Vestigingsprotocol Dyslexie Helicon VMBO Nijmegen September 2013

Transcriptie

1 Vestigingsprotocol Dyslexie Helicon VMBO Nijmegen September

2 Vestigingsprotocol Dyslexie Helicon VMBO Nijmegen Voorwoord Helicon VMBO Nijmegen gaat uit van de definitie zoals deze door Stichting Dyslexie Nederland (SDN, 2008) gehanteerd wordt. Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door een hardnekkig probleem met het aanleren en/of vlot toepassen van het lezen en/of het spellen op woordniveau. In 2004 werd in opdracht van het ministerie van OCW het landelijke protocol Dyslexie Voortgezet Onderwijs ontwikkeld. Het doel van het protocol was scholen een werkwijze aan te bieden om te komen tot een eenduidige en effectieve begeleiding van leerlingen met dyslexie in het voortgezet onderwijs. In 2005 ging Helicon VMBO Nijmegen concreet aan de slag met de ontwikkeling van dyslexiebeleid binnen de school. In 2010 en in 2011 werden deze ontwikkelingen vastgelegd en werd een eerste conceptversie van het vestigingsprotocol gepresenteerd. De ontwikkelingen op het gebied van signalering, begeleiding en het uitzetten van beleid hebben in de tussentijd niet stil gestaan. Inmiddels kunnen we binnen Helicon VMBO Nijmegen spreken van een geïmplementeerd dyslexiebeleid wat zich blijft verbeteren en ontwikkelen. Voor u ligt daarom het vernieuwde vestigingsprotocol dyslexie. Het vestigingsprotocol is een concrete vertaalslag van het landelijke protocol Dyslexie Voortgezet Onderwijs naar de onderwijspraktijk van Helicon VMBO Nijmegen. In het vestigingsprotocol wordt vanaf het moment van plaatsing in het eerste leerjaar tot en met het eindexamen in leerjaar 4, beschreven hoe Helicon VMBO Nijmegen om gaat met leerlingen met (mogelijke) dyslexie en wie waarvoor verantwoordelijk is. In de vorm van een tijdlijn met bijbehorende taakomschrijving wordt zichtbaar gemaakt hoe aan het dyslexiebeleid praktisch gestalte wordt gegeven , Janske Roelofs Orthopedagoog (NVO) 2

3 Inhoudsopgave De volgende onderwerpen worden in het protocol beschreven: 1. Met dyslexie naar Helicon VMBO Nijmegen 2. Extra ondersteuning 2a. Extra ondersteuning voor brugklasleerlingen met een dyslexieverklaring 2b. Extra ondersteuning in de groep 2c. Extra ondersteuning buiten de groep 2c. Inhoud van de extra ondersteuning 3. Compenserende maatregelen 3a. Compenserende maatregelen algemeen 3b. Spraaksoftware Claroread 3c. Compenserende maatregelen examens 4. Dispenserende maatregelen 5. Signalering en screening 6. Expertiseontwikkeling 7. Tijdspad per leerjaar In de bijlagen zijn de volgende documenten opgenomen: Bijlage 1 Dyslexiekaart Bijlage 2 Adressenlijst vervolgonderzoek in regio Nijmegen Bijlage 3 Adressenlijst huiswerkbegeleidingsbureaus in regio Nijmegen Bijlage 4 Wegwijs met dyslexie binnen Helicon VMBO Nijmegen 3

