Samenvatting Scenario s armoedevalbestrijding

Transcriptie

1 Samenvatting Scenario s armoedevalbestrijding Bestrijding van de armoedeval is van groot belang voor het terugdringen van de uitkeringsafhankelijkheid en het bevorderen van de arbeidsparticipatie en scholing. De armoedeval treedt op wanneer een stijging van het bruto-inkomen niet tot een substantiële toename - of zelfs tot een afname - van het besteedbaar inkomen leidt. Hierdoor kan de beslissing om werk te aanvaarden (werkloosheidsval) of te investeren in doorstroming op de arbeidsmarkt (doorstroomval) negatief worden beïnvloed. Een van de oorzaken is de cumulatie van diverse inkomensafhankelijke regelingen. Bij een inkomensstijging gaan voor mensen met een laag inkomen veel aanspraken op inkomensafhankelijke regelingen verloren. Het verlies aan regelingen als huursubsidie, kwijtschelding van lokale lasten en gemeentelijk inkomensbeleid is zo groot dat dit in veel gevallen het inkomensvoordeel teniet doet. De samenloop van inkomensafhankelijke regelingen met belastingen en premies resulteert in een hoge marginale druk. Dit is een substantiële belemmering voor een adequaat functioneren van de arbeidsmarkt. De minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft op 13 december 2001 bij de behandeling van de begroting van SZW in de Tweede Kamer toegezegd een aantal scenario s voor bestrijding van de armoedeval uit te werken, waarbij eveneens aandacht wordt besteed aan de armoedevalparagrafen in de verschillende verkiezingsprogramma s. In de notitie worden de meest recente inzichten in de omvang en reikwijdte van de armoedeval weergegeven. Verder wordt een uitgebreid overzicht van mogelijke maatregelen om de armoedeval terug te dringen gepresenteerd. Om de effecten van beleid te toetsen worden indicatoren voor de werkloosheidsval en de doorstroomval gedefinieerd. Deze hebben ook een signaalfunctie zodat de ontwikkelingen op het gebied van de armoedeval geregistreerd kunnen worden. Aangezien de armoedeval afhankelijk van het huishoudenstype anders uitpakt, wordt onderscheid gemaakt naar verschillende groepen. Het effect van de mogelijke maatregelen op de doelindicatoren wordt gemeten bij een vast budgettair beslag. Uit deze beleidsopties worden vijf samenhangende scenario s geformuleerd. Berekeningen van het CPB geven inzicht in de macro-economische effecten van verschillende methoden van armoedevalbestrijding. Analyse De analyse laat zien dat de armoedeval - ondanks de gunstige effecten van de invoering van de arbeidskorting en de belastingverlaging in IB nog steeds een belangrijke barrière vormt voor de participatie aan de onderkant van de arbeidsmarkt. Alleenstaande bijstandsgerechtigden hebben een baan nodig op het niveau van 109 procent WML om qua besteedbaar inkomen minimaal quitte te spelen ten opzichte van de uitkering plus aanspraken op inkomensafhankelijke regelingen. Voor paren ligt dit break-evenpunt zelfs op 138 procent en voor alleenstaande ouders op 95 procent. Voor de laatstgenoemde categorie geldt echter dat zij voornamelijk is aangewezen op deeltijdwerk, waardoor de situatie in werkelijkheid minder gunstig is dan zij lijkt. In de afgelopen kabinetsperiode is de zogenoemde toetrederskorting geïntroduceerd om het verlies aan inkomensafhankelijke regelingen bij de overgang naar werk te compenseren. Sinds 2002 bedraagt de premie 2269, waarvan 1361 wordt uitgekeerd in het eerste jaar en 454 in de twee jaar daarna. De toetrederskorting geldt voor mensen die uitstromen uit de Abw of de WIW en langer dan een jaar een uitkering genieten. Wordt het effect van deze uitstroompremie meegerekend, I

