Effectiviteit van heffingskortingen

Transcriptie

1 Effectiviteit van heffingskortingen 8 oktober 2007 Dr. W. Kanning 2006/2007 Bachelorscriptie Semester 2 Bevordering van de arbeidsparticipatie van vrouwen Caroline Tielrooij

2 Inhoudsopgave 1 Inleiding 2 2 Arbeidsparticipatie van vrouwen Fiscale geschiedenis omtrent arbeid en inkomen Huidige situatie van vrouwen op de arbeidsmarkt De theorie van arbeidsaanbod van vrouwen Fiscale beleidsvarianten en Participatie-effecten Algemene heffingskorting Aanvullende combinatiekorting 9 3 Criteria 11 4 Toetsing van de criteria 11 5 Conclusie 12 Bibliografie 14 Bijlage 1 15 Bijlage 2 15 Bijlage 3 15 Bijlage 4 16 Bijlage

3 1. Inleiding Nederland staat aan het begin van een vergrijzingsgolf. Het aandeel 65-plussers in de bevolking stijgt aankomende decennia van 14% naar 24%, terwijl Nederland steeds verder ontgroent en de potentiële beroepsbevolking, en daarmee het arbeidsaanbod, in diezelfde periode krimpt van 61% naar 54%. Als gevolg van deze ontwikkeling zal de grijze druk (dit is de ratio tussen het aantal 65-plussers en de potentiële beroepsbevolking) stijgen van 23% tot ruim 40% (De Mooij en Stevens, 2006, p1). Aangezien Nederland een omslagstelsel hanteert, wijzen De Sociaal Economische Raad (SER) en de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) het kabinet op haar beleidsuitdaging. Deze zou volgens hen gericht moeten zijn op het vergroten van het draagvlak door middel van een hogere participatiegraad. Dit was ook een van de doelstellingen van de in juni 2007 gehouden participatietop (gevormd door het kabinet, de Stichting van de Arbeid en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten). Bevordering van de arbeidsparticipatie wordt nodig geacht om het draagvlak voor de collectieve voorzieningen te vergroten. Het kabinet en de Stichting van de Arbeid formuleerden in hun Tripartietebeleid dat inzet van onbenut arbeidspotentieel van groot belang is. Dit arbeidspotentieel is volgens hen onder andere te vinden in gehuwde vrouwen en werkende vrouwen met jonge kinderen (Tripartietebeleid, 2001, p13). Tevens merkte het Tripartietebeleid niet alleen op dat een hogere arbeidsparticipatie nodig is om de verzorgingsstaat betaalbaar te houden, maar ook om bestendige economische groei van Nederland te waarborgen (Tripartiete beleidsinzet, 2007, p1). De overheid kan verschillende beleidsmaatregelen nemen om de participatie van vrouwen te bevorderen. In het kader van mijn opleiding zal ik mij in deze scriptie beperken tot de effectiviteit van twee fiscale instrumenten: de algemene heffingskorting en (aanvullende) combinatiekorting. De centrale vraag van deze scriptie luidt: - Zijn de algemene heffingskorting en de aanvullende combinatiekorting effectieve instrumenten om arbeidsparticipatie van vrouwen te stimuleren? Andere beleidsmaatregelen zijn onder andere de recente discussie omtrent gratis kinderopvang of het omzetten van arbeidskorting in een zogenaamde Earned Income Tax Credit (EITC). 2