4 1. Met dyslexie naar Helicon VMBO Nijmegen Ongeveer 20% van de leerlingen binnen Helicon VMBO Nijmegen is in het bezit van een officiële dyslexieverklaring. Dit is een grote groep, wanneer deze wordt vergeleken met de landelijke prevalentie van 4-10%. Dyslectische leerlingen mogen zo min mogelijk belemmerd worden in het volgen van de opleiding waartoe ze op basis van hun cognitieve capaciteiten in staat zijn. Binnen Helicon VMBO Nijmegen krijgen deze leerlingen de gelegenheid geboden om te leren omgaan met hun dyslexie. Dyslectische leerlingen in het voorgezet onderwijs kunnen problemen hebben met: - Lezen en/ of spellen op woordniveau in het Nederlands en in de moderne vreemde talen. - Het snel en accuraat lezen (decoderen) van teksten bij alle vakken. - Het snel en accuraat spellen (coderen) bij functioneel schrijven bij alle vakken. Niet al deze problemen doen zich in gelijke mate bij een individuele leerling voor. Er is bij dyslexie altijd sprake van een individueel gebonden profiel. Vanwege het grote aantal dyslectische leerlingen binnen Helicon VMBO Nijmegen is er voor gekozen om een aantal faciliteiten standaard aan te bieden en een aantal faciliteiten af te stemmen op maat. Bij aanvang van het nieuwe schooljaar organiseren de en remedial teacher een kickoff bijeenkomst dyslexie voor dyslectische leerlingen uit ieder leerjaar. Tijdens deze kick-off bijeenkomst wordt het omgaan met dyslexie binnen Helicon VMBO Nijmegen voor leerlingen uit leerjaar 1 geïntroduceerd en voor leerlingen uit leerjaar 2, 3 of 4 opgefrist. Na afloop van deze bijeenkomsten kan samen met de leerlingen gekeken worden of er een specifieke aanpassing voor de leerling nodig is of dat de leerling uit de voeten kan met de standaard faciliteiten. Voor de ouders van dyslectische leerlingen uit leerjaar 1 en andere geïnteresseerden wordt aan het begin van ieder schooljaar tevens een ouderavond over dyslexie georganiseerd. 2. Extra ondersteuning 2a. Extra ondersteuning voor brugklasleerlingen met een dyslexieverklaring Leerlingen die in leerjaar 1 van Helicon VMBO Nijmegen starten en in het bezit zijn van een officiële dyslexieverklaring, krijgen in de periode van oktober t/m december extra ondersteuning geboden in een kleine groep door onze remedial teacher. De remedial teaching vindt zoveel mogelijk buiten lestijd plaats. Motivatie van de leerling en ouders is een voorwaarde. 2b. Extra ondersteuning in de groep, mogelijk voor alle leerlingen Indien vakdocenten leerproblemen signaleren kan er extra ondersteuning voor de leerling worden ingezet in de groep. De vakdocent of mentor kan daarbij ondersteund worden door de remedial teacher of. Daarnaast worden in de onderbouw (leerjaar 1 en 2) steunuren verzorgd en in de bovenbouw (leerjaar 3 en 4) inloopuren. Een leerling met dyslexie of vermoedens van dyslexie kan kiezen voor het steunuur Nederlands of Engels, waarin hij extra ondersteund kan worden op een specifiek probleemgebied (bijvoorbeeld grammatica/spelling of begrijpend lezen). Het doel van het steunuur is het bijspijkeren van hiaten in de basiskennis. Specifieke ondersteuning die in de klas wordt ingezet door de docent en leerling wordt door de mentor in de vorm van doelstellingen vastgelegd in het handelingsplan van de leerling. De steunuren zijn per periode vast ingepland in het lesrooster. De inloopuren plant de leerling in samenspraak met de vakdocent in, vaak buiten het reguliere lesrooster. 2c. Extra ondersteuning buiten de groep Indien de extra ondersteuning in de klas onvoldoende resultaat heeft opgeleverd of de zorgvraag te specifiek is, kan de leerling door de mentor aangemeld worden voor remedial teaching via het interne zorgteam. De mentor verzamelt de informatie van de vakdocenten, leerling en ouders. De remedial teacher gaat vervolgens in gesprek met de leerling en stelt een handelingsplan op, dat na +/- 8 weken geëvalueerd wordt. De rt wordt dan voortgezet of afgerond. Ouders worden schriftelijk of telefonisch geïnformeerd over de extra ondersteuning door de remedial teacher. 4

