onbewaakte kopie Protocollenboek Voorbehouden en Risicovolle en Overige handelingen Hoofdstuk Nier- en blaaskatheterisatie

Transcriptie

1 Protocollenboek Voorbehouden en Risicovolle en Overige handelingen Hoofdstuk Nier- en blaaskatheterisatie

2 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Nier- en blaaskatheterisatie 1 Inhoudsopgave Blaaskatheterisatie...1 Katheterisatie via urethra...3 Suprapubische katheterisatie...6 Observatiepunten en complicaties bij katheterisatie...8 Spoelen van de katheter en/of blaas...11 Opvangen van urine voor onderzoek...15 Externe katheter (uitwendige katheter, condoomkatheter)...18 Blaaskatheters...21 Frequentie verwisselen blaaskatheter...25 Urineopvangzak...26 Vilans

3 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Nier- en blaaskatheterisatie 1 Blaaskatheterisatie Onder blaaskatheterisatie wordt verstaan: het inbrengen van een flexibele buis (de blaaskatheter) in de blaas, zodat de urine kan aflopen of om stoffen in de blaas te brengen (blaasspoelen/blaasintillatie). Indicaties voor blaaskatheterisatie Indicaties voor blaaskatheterisatie zijn enerzijds het onvermogen om de blaas op natuurlijke wijze te ledigen (retentie) en anderzijds het onvermogen om urine vast te houden (incontinentie). Mogelijke oorzaken van een blaasretentie: afvloedbelemmering door obstructie, bijvoorebeeld door: obstipatie, tumor in de blaas, prostaat of cervix, vergroting van de prostaat (prostaathypertrofie), vernauwing van de blaashals (blaashalsstenose), vernauwing van de urethra (urthrastrictuur) stolsel bij haematurie (bijvoorbeeld na operatie) neurologische oorzaak (bijvoorbeeld bij diabetische neuropathie, multiple sclerose, dwarslaesie) medicatie. Incontinentie is alleen dan een indicatie voor katheterisatie wanneer het gepaard gaat met ernstige huidschade bij een bedlegerige cliënt of wanneer de cliënt daar nadrukkelijk om vraagt in verband met ongemak. Geef de cliënt, die vraagt om een blaaskatheter, altijd informatie over risico s en andere oplossingen. Ook wordt geadiviseerd om zo weinig mogelijk een blaaskatheter te gebruiken voor diagnostische redenen. Gebruik bij voorkeur een blaasscan om een residu te bapalen. Alleen als deze niet aanwezig is wordt bij een vergrote blaasinhoud overgegaan tot een eerste katheterisatie. Vormen van blaaskatheterisatie Bij katheterisatie is een onderscheid te maken in: blaaskatheterisatie via de plasbuis (urethra): intermitterende (of eenmalige) katheterisatie; het inbrengen van een verblijfskatheter (catheter à demeure: CAD); blaaskatherisatie via een kunstmatige opening in de buikwand, net boven het schaambeen (suprapubische katheter). Voor het goed uitvoeren van blaaskatheterisatie via de urethra is het van belang om goede informatie te hebben over: de indicatie; de mogelijke complicaties die bij de katheterisatie op kunnen treden. Intermitterende blaaskatheterisatie Bij intermitterende katheterisatie of eenmalige katheterisatie wordt de katheter weer verwijderd zodra de blaas leeg is. Intermitterende katheterisatie (= het herhaaldelijk, dus met tussenpozen, Vilans Achtergrondinformatie Blaaskatheterisatie: 1 (van 2)

4 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Nier- en blaaskatheterisatie 2 legen van de blaas met behulp van een katheter) of eenmalige katheterisatie vindt plaats via de urethra. Indien mogelijk verdient intermitterende katheterisatie de voorkeur boven een verblijfskatheter. Intermitterende katheterisatie is een veilige en effectieve manier om de blaas te legen. Intermitterende katheterisatie wordt overwogen bij een verstopte blaaskatheter en aanhoudende lekkage langs de verblijfskatheter of hematurie (veroorzaakt door langdurige blaaskatheterisatie). Intermitterende blaaskatheterisatie kan door de meeste cliënten zelf worden geleerd. Katheterisatie met (suprapubische) verblijfskatheter Gezien het infectierisico dient het gebruik van een verblijfskatheter zoveel mogelijk te worden beperkt. Verblijfskatheters kunnen het slijmvlies van de urethra en de blaas beschadigen en zijn één van de grootste bronnen voor urineweginfectie. Een verblijfskatheter wordt alleen ingebracht als het absoluut noodzakelijk is en dan dient de katheter steriel ingebracht worden. Ter voorkoming van urineweginfectie ten gevolge van de verblijfskatheter, is goede vochtinname van belang. De vochtinname dient zodanig te zijn dat de urineproductie tenminste 1½-2 liter bedraagt. Er wordt een onderscheid gemaakt in: katheterisatie door middel van een verblijfskatheter die via de urethra (urethra) wordt ingebracht; katheterisatie door middel van een verblijfskatheter die via een kunstmatige opening in de buikwand, net boven het schaambeen wordt ingebracht (suprapubische katheter). Levensduur van een katheter De levensduur van de katheter, waarbij verkalking of debrisvorming optreedt, kan verlengd worden door: katheterspoelingen met de juiste spoelvloeistoffen goede voeding voldoende vochtinname. Het is goed om de datum van de inbreng en de reden van het verwijderen vast te leggen. Hierdoor heb je na drie tot vijf katheters een duidelijk overzicht van de levensduur van de katheter bij betreffende cliënt 1. Bron 1. Verenso (2011). Richtlijn blaasktheters. Langdurige blaaskatheterisatie bij patiënten met complexe multimorbiditeit. 2. Werkgroep Infectiepreventie. Preventie van infecties als gevolg van blaaskatheterisatie via de urethra, juli Ziekenhuizen. ( externe link, gezien nov 2010) 1 Bron: Braun, Uro-tainer katheteronderhoud. Gids naar het juiste behandelplan. Vilans Achtergrondinformatie Blaaskatheterisatie: 2 (van 2)