4 In de volgende paragraaf wordt aan de hand van de fiscale beleidshistorie beschreven hoe de ontmoediging van arbeidsdeelname door vrouwen de laatste decennia is veranderd in stimulering ervan. Daarnaast wordt beschreven hoe de arbeidsparticipatie van vrouwen er op dit moment voorstaat. Tevens worden de algemene heffingskorting en aanvullende combinatiekorting in hun huidige vorm beschreven en volgt een uiteenzetting van de mogelijke fiscale hervormingsmaatregelen en de effecten hiervan op de participatie. Vervolgens zal in paragraaf drie een tweetal criteria worden opgesomd om de centrale vraag te kunnen beantwoorden waarna in paragraaf vier toetsing aan de hand van deze criteria zal plaatsvinden. Tot slot wordt in de conclusie van paragraaf vijf een antwoord gegeven op de centrale vraag van deze scriptie. 2. Arbeidsparticipatie van vrouwen 2.1 Fiscale geschiedenis omtrent arbeid en inkomen Vanaf 1973 is het overheidsbeleid overgegaan van een samenvoegingstelsel, waarin de gehuwde man belastingplichtig is voor zowel zijn eigen inkomen als dat van zijn vrouw, naar een stelsel van individuele belastingheffing over het arbeidsinkomen (Pott-Buter en Tijdens, 2001, p24). Tot en met 1983 werd uitgegaan van een traditioneel rollenpatroon waarbij de man als kostwinner fungeerde. Wanneer zijn vrouw eveneens arbeidsinkomen verwierf ontving zij een belastingvrije som die beduidend lager was dan die van haar partner (Stevens, 2006, p11). In 1984 werden de Tweeverdienerwetten geïntroduceerd waarbij niet-persoonsgebonden inkomensbestanddelen werden toegerekend aan degene met het hoogste inkomen. Dit was niet langer per definitie de man. Tevens kregen beide partners een gelijke belastingvrije som. Echter vanwege de heersende maatschappelijke rolverdeling bleek het partnerinkomen vaak zo gering te zijn dat deze belastingvrije som in de individuele belastingheffing niet geheel geëffectueerd kon worden. Het onbenutte deel van de belastingvrije som kon vanaf 1985 worden overgeheveld naar de andere partner (de zogenoemde integrale voetoverheveling) (Stevens, 2006, p12-13). De statistiek (zie tabel 1) laat zien dat de introductie van de Tweeverdienerwetten een negatieve invloed had op de arbeidsparticipatie van gehuwde vrouwen. De wederzijdse afhankelijkheid zorgde ervoor dat deze groep vrouwen zich van deelname aan de arbeidsmarkt onttrok. 3

5 In 1990 werd de belastingvrije som omgezet in een basisaftrek. Zolang het inkomen van de gehuwde vrouw beneden de belastingvrije basisaftrek bleef, ontving haar man dubbele basisaftrek. Daarnaast werd bij een laag inkomen een invorderingsvrijstelling gegeven. De overheveling en invorderingsvrijstelling hadden een positieve invloed op de arbeidsmarktdeelname van gehuwde vrouwen (zie tabel 1), echter werden vrouwen niet gestimuleerd een inkomen te verwerven boven die lage inkomensgrens. De Wet IB 2001 heeft de belastingvrije som omgezet in een systematiek van heffingskortingen. Waar de belastingvrije som een belastingvoordeel opleverde dat afhankelijk was van het toptarief waarin men viel, is de heffingskorting een belastingbesparing die voor iedereen gelijk is. Heffingskortingen worden door de overheid gebuikt als generiek sturingsmiddel voor het arbeidsmarktbeleid (Stevens, 2006, p.203) Huidige situatie van vrouwen op de arbeidsmarkt Statistieken laten zien dat er steeds meer vrouwen actief zijn op de arbeidsmarkt. De Emancipatiemonitor 2006 (zie tabel 2) toont een nettoarbeidsparticipatie (werkzame vrouwelijke beroepsbevolking) van 52% in eind Ultimo 2005 is deze nettoparticipatie gegroeid tot 54%. In een tijdsbestek van 5 jaar is de nettoparticipatiegraad dus met 2%-punt gestegen. Deze stijging is minder sterk dan de brutoparticipatie (werkzame en werkloze beroepsbevolking). Deze nam in dezelfde periode met 4%-punt toe. Dit betekent dat er vrouwen toetraden tot de beroepsbevolking, maar zij niet slaagden in het vinden van een betaalde baan. Participatiegraad wordt gedefinieerd als het aantal werkzame personen in de potentiële beroepsbevolking. In deze scriptie is voor het begrip potentiële beroepsbevolking aangesloten bij de definitie van het CBS: personen die ten minste 12 uur per week werken, of werk hebben aanvaard waardoor ze tenminste 12 uur per week gaan werken, of personen die verklaard hebben tenminste 12 uur per week te willen werken en actief op zoek zijn naar een betaalde baan. Hoewel de nettoparticipatiegraad de afgelopen jaren is toegenomen, blijft deze sinds 2002 nog altijd achter bij de verwachting (Emancipatiemonitor 2006, p67). Het CPB heeft in opdracht van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid de verwachte ontwikkeling van de participatie van vrouwen onderzocht. Hierbij komt naar voren dat bij ongewijzigd beleid de participatie de komende jaren nog zal toenemen, maar op lange termijn zal stabiliseren tot een participatiegraad van 64% in 2040 (zie tabel 3). 4