2 dan is werkaanvaarding wel lonend. Met inbegrip van deze premie komen de break-evenpunten in het eerste jaar na werkaanvaarding uit op 77 procent WML voor alleenstaanden, 86 procent WML voor alleenstaande ouders en 100 procent WML voor paren. Indicatoren en doelstellingen Om te komen tot een gestructureerde, meerjarige aanpak van de armoedeval is het nodig concrete indicatoren te formuleren waaraan de effectiviteit van het beleid getoetst kan worden. Voor elke indicator worden twee doelstellingen - voor het minimale ambitieniveau en voor de gewenste inzet op langere termijn - voorgesteld. Werkloosheidsval Voor de werkloosheidsval kan gedacht worden aan een indicator waarbij een bijstandsgerechtigde bij overgang naar werk op WML-niveau er netto een bepaald minimumbedrag op vooruit moet gaan. Hierbij wordt rekening gehouden met verwervingskosten (5% van het arbeidsinkomen). Te denken valt aan de volgende doelen: Doel 1: tenminste geen inkomensachteruitgang bij werkaanvaarding op 100 procent Doel 2: een inkomensvooruitgang van 5 procent in het jaarinkomen bij de overgang van uitkering naar betaald werk op 100 procent In onderstaande figuur is te zien hoe deze doelstellingen uitpakken voor de verschillende groepen. Inkomensvooruitgang uitgaande van de doelstelling werkloosheidsval huidige situatie doel 1 doel alleenstaande 100% wml paar mk 100% wml alleenstaande ouder 100% wml Doorstroomval Voor de doorstroomval kan als indicator gelden dat de marginale druk nergens in het inkomensgebouw verder mag toenemen en niet boven een bepaald maximum uitkomt. Gedacht kan worden aan de volgende doelen: Doel 1: In geen enkele situatie mag de marginale druk 1 hoger zijn dan 100 procent. 1 In deze notitie wordt de marginale druk gemeten als gemiddelde druk over inkomenstrajecten van 20 procent II

3 Doel 2: In geen enkele situatie mag de marginale druk hoger zijn dan 55 procent. De doelstellingen op het gebied van marginale druk staan weergegeven in onderstaande grafiek, waarbij de horizontale lijnen de ambitieniveaus voorstellen. Doelstellingen voor marginale druk 140.0% Huursubsidie Kwijtsch. en bijz. bijstand Kinderkortingen WSF / WTS 120.0% 100.0% Doel 1 Marginale druk 80.0% 60.0% Einde WW-premie Begin vierde schijf doel % Kinderopvang voor alleenstaande 20.0% 0.0% Inkomen in % WML Alleenstaand Alleenstaande Echtpaar Scenario s Er worden vijf illustratieve scenario s met een budgettair beslag van elk 500 miljoen gepresenteerd die naar de geformuleerde doelen moeten toewerken. Scenario A1 Dit scenario beoogt een aanzienlijke beperking van inkomensafhankelijke regelingen, met nadruk op het terugdringen van de werkloosheidsval. Hiertoe wordt de kwijtschelding van lokale lasten beperkt tot de OZB. Recht op kwijtschelding van lokale belastingen ontstaat pas als de betrokkene lange tijd (drie jaar) op het sociaal minimum zit. Categoriale verstrekking van bijzondere bijstand is niet langer toegestaan. Voor mensen die het echt nodig hebben, blijft individuele bijzondere bijstand mogelijk. In de huursubsidie worden de normhuren verhoogd met. De negatieve koopkrachteffecten hiervan worden gecompenseerd. Het restant van het budget wordt ingezet voor een verhoging van de arbeidskorting met. III