5 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Nier- en blaaskatheterisatie 3 Katheterisatie via urethra Voor het goed uitvoeren van blaaskatheterisatie via de urethra is het van belang om goede informatie te hebben over: de indicatie; de mogelijke complicaties die bij de katheterisatie op kunnen treden. Vooral bij aandoeningen of vernauwingen van de urethra (bijvoorbeeld tumorgroei of vergrote prostaat) kan het inbrengen van een urethrale blaaskatheter voor problemen zorgen. Overleg met de behandelend arts over het risico van complicaties en of de katheter veilig kan worden ingebracht. In dergelijke situaties wordt de katheter altijd eerst door een arts ingebracht (in aanwezigheid van degene die daarna de handeling overneemt). Het inbrengen van een katheter is een voorbehouden handeling; de arts bepaalt of katheterisatie verantwoord is. Infectiepreventie Voorkom bij het inbrengen van de katheter infecties. Zorg dat er geen bacteriën in de blaas of urinewegen komen. Het inbrengen van een eenmalige of verblijfskatheter gebeurt op dezelfde wijze. Katheterset Het gebruik van een katheterset verdient aanbeveling, hierin bevinden zich alle benodigdheden. Wattenbollen/gazen voor het reinigen van de urethraopening hoeven niet steriel te zijn, wel schoon 1. Reden is dat ze niet in aanraking komen met een steriel gebied. Reinigen bij mannen Trek de voorhuid, indien aanwezig, terug. Maak de glanspenis schoon met een wattenbol/gaas die in water uit een flink stromende kraan is gedrenkt 2. Gebruik elke wattenbol/gaas maar één keer. Leg onder de penis een gaasje. Schuif de voorhuid na het katheteriseren weer terug. Dit moet zorgvuldig gebeuren, omdat anders een zogenaamde paraphimosis (Spaanse kraag = insnoering van de penis door achter de eikelrand teruggeschoven en daarna opgezwollen voorhuid) kan ontstaan, waarbij de teruggetrokken voorhuid strak om de glanspenis spant Reinigen bij vrouwen Maak de urethraopening en de vulva (schaamlippen), schoon met een wattenbol/gaas gedrenkt in water uit een flink stromende kraan. Reinig drie keer van boven naar beneden in de richting van het perineum. Elke wattenbol/gaas maar één keer gebruiken. 1 Gazen en wattenbollen in een katheterset zijn wel steriel omdat ze samen met materialen die steriel moeten zijn gesteriliseerd worden. 2 Indien geen water uit flink stromende kraan voor handen is wordt steriel water gebruikt. Vilans Achtergrondinformatie Katheterisatie via urethra: 1 (van 3)

6 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Nier- en blaaskatheterisatie 4 Vullen van de blaas bij het verwisselen van een verblijfskatheter Wanneer het verwisselen van een verblijfskatheter lastig gaat wordt in overleg met de arts de blaas soms eerst via de oude katheter gevuld met ongeveer 50 ml zoutoplossing. Daarna wordt bij een enigszins gevulde blaas een nieuwe katheter ingebracht 3. Gebruik van glijmiddel Bij mannen en bij vrouwen wordt de urethra eerst ingespoten met een glijmiddel met anestheticum (verdovend middel). Het is belangrijk om de gehele inhoud van het spuitje in te brengen. Hierdoor glijdt de katheter beter naar binnen en voorkomt beschadiging van de urethrawand. De verdovende werking begint 5 7 minuten na inspuiting en duurt ongeveer 1,5 uur. Steriel inbrengen van de katheter Draag steriele handschoenen bij het, met de hand, inbrengen van de katheter. Wanneer de katheter met een pincet of gebruikmaking van de verpakkingshoes wordt ingebracht, voldoen niet-steriele handschoenen. Sommige katheters zijn zodanig dubbel verpakt dat de katheter kan worden ingebracht vanuit de steriele binnenverpakking. Bij het inbrengen mag de kathetertip niet in contact komen met de omgeving. Gebeurt dit wel, dan een nieuwe katheter nemen. Vullen katheterballon bij verblijfskatheter en aansluiten urineopvangzak De katheterballon zorgt ervoor dat een verblijfskatheter op zijn plaats blijft. Schuif de katheter, op het moment dat urine afloopt, nog iets op (nog 2 cm bij een vrouw en tot 5 cm bij een man). Vul daarna de ballon met de voorgeschreven hoeveelheid gedestilleerd water (aquadest) 4. Tekening: een katheter in blaas bij een man. (bron: kiesbeter.nl) Zowel bij mannen als bij vrouwen wordt de verblijfskatheter uitwendig met afvoerslang over het bovenbeen gefixeerd. Het is belangrijk dat de katheter niet onder spanning komt te staan en dat er een blijvende goede afvoer is. NB. Als de katheter onder het bovenbeen ligt, wordt bij mannen voortdurend druk uitgeoefend op de achterwand van de urethra, iets achter de sluitspier (sphincter externus). Hierdoor 3 Informatie van Dr. J.W. Noordzij en Dr. B.Y.M. Zeijlemaker, urologen. Redactie: (externe link). 4 Sommige fabrikanten raden aan de ontplooibaarheid van de ballon te controleren alvorens de katheter in te brengen. Soms krijgt de ballon niet helemaal een ronde vorm. Vilans Achtergrondinformatie Katheterisatie via urethra: 2 (van 3)

7 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Nier- en blaaskatheterisatie 5 kunnen beschadigingen optreden. Deze beschadigingen kunnen oorzaak zijn van vernauwingen (strictuurvorming) in de urethra. Aansluiten van de urineopvangzak De katheter wordt aangesloten op een urine-opvangzak. Eerst worden de aansluitpunten gedesinfecteerd met alcohol 70%. Men kan de urine-opvangzak al eerder aan de katheter aansluiten; het systeem is dan gesloten vanaf het moment van inbrengen. Dit verkleint de kans op morsen. De urine-opvangzak wordt onder het niveau van de blaas van de cliënt opgehangen. De zak mag nooit boven het niveau van de blaas worden gebracht. Om terugslag van de urine te voorkomen kan, bijvoorbeeld bij het overtillen van de cliënt, de katheter tijdelijk worden afgeklemd. Urineopvangzak en aftapkraan moeten voldoende hoog van de vloer hangen, dat wil zeggen dat zij noch de vloer, noch de voeten van verzorgers mogen raken, ook niet wanneer een hooglaagbed in de laagste stand wordt geplaatst. Verzorgen van de urethrale verblijfskatheter Een volwassene met een urethrakatheter moet een dusdanig vochtinname hebben dat de urineproductie bij voorkeur tenminste 1,5 tot 2 liter per dag bedraagt. Een ruime vochtinname zorgt namelijk voor een ruime diurese (urineproductie) waardoor het spoelmechanisme om bacteriën uit de blaas te verwijderen zo optimaal mogelijk functioneert. De geslachtsdelen en het gebied rondom de katheter worden dagelijks gewassen met water 5. Ophoping van secreet rond de urethramonding bevordert kolonisatie met bacteriën. Onderzoek toont niet aan dat bij meerdere malen per dag wassen van het geslachtstgebied de kans op infecties afneemt 6. Verzorging van de uitwendige genitaliën met een desinfecterende vloeistof of zalf is niet effectief. Verwijderen van de verblijfskatheter Voor het verwijderen van de verblijfskatheter wordt de ballon leeggezogen, waarna de katheter langzaam door de urethra naar buiten wordt getrokken. De eerste 8-24 uur na het verwijderen van de katheter is het belangrijk te controleren of de mictie weer op gang komt. Bron Werkgroep Infectie Preventie. Verzorging bij urinelozing en stoelgang. Verpleeghuis- woonen thuiszorg. September 2004, revisie: september (externe link) Werkgroep Infectie Preventie. Preventie van infecties als gevolg van blaaskatheterisatie via de urethra. Ziekenhuizen, Werkgroep Infectiepreventie. Vastgesteld: juli 2005, Gewijzigd: juli 2006 en september Revisie: juli (externe link) Richtlijn Blaaskatheterisatie, Langdurige blaaskatheterisatie bij patiënten met complexe multimorbiditeit. Verenso. April WIP richtlijn: water en eventueel zeep Artikel in Nursing maart 2012: Is bij blaaskatheter tweemaal daags een onderwassing nodig? (externe link) Vilans Achtergrondinformatie Katheterisatie via urethra: 3 (van 3)