6 De arbeidsmarktanalyse van de Raad voor Werk en Inkomen (RWI) toont aan dat het aantal vrouwen die tot het arbeidspotentieel behoren met een fulltime aanstelling sinds 1990 nauwelijks is gegroeid, terwijl het aantal vrouwen met een parttime aanstelling in dezelfde periode is verdubbeld (Emancipatimonitor 2006, p67). Heden ten dage werkt meer dan tweederde van de vrouwen die tot het arbeidspotentieel behoren in deeltijd. Cijfers van het CBS geven aan dat de parttime banen met name in trek zijn bij vrouwen met minderjarige kinderen. Van deze groep vrouwen heeft 9% een fulltime aanstelling, 40% bevindt zich niet op de arbeidsmarkt en de overige 51% van de vrouwen werkt in deeltijd. Het grootste deel hiervan heeft een aanstelling van uur per week (Arbeidsmarktanalyse RWI, 2007, p21) De theorie van arbeidsaanbod van vrouwen Volgens Pott-Buter en Tijdens maken vrouwen volgens de economische theorie van het arbeidaanbod twee beslissingen. Daarin wordt een afweging gemaakt tussen betaalde arbeid, onbetaalde arbeid en vrije tijd. Het aantal uren dat het individu kiest om te werken weerspiegelt voor haar de optimale combinatie van consumptie en vrije tijd. Hierbij moet echter worden opgemerkt dat deze beslissingen niet geheel rationeel zijn. Het traditionele rollenpatroon waarin de vrouw thuis voor het huishouden en de kinderen moet zorgen verliest in onze maatschappij weliswaar terrein, maar is zeker niet verdwenen. De heersende maatschappelijke opvatting omtrent dit rollenpatroon is van invloed op haar beslissingen. De eerste beslissing omvat het wel of niet betaald werken. Volgens de economische theorie gaan vrouwen pas werken als het nettoloon hoger is dan het nettoloon dat zij minimaal willen verdienen (het reserveringsloon). Dit reserveringsloon is de waarde van de vrije tijd of de uitkering die zij opgeeft, de kosten van het uitbesteden van onbetaalde arbeid die zij voorheen zelf verrichtte etc. Pott-Buter en Tijdens duiden dit aan als substitutie-effect. Bij het reserveringsloon speelt tevens het gezinsinkomen een belangrijke rol. Indien de vrouw een partner heeft met een hoog inkomen zal zij minder snel geneigd zijn betaalde arbeid te verrichten. De algemene tendens is dat zij de voorkeur zal geven aan vrije tijd (SEO, 2007, p7). Hierbij moet echter worden opgemerkt dat uit onderzoek van het kenniscentrum voor emancipatie en gezin, gedaan in opdracht van de emancipatieraad, blijkt dat hoogopgeleide vrouwen na de geboorte van kinderen vaker doorwerken dan lageropgeleide vrouwen. Het aantal uur dat zij betaalde arbeid verrichten wordt meestal wel verminderd. 5

