ACHTERGROND EN TIPS VOOR LEERKRACHTEN EN DIRECTIES IN DE VERVOLGSCHOOL BIJ DE OPVANG VAN EX-OKAN LEERLINGEN Bron : Steunpunt NT2 TASAN

Transcriptie

1 ACHTERGROND EN TIPS VOOR LEERKRACHTEN EN DIRECTIES IN DE VERVOLGSCHOOL BIJ DE OPVANG VAN EX- LEERLINGEN Bron : Steunpunt NT2 TASAN 1

2 1. Wie zijn de EX- leerlingen? Anderstalige nieuwkomers zijn leerlingen die nog geen volledig schooljaar in het Nederlands hebben gevolgd, niet het Nederlands als moedertaal hebben en nieuwkomer zijn, d.i. nog geen volledig jaar in België verblijven.(zie omzendbrief 23/7/2001). Anderstalige nieuwkomers tussen 12 en 18 jaar hebben het recht op één jaar onthaalonderwijs. In de onthaalklas krijgen zij vooral onderwijs in taalvaardigheid Nederlands zodat zij voldoende gewapend zijn om na dat ene jaar onthaal in het reguliere onderwijs te stappen, in een richting die aansluit bij hun leeftijd en/of capaciteiten. Voor anderstalige nieuwkomers die de onthaalklas verlaten, of de ex-onthaalklassers, is de overgang naar de reguliere school geen sinecure: zij verlaten het veilige nest van de onthaalklas; ze komen terecht in een klas met veel onbekende gezichten en met andere regels en gewoontes; ze worden met nieuwe vakken geconfronteerd in een taal die ze ondertussen min of meer beheersen, maar vaak toch onvoldoende om met gemak de lessen te volgen. Ex-onthaalklassers zijn per definitie leerlingen die de nodige zorg en aandacht verdienen wanneer zij in de vervolgschool aankomen en er les volgen. Hoewel de eigenlijke onthaalperiode achter de rug is, is verdere begeleiding en ondersteuning allesbehalve een overbodige luxe. Voor de meesten is het een absolute must. Het zal waarschijnlijk wel nodig zijn om het verwachtingspatroon ten aanzien van de ex-onthaalklassers bij te stellen. In deze bundel worden een aantal ondersteuningstips voorgesteld, zij zijn bedoeld om de opvang van de ex-okanner gemakkelijker te maken, het is dus zeker geen verplichting deze op te volgen. 2

3 2.Tips voor het leerkrachtenteam 1.Hoe meer er wordt samengewerkt en uitgewisseld onder collega s, hoe vlotter de opvang kan gebeuren. Probeer op geregelde tijdstippen een overleg rond de ex-onthaalklassers te organiseren in het team. Wissel onder collega s informatie en ervaringen uit over de exonthaalklasser: Wie is deze leerling? Hoe functioneert hij in de les? Wat zijn zijn moeilijkheden? Waarbij moet hij nog ondersteund worden: vakinhoudelijk, op vlak van taalvaardigheid? Je kan met je collega s afspreken om gedurende een periode de leerling gericht te observeren. 2. Leg je vragen op didactisch inhoudelijk vlak voor aan collega s: hoe de ex-onthaalklasser ondersteunen en evalueren in de lessen? Welke interventies leveren goede resultaten op? Een uitwisseling van werkvormen, methodieken, materialen in het team kan heel verhelderend zijn: oplossingen liggen soms veel dichter dan je zou denken. 3. Geef als niet-taalvak leerkracht aan de taalleerkracht door welke problemen in de taalles kunnen worden aangepakt. De leerkracht Nederlands kan bijvoorbeeld rond hetzelfde thema werken en belangrijke begrippen aanbrengen of een moeilijke informatieve tekst vooraf met de leerlingen doornemen. Hij kan de leerlingen ook aanmoedigen om relevante, moeilijke woorden per thema bij te houden in een persoonlijk schriftje, dat ook in de andere vakken kan gebruikt worden. Geef als taalleerkracht aan de niet-taalvak leerkrachten door waarop zij in hun lessen kunnen letten. 3