4 Overzicht scenario: A1 Effect op de overgang van uitkering naar werk tegen 100% WML in Kwijtschelding beperken tot OZB Duureis kwijtschelding Afschaffen categoriale bijzondere bijstand Verhoging normhuur met compensatie a Verhoging arbeidskorting met Totaal effect scenario Effect marginale druk onderin inkomensgebouw * in % punt 70% % WML - 1¾ - ¾ - ¾ 100% % WML ¼ 120% - 140% WML ¼ 140% - 160% WML a De wijzigingen in de huursubsidie hebben voor meerpersoonshuishoudens geen effect op de hier gepresenteerde indicator voor de werkloosheidsval omdat zij in het beschouwde inkomenstraject geen last hebben van de marginale druk als gevolg van de huursubsidie (omdat zij tot 100% WML maximale huursubsidie hebben en behouden). Het effect is wel zichtbaar in de gepresenteerde cijfers voor de marginale druk boven 100% * Scenario A1 heeft geen effect op de marginale druk boven 160% Scenario A2 Scenario A2 kent dezelfde invalshoek als het voorgaande, maar concentreert zich op het verlagen van de marginale druk. Dit scenario voorziet in de introductie van een heffingsvrije voet in de OZB. De kwijtschelding OZB komt hiermee te vervallen.verder wordt de volledige categoriale bijstand vervangen door een landelijke regeling voor langdurige minima ( lang-laag ). Daarnaast wordt een korting op de huursubsidie onder de kwaliteitskortingsgrens geïntroduceerd. Verder wordt geïnvesteerd in een verhoging van de arbeidskorting en de combinatiekorting om werk lonender te maken. IV

5 Overzicht scenario: A2 Effect op de overgang van uitkering naar werk tegen 100% WML in Introductie heffingsvrije voet in OZB Vervangen categoriale bijstand door Lang-laag Verlagen huursubsidie onder kwaliteitskortingsgrens a Verhogen arbeidskorting met Verhoging combinatiekorting met Totaal effect scenario Effect marginale druk onderin inkomensgebouw * in %-punt 70% % WML - 12¾ - ½ - ½ 100% % WML 0-7½ -7½ 120% - 140% WML 0-7½ -7½ 140% - 160% WML a De wijzigingen in de huursubsidie hebben voor meerpersoonshuishoudens geen effect op de hier gepresenteerde indicator voor de werkloosheidsval omdat zij in het beschouwde inkomenstraject geen last hebben van de marginale druk als gevolg van de huursubsidie (omdat zij tot 100% WML maximale huursubsidie hebben en behouden). Het effect is wel zichtbaar in de gepresenteerde cijfers voor de marginale druk boven 100% *Scenario A2 heeft geen effect op de marginale druk boven 160% Scenario B Scenario B richt zich op het verlagen van de marginale druk van inkomensafhankelijke regelingen door de afbouw geleidelijker te laten verlopen. Net als in scenario A2 wordt een heffingsvrije voet in de OZB en een lang-laagregeling geïntroduceerd. De categoriale bijstand wordt fors ingeperkt. Verder wordt door middel van aanpassing van de correctie op het verzamelinkomen extra huursubsidie verleend aan werkende huishoudens. Dit vergroot het verschil tussen werk en uitkering en verlaagt bovendien de marginale druk in de huursubsidie. Wel krijgen meer mensen recht op deze voorziening; dit impliceert dus een uitbreiding van inkomensafhankelijke regelingen. Het scenario wordt gecompleteerd met een inkomensafhankelijke arbeidskorting (IAK). V

6 Overzicht scenario: B Effect op de overgang van uitkering naar werk tegen 100% WML in Introductie heffingsvrije voet in de OZB Beperken categoriale bijzondere bijstand Extra huursubsidie voor werkende huishoudens a IAK op uurloonbasis van Totaal effect scenario Effect marginale druk onderin het inkomensgebouw * in %-punt 70% % WML - 9-1¾ -1¾ 100% % WML 0-6½ -6½ 120% - 140% WML 0-6½ -6½ 140% - 160% WML a De wijzigingen in de huursubsidie hebben voor meerpersoonshuishoudens geen effect op de hier gepresenteerde indicator voor de werkloosheidsval omdat zij in het beschouwde inkomenstraject geen last hebben van de marginale druk als gevolg van de huursubsidie (omdat zij tot 100% WML maximale huursubsidie hebben en behouden). Het effect is wel zichtbaar in de gepresenteerde cijfers voor de marginale druk boven 100% *Scenario B leidt tot een verhoging van de marginale druk in het inkomenstraject van % WML met 1%. Scenario C Scenario C biedt een nieuwe combinatie van eerder gebruikte maatregelen. De heffingsvrije voet in de OZB wordt gekoppeld aan een duureis (drie jaar) in de kwijtschelding voor overige heffingen. Net als in scenario A2 vervangt lang-laag alle categoriale gemeentelijke inkomensondersteuning. Verder wordt de huursubsidieaanpassing uit scenario B gebruikt. De rest van het budget wordt ingezet voor een IAK. VI