7 Verder veroorzaakt het progressieve belastingstelsel een hoge marginale belastingdruk op het additionele inkomen waardoor weinig financiële prikkel zal ontstaan zich op de arbeidsmarkt aan te bieden of zich voor meer uren aan te bieden (Stevens, 2006, p217). Het progressieve belastingstelsel is dus eveneens van invloed op de hoogte van het reserveringsloon (het nettoloon dat vrouwen minimaal willen verdienen). Daarnaast geldt met name voor de lagere inkomensgroepen dat een deel van het extra gezinsinkomen weer wegvloeit door extra kosten van kinderopvang, vermindering van inkomensafhankelijke subsidies zoals huurtoeslag, kwijtschelding van lokale belastingen en het wegvallen van andere gemeentelijke inkomensondersteuningen. Op deze wijze ontstaat een armoedeval. De tweede beslissing, voor degenen die reeds participeren in het arbeidsproces, is het meer of minder uren gaan werken. Een verandering in het netto-inkomen leidt enerzijds tot een inkomenseffect, immers hetzelfde inkomen kan met minder uren werk worden verdiend. Hierdoor zal men geneigd zijn minder uren te willen werken. Anderzijds leidt een verandering in netto-inkomen tot een substitutie-effect aangezien minder werken relatief duurder wordt. Immers, naarmate het nettoloon stijgt levert het verrichten van betaalde arbeid steeds meer op. Hierdoor zal men onbetaalde arbeid/vrije tijd willen verruilen voor betaalde arbeid. Uit empirisch onderzoek is gebleken dat substitutie-effect sterker is dan het negatieve inkomenseffect (SEO, 2007, p5). Het SEO onderzoek laat zien dat de overheid de arbeidsparticipatie van vrouwen op twee manieren kan beïnvloeden. Ten eerste door het nettoloon van vrouwen te verhogen, bijvoorbeeld door marginale belastingtarieven te verlagen. Ten tweede door het reserveringsloon te verlagen, bijvoorbeeld door kosten van kinderopvang te verlagen en betere zwangerschaps-, bevallings- en ouderschapsverlofregelingen te treffen. Volgens Evers, de Mooij en van Vuuren is de arbeidsaanbodelasticiteit van vrouwen groter dan die van mannen. De arbeidsaanbodelasticiteit geeft het effect van een verandering in nettoloon op het aantal gewerkte uren weer. Een elasticiteit van nul betekent dat een verhoging van het nettoloon niet leidt tot een hoger arbeidsaanbod. Bij een positieve elasticiteit zal een hoger nettoloon leiden tot een hoger arbeidsaanbod en bij een negatieve elasticiteit zal dit niet het geval zijn. De gemiddelde arbeidsaanbodelasticiteit voor mannen en vrouwen bedraagt respectievelijk en 0.5 (Evers, de Mooij en van Vuuren, 2007, p172). Dit impliceert volgens hen dat vrouwen sterker reageren op financiële prikkels dan mannen. Daarnaast concluderen Evers, de Mooij en van Vuuren dat hoger opgeleide vrouwen minder gevoelig zijn voor loonsveranderingen dan lager opgeleide vrouwen. Hun elasticiteit 6

8 is dus kleiner. Dit wordt verklaard doordat vrouwen met een hoger opleidingsniveau een hoger potentieel loon hebben en daardoor actiever zijn op de arbeidsmarkt. Hierdoor neemt hun gevoeligheid voor veranderingen in loon af (SEO, 2007, p17). 2.4 Fiscale beleidsvarianten en Participatie-effecten Algemene heffingskorting Iedere belastingplichtige in Nederland heeft recht op algemene heffingskorting (2006: 1990). Deze heffingskorting biedt een tegemoetkoming voor kosten van primair levensonderhoud. Indien de belastingplichtige geen inkomen heeft of minder dan 5821 per jaar verdiend (cijfer 2006) wordt deze individuele korting niet of slechts gedeeltelijk benut. Deze korting is op partnerniveau verrekenbaar. Al dan niet deelnemen aan het arbeidsproces heeft zodoende geen invloed op de algemene heffingskorting. Indien de verdienende partner voldoende belasting betaald, kan de niet-verdienende partner de heffingskorting uitbetaald krijgen. Dit heeft een remmende werking op het verwerven van een (laag) inkomen door de partner, veelal moeders van jonge kinderen en mantelzorgers (Pott- Buter en Tijdens, 2001, p49). Daarnaast leidt de verrekenbaarheid ertoe dat het tweede/additionele inkomen tegen een relatief hoog marginaal tarief wordt belast. Immers de algemene heffingskorting van de niet/weinig verdienende is al verbruikt bij de meestverdienende partner. Afhankelijke partners worden door de werking van deze heffingskorting niet gestimuleerd toe te treden tot de arbeidsmarkt (Stevens, 2007, p203). In de volksmond wordt deze heffingskorting dan ook wel spottend aanrechtsubsidie genoemd. Het kabinet heeft in haar regeerakkoord gepleit voor afschaffing van de overdraagbaarheid van de algemene heffingskorting. De overdraagbaarheid wordt met 5%-punt per jaar in 20 jaar geleidelijk afgebouwd tot nihil. Het SEO en het CPB hebben recentelijk onderzoek gedaan naar de effecten van afschaffing van deze algemene heffingskorting. Het SEO heeft in opdracht van het Ministerie van SZW onderzoek gedaan naar de afschaffing van de algemene heffingskorting voor de afhankelijke partner. Indien de heffingskorting voor de niet-werkende partner wordt afgeschaft heeft dat twee effecten tot gevolg. 7

