Validatierapport Kwaliteitszorg Onderzoek

Transcriptie

1 Validatierapport Kwaliteitszorg Onderzoek Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten Februari 2013 Deelcommissie VKO Prof. dr. F.A. (Frans) van Vught (dagvoorzitter) Drs. B. (Bart) van Bergen Drs. P.M. (Paul) van Roon Drs. E.C. (Emiel) de Groot (secretaris)

2 INHOUDSOPGAVE Inleiding Schets van de hogeschool Bevindingen Structuur en samenhang Randvoorwaarden Evaluaties van onderzoekseenheden Verbeterbeleid...10 Conclusies en aanbevelingen...13 Bijlage 1 Instellingsbesluit VKO...15 Bijlage 2 Overzicht bestudeerd materiaal...18 Bijlage 3 Bezoekprogramma...19 Bijlage 4 Korte beschrijving van de VKO deelcommissieleden

3 Inleiding De validatiecommissie kwaliteitszorg onderzoek (VKO) is begin 2009 door de voorzitter van de HBO-raad geïnstalleerd (zie instellingsbesluit, bijlage 1). De VKO maakt als onafhankelijke commissie deel uit van het per 1 januari 2009 ingevoerde kwaliteitszorgstelsel voor onderzoek aan hogescholen, gebaseerd op het brancheprotocol kwaliteitszorg onderzoek (BKO). De taak van de VKO is het valideren van de kwaliteitszorgsystemen van de hogescholen, voor zover de kwaliteitszorg betrekking heeft op onderzoek. Kwaliteitszorg wordt daarbij gedefinieerd als "het systematische en dynamische geheel van beleid, organisatie, procedures, processen en middelen, gericht op het permanent handhaven en verhogen van de kwaliteit van het onderzoek binnen de hogeschool, door middel van cyclisch evalueren en verbeteren". Bij de installatie van de VKO is voor elke hogeschool - op basis van eigen voorkeuren door de HBO-raad vastgelegd in welk jaar de validatie plaatsvindt. In de zo tot stand gekomen planning voor stond Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten (AHK) ingeroosterd voor de periode december De VKO ontving daartoe op 6 december 2012 het zelfevaluatierapport van de hogeschool met uitgebreide documentatie (zie overzicht in bijlage 2) ter bestudering en bespreking. Het validatiebezoek vond vervolgens plaats op 19 december Een deelcommissie vanuit de VKO sprak op die dag met het College van Bestuur, staf, lectoren, onderzoekers/docenten en stakeholders vanuit twee lectoraten binnen de hogeschool (zie het volledige bezoekprogramma en de antecedenten van de deelcommissie vanuit de VKO in bijlage 3 en 4). Aan het eind van het bezoek is door de voorzitter van de deelcommissie VKO een voorlopige mondelinge terugkoppeling gegeven. Daarna heeft de VKO zich intern beraden op de definitieve rapportage. Van de VKO wordt verwacht dat zij bij elke hogeschool tot een op ontwikkeling en verbetering gerichte rapportage komt. Het gaat daarbij om een onderbouwde en genuanceerde kwalitatieve conclusie ten aanzien van het functioneren van het kwaliteitszorgsysteem in verschillende opzichten en op verschillende dimensies, alsmede de hierop gebaseerde aanbevelingen tot verbetering. Op basis van haar bevindingen heeft de VKO de kwaliteitszorg met betrekking tot het onderzoek van de hogeschool voorwaardelijk gevalideerd. Deze rapportage geeft een nadere onderbouwing. In hoofdstuk 1 wordt een schets gegeven van de hogeschool, in algemene zin en meer toegespitst op de missie, organisatie en omvang van het onderzoek. Hoofdstuk 2 beschrijft de bevindingen en beoordelingen van de VKO aan de hand van de vier validatievragen zoals deze zijn vastgelegd in het basisdocument kwaliteitszorg onderzoek (zie In hoofdstuk 3 sluit de VKO af met haar conclusie en aanbevelingen. 3