5 2d. Inhoud extra ondersteuning Het accent van de extra ondersteuning verschuift binnen het voortgezet onderwijs van het inoefenen en herhalen van specifieke lees- en spellingsvaardigheden (remediëren) naar aandacht voor taakgedrag, leerstijlen en het leren gebruiken van hulpmiddelen (compenseren). Daarnaast is er aandacht voor het sociaal emotioneel functioneren (bijv. acceptatie van en omgaan met dyslexie, versterken van het zelfvertrouwen en eigen kwaliteiten, leren doorzetten bij moeilijke taken). Een leerling wordt zelf steeds meer verantwoordelijk gemaakt voor zijn eigen leerproces. Bij aandacht voor taakgedrag, leerstijl en het gebruik van hulpmiddelen kan gedacht worden aan de volgende zaken: Begripscompensatie: betekenis wordt bij lezen en luisteren ingezet ter compensatie van ontsleutelingsproblemen. Orthografische compensatie: kennis van totale woordbeelden wordt ingezet ter compensatie van klank-teken-koppeling. Aanleren van adequate leerstijlen. Aanleren van adequate woordleer- en woordraadstrategieën. Functioneel leren inzetten van de compenserende spraaksoftware Claroread. Leren structureren van werkzaamheden en een vaste taakaanpak hanteren. Creatief zijn in bedenken van ezelsbruggetjes. Goede motivationele sturing. Het geven van directe instructies in de groep. 3. Compenserende maatregelen 3a. Compenserende maatregelen algemeen Met het oog op de specifieke maatregelen die school in acht neemt ten aanzien van leerlingen met dyslexie geldt dat elke dyslectische leerling in het bezit moet zijn van een officiële dyslexieverklaring. Compenserende maatregelen die standaard worden ingezet voor alle dyslectische leerlingen binnen Helicon VMBO Nijmegen zijn: Toetsen en examens worden aangeboden in lettertype Arial lettergrootte 12. Bij toetsen en examens hebben leerlingen recht op toetstijdverlenging van 25% van de aangegeven tijd, met een maximum van 30 minuten. Bij onderdelen die vaardigheid in spelling meten worden fonetische fouten, fout geteld. Bij andere onderdelen kan fonetische spelling milder worden beoordeeld (ter beoordeling aan de docent). De docent geeft voorafgaand aan een toets aan op welke wijze de spelling wordt beoordeeld. Deze standaard maatregelen staan genoemd op de dyslexiekaart, die iedere dyslectische leerling krijgt. Er wordt van de leerling verwacht dat hij deze kaart bij toetsen en examens op de hoek van de tafel legt, zodat de surveillant in een oogopslag kan zien dat het hier gaat om een leerling met dyslexie. Compenserende maatregelen die adaptief kunnen worden ingezet binnen Helicon VMBO Nijmegen zijn: De leerling mag opdrachten, toetsen of examens met behulp van de spraaksoftware Claroread maken, mits hij tijdens de kick-off bijeenkomst dyslexie heeft aangegeven dit hulpmiddel te willen gebruiken en het de les voorafgaand aan de toets aangegeven heeft bij de vakdocent. De leerling mag gebruik maken van de spellingscorrector in Word bij schrijfopdrachten waar het accent ligt op de inhoud/vorm en niet op de taal/spelling (vooraf bespreken met de vakdocent). Structureel gebruik van een eigen laptop (met spellingscorrector). Deskundig advies op maat door of remedial teacher. Vergroot lettertype van Arial 12 naar Arial 14. 5