4 3.Ondersteuningstips ex-okanners. (EO) Hieronder worden de belangrijkste ondersteuningstips weergegeven. Dit ondersteuningsschema is vooral bedoeld als inspiratiebron bij de opvang van één of meerdere ex-onthaalklassers in de klas. OP VLAK VAN NEDERLANDS IN DE KLAS. Ex-onthaalklassers durven heel vaak niet zeggen dat ze iets niet begrijpen en zullen dat meestal ook niet aangeven. Ook als je er naar vraagt zullen ze eerder zeggen dat ze alles begrijpen dan zeggen dat het niet lukt. Je kan: de leerling zoveel mogelijk stimuleren om uitleg te vragen vragen naar en verbanden leggen met de eigen ervaringen van de EO de aanwezige voorkennis van de EO activeren het spreektempo aanpassen in de mate van het mogelijke: leerkrachten spreken vaak onbewust te snel, iets langzamer spreken kan al veel helpen proberen de leerling zo veel mogelijk bevestiging te geven bij de dingen die wel goed gaan visuele context vergroten: visualiseren met afbeeldingen visualiseren met gebaren visualiseren met concrete voorwerpen beeldwoordenboek of CD-roms als naslagwerk laten gebruiken talige context vergroten een instructie, mededeling of vraag herhalen met andere woorden en aandacht besteden aan de schooltaalwoorden illustreren,voorbeelden geven, omschrijven de interactie met een meer gevorderde leerling stimuleren d.m.v. een probleemoplossende groepsopdracht info laten opzoeken in de eigen taal iets laten vertalen in de eigen taal iets in een tussentaal vertalen kernwoorden van de les op het bord noteren 4

5 OP VLAK VAN OEFENINGEN EN TAKEN Je kan: een niet-verbale reactie vragen(vb. iets aanwijzen, aankruisen) een beperkte talige reactie vragen (vb. nummer opschrijven, ja-nee antwoord) een mondelinge i.pv. schriftelijke reactie vragen extra vragen stellen, vb. gesloten vragen i.p.v. open vragen (vb. meerkeuzevraag, meer gerichte vraag) een structuur aanbieden voor de verwerking van de info (vb. een in te vullen schema, een meer stapsgewijze bespreking) de leerling zelf een probleem laten verwoorden de leerling stimuleren om zelf een oplossingsstrategie te vinden door vb. denk-stimulerende vragen te stellen, te focussen op relevante informatie een tekst globaal laten lezen i. p.v. meer gedetailleerd benaderen de opdracht beperken (bv. 3 i.p.v. 5 argumenten laten geven). OP VLAK VAN ORGANISATIE EN DIFFERENTIATIE Je kan: de EO laten samenwerken met een meer gevorderde leerling de EO iets thuis laten voorbereiden, vb. lezen van een tekst een geschreven neerslag, een voorgestructureerd schema aan de EO geven, voorafgaand of tijdens de les de sterkere leerlingen meer zelf laten doen tijdens dezelfde taak en intussen meer individuele aandacht geven aan de EO meer tijd geven aan de EO om een tekst te lezen, iets over te schrijven, een antwoord te formuleren, een toets op te lossen - bv. terwijl de andere leerlingen zelfstandig werken als het mogelijk is een andere leerkracht/ stagiaire inschakelen om de EO te helpen een mentor aanstellen voor de EO, bv. een landgenoot die dezelfde moedertaal spreekt of een hulpvaardige medeleerling indien mogelijk de EO extra individueel laten begeleiden na de lesuren: huiswerkklas/ iemand die de leerling ondersteunt bij bepaalde vakken/ inhaalles Stimuleer de zelfredzaamheid van de ex-onthaalklasser. Besteed aandacht aan overkoepelende vaardigheden die hem ook kunnen helpen bij de andere vakken. Leer/laat hem vb bijvoorbeeld een woordenboek gebruiken, laat hem een schriftje bijhouden met woorden die voor hem moeilijk zijn, moedig zijn spreekdurf aan en stimuleer hem om zich te uiten. Maak gebruik van compenserende strategieën (vb.een moeilijke tekst globaal benaderen door voorspellingen te maken op basis van bijhorende illustraties). 5