9 Ten eerste treedt er een substitutie-effect op. Het marginale tarief waartegen haar inkomen wordt belast gaat omlaag van 34,15% naar 0%. Dit betekent dat netto- en brutoinkomen aan elkaar gelijk zijn zolang zij minder verdient dan per jaar. Ten tweede treedt er een inkomenseffect op. Indien de vrouw niet participeert op de arbeidsmarkt krijgt zij de heffingskorting niet langer uitbetaald. Dit betekent dat haar inkomen met 1990 per jaar omlaag gaat. De heffingskorting is eveneens niet meer verrekenbaar met het inkomen van de partner. Het netto-gezinsinkomen gaat omlaag. Voor vrouwen ontstaat op deze wijze een extra stimulans om de arbeidsmarkt te betreden. Hierdoor trachten zij de daling in het gezinsinkomen op te vangen. In feite daalt haar reserveringsloon (het nettoloon dat zij minimaal wil verdienen). Beide effecten stimuleren het arbeidsaanbod van de afhankelijke vrouw (SEO, 2007, p34). Tabel 4 laat zien dat door deze fiscale hervorming het arbeidsaanbod van vrouwen in uren met 6,8% groeit. In personen stijgt het arbeidsaanbod met 12,4%. Vrouwen met kinderen reageren sterker op deze hervorming dan vrouwen zonder kinderen. Dit is te verklaren uit het feit dat vrouwen met kinderen een lagere participatiegraad hebben dan vrouwen zonder kinderen. Uit het SEO-rapport komt eveneens naar voren dat reeds werkende vrouwen door deze maatregel meer uren gaan werken (SEO, 2007, p35). Ook de in 2007 verschenen CPB-nota pleit voor afschaffing van de overdraagbaarheid van de algemene heffingskorting. De nota stelt dat deze maatregel een positief effect heeft op de arbeidsparticipatie van vrouwen. Allereerst wordt de niet-werkende partner gestimuleerd deel te nemen aan het arbeidsproces om de daling van het gezinsinkomen te compenseren. De CPB-nota merkt eveneens op dat de groei van het arbeidsaanbod in arbeidsjaren kleiner is dan in personen, omdat de groei van het arbeidsaanbod vooral parttimers betreft. De CPB-nota en het SEO-rapport stemmen op deze punten overeen. Daarnaast voegt de CPB-nota hier nog aan toe dat de budgettaire besparing van 1,65 miljard euro, als gevolg van het afschaffen van de overdraagbaarheid, gebruikt zou kunnen worden voor een generieke tariefverlaging van de loon- en inkomstenbelasting. Deze aanvullende maatregel zou het arbeidsaanbod een extra impuls geven. Ook Stevens is van mening dat de overhevelingmogelijkheid van de algemene heffingskorting afgeschaft moet worden. Dit zou een lager entreetarief mogelijk maken en daarmee de arbeidsparticipatie bevorderen. Hij merkt op dat de doelstelling van gezinsdraagkracht en de stimulering van arbeidsparticipatie door vrouwen daarbij lijnrecht *34,15% = Dit is het bedrag van de algemene heffingskorting in 2006, waardoor per saldo geen belasting verschuldigd is. 8