4 1. Schets van de hogeschool De Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten (AHK) is in 1987 ontstaan door een fusie van de Academie voor Beeldende Vorming, de Academie van Bouwkunst, de Nederlandse Film en Televisie Academie en de Reinwardt Academie. In 1988 traden de Theaterschool en het Hilversums Conservatorium toe. In 1994 vond er een fusie plaats met het Sweelinck Conservatorium en ontstond het Conservatorium van Amsterdam. De AHK bestaat uit zes faculteiten die verschillende disciplines binnen de kunsten en binnen cultureel erfgoed bedienen. Alle faculteiten kenmerken zich door een grote mate van autonomie. Het opleidingsaanbod van de AHK kent een hoog specialistisch karakter en een grote diversiteit aan studierichtingen. In totaal biedt de AHK negen bachelor- en tien masteropleidingen aan. Het uitgangspunt voor de AHK is dat elke bachelor- een master-opleiding heeft en bijna alle master-opleidingen hebben een lector. In totaal studeren er circa 3000 studenten verdeeld over zes faculteiten: 1. Academie van Bouwkunst (246 studenten) 2. Academie voor Beeldende Vorming (317 studenten) 3. Conservatorium van Amsterdam (861 studenten) 4. Nederlandse Film en Televisie Academie (334 studenten) 5. Reinwardt Academie (602 studenten) 6. De Theaterschool (545 studenten) De AHK plaatst de afzonderlijke instituten op de voorgrond. Zoals het College van Bestuur het verwoordt: een student komt niet aan de AHK studeren, maar bijvoorbeeld aan het Conservatorium van Amsterdam of de Filmacademie. De AHK leidt studenten op voor het nationale en internationale werkveld van kunst, cultuur en erfgoed en omschrijft haar missie als volgt: De hogeschool staat voor: excellent opleiden, dat wil zeggen met uitstekende docenten de meest getalenteerde studenten hun artistieke identiteit helpen ontwikkelen. Een gemeenschappelijke factor voor alle faculteiten is de kleinschaligheid van het onderwijs en de sterke verbinding met het werkveld. De AHK hecht veel waarde aan een actuele en relevante beroepspraktijk van haar medewerkers. Aan het Conservatorium werken bijvoorbeeld veel docenten die in het dagelijks leven een praktijk hebben als musicus, orkestleider, dirigent of componist. Het onderzoek binnen de hogeschool staat in dienst van het onderwijs en vakontwikkeling. In het instellingsplan staat beschreven: Het kunstenveld vraagt om kunstenaars en docenten met een onderzoekende en reflectieve professionele houding. Voor de AHK is onderzoek één van de instrumenten om haar ambitie te realiseren om studenten op te leiden tot topniveau. 4

5 De visie op onderzoek is vertaald naar vier doelstellingen: 1. Onderzoek draagt bij aan de ontwikkeling van studenten, docenten en het onderwijs. 2. Onderzoek draagt bij aan de ontwikkeling van het kunstenveld. 3. Onderzoek draagt bij aan de profilering van een faculteit en aan de afstemming van het onderwijs op de ontwikkelingen in de beroepspraktijk. Onderzoek versterkt de verbindingen van individuen, de opleidingen en de AHK met het werkveld, met andere hoger onderwijsinstellingen en de omgeving. De AHK verbindt in het Instellingsplan de ontwikkeling van onderzoek en het opstellen van facultaire onderzoeksagenda s met andere ambities, zoals: het aanbieden van excellent onderwijs, een stevige profilering met name in de stad en het bijdragen aan de ontwikkeling van de creatieve industrie. Binnen de hogeschool zijn grote verschillen tussen de lectoraten met betrekking tot omvang, historie, de verbinding met het onderwijs en opzet. Tot 2009 waren de meeste lectoraten faculteit-overstijgend georganiseerd. Om het praktijkgerichte onderzoek dichter bij het onderwijs te brengen is in 2009 gekozen om over te stappen op faculteitgebonden lectoraten. Elk domein (inhoudelijk terrein behorende bij een faculteit) heeft of krijgt hiermee een lectoraat. De zes faculteiten geven elk een eigen invulling aan het onderzoek door middel van een facultair onderzoeksplan. De invulling is afhankelijk van de kunstdiscipline en de manier waarop een faculteit het onderwijs organiseert. De verschillende faculteiten zijn hiermee behalve als eenheid van onderwijs óók te beschouwen als een eenheid van onderzoek. Naast de facultaire lectoraten blijven er, in ieder geval op het gebied van kunsteducatie, faculteit-overstijgende lectoren bestaan. In totaal is er 1,2 miljoen euro per jaar beschikbaar voor het onderzoek (4,7 fte lectoren). De kwaliteitszorg van het onderzoek is ingebed in het totale kwaliteitssysteem van de hogeschool. Binnen de hogeschool staat een op kwaliteit gerichte werkwijze (kwaliteitscultuur) centraal en wordt ook gewerkt met impliciete criteria. Er is géén apart kwaliteitszorgsysteem onderzoek. De AHK heeft de ambitie om algemene AHK- (kwaliteits)criteria op te stellen waaraan onderzoek moet voldoen en een protocol voor de manier waarop onderzoek wordt beoordeeld. Sinds oktober 2012 is er een nieuw hoofd kwaliteitszorg en beleidsontwikkeling aangesteld, die deze ambities verder vorm gaat geven. Er is een beleidsmedewerker die onderzoeksbeleid sinds 2012 onderzoeksbeleid in portefeuille heeft. Voor alle onderzoekseenheden geldt dat zij driejaarlijks (extern) worden geëvalueerd conform de BKO-afspraken. Deze evaluatie van (alle) onderzoekseenheden heeft begin 2012 plaatsgevonden. 5