7 Overzicht scenario: C Effect op de overgang van uitkering naar werk tegen 100% WML in Introductie heffingsvrije voet in de OZB Duureis in kwijtschelding overige heffingen Lang-laag in plaats van categoriale bijzondere bijstand Extra huursubsidie voor werkende huishoudens a IAK op uurloonbasis van Totaal effect scenario Effect marginale druk onderin inkomensgebouw * in %-punt 70% % WML - 9¼ % % WML 0-6½ -6½ 120% - 140% WML 0-6½ -6½ 140% - 160% WML 1¼ 1¼ 1¼ a De wijzigingen in de huursubsidie hebben voor meerpersoonshuishoudens geen effect op de hier gepresenteerde indicator voor de werkloosheidsval omdat zij in het beschouwde inkomenstraject geen last hebben van de marginale druk als gevolg van de huursubsidie (omdat zij tot 100% WML maximale huursubsidie hebben en behouden). Het effect is wel zichtbaar in de gepresenteerde cijfers voor de marginale druk boven 100% * Scenario C leidt tot een verhoging van de marginale druk in het inkomenstraject van % WML met 1¼%. Scenario D Scenario D bestaat uit maatregelen die de koopkracht van huidige en toekomstige minima volledig intact laat. De meest effectieve manier om op deze wijze de armoedeval te bestrijden, is met een inkomensafhankelijke arbeidskorting gecombineerd met een intensivering van de toetrederskorting. Deze uitstroompremie wordt verhoogd naar 2100 in het eerste jaar en 700 in het tweede en derde jaar. Overzicht scenario: D Effect op de overgang van uitkering naar werk tegen 100% WML in Intensivering toetrederskorting ( 2100/ 700)* IAK op uurloonbasis van Totaal effect scenario Effect marginale druk onderin inkomensgebouw * in %-punt 70% % WML - 2½ - 2½ - 2½ 100% % WML % - 140% WML % - 160% WML 1½ 1½ 1½ * Scenario D leidt tot een verhoging van de marginale druk in het inkomenstraject van % WML met 1½%. De uitkomsten van de verschillende scenario s worden getoetst aan de doelen en aan de inkomenseffecten voor de minima. De tabel hieronder geeft een samenvattend overzicht. VII

8 Effecten scenario s op doelen en inkomen minima Effect op: Scenario A1 Scenario A2 Scenario B Scenario C Scenario D Werkloosheidsval /+ Marginale druk onderin inkomensgebouw Marginale druk hoger in inkomensgebouw Inkomen kortdurende minima Inkomen langdurende minima Inkomen minimumloners + -/ = sterk positief effect; + = positief effect, 0/+ = gematigd positief effect 0 = geen effect Scenario C heeft het meeste effect op de eerste doelindicator, het terugdringen van de werkloosheidsval. Scenario A2 draagt het meeste bij aan de tweede doelindicator van de marginale druk. Ook scenario s B en C scoren goed in het terugdringen van de marginale druk onderin het inkomensgebouw. Zij leiden echter, evenals scenario D, tot een oploop van de marginale druk hoger in het inkomensgebouw wat niet in overeenstemming is met de tweede doelindicator. Scenario s A1 en A2 hebben sterk negatieve inkomenseffecten voor de sociale minima. In A2 geldt dit ook, zij het in mindere mate, voor de minimumloners. In scenario s B en C worden de langdurige minima ontzien, terwijl de minimumloners er fors op vooruit gaan. De scenario s B en C hebben wel negatieve inkomenseffecten voor kortdurende minima. Scenario D is het enige scenario zonder negatieve inkomenseffecten voor de minima. Hier staat tegenover dat het effect op de armoedeval in dit scenario het geringst is. Uiteindelijk zal de keuze voor een van de scenario s afhangen van een afweging van prioriteiten. VIII