6 4. Evaluatie Aan het begin van het schooljaar vertrek je als leerkracht, vaak onbewust, van een verwachtingspatroon ten aanzien van je leerlingen. Je wil dat ze bepaalde vaardigheden en kennis hebben opgedaan aan het einde van het schooljaar. Het kan heel frustrerend zijn om te merken dat leerlingen de vooropgestelde verwachtingen niet halen, ook al heb je hiervoor heel wat inspanningen geleverd. Ex-onthaalklassers zijn niet per definitie zwakke leerders, maar het gebeurt dikwijls dat zij onder de verwachtingen van de reguliere leerkrachten presteren. Eerder is al aangegeven hoe je kan proberen om ex-onthaalklassers die moeilijkheden ondervinden, bij de lessen te betrekken en hoe je hen de nodige ondersteuning kan bieden. Maar je zit als leerkracht vaak met heel wat vragen op het uur van de waarheid, bij de evaluaties en vooral bij de eindevaluatie, waarbij beslist moet worden of de leerling het heeft gehaald of niet. Bij ex-onthaalklassers gaat dat niet zelden gepaard met veel wikken en wegen: laten we deze leerling erdoor of niet? Gebruiken we dezelfde beoordelingscriteria als voor de andere leerlingen? Vragen die hieraan voorafgaan, zijn minstens even belangrijk: hoe kan je exonthaalklassers best evalueren tijdens of aan het einde van het jaar? Waar hou je rekening mee? Hoe objectief moet evaluatie zijn? We geven hier kort een aantal suggesties: Hoe evalueren? 1. Hou bij evaluaties steeds de beginsituatie van de ex-onthaalklasser voor ogen. Tracht aan het begin van het jaar in te schatten wat de leerling reeds aan voorkennis over je vak heeft en stel op basis daarvan je verwachtingen tegenover deze leerling bij. Dit betekent uiteraard niet dat je per definitie van een ex-onthaalklasser minder verwacht dan van een reguliere leerling, wel dat je rekening houdt met zijn achtergrond. 2. Toets enkel de doelstellingen die je voor de ex-onthaalklasser relevant en haalbaar acht, uitgaande van zijn beginsituatie. Stel je de vraag: wat zou deze leerling minimaal moeten bereiken? Welke doelstellingen zijn minder relevant of prioritair en hoeft hij niet bereikt te hebben? Stel eventueel een handelingsplan op waarin je stapsgewijs aangeeft welke doelen wanneer bereikt zouden moeten zijn. Dit kan impliceren dat je niet alle vakdoelen toetst bij de ex-onthaalklasser, maar dat je een verantwoorde selectie maakt van de relevante leerstof of dat je de leerstof door de ex-onthaalklasser op een lager niveau laat verwerken 6

7 3. De ex-onthaalklasser die dat nodig heeft, kan je gerichte ondersteuning bieden bij een toets of examen, door bijvoorbeeld een toets of examen mondeling in plaats van schriftelijk te laten afleggen, door vooraf de vragen en instructies mondeling toe te lichten zodat de leerlingen heel goed weten wat van hen gevraagd wordt, door eventueel onbekende of minder frequente woorden die ze nodig hebben bij een antwoord of een schrijfopdracht op te geven bij de opgave, door de leerlingen hulpmiddelen zoals een woordenboek te laten gebruiken, door meerkeuzevragen of meer gesloten vragen (vb. invulvragen) te stellen in plaats van meer open vragen of door meer visuele of talige ondersteuning te voorzien bij de toets of het examen. Zorg steeds voor een veilig klasklimaat tijdens het toetsen. 4. Hou voor ogen dat de inhoud van de boodschap steeds primeert op de vorm. Straf de exonthaalklasser niet af op spellingsfouten of andere vormelijke fouten, zeker niet in het begin. 5. Zorg voor een permanente evaluatie tijdens het jaar door op geregelde tijdstippen na te gaan wat de leerling reeds heeft verworven en wat niet. Evalueren hoeft zich niet te beperken tot toetsen. Er zijn nog heel wat andere manieren om de verworvenheden en vorderingen van een leerling na te gaan, zoals observaties in de klas, werkjes, vakantietaak of presentaties van de leerling,verslagen van groepswerk, gesprekken met de leerling 6. Zorg dat de evaluatie zich niet beperkt tot het beoordelen van een eindproduct, maar hou vooral ook rekening met het leerproces en de vorderingen van de ex-onthaalklasser. 7. Evaluatie hoeft niet (alleen) te eindigen in een cijfer. Commentaar op een toets of werkje is voor de leerling meestal veel interessanter: het geeft op een meer genuanceerde manier aan waar hij staat en op welk vlak er nog tekortkomingen zijn. 7