6 Bevindingen De VKO kon beschikken over een uitgebreide documentatie in de vorm van het zelfevaluatierapport met diverse relevante bijlagen (zie bijlage 2 voor het overzicht van de bestudeerde documenten). De commissie waardeert het dat de AHK, door haar openhartige rapportages en gesprekken, de commissie deelgenoot heeft gemaakt van de discussies betreffende de ontwikkeling van beleid op het gebied van onderzoek. De gesprekken heeft de VKO ervaren als vriendelijk en informatief. Conform het basisdocument dient de VKO de volgende vier validatievragen te beantwoorden: 1. Is er sprake van voldoende structuur en samenhang in de kwaliteitszorg van de hogeschool (ten aanzien van onderzoek)? 2. Zijn er voldoende randvoorwaarden voor de uitvoering van de kwaliteitszorg (ten aanzien van onderzoek)? 3. Worden de onderzoekevaluaties op deskundige en onafhankelijke wijze uitgevoerd en conform de brancheafspraken hierover? 4. Worden evaluaties gebruikt voor de handhaving en verbetering van de kwaliteit van het onderzoek en de organisatie? Hieronder structureert de commissie haar bevindingen aan de hand van deze vier vragen in respectievelijk de paragrafen 2.1, 2.2, 2.3 en 2.4. Elk van deze vier paragrafen wordt afgesloten met mogelijkheden voor verbetering op de voor de validatievraag relevante onderwerpen Structuur en samenhang De kwaliteitszorg van onderzoek aan de AHK heeft een kleinschalig en op onderdelen ook een informeel karakter. Zoals eerder vermeld, is er geen apart kwaliteitszorgsysteem onderzoek, maar is dit ingebed in het totale kwaliteitszorgsysteem van de hogeschool, zoals omgeschreven in het AHK kwaliteitsplan waarin een formele werkwijze is vastgesteld. De twee faculteitsoverstijgende lectoraten leggen direct verantwoording af aan het College van Bestuur (CvB). Dit gebeurt in maandelijkse bilaterale gesprekken. De overige lectoraten werken binnen de verantwoordingscycli van de faculteiten. Voor alle onderzoekseenheden geldt dat zij driejaarlijks (extern) worden geëvalueerd conform de BKO-afspraken. AHK geeft aan dat een aantal kwaliteitsinstrumenten nog in ontwikkeling is, waaronder een format voor het opstellen van de faculteitsplannen op het gebied van onderzoek. Het format zal in de loop van 2013 gereed zijn en zal een aantal vaste paragrafen bevatten, waaronder: - Visie, doelstellingen en ambitie (te relateren aan die in het AHK Instellingsplan). - Beschrijven van relevante ontwikkelingen binnen en buiten de faculteit/instelling. - Visie op valorisatie en kennisverspreiding. 6