8 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Nier- en blaaskatheterisatie 6 Suprapubische katheterisatie Als een verblijfskatheter noodzakelijk is, wordt steeds vaker gekozen voor de suprapubische methode 1. Voordelen van een suprapubische katheter ten opzichte van een urethrale verblijfskatheter zijn: minder kans op het ontstaan van urineweginfecties en urosepsis (blaasontsteking); minder kans op het optreden van blaaskrampen en blaasstenen; geen irritatie/beschadiging van het urethrale slijmvlies; minder belemmering van het seksuele contact; het weer zelf leren urineren (indien van toepassing) is eenvoudiger. Een nadeel van een suprapubische katheter ten opzichte van een urethrale katheter is dat deze de eerste keer door een uroloog ingebracht moet worden. Inbrengen van de suprapubische verblijfskatheter De suprapubische verblijfskatheter wordt de eerste keer met steriele handschoenen ingebracht door een arts (veelal door een uroloog). De huid boven het schaambeen wordt verdoofd en gedesinfecteerd. De volle blaas, die boven het schaambeen te voelen is, wordt aangeprikt met een holle naald en vervolgens wordt de katheter met behulp van een troicart (een soort holle voerdraad) in de blaas geplaatst. Na een aantal weken (6-8 weken) vormt zich rond de katheter een fistel (een onnatuurlijke verbinding van een lichaamsholte met de huid) van de blaas naar de buikwand. Verzorgen van de suprapubische verblijfskatheter De insteekopening wordt de eerste 5 dagen, dus als er nog sprake is van een wond en wanneer deze geïrriteerd is, beschermd door een steriel splitkompres. Het steriele gaasje wordt tenminste eenmaal per dag en bij iedere verontreiniging vervangen. Desinfecterende zalf, zoals betadinezalf, wordt alleen gebruikt op indicatie van de arts (Betadinezalf kan het materiaal van de katheter aantasten). De verzorging is verder gelijk aan de verzorging van de via de urethra ingebrachte katheter. Het gebied rondom de katheter wordt dagelijks gewassen met water 2. Draaien en/of dompelen In de richtlijnen voor suprapubische katheters wordt niet meer gesproken over het draaien van de suprapubische katheter voor het vormen van een goede fistel. Er zijn echter artsen die dit (en zelfs het dompelen van de katheter) nog voorschrijven. Overleg dus altijd met de arts of de suprapubische katheter ook gedraaid moet worden en zo ja, hoe vaak. 1 Gebaseerd op richtlijnen Werkgroep Infectiepreventie (WIP): Verzorging bij urinelozing en stoelgang. Verpleeghuis-, woon- en thuiszorg. September Revisie: september Preventie van infecties als gevolg van blaaskatheterisatie via de urethra. Ziekenhuizen, Werkgroep Infectiepreventie. Vastgesteld: juli 2005, Gewijzigd: juli 2006 en september Revisie: juli De insteekopening wordt gewassen met water (en eventueel met zeep) Vilans Achtergrondinformatie Suprapubische katheterisatie: 1 (van 2)

9 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Nier- en blaaskatheterisatie 7 Verwisselen van de suprapubische verblijfskatheter Zolang de fistel nog niet goed is gevormd (meestal de eerste 6 weken), wordt de suprapubische verblijfskatheter door een arts verwisseld (meestal poliklinisch). Na het verwijderen van de suprapubische katheter uit de blaas sluit de fistel binnen 1 tot 6 uur. Een nieuwe suprapubische katheter moet dus altijd zo snel mogelijk worden ingebracht. De cliënt dient thuis een reservekatheter te hebben. Een suprapubische verblijfskatheter wordt altijd met steriele handschoenen aan of met een steriel pincet ingebracht 3. Voordat de suprapubische katheter wordt ingebracht wordt katheterglijstof met een anestheticum op het uiteinde van de katheter aangebracht. Het is aan te bevelen de handeling met twee personen uit te voeren 4. Vullen van de blaas voordat de katheter wordt ingebracht NB In de nieuwe richtlijn van Verenso wordt de blaas niet gevuld of wordt de katheter niet een paar uur afgeklemd voordat de katheter wordt verwisseld. Soms wordt het echter nog voorgeschreven: Het vullen van de blaas met 100 ml blaasspoelvloeistof of het twee uur van te voren afklemmen van de katheter heeft de volgende redenen: een nieuwe suprapubische katheter kan gemakkelijker ingebracht worden in een gevulde blaas; na het inbrengen kan direct worden vastgesteld dat de katheter goed zit. Het vullen van de blaas dient langzaam te gebeuren. Vooral bij cliënten die langere tijd een suprapubische verblijfskatheter hebben, kunnen blaasspasmen optreden ten gevolge van een verminderde blaascapaciteit. Katheter verwijderen zonder terugplaatsing Als een suprapubische katheter blijvend wordt verwijderd sluit de fistel zich normaal gesproken spontaan tussen 1 6 uur. Behandel het wondje, dat ontstaat als de fistel zich niet sluit als een rode of gele wond 5. 3 Gebaseerd op richtlijnen Werkgroep Infectiepreventie (WIP): Verzorging bij urinelozing en stoelgang. Verpleeghuis-, woon- en thuiszorg. September Revisie: september 2009 Preventie van infecties als gevolg van blaaskatheterisatie via de urethra. Ziekenhuizen, Werkgroep Infectiepreventie. Vastgesteld: juli 2005, Gewijzigd: juli 2006 en september Revisie: juli Richtlijn blaaskatheters. Langdurige blaaskatheterisatie bij patiënten met complexe multimorbiditeit. Verenso. April WCS wondenboek. Vilans Achtergrondinformatie Suprapubische katheterisatie: 2 (van 2)