10 tegenover elkaar staan. Vanuit het oogpunt van gezinsdraagkracht is de overdraagbaarheid van de algemene heffingskorting van belang. Vanuit het oogpunt van stimulering van de arbeidsparticipatie is afschaffing van de overdraagbaarheid een must. Er moet dus een afweging worden gemaakt tussen wat rechtvaardigheidsbeginsel en het doelmatigheidsbeginsel (Stevens, 2007, p ) Aanvullende combinatiekorting De combinatiekorting is een individuele heffingskorting die een tegemoetkoming biedt voor werkenden met jonge kinderen tot 12 jaar. Deze groep heeft over het algemeen te maken met specifieke kosten die werkenden zonder jonge kinderen niet hebben, namelijk kosten die verband houden met het uitbesteden van zorg voor die kinderen. Met de (aanvullende) combinatiekorting poogt de overheid de combinatie van zorg- en werktaken te stimuleren. In 2006 bedraagt deze korting 146. De korting geldt pas indien de belastingplichtige meer dan 4405 per jaar verdiend. Voor de aanvullende combinatiekorting komt de belastingplichtige in aanmerking indien hij/zij in het kalenderjaar geen partner had of indien hij/zij in dat kalenderjaar minder verdiende dan zijn/haar partner. Het is als het ware een extra belastingkorting voor de minstverdienende partner. In 2006 bedraagt de aanvullende combinatiekorting 608. Volgens Caminada zal verhoging van de huidige (aanvullende) combinatiekorting de arbeidsparticipatie van mensen met lagere inkomens ondersteunen (Caminada, 2007, p2). Deze maatregel dient volgens hem gefinancierd te worden uit de budgettaire besparing van de algemene heffingskorting. Het SEO onderzoek heeft, in overleg met het ministerie van SZW, vier hervormde beleidsopties doorberekend waarin zij de aanvullende combinatiekorting verhoogt. De vier beleidsopties zijn hieronder weergegeven. Variant 1 - Met een inkomen van 4405 ontvangt de belastingplichtige een aanvullende combinatiekorting van De aanvullende combinatiekorting blijft 608 tot een inkomen van (de helft van het Wettelijk Minimum Loon (WML)) voor de tweede verdiener. - De aanvullende combinatiekorting wordt verhoogd tot een maximum van 1200 bij de opbouw van 50% van het WML naar 100% van het WML voor de tweede verdiener. 9

11 Variant 2 - Met een inkomen van 4405 ontvangt de belastingplichtige een aanvullende combinatiekorting van De aanvullende combinatiekorting blijft 608 tot een inkomen van (de helft van het wettelijk minimum loon) voor de tweede verdiener. - De aanvullende combinatiekorting wordt verhoogd tot een maximum van 1300 bij de opbouw van 50% van het WML tot een modaal inkomen ( 33150, CBS). Variant 3 - Variant 1 met afschaffing van de reguliere combinatiekorting. Variant 4 - Variant 2 met afschaffing van de reguliere combinatiekorting. Een verhoging van de aanvullende combinatiekorting verhoogt het nettoloon van vrouwen. Dat deze maatregel invloed heeft op hun arbeidsaanbod blijkt uit tabel 5. Deze toont de participatie-effecten van de verschillende beleidopties. De maatregel laat zien dat in variant 1 het arbeidsaanbod in uren 5,6% toeneemt, in personen slechts met 3,1%. De overige varianten hebben een kleiner effect op arbeidsparticipatie. Varianten 3 en 4, waarin de reguliere combinatiekorting wordt afgeschaft, hebben een negatief effect op de arbeidsparticipatie. Een aantal vrouwen trekt zich terug van de arbeidsmarkt. Dit zijn de vrouwen die een loon verdienen dat net boven de loongrens van 4405 ligt. De combinatiekorting verhoogt het uurloon rond deze loongrens. Dit effect vervalt bij het afschaffen van de reguliere combinatiekorting (SEO, 2007, p38). Kortom, de in dit rapport gepresenteerde beleidsopties laten slechts een kleine verhoging zien in het aantal vrouwen dat de arbeidsmarkt zal betreden. De participatiegraad stijgt daarom niet fors. Wel gaat het aantal vrouwen die reeds een parttime-aanstelling hebben meer uren werken. 10