6 3b. Spraaksoftware Claroread Op alle vaste computers en laptops binnen onze school is de spraaksoftware Claroread geïnstalleerd. Deze spraaksoftware kan Nederlandse en Engelse tekst omzetten in spraak. Het programma is eenvoudig en gebruiksvriendelijk. Helicon VMBO Nijmegen heeft een aantal jaren geleden bewust gekozen voor deze spraaksoftware. Er zijn geavanceerdere programma s op de markt, zoals Kurzweil en Sprint. De ervaring leerde echter dat onze vmbo-leerlingen in de praktijk voornamelijk gebruik maken van de optie die tekst omzet in spraak en niet van het brede scala aan andere opties. Indien vanuit het basisonderwijs is gebleken dat een leerling sterk gebaat is bij een ander type spraaksoftware dan kan in overleg met alle betrokkenen worden besloten om het gebruik hiervan voort te zetten binnen Helicon VMBO Nijmegen. De leerling moet dan echter wel in het bezit zijn van een eigen laptop waarop deze software is geïnstalleerd. In de brugklas maken alle dyslectische leerlingen kennis met de spraaksoftware Claroread onder begeleiding van onze rt-docent. We vragen hen de spraaksoftware een periode uit te proberen, zodat ze goed kunnen bepalen of ze er wel of niet bij gebaat zijn. Van leerjaar 2 t/m 4 mogen leerlingen zelf bepalen of ze het gebruik wel of niet willen voortzetten. Theorieboeken en werkboeken van verschillende vakken kunnen tijdens de jaarlijkse kick-off bijeenkomst dyslexie worden aangeleverd op USB-stick, zodat de leerling deze boeken ook kan laten verklanken middels Claroread. Leerlingen en ouders wordt de mogelijkheid geboden om de boeken die niet digitaal beschikbaar zijn zelf in te scannen op school. Indien een leerling een methode-gebonden toets of opdracht middels Claroread wil maken, kan hij dit zelf tijdig bij de vakdocent aangeven, zodat deze kan zorgen dat de toets op USB-stick wordt aangeleverd. In de onderbouw worden de Cito-toetsen digitaal afgenomen voor leerlingen met dyslexie. Ze kunnen daarbij gebruik maken van de spraaksoftware Claroread. In de bovenbouw worden de LVS-toetsen van Cito nog niet digitaal afgenomen voor leerlingen met dyslexie. In schooljaar wordt daarvoor een pilot gestart. 3c. Compenserende maatregelen tijdens schoolexamens en centrale examens De schoolexamens worden bij de dyslectische leerlingen in de bovenbouw niet middels Claroread afgenomen. In het schooljaar wordt daarvoor wel een pilot gestart in leerjaar 3. Bij de centrale examens wordt voor basis-/ kaderleerlingen met dyslexie door de examensecretaris een versie besteld waarbij de tekst verklankt kan worden. Voor de praktijkgerichte vakken is deze mogelijkheid er niet (m.u.v. de mini-toetsen). De centrale examens voor dyslectische leerlingen binnen de gemengde of theoretische leerweg, worden nog schriftelijk afgenomen. Deze leerlingen kunnen er voor kiezen om het examen te laten verklanken middels de spraaksoftware Claroread. Deze mogelijkheid is er alleen, als de leerling in het jaar voorafgaand aan het examen ook gebruik heeft gemaakt van deze software. 4. Dispenserende maatregelen Indien een leerling in de problemen komt door te grote hoeveelheden leerstof, kan in samenspraak met de vakdocent dan besloten worden om bepaalde (delen van) opdrachten te laten vallen. 5. Signalering en screening Bij alle brugklasleerlingen wordt in november of december klassikaal een dyslexie-screening afgenomen volgens het protocol VO. Leerlingen die al een dyslexie-verklaring hebben mogen zelf (in samenspraak met ouders) bepalen of ze hier wel of niet aan mee willen doen. Leerlingen die uitvallen op de screening worden individueel nagescreend door onze een overzicht van de resultaten + een voorlopig advies wordt naar de ouder(s)/verzorger(s) verzonden. Er zijn 3 adviezen mogelijk: 1. Direct doorverwijzen voor vervolgonderzoek bij uitval op de screening en onderbouwende dossiergegevens vanuit de basisschool (er heeft een periode van planmatige remedial teaching plaatsgevonden). 6