10 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Nier- en blaaskatheterisatie 8 Observatiepunten en complicaties bij katheterisatie Aandachtspunten bij blaaskatheterisatie De voorbereiding en inbrengen van een eenmalige of intermitterende katheter gebeuren op dezelfde wijze als voor de verblijfskatheter. De katheter wordt ingebracht met steriele handschoenen of steriele pincet. Een katheter moet voorzichtig worden ingebracht. Forceer het inbrengen niet. Een obstructie kan het gevolg zijn van spasmen van de sluitspier of een vernauwing daarvan. Laat de cliënt hoesten of rustig zuchten wanneer bij het inbrengen weerstand wordt ondervonden. Als de katheter daarna nog steeds niet in te brengen is, dient de arts daarover te worden ingelicht. Beëindig bij een bloeding uit de blaas (urethra) de handeling en licht de arts in. Te snelle lediging van de blaas kan eventueel een collaps (flauwte) van de cliënt veroorzaken doordat de grote vaten in de omgeving van de blaas open gaan staan. Dit is afhankelijk van de leeftijd en conditie van de cliënt en de conditie van de nieren 1. Observeer de cliënt tijdens het legen van de blaas. Wanneer de cliënt zich niet goed voelt: Klem de katheter af totdat de cliënt herstelt. Leg de cliënt zo mogelijk in trendelenburg. Overleg met de arts als de cliënt niet herstelt. Na herstel: Adviseer de cliënt zo mogelijk (veel) te drinken. Een ernstige urineretentie (grote hoeveelheid residuale urine) kan betekenen dat de blaas continu gedraineerd moet worden (dmv een verblijfkatheter). Voor elke katheterisatie bij een cliënt wordt een nieuwe katheter gebruikt. Indien de cliënt zichzelf katheteriseert kan, bij een aantal merken, de katheter onder de kraan worden gereinigd en worden hergebruikt 2. In het ziekenhuis wordt dit niet toegepast en gebruikt de cliënt steeds een nieuwe steriele katheter. Observatiepunten bij katheterisatie (verblijfskatheter) Let op de volgende punten: de hoeveelheid urine Zeker wanneer de katheter pas is ingebracht dient de urineproductie gecontroleerd te worden. Per 24 uur is de urineproductie ongeveer 1500 ml. Dit betekent ongeveer 60 ml per uur. Onrust of verwardheid van de cliënt Psychische onrust en verwardheid kan het risico op het zelf verwijderen van de katheter vergroten. De volgende observatie punten kunnen wijzen op een blaasontsteking: 1 Vaak wordt alertheid gevraagd bij een afloop van 500 ml of meer, maar ook bij geringere hoeveelheden kan dit voorkomen. 2 De Werkgroep Infectie Preventie doet hierover geen uitspraak. Vilans Achtergrondinformatie Observatiepunten en complicaties bij katheterisatie: 1 (van 3)

11 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Nier- en blaaskatheterisatie 9 bestanddelen in de urine Controleer de urine op aanwezigheid van slierten, vlokken, gruis of bloed. Penetrante geur Een penetrante geur wordt alleen waargenomen tijdens het legen van de urinezak. Let tijdens het legen op de geur. Pijn in de onderbuik Pijn kan wijzen op een blaasontsteking. Blaaskrampen echter wijzen meestal niet op een blaasontsteking. Het is een natuurlijke reactie op de aanwezigheid van een vreemd voorwerp. Door blaaskrampen kan de urine langs de katheter lekken. Het terugbrengen van de hoeveelheid vloeistof in de ballon tot 5 ml kan de krampen en het lekken verminderen. De krampen kunnen ook ontstaan doordat de katheter verstopt of afgekneld is. Temperatuur Verhoging op koorts in combinatie met één van de bovengenoemde punten kan een aanwijzing zijn voor een blaasontsteking. Complicaties ten gevolge van blaaskatheterisatie Complicaties die kunnen optreden ten gevolge van blaaskatheterisatie zijn: verstopping aanbevelingen: zorg voor een ruime vochtinname van 1,5 tot 2 liter per dag. spoel de blaaskatheter met een fysiologische zoutoplossing om de doorgankelijkehid na te gaan. verwissel de blaaskatheter verkort bij een cliënt die geregeld een verstopte blaaskatheter heeft, stapsgewijs het tijdsinterval tussen de katheterwisselingen, tot de voorstopping wordt voorkomen. overweeg bij een verstopte blaaskatheter intermitterende katheterisatie. hematurie (bloed in de urine) aanbevelingen: ga na of er een kleinere maat blaaskatheter mogelijk is en evalueer het effect op de hematurie vul de katheterballon pas nadat de urine is afgevloed en schuif de blaaskatheter daarna nog 2 cm bij vrouwen en 5 cm bij mannen op en evalueer het effect op de hematurie overweeg bij hematurie (veroorzaakt door langdurige blaaskatheterisatie) intermitterende katheterisatie lekkage aanbevelingen ga bij lekkage na of er verstopping van de blaaskather is en neem die weg verminder de inhoud van de katheterballon en evalueer het effect op de lekkage ga na of er een kleinere maat blaaskahteter mogelijk is en evalueer het effect op de lekkage. overweeg bij aanhoudende lekkage intermitterende katheterisatie urineweginfecties aanbevelingen: neem in opdracht arts een urinekweek af het gebruik van antibiotica ter voorkoming van infectie bij een katheter wordt afgeraden. Verwissel de blaaskatheter binnen 24 uur na de start van een antibioticabehandeling. Antibiotica krijgt de bacterie niet weg uit de blaaskatheter. De katheter moet worden verwisseld, omdat de katheter anders een bron vormt voor een nieuwe infectie 3. 3 Richtlijn blaaskatheters. Langdurige blaaskatheterisatie bij patiënten met complexe multimorbiditeit. Verenso. April 2011 Vilans Achtergrondinformatie Observatiepunten en complicaties bij katheterisatie: 2 (van 3)

12 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Nier- en blaaskatheterisatie 10 blaaskrampen aanbeveling: ga na of er een kleinere maat blaaskatheter mogelijk is en evalueer het effect op de blaaskramp verminder de inhoud van de katheterballon en evalueer het effect op de blaaskramp Bronnen Werkgroep Infectiepreventie (WIP): Verzorging bij urinelozing en stoelgang. Verpleeghuis-, woon- en thuiszorg. September Revisie: september 2009 Preventie van infecties als gevolg van blaaskatheterisatie via de urethra. Ziekenhuizen, Werkgroep Infectiepreventie. Vastgesteld: juli 2005, Gewijzigd: juli 2006 en september Revisie: juli Richtlijn blaaskatheters. Langdurige blaaskatheterisatie bij patiënten met complexe multimorbiditeit. Verenso. April 2011 Vilans Achtergrondinformatie Observatiepunten en complicaties bij katheterisatie: 3 (van 3)

