slagkracht van mensen en gezinnen met lage inkomens. 12 VAPA SD 3.2 Het aantal mensen dat te maken heeft met overmatige schulden en afbetalingsproblemen daalt. 13 VAPA SD 9.6 Thuisloosheid wordt meer voorkomen. 24

25 Bijlage Vlaanderen in Actie In het toekomstproject Vlaanderen in Actie (ViA) wordt de ontwikkeling van Vlaanderen tot een sociale en solidaire topregio vooropgesteld. In Pact 2020 worden ook voor het thema armoede enkele doorbraken geformuleerd die tegen 2020 moeten gerealiseerd zijn. De doorbraken en bijgaande indicatoren zijn hieronder weergegeven. Tijdshorizon 10 jaar. 13. Armoede 1. In 2020 ligt het aandeel inwoners dat leeft in armoede en geconfronteerd wordt met sociale uitsluiting laag in vergelijking met de best presterende EU27-landen. 2. Dat houdt in dat in 2020 in Vlaanderen elk gezin ongeacht de samenstelling, minstens een inkomen heeft dat de Europese armoede-risicodrempel bereikt. 3. In 2020 is er een duidelijk resultaat merkbaar van een intensieve bestrijding van armoede en sociale uitsluiting op meerdere gebieden. Het betreft resultaten van investeringen in sociale woningen, onderwijs en opleiding van kansengroepen, ziektepreventie bij kansengroepen, 4. Die inspanningen resulteren o.m. in een halvering van het aantal kinderen dat geboren wordt in armoede, een beperking van de laaggeletterdheid tot 3% en op het vlak van huisvesting in een substantiële verhoging van de woonkwaliteit in 2020 door halvering t.a.v van het aandeel van de bevolking dat een woning betrekt met twee of meer structurele gebreken en/of een gebrek aan basiscomfort, o.a. door de creatie van minstens bijkomende sociale huurwoningen zoals bepaald in het decreet Grond- en pandenbeleid. Geselecteerde kernindicatoren D Indicator Risico op financiële armoede na sociale transfers, op basis van regionale drempel: in % van de bevolking en in aantal gezinnen: Europese vergelijking Risico op financiële armoede na sociale transfers, op basis van regionale drempel: in % van de bevolking en in aantal gezinnen: evolutie GINI-coëfficiënt 180 Percentage 15-jarigen met geletterdheid niveau 1 of minder op de PISA gecombineerde leesvaardigheidschaal Percentage kinderen geboren in kansarme gezinnen, volgens de kansarmoedecriteria van Kind en Gezin % bevolking dat een woning betrekt met 2 of meer structurele gebreken en/of gebrek aan basiscomfort en/of gebrek aan ruimte 13.4 Evolutie van het aantal sociale huurwoningen 188 Bron: Pact 2020 Kernindicatoren Nulmeting 2010 Vlaanderen in Actie. p.13 Pag