12 3. Criteria In 2000 heeft de Europese Unie zich in Lissabon ten doel gesteld uit te groeien tot een dynamische kenniseconomie. In het in datzelfde jaar gepresenteerde Meerjarenbeleidsplan betekende een dynamische kenniseconomie voor Nederland onder andere het vergroten van de arbeidsmarktdeelname van vrouwen. Om de Lissabon-doelstellingen te kunnen bereiken bevat het Meerjarenbeleidsplan uit 2000 een emancipatiebeleid gericht op het gebied van arbeid en inkomen. Dit beleid heeft drie doelstellingen. Ten eerste, een verhoging van de arbeidsmarktparticipatie van vrouwen tussen de vijftien en vierenzestig jaar tot 65% procent in Ten tweede, een toename van economische zelfstandigheid voor 60% procent van de vrouwen tussen vijftien en vierenzestig jaar in Tot slot, een meer evenwichtige verdeling van onbetaalde arbeid tussen mannen en vrouwen (Pott-Buter en Tijdens, 2001, p6). Bij het actualiseren van het Meerjarenbeleidsplan in 2005 is hier nog een doelstelling aan toegevoegd. Er moeten niet alleen meer vrouwen gaan werken, maar vrouwen met een deeltijdbaan moeten ook meer uren gaan werken. Ten behoeve van de toetsing van de centrale vraag zijn de eerste en vierde doelstelling van het bovengenoemde emancipatiebeleid als beoordelingscriteria gehanteerd. 4. Toetsing van de criteria De economische theorie stelt dat het arbeidsaanbod van vrouwen op twee manieren bevorderd kan worden. Ten eerste door verhoging van het netto-inkomen, de arbeidsaanbodelasticiteit van vrouwen is immers positief. Ten tweede door het verlagen van het reserveringsloon. De algemene heffingskorting heeft, in zijn huidige vorm waarin de korting op partnerniveau verrekenbaar is, geen stimulerende werking op de arbeidsparticipatie van nietwerkende vrouwen. Fiscale hervorming waarbij de overdraagbaarheid van de heffingskorting wordt afgeschaft leidt voor de niet-werkende partner tot een daling van het marginale tarief waartegen haar inkomen wordt belast. Zolang zij minder verdiend dan 5821 per jaar zijn bruto- en netto-inkomen aan elkaar gelijk. De afschaffing van de overdraagbaarheid verhoogt zodoende het netto-inkomen. Het voorstel van het CPB een generieke tariefverlaging door te voeren zou het arbeidsaanbod nog eens een extra impuls kunnen geven, omdat op dergelijke wijze de marginale druk op het additionele inkomen verder daalt. Dit komt overeen met een stijging van het netto-inkomen. 11

13 Tevens betekent het schrappen van de overdraagbaarheid dat het netto-gezinsinkomen daalt. De niet-werkende partner zal gestimuleerd worden deel te nemen aan het arbeidsproces om de daling van het gezinsinkomen te compenseren. Kortom, haar reserveringsloon daalt. Uit paragraaf komt naar voren dat de voorgestelde fiscale maatregel het arbeidsaanbod van vrouwen in uren met 6,8% doet stijgen. In personen groeit het arbeidsaanbod met 12,4%. Bij ongewijzigd beleid zal de arbeidsparticipatie van vrouwen in 2011 blijven steken op 64%. Dit betekent dat de doelstelling van 65% in 2011 niet gehaald wordt. Uit het voorgaande blijkt dat afschaffing van de overdraagbaarheid van de algemene heffingskorting leidt tot een forse stijging van het aantal niet-werkende vrouwen dat zich aan zal bieden op de arbeidsmarkt. Hierdoor kan aan het eerste criteria worden voldaan. Tevens blijkt de maatregel effect te hebben op het aantal uren dat vrouwen zich aanbieden. Daarmee wordt ook aan het tweede criterium voldaan. Met de (aanvullende) combinatiekorting zorgt de overheid ervoor dat een goede combinatie van zorg- en werktaken mogelijk gemaakt wordt door werkenden met jonge kinderen tegemoet te komen. Een verhoging van deze heffingskorting heeft een positief effect op de arbeidsparticipatie van vrouwen. De in het SEO-rapport doorberekende beleidopties laten zien dat een verhoging van de aanvullende combinatiekorting het meeste effect heeft. Het aantal vrouwen dat de arbeidsmarkt zal betreden is gering. Deze toename varieert tussen 2,7% tot 3,1%. Het voordeel van deze beleidsoptie is voornamelijk afkomstig uit het aantal vrouwen met een parttime-aanstelling dat meer uren besluit te gaan werken. Deze toename varieert van 3,8% tot 5,6%. Door middel van een fiscale hervorming van de aanvullende combinatiekorting wordt aan beide criteria voldaan. 5. Conclusie In deze scriptie is werking van de algemene heffingskorting en de aanvullende combinatiekorting besproken. De algemene heffingskorting is in haar huidige vorm niet effectief. Door de overdrachtsmogelijkheid worden niet-werkende partners niet gestimuleerd de arbeidsmarkt te betreden. Door de overdraagbaarheid van de algemene heffingskorting af te schaffen is de algemene heffingskorting echter wel een effectief instrument om de arbeidsparticipatie van vrouwen te stimuleren. Het netto-inkomen van de vrouw wordt 12