13 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Nier- en blaaskatheterisatie 11 Spoelen van de katheter en/of de blaas Ook al lijken de handelingen - op het eerste gezicht - veel op elkaar, er zit een groot verschil tussen het doel van het spoelen van de blaas en het spoelen van de katheter: Het spoelen van de katheter heeft als doel de katheter doorgankelijk te houden door encrustatie (letterlijk korstvorming, oftewel aanslag/verkalking aan de binnenkant van de katheter) en debrisvorming (weefselvorming) te voorkomen en te verwijderen. Katheterspoelen is zinvol bij cliënten die snel een verstopte blaaskatheter hebben. Katheterspoelen gebeurt altijd met een kleine hoeveelheid spoelvloeistof. Het spoelen van de blaas heeft als doel medicatie aan te brengen aan de blaaswand (blaasinstillatie) of om bloedstolsels of debris (bezinksel) uit de blaas te verwijderen. Spoelen om debris weg te halen, gebeurt altijd met een ruime hoeveelheid spoelvloeistof 1. Oorzaken van en oplossingen voor verstopte katheter Mogelijke oorzaken van een verstopte katheter Oorzaken dat een katheter niet doorloopt kunnen zijn: knik in de slang of afgeknelde slang; urine-opvangzak hangt hoger dan het blaasniveau; katheter ligt tegen de blaaswand waardoor de afvoeropeningen worden afgesloten, bijvoorbeeld door zuigkrachten; verkalking in de katheter; debrisvorming (weefselvorming) in de katheter; te weinig gedronken constipatie Elke oorzaak heeft een andere behandeling nodig. Het is dan ook van belang om de oorzaak van de blokkade te achterhalen. Het regelmatig wisselen van de verblijfskatheters moet namelijk worden voorkomen, het geeft een verhoogd risico op een infectie en ongemak voor de client. Verkalking /encrustatie Bij vermoeden van verkalking/encrustatie is het goed dit, na het verwijderen van de katheter, te controleren door de katheter in de lengte open te snijden en te bestuderen. Wat is er te zien? Bij kalkvorming vormen zich kristallen rond de uitstroomopeningen, op de ballon en in het interne lumen van de katheter. foto: verkalking van de katheter¹ 1 Verenso. Richtlijn Blaaskatheters (2011). Vilans Achtergrondinformatie Spoelen van de katheter en/of blaas: (van 4) 1

14 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Nier- en blaaskatheterisatie 12 Om verkalking/encrustatie en dus het regelmatig verstoppen van de katheter te voorkomen, wordt de katheter gespoeld met een zure spoelvloeistoef (bijvoorbeeld Solutio G/Suby G). De zure spoelvloeistoef lost de aanslag op en houdt de katheter open. Let op: Twee keer achter elkaar spoelen met kleinere hoeveelheden zure spoelvloeistof (2 x ml) is effectiever dan een keer spoelen met een grote hoeveelheid (100 ml) en is minder irriterend voor de blaas. Wanneer spoelen met de spoelvloeistof Solutio G/Suby G niet voldoende effect heeft, is het mogelijk om een korte periode met Solutio R te spoelen. Dit is een spoelvoeistof met een hogere zuurgraad dan Solutio G/Suby G. Spoel hiermee niet langer dan twee weken 2, omdat de hoge zuurgraad van Solutio R de blaaswand kan irriteren. Weefelvorming/debris Als de katheter niet is verstopt door verkalking en er is wel weefselvorming (debris) waarneembaar, dan is het heel goed mogelijk dat dit de oorzaak is van de verstopping. Een verstopping door weefselvorming kan worden voorkomen, door de katheter regelmatig met NaCl 0,9% te spoelen. Deze mechanische reiniging (door beweging, spoeling) met NaCl 0,9% moet passief (zwaartekracht) gebeuren: Breng NaCl 0,9% in en laat de vloeistof direct weer terugvloeien. Het direkt terugvloeien irriteert de blaaswand zo min mogelijk. Katheterspoelen met een blaasspoelzakje of blaasspuit Het spoelen van de katheter kan worden uitgevoerd met spoelvloeistof die uit een blaasspoelzakje, uro-tainer twin bag (twee zakjes spoelvloeistof aan elkaar) of eventueel met een blaasspuit (van 50 ml) wordt toegediend. Bij het spoelen met blaasspoelzakjes is het risico op infectie geringer. Daarom verdient dit de voorkeur boven het spoelen met een spuit. Voer het spoelen met of zonder katheterventiel altijd op aseptische wijze (vrij van ziektekiemen) uit. Spoel de katheter nooit als een standaard preventieve maatregel omdat het loskoppelen van de urine-opvangzak van de katheter iedere keer een infectierisico met zich meebrengt. Spoel daarom alleen op voorschrift van de arts. Maak afspraken met de arts over de soort en de hoeveelheid spoelvloeistof, de frequentie van het spoelen en de periode van het spoelen. Breng de spoelvloeistof op lichaamstemperatuur in om blaasspasmen zoveel mogelijk te voorkomen. Haal de spoelvloistof tijdig uit de koelkast en verwarm de spoelvloeistof indien nodig door de verpakte zak in lauwwarm water te dompelen. Laat - bij het toedienen - de spoelvloeistof inlopen door het spoelzakje of de spuit boven het niveau van de blaas te houden. Als de spoelvloeistof niet spontaan inloopt, knijp dan licht in het zakje of oefen met de stamper van de spuit lichte druk uit. Doe dit abslouut niet te hard. Blaasspoelen Bij blaasspoelen wordt een vloeistof via een (urethrale of suprapubische) verblijfskatheter in de blaas gebracht. Blaasspoelen vindt plaats om: vlokken, gruis en/of stolsels te verwijderen; met antibiotica ontstekingen te bestrijden (medicinale spoeling); om met BCG of cytostatica kwaadaardige ontaarding van blaaspoliepen te voorkomen of terug te dringen (medicinale spoeling). 2 Bron: Kappert. Zorg voor een vlotte doorstroming Vilans Achtergrondinformatie Spoelen van de katheter en/of blaas: (van 4) 2