7 2. Opstarten van een rt-periode bij uitval op de screening, maar geen onderbouwende dossiergegevens vanuit de basisschool. Na afloop van de rt-periode wordt besloten om wel of niet door te verwijzen voor vervolgonderzoek. Ouder(s)/ verzorger(s) worden daarover geïnformeerd. 3. Niet doorverwijzen voor vervolgonderzoek bij te weinig uitval in relatie tot cognitieve mogelijkheden. Incidenteel komt het voor dat bij leerlingen in de bovenbouw nog vermoedens van dyslexie ontstaan. Vaak gaat het dan om leerlingen die hun zwakke technische lees- en spellingsvaardigheid hebben kunnen compenseren met goede verbale vaardigheden en een goede algemene kennis op de wereld. Wanneer docenten problemen signaleren (werktempo niet bij kunnen houden, cijfers dalen, leerling besteedt structureel teveel tijd aan huiswerk, angst over studieresultaten), melden ze de leerling aan bij het interne zorgteam. De of remedial teacher verzamelt vervolgens informatie en voert indien wenselijk een dyslexiescreening uit. Afhankelijk van de resultaten wordt geadviseerd om wel of geen vervolgonderzoek te laten uitvoeren naar dyslexie en worden voorlopige handelingsgerichte adviezen gegeven aan het docententeam. 6. Expertiseontwikkeling dyslexie Helicon VMBO Nijmegen Het docententeam van Helicon VMBO Nijmegen heeft de afgelopen jaren hard gewerkt om het dyslexiebeleid, zoals in het huidige protocol staat beschreven, te implementeren. Het protocol is door ondergetekende herhaaldelijk besproken met de vakgroepen Nederlands en Engels, de remedial teacher en is geaccordeerd door het VDTL. Meerdere malen per jaar wordt plenair aandacht besteed aan het onderwerp dyslexie en in nauwe samenwerking met leerlingen, ouders en experts wordt de expertise binnen de school gedeeld en vergroot. Op deze manier wordt het dyslexiebeleid verankerd in onze school en blijft het vestigingsprotocol een groei-document. 7

8 7. Tijdspad per leerjaar Tijdspad leerjaar 1 Wanneer Actie Wie juni/ juli Basisinformatie uit dossiers administratie overnemen in digitale kwadrantmodellen. augustus/ Specifieke informatie uit dossiers overnemen in digitale kwadrantmodellen. augustus/ Dossiers controleren op remedial teacher aanwezigheid dyslexieverklaring, ontbrekende gegevens worden opgevraagd bij ouders of basisonderwijs. augustus/ Overzichtslijst maken van remedial teacher leerlingen met dyslexie. Voor leerlingen met dyslexie remedial teacher wordt een dyslexiekaart gemaakt (zie bijlage 1). Er wordt een kick-off bijeenkomst dyslexie georganiseerd voor de dyslectische leerlingen uit leerjaar 1 waarin zij worden geïnformeerd over hoe om te gaan met dyslexie binnen Helicon VMBO Nijmegen. Overhandigen en beheren van remedial teacher het op school beschikbare digitale lesmateriaal aan leerlingen die daar gebruik van willen maken (PDF bestanden die te lezen zijn door Claroread). Organisatie afname Cito-toets 0 voor dyslectische leerlingen met Claroread. leerjaarcoördinator / oktober oktober oktober t/m december Er wordt een ouderavond georganiseerd voor de ouders van dyslectische leerlingen of andere geïnteresseerde ouders, waarin uitleg wordt gegeven over het dyslexiebeleid binnen Helicon VMBO Nijmegen. Specifieke ondersteuningsbehoeftes voor in de klas opnemen in handelingsplan (voor LWOOleerlingen). Leerlingen met een officiële dyslexieverklaring krijgen van mentor 8

9 november november november december april januari mei juni oktober t/m december remedial teaching geboden in groepen. Uitvoeren dyslexiescreening deel 1 en deel 2 voor alle leerlingen uit leerjaar 1. Leerlingen die moeite hebben met bepaalde vakken worden ingeschreven voor een specifiek steunuur. Interpretatie van de resultaten van de dyslexiescreening. Leerlingen die uitvallen worden afhankelijk van de voorinformatie vanuit het basisonderwijs of informatie vanuit de mentor en vakdocenten direct doorverwezen voor vervolgonderzoek of worden een periode ingepland voor RT. RT- periode voor dyslectische leerling wordt afgerond en de resultaten worden naar ouders teruggekoppeld. Het handelingsplan wordt geëvalueerd en teruggekoppeld naar mentor. Organiseren afname Cito-toets 1 voor dyslectische leerlingen met Claroread. RT-periode voor leerlingen die zijn uitgevallen op de dyslexiescreening wordt gestart. Afronden van RT periode voor leerlingen die zijn uitgevallen op de screening en evalueren van de handelingsplannen. De resultaten worden teruggekoppeld naar ouders, leerlingen en mentoren. Leerlingen die gedurende het eerste leerjaar gediagnosticeerd zijn met dyslexie worden toegevoegde aan de dyslectenoverzicht en krijgen een dyslexiekaart. mentor mentor leerjaarcoördinator remedial teacher remedial teacher 9