8 De eindevaluatie 1.. Leg de nodige soepelheid aan de dag: hou steeds rekening met de beginsituatie van de leerling, zijn inzet en motivatie tijdens het jaar en zijn vorderingen. Weeg ook af hoe belangrijk de vakken zijn waarop de leerling minder goed scoort. Een leerling hoeft niet per definitie voor alle vakken de psychologische drempel van 50% te halen. Uiteraard beslist de klassenraad hierover volledig autonoom. 2. Vergelijk de eindscore van de ex-onthaalklasser niet enkel met die van zijn leeftijdgenoten. Belangrijk is zeker om zelfgericht te evalueren, met name om na te gaan hoe de leerling is geëvolueerd tijdens het jaar. 3. Factoren als inzet en motivatie van de leerling zouden een even grote rol moeten spelen bij de eindevaluatie als de cijfers. Een leerling met een vrij laag cijfer die zich hard heeft ingespannen, kan gestimuleerd worden om door te zetten, mits hij ook het jaar nadien de nodige ondersteuning mag verwachten. Het zogenaamd objectief meten aan de hand van een examen geeft slechts een eenzijdig beeld over de leerling. 4. Zorg dat de informatie over de leerling doorstroomt naar de collega s van het volgende jaar. Geef hen meer dan cijfers, maar bezorg hen ook de relevante achtergrondinformatie over de leerling. Maak met de collega s afspraken over de verdere opvang en ondersteuning van de leerling. 8

9 5.Ex-Okan en de andere taalvakken Het leren van vreemde talen is voor ex-onthaalklassers vaak een grote struikelblok. Ze zijn nog volop het Nederlands aan het verwerven wanneer zij in de reguliere klas één of meerdere nieuwe talen er bovenop krijgen. Meestal hebben zij nog geen enkele voorkennis op dat vlak en is bijgevolg de kloof met hun reguliere leeftijdgenoten groot. Hoe pak je dat aan? Wat kan je bereiken met de ex-onhaalklassers? 1. Werk doelgericht: tracht aan het begin van het schooljaar een juiste inschatting te maken van de beginsituatie van de ex-onthaalklasser: heeft hij al enige voorkennis van de vreemde taal? Hoe staat het met zijn taalvaardigheid Nederlands? Overleg hiervoor met je collega s van de andere vakken. 2. Ga ook na wat de leerlingen minimaal zouden moeten kunnen volgens de respectieve eindtermen. Bepaal vooraf welke doelstellingen je met de ex-onthaalklasser zou willen bereiken tegen het einde van het jaar.. Selecteer de meest relevante doelstellingen, met andere woorden: de doelstellingen die voor deze leerling het meest zinvol en haalbaar zijn. Hou hierbij rekening met zijn beginsituatie. Het is niet zinvol de verwachtingen ten aanzien van een absolute beginner af te zetten tegenover de verwachtingen ten aanzien van een reguliere leerling die reeds enkele jaren onderwijs in een vreemde taal heeft gehad. 3. Stel samen met je collega s een handelingsplan op waarin je concrete en realistische doelen opneemt: wat moet de leerling minimaal bereiken over welke periode? Het inhaalmanoeuvre kan perfect worden uitgetekend over een langere periode: de ex-onthaalklasser hoeft aan het einde van het eerste jaar niet even ver te staan als de andere leerlingen. 4. Observeer en evalueer de ex-onthaalklassers regelmatig en hou daarbij vooral het leerproces voor ogen: maakt de leerling vorderingen? Zo ja, welke? Zo nee, hoe zou dat komen? Wat kan eventueel bijgestuurd worden? Focus op het leerproces, niet op de eindproducten. 5. Indien de mogelijkheid bestaat, kan je overwegen om een ex-onthaalklasser een tijdje les te laten volgen in een lager jaar of een lagere graad, zeker in het begin. Zorg er in dit geval voor dat de leerling stapsgewijs terug kan integreren in zijn eigen groep. Volg daarom de leerling goed op. 6. Extra begeleiding kan de leerling ook vooruithelpen, bijvoorbeeld door bijles 7. Hou bij de evaluatie aan het einde van het schooljaar rekening met de principes die eerder zijn aangehaald. Het is belangrijk om bij de eindevaluatie het volledige plaatje te bekijken. 9