15 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Nier- en blaaskatheterisatie 13 Spoelen van de blaas gebeurt alleen op indicatie van de arts. Voor het voorkomen van urineweginfecties is routinematig blaasspoelen met antibiotica of desinfecterend middel niet effectief¹. Wel is er bij het gebruik van chloorhexidine tijdens het spoelen kans op het ontstaan van chloorhexidineresistente bacteriën 3. Blaasspoelen met blaasspoelzakje of blaasspuit Blaasspoelingen kunnen uitgevoerd worden met een spoelzakje of blaasspuit. Ook is het mogelijk om de spoeling doorlopend/continue te laten plaatsvinden met een spoelzak en afloopzak.. Bij medicinale spoelingen is het van belang dat de medicatie de blaaswand overal goed bereikt. De cliënt wordt daarom aangeraden om regelmatig van houding te wisselen. Voor alle vormen van blaasspoelen geldt dat het belangrijk is om de hoeveelheid uitgescheiden vocht nauwkeurig bij te houden. Het vochtverlies via de katheter moet gelijk zijn aan of iets meer zijn dan de ingebrachte hoeveelheid spoelvloeistof. Wanneer er meer vloeistof is ingebracht dan de hoeveelheid uitgescheiden vocht, kan sprake zijn van een nierbeschadiging of een blaasruptuur langs de hechtingen. Controleer de inhoud van de urineopvangzak op hoeveelheid, bloedstolsels en veranderingen in kleur. Dit verdient vooral aandacht wanneer gespoeld wordt tegen bloedingen. De handeling van het spoelen van de blaas of het spoelen van de katheter komt overeen. Dus ook bij het blaasspoelen geldt het volgende: Het handmatig spoelen van de blaas kan worden uitgevoerd met spoelvloeistof die via een blaasspoelzakje (50 of 100 ml) of eventueel met een blaasspuit (van 50 ml) wordt toegediend. Bij het spoelen met een blaasspoelzakje is het risico op infectie geringer. Daarom verdient dit de voorkeur boven het spoelen met een spuit. Voer het spoelen met of zonder katheterventiel altijd op aseptische wijze (vrij van ziektekiemen) uit. Spoel de katheter nooit als een standaard preventieve maatregel omdat het loskoppelen van de urine-opvangzak van de katheter iedere keer een infectierisico met zich meebrengt. Spoel daarom alleen op voorschrift van de arts. Maak afspraken met de arts over de soort en de hoeveelheid spoelvloeistof, de frequentie van het spoelen en de periode van het spoelen. Breng de spoelvloeistof op lichaamstemperatuur 4 in om blaasspasmen zoveel mogelijk te voorkomen. Haal de spoelvloistof tijdig uit de koelkast en verwarm de spoelvloeistof indien nodig door de verpakte zak in lauwwarm water te dompelen. Laat - bij het toedienen - de spoelvloeistof inlopen door het spoelzakje of de spuit boven het niveau van de blaas te houden. Als de spoelvloeistof niet spontaan inloopt, knijp dan licht in het zakje of oefen met de stamper van de spuit lichte druk uit. Doe dit abslouut niet te hard. Blaasspoelen met gesloten systeem Blaasspoelen met een gesloten systeem houdt in dat er continue spoeling plaatsvindt via een speciaal druppelsysteem, een drielumenspoelkatheter en een urineopvangzak. Door de blaas te spoelen met een gesloten systeem kan voorkomen worden dat de katheter verstopt raakt met bloedstolsels die zich vormen in de blaas. Ook kan blaasspoeling met gesloten systeem worden verricht om een geïrriteerde of ontstoken blaaswand te behandelen. Het lichte tamponade-effect van het ononderbroken inbrengen van spoelvloeistof door een derde katheterkanaal, kan tevens helpen een veneuze bloeding te voorkomen. 3 Werkgroep Infectiepreventie. Verzorging bij urinelozing en stoelgang. Verpleeghuis-, woon- en thuiszorg. Maart Revisie: september Preventie van infecties als gevolg van blaaskatheterisatie via de urethra. Ziekenhuizen, Werkgroep Infectiepreventie. Vastgesteld: juli 2005, Gewijzigd: juli 2006 en september Revisie: juli V&VN Urologie Verpleegkundigen, protocollen, blaasspoelen, (externe link). Vilans Achtergrondinformatie Spoelen van de katheter en/of blaas: (van 4) 3

16 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Nier- en blaaskatheterisatie 14 Meestal wordt de katheter direct na de operatie door de arts ingebracht. Na een blaas- of prostaatoperatie wordt vaak gespoeld met een fysiologische zoutoplossing. Een oplossing met antibioticum wordt gebruikt om een infectie te behandelen. Aandachts- en observatiepunten bij katheter- en/of blaasspoelen De spoelvloeistof moet gemakkelijk, zonder tegendruk of weerstand in lopen. Blaaskrampen Meestal ontstaan blaaskrampen door het te snel toedienen of door te koude spoelvloeistof. Breng daarom de spoelvloeistof rustig en op lichaamstemperatuur (37 graden Celcius) in. Vraag de cliënt te zuchten tijdens het inlopen van de spoelvloeistof. Urineweginfectie of blaasontsteking Doordat er iedere keer een open verbinding met de buitenlucht ontstaat, kunnen bacteriën gemakkelijk naar binnen gebracht worden en een infectie veroorzaken. Preventieve maatregelen en oplossingen: aseptisch werken desinfecteer het uiteinde van de katheter aan de binnenkant en het uiteinde van de urineopvangzak aan de buitenkant het uiteinde van de katheter én het uiteinde van het spoelzakje mogen niet met de handen aangeraakt worden. Beschadigingen van de blaaswand Doordat met kracht de spoelvloeistof wordt ingebracht of door de prikkelende werking van de vloeistof kan de blaaswand geïrriteerd raken. Preventieve maatregel: Laat de spoelvloeistof langzaam inlopen. Bron Kappert, M. (2010). Zorg voor een vlotte doorstroming Zorg voor een vlotte doorstroming (externe link) Informatie van W. Morrison, productspecialist BARD-n.v., mei Protocol Het reinigen van de blaas, waarbij stolsels uit de blaas worden gespoeld en/of het doorgankelijk houden van de verblijfskatheter. (externe link) Verenso (2011). Richtlijn blaaskatheters. Langdurige blaaskatheterisatie bij patiënten met complexe multimorbiditeit. Verenso. April Braun (2011). Uro-Tainer katheteronderhoud. Gids naar het juiste behandelplan. Vilans Achtergrondinformatie Spoelen van de katheter en/of blaas: 4 (van 4)

17 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Nier- en blaaskatheterisatie 15 Opvangen van urine voor onderzoek Urine kan worden opgevangen voor diverse onderzoeken. Dit kan op verschillende manieren worden gedaan, afhankelijk van het onderzoek. Methodes urine opvangen Voor het opvangen van urine worden hieronder twee methodes beschreven. Spontane urine De term 'spontaan' verwijst naar urine die zonder speciale maatregelen wordt opgevangen tijdens de normale mictie. De urine kan in een onsteriel monsterpotje worden opgevangen. Deze methode wordt gehanteerd bij onderzoek op bijvoorbeeld glucose, eiwit, kreatinine. Gewassen middenplas Bij een gewassen middenplas worden de genitaliën eerst gewassen. Vervolgens wordt 'midstreamurine' opgevangen in een po en/of monsterpotje. Midstream betekent dat de cliënt eerst begint met plassen en dit vervolgens onderbreekt. Het vervolg van de plas wordt opgevangen. Dit is de zogenaamde midstreamurine. Nadat de 'midstreamurine' is opgevangen, plast de cliënt helemaal uit. Katheterurine Urine voor het nemen van een monster katheterurine voor laboratoriumonderzoek mag nooit uit de urinezak worden afgenomen. De urine wordt met een spuit uit de katheter afgenomen via het afname/aanprikpunt. Het systeem moet gesloten blijven. Het verbreken van het drainagesysteem kan bacteriën de gelegenheid geven in het systeem te komen, een eerste stap op weg naar een urineweginfectie 1. De techniek voor het afnemen van katheterurine verschilt voor: katheter met afname/aanprikpunt (deze methode heeft de voorkeur) Voor afnemen van urine hebben deze katheters de voorkeur. Klem de verblijfskatheter gedurende minuten af. Desinfecteer het aanprikpunt met een gaasje met alcohol 70%, om te voorkomen dat bacteriën door het aanprikken in het drainagesysteem worden gebracht. Zuig met een spuit en steriele naald de benodigde (meestal ongeveer 10 ml) urine via het aanprikpunt op 1 Foto katheter met afnamepunt 1 Werkgroep Infectiepreventie: Preventie van infecties als gevolg van blaaskatheterisatie via de urethra. Ziekenhuizen, Werkgroep Infectiepreventie. Vastgesteld: juli 2005, Gewijzigd: juli 2006 en september Revisie: juli Verzorging bij urinelozing en stoelgang. Verpleeghuis-, woon- en thuiszorg. September Revisie: september 2009 Vilans Achtergrondinformatie Opvangen van urine voor onderzoek: 1 (van 3)