14 verhoogd en haar reserveringsloon verlaagd. Hierdoor stijgt het aantal vrouwen dat zich aanbiedt op de arbeidsmarkt met 12,4%. Tevens stijgt het arbeidsaanbod in uren met 6,8%. Omdat exacte cijfers ontbreken kan weinig gezegd worden over de effectiviteit van de aanvullende combinatiekorting in zijn huidige vorm. Echter blijkt uit onderzoek dat verhoging van de aanvullende arbeidskorting een positief effect heeft op de arbeidsparticipatie van vrouwen. Deze maatregel zorgt niet zozeer voor een verhoging van het aantal vrouwen dat zich aanbied op de arbeidsmarkt, maar laat wel voor een forse stijging in het aantal uren dat vrouwen werken. Beide heffingskortingen kunnen met de in deze scriptie genoemde fiscale hervormingen worden ingezet als effectief fiscaal instrument om de arbeidsparticipatie van vrouwen te stimuleren. 13

15 Bibliografie Caminada, C.L.J. (2007). Inkomensbeleid. Tijdschrift voor openbare financiën, (37), 1-6. Centraal Bureau voor de Statistiek (2006). Vrouwen in opmars ( NL/menu/themas/arbeid-sociale-zekerheid/publicaties/artikelen/archief/2006/ wm.htm), 15 juli 2007 Centraal Plan Bureau (2007). Een analyse van maatregelen gericht op de arbeidsparticipatie van vrouwen, De Mooij, R.A., Stevens, L.G.M. (2006). Fiscaal-economische uitdagingen voor een volgend kabinet. Weekblad Fiscaal Recht, Evers, M., De Mooij, R.A., Van Vuuren, D. (2007). Arbeidsaanbodelasticiteit en beleid. Economisch Statistische Berichten, (92), E-Quality, Kenniscentrum voor emancipatie, gezin en diversiteit (2006). ( Kok, L., Hop, P., Pott-Buter, H. (2007). Kosten en baten van participatiebeleid. SEO Economisch Onderzoek, Ministerie Sociale Zaken en Werkgelegenheid (2007). Tripartiete Beleidsinzet Portegijs, W., Hermans, B., Lalta, V. (2006). Emancipatiemonitor 2006: Veranderingen in de leefsituatie en levensloop. Sociaal Cultureel Planbureau en Centraal Bureau voor de Statistiek, Pott-Buter, H., Tijdens, K. (2001). Emancipatie-effectrapportage belastingen en premies: Een verkenning naar nieuwe mogelijkheden vanuit het belastingstelsel Universiteit van Amsterdam, Raad voor Werk en Inkomen (2007). Arbeidsmarktanalyse Stevens, L.G.M. (2006). Fiscaal gezinsbeleid. Kluwer, Deventer, Stevens, L.G.M. (2006). Fiscale fascinatie: fiscaal beleid Kluwer, Deventer,

16 Bijlagen Tabel 1 Gehuwde vrouwen met een eigen arbeidsinkomen Bron: Emancipatie-Effectrapportage 2002 Tabel 2 Bruto- en nettoparticipatie, naar leeftijd, personen jaar, (in procenten) Tabel 3 Participatiegraad bij ongewijzigd beleid Bron: CPB

17 Tabel 4 Participatie-effect heffingskorting voor afhankelijke partner op aanbod in uren en participatiegraad Tabel 5 Effect verhogen aanvullende combinatiekorting op arbeidsaanbod in uren en personen 16