18 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Nier- en blaaskatheterisatie 16 katheter zonder afname/aanprikpunt (deze methode heeft niet de voorkeur) Prik een katheter zelf aan (ga na of de katheter niet gaat lekken na het aanprikken). Klem de katheter af gedurende minuten. Desinfecteer de katheter net boven het punt waar hij op de afvoerslang is aangesloten. Steek de naald onder een hoek van 45 door de katheter en zuig een monster urine op. Prik de schacht van de katheter niet aan, omdat dan het kanaal waardoor de ballon gevuld wordt, kapot kan gaan. Urinekweek Bij verdenking van een urineweginfectie waarvoor gerichte antibiotische behandeling nodig wordt geacht, wordt een urinekweek afgenomen 1. Wanneer urine moet worden gekweekt, wordt de gewassen middenplas opgevangen in een steriel monsterpotje. Bij aanwezigheid van een katheter wordt de urine met een steriele spuit uit de katheter afgenomen (zie katheterurine). Na het opzuigen van de urine wordt de urine overgebracht in een steriel urinepotje. Bij aanwezigheid van een externe katheter wordt deze verwijderd voordat een urinekweek wordt afgenomen. Voor het verzamelen van de urine wordt de glanspenis schoongemaakt met een wattenbol, gedrenkt in water uit een flink stromende kraan 1. Urinocol of plaszakje Een urinocol is een (steriel) opvangzakje voor zuigelingen of kinderen die nog niet zindelijk zijn. Het bestaat uit een transparant zakje met een huidplaat, de flexibele huidplaat zorgt voor een goede aansluiting op de huid rond de vagina of penis. De zakjes zijn voorzien van een aftap. Met behulp van een spuit kan gemakkelijk een urinemonster afgenomen worden voor onderzoek. Testen van urine met behulp van urinesticks Beoordeel de urine met behulp van een urinestick op bijvoorbeeld (de aanwezigheid van): zuurgraad; glucose; ketonen; leukocyten; nitriet; eiwit; bloed. Een urinestick wordt ook wel teststrip of teststrook genoemd. Op een urinestick zitten meerdere testvelden met stoffen die reageren/verkleuren als ze in aanraking komen met bijvoorbeeld leukocyten of rode bloedcellen in de urine, of die reageren op de zuurgraad van de urine. De verkleuringen op de testvelden worden vergeleken met de kleurenschaal op het label van de verpakking (zie afbeelding). 1 Werkgroep Infectiepreventie. Verzorging bij urinelozing en stoelgang. Verpleeghuis-, woonen thuiszorg. September Revisie: september 2009 ( Preventie van infecties als gevolg van blaaskatheterisatie via de urethra. Ziekenhuizen, Werkgroep Infectiepreventie. Vastgesteld: juli 2005, Gewijzigd: juli 2006 en september Revisie: juli Vilans Achtergrondinformatie Opvangen van urine voor onderzoek: 2 (van 3)

19 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Nier- en blaaskatheterisatie 17 Foto van verpakking van teststrips met kleurenschaal Het testen van urine gebeurt op indicatie van de arts. Overleg met de behandelend arts hoe gehandeld moet worden op de uitslag van een urinetest. Testen op urineweginfectie De voornaamste indicatoren voor een urineweginfectie zijn leukocyten, nitriet en bloed. Als de urinestick voor de test op nitriet en leukocyten reageert (een positieve uitslag geeft) dan is een urineweginfectie waarschijnlijk. Indien urine wordt getest uit een verblijfskatheter slaat de stick vrijwel altijd positief uit. Alleen als er sprake is van specifieke klachten die wijzen in de richting van een urineweginfectie wordt er actie ondernomen. Overleg met behandelend arts als er sprake is van koorts, onrust, verwardheid of als de cliënt veel moet plassen. Vilans Achtergrondinformatie Opvangen van urine voor onderzoek: 3 (van 3)

20 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Nier- en blaaskatheterisatie 18 Externe katheter (uritip, uitwendige of condoomkatheter) Een externe katheter, ook wel uritip, uitwendige of condoomkatheter genoemd, is een hulpmiddel voor mannen voor het afvoeren van urine. Het is een op een condoom lijkende hoes die over de penis wordt geschoven en voorzien is van een afvoerbuisje dat aan de urineopvangzak wordt gekoppeld (zie plaatje). Tekening Condoomkatheter Indicaties voor externe katheter / condoomkatheter Een externe katheter wordt gebruikt bij mannen die: incontinent zijn en/of geen controle meer hebben over de sluitspier; zich moeilijk naar het toilet kunnen bewegen. Bij gebruik van een externe katheter blijft het gevaar van infectie van de urinewegen beperkt. Bij cliënten die nog controle hebben over de sluitspier, kan dit behouden blijven. Bij gebruik van een blaaskatheter gaat de sluitspierfunctie (tijdelijk) verloren. Het gebruik van een externe katheter biedt de mogelijkheid tot blaastraining. Aanbrengen externe katheter / condoomkatheters Voor een goede bevestiging van de externe katheter is het van belang dat de huid van de penis schoon is en geen kleefresten van de vorige externe katheter bevat. Was de penis zonder zeep om een vettig laagje te voorkomen, waardoor de externe katheter minder goed plakt 1. Knip of scheer overtollig haar weg. Let op. Bij scheren bestaat de kans op wondjes en stoppels die lekkage kunnen veroorzaken. Gebruik eventueel een haarprotector. Dit is een vierkant papiertje (of tissue) met een gaatje in het midden. Schuif dit om de penis. De haren blijven achter de protector. Tekening: Haarprotector 1 Gebruik bij cliënten met een neoblaas wel weinig zeep, om resten van darmvlokken van penis en eikel te verwijderen. Spoel de penis daarna goed af met warmwater om het vettige zeeplaagje te verwijderen. Vilans Materiaalbeschrijving Externe katheter (uitwendige katheter, condoomkatheter): 1 (van 3)

21 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Nier- en blaaskatheterisatie 19 Soms is een externe katheter voorzien van een applicator en/of afrolstrip. In de verpakking is de wijze van gebruik vermeld. Bepaal de juiste maat van de externe katheter (eenmalig) met behulp van een maatkaartje of meetlintje. Een juiste maat is erg belangrijk. Bij een te grote maat kan lekkage ontstaan en een te kleine kan irritatie veroorzaken. Neem een kleiner maat, wanneer de externe katheter rimpelt na aanbrengen. NB bij een ingetrokken penis is rimpelen van de externe katheter meestal niet te voorkomen. Een externe katheter wordt aangesloten op een urineopvangzak. Fixatie van de externe katheter Er zijn diverse methoden om een externe katheter te fixeren: zelfklevende externe katheter Deze katheter wordt momenteel het meest gebruikt Andere vormen zijn: dubbelzijdige kleefband; bandje rond de buitenkant van de katheter; Soort en merk katheter bepalen de fixatiemethode. Soorten externe katheters Een externe katheter is stugger en dikker dan een gewoon condoom. Het bestaat uit een schacht die over de penis wordt gerold en een afvoerbuisje. Er bestaan verschillende maten externe katheters, variërend van diameter 20 t/m 40 mm. De meeste gangbare maten zijn diameter 25, 30 en 35 mm. Naast verschillende diameters zijn er ook verschillende lengtematen. Iedere fabrikant heeft hiervoor zijn eigen aanduidingen. Daarbij is ook de plaats en lengte van de kleeflaag variabel. Er zijn externe katheters van siliconen, latex en latexvrije katheters. Om een mogelijke latexallergie te voorkomen, heeft de latexvrije of siliconenkatheter de voorkeur. Een siliconenkatheter is doorzichtig en dat heeft het voordeel dat visuele controle bij het aanbrengen mogelijk is en dat de huid tijdens het dragen kan worden gecontroleerd. Externe katheters worden onderscheiden in: eendelige externe katheter: deze hecht zich zelf aan de penis door middel van een kleeflaag. tweedelige externe katheter: hierbij is een apart fixatiebandje of kleefstrip nodig ter bevestiging aan de penis. Varianten zijn: Anti Reflux katheter met terugslagventiel. Dit terugslagventiel zorgt ervoor dat de urine direct in de afvoerslang terecht komt. Externe katheter met een harmonicaconstructie: Dit voorkomt dichtknikken van de katheter. Penis Pouch Een reservoir dat met een huidplaat rond de penis op de onderbuik wordt geplakt, waar een urineopvangzak aan kan worden gekoppeld. Dit is aangewezen bij (oudere) mannen bij wie de penis dusdanig teruggetrokken is dat een normale externe katheter niet bevestigd kan worden. Zelfklevene katheter met grote bufferzone Te gebruiken bij meer dan normale urineafvoer. Hierbij wordt het vacuumtrekken voorkomen. Vilans Materiaalbeschrijving Externe katheter (uitwendige katheter, condoomkatheter): 2 (van 3)

22 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Nier- en blaaskatheterisatie 20 Bron Nederlandse Vereniging voor Urologieverpleegkundigen. De externe katheter. Protocol Aanbrengen externe katheter. ( externe link, gezien juni, 2010) Evean. Protocollen: Aanbrengen condoomkatheter en Verwijderen Condoomkatheter Preventie van infecties als gevolg van blaaskatheterisatie via de urethra. Ziekenhuizen, Werkgroep Infectiepreventie. Vastgesteld: juli 2005, Gewijzigd: juli 2006 en september Revisie: juli Werkgroep Infectie Preventie. Verzorging bij urinelozing en stoelgang. September revisie: september Curion. Externe catheters: (externe link, gezien juni, 2010). Vilans Materiaalbeschrijving Externe katheter (uitwendige katheter, condoomkatheter): 3 (van 3)

23 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Nier- en blaaskatheterisatie 21 Blaaskatheters Blaaskatheters worden gebruikt om de afvloed van urine uit de blaas te waarborgen als urine in de blaas achterblijft. Op een blaaskatheter kan een opvangzak, katheterventiel 1, blaasspuit of blaasspoelzakje worden aangesloten. Het gebruik van een katheter kan variëren van een eenmalige katheterisatie tot een permanente katheterisatie 2. Voor de keuze van een goede blaaskatheter en voor de verzorging van een katheter zijn de volgende punten van belang kathetermaat materiaal blaaskatheter type blaaskatheters toepassing blaaskatheters katheterballon. Kathetermaat Bij de vrouw is de urethra veel korter dan bij de man. De lengte van een blaaskatheter voor een man is 40 cm en voor een vrouw 20 cm. Bij suprapubische katheterisatie volstaat een lengte van ± 20 cm. Voor kinderen is de lengte afhankelijk van de leeftijd. De diameter van de katheter wordt uitgedrukt in Charrière (Ch): 1 Ch = 1/3 millimeter diameter. Kies altijd voor een zo klein mogelijke maat katheter, te beginnen bij een charrieremaat van 14 Ch of 16 Ch voor volwassenen en 6 Ch, 8 Ch of 10 Ch voor een kind¹ Dit voorkomt beschadiging van de urethra (urinebuis). Gebruik een dikkere katheter wanneer de urine gruis of bloedstolsels bevat. Dikkere katheters vergroten wel het risico op blaasspasmen en lekkage langs de katheter. Materiaal blaaskatheter en toepassing Een blaaskatheter is gemaakt van PVC, latex, silicone of combinaties daarvan. Een PVC katheter is relatief goedkoop, maar niet zo soepel en kan storend zijn bij beweging. Ook is het risico op korstvorming groter. De katheter heeft de grootste interne diameter, oftewel Charrière. Kies bij eenmalige of intermitterende blaaskatheterisatie een eenmalige pvc katheter.¹ Een latex katheter is zacht en soepel, maar is niet geschikt voor mensen met een latexallergie. Bij langer gebruik dan 10 dagen zijn latexkatheters minder geschikt, omdat urine het latex aantast en er korstvorming kan ontstaan. Een hydrogel gecoate latex katheter kan langer in blijven zitten dan een siliconen gecoate latex katheter (lees gebruiksaanwijzing van de fabrikant over de duur)¹. 1 2 In het ziekenhuis is het gebruik van katheterventielen niet toegestaan. De tekst is gebaseerd op de richtlijnen van de Werkgroep Infectie Preventie Preventie van infecties als gevolg van blaaskatheterisatie via de urethra. Ziekenhuizen. juli 2005, revisie: juli 2010 Verzorging bij urinelozing en stoelgang. Verpleeghuis-, woon- en thuiszorg. september 2004, revisie: september 2009 Vilans Materiaalbeschrijving Blaaskatheters: 1 (van 4)