7 - Onderzoeksagenda en onderzoeksprogramma (activiteiten ). - Organisatie en bedding in de faculteit/ instelling. - Relaties met de buitenwereld (werkveld, bedrijfsleven). - Benodigd budget en formatie financiering. - Opzet van Kwaliteitszorg onderzoek binnen de faculteit (verantwoordingsprotocol). Een tweede instrument voor kwaliteitszorg dat nog in ontwikkeling is, betreft de managementcyclus. De AHK geeft in haar (concept) beleidsplan 2013 aan dat het CvB onderwijs, onderzoek en kwaliteitszorg een plaats wil geven in de management cyclus van de faculteiten. De hogeschool geeft aan dat de managementcyclus in 2012 al aanzienlijk is verbeterd door de introductie van een format. Dit format wordt in 2013 uitgebreid met onderzoek en er zal nadrukkelijk aandacht worden gegeven aan bijvoorbeeld het monitoren van de verbeterplannen van de lectoraten. De transitie van centraal naar decentraal heeft gevolgen gehad voor de financiële randvoorwaarden van het onderzoek. In het verleden was vooral sprake van vraagbegrotingen. Het directieteam en CvB hebben in oktober 2012 een besluit genomen over de financiële randvoorwaarden van de facultaire lectoraten, en de verdeling van de middelen over centraal/decentraal. De faculteiten ontvangen in de nieuwe situatie 60% van het totale onderzoeksbudget (was 33%). Dit betekent dat er jaarlijks 140k per faculteit te besteden is aan praktijkgericht onderzoek. De toekenning van het budget loopt via het College van Bestuur op basis van onderzoeksvoorstellen. De (kwaliteit)criteria op grond waarvan aanvragen worden beoordeeld, zijn nog niet definitief vastgesteld. Wel is afgesproken dat de beoordeling van de onderzoeksplannen niet alleen intern geschiedt maar ook extern moet worden onderschreven. Een faculteitsdirecteur mag zelf bepalen op welke wijze hij de externe toetsing wil realiseren, mits deze het vertrouwen van het CvB heeft. Oordeel en mogelijkheden voor verbetering De VKO oordeelt dat de kwaliteitszorg met betrekking tot onderzoek zich in een opbouwfase bevindt. De VKO heeft een aantal goede ingrediënten aangetroffen voor een op den duur samenhangend kwaliteitszorgsysteem. Maar tijdens het bezoek was er geen sprake van een geformaliseerd kwaliteitszorgsysteem onderzoek. De VKO kan daarom niet anders concluderen dan dat zij nog onvoldoende structuur en samenhang heeft aangetroffen in de kwaliteitszorg van de hogeschool (ten aanzien van onderzoek). Het ontbreekt aan een eensluidende en sturende kwaliteitsvisie op onderzoek: Wat kenmerkt het onderzoek aan de AHK en binnen de faculteiten? In welk opzicht onderscheidt haar onderzoek zich ten aanzien van andere hogescholen (en domeinen)? Ten tweede (en in het verlengde hiervan) ontbreekt het nog aan geëxpliciteerde indicatoren. In het kwaliteitszorgsysteem zal een aantal normatieve elementen moeten worden aangebracht. Het gaat om het meer expliciteren van criteria en normen waaraan het onderzoek zou moeten voldoen. De VKO adviseert om alle onderdelen van de kwaliteitszorg (ook die onderdelen die zijn gericht op professionalisering en kennisdeling) 7

8 onder te brengen in een samenhangend kwaliteitszorgsysteem met een explicitering van de rollen en verantwoordelijkheden van de faculteiten en ondersteunde diensten. Vanzelfsprekend op zo n manier dat het kwaliteitszorgsysteem aansluit bij de nagestreefde vrijheid en autonomie van de faculteiten Randvoorwaarden Binnen de AHK (en de kunsten in het algemeen) hecht men grote waarde aan vrijheid, autonomie, artistieke ontwikkeling en experiment. De hogeschool geeft aan dat kunstenaars en onderzoekers gewend zijn om in vrijheid te opereren, om vanuit een ongedwongen zoeken interessante en vruchtbare ideeën voort te brengen. Daarom is het onderzoek, volgens de AHK, gebaat bij een zekere vrijheid voor het verkennen van nieuwe en onverwachte ideeën. Veel van het beleid en de kwaliteitszorg is er op gericht omgevingsfactoren te optimaliseren en de ruimte te scheppen voor aan het creatieve proces gerelateerd onderzoek. Het kwaliteitszorgsysteem moet hier op aansluiten. Zowel op centraal als op decentraal niveau wordt binnen de AHK gewerkt aan het vergroten van de bereidheid en betrokkenheid bij kwaliteitsbewaking. Bij de kwaliteitszorg van onderzoek is op centraal niveau de afdeling Kwaliteitszorg en Beleidsontwikkeling betrokken. Deze afdeling biedt ondersteuning bij onder meer de uitwerking van de faculteitsplannen, het opstellen van protocollen voor de kwaliteitszorg en een duidelijke agenda voor de komende jaren. De afdeling is eveneens verantwoordelijk voor het opstellen van het zelfevaluatierapport ter voorbereiding op het bezoek van de VKO. Op decentraal niveau behoort kwaliteitszorg onderzoek tot het takenpakket van de lectoren en directeur van een faculteit. In de faculteiten zijn eveneens (staf)medewerkers actief die kwaliteitszorgtaken uitvoeren. Oordeel en mogelijkheden voor verbetering De VKO heeft geconstateerd dat men zich binnen de lectoraten bewust is van het belang van het leveren van kwaliteit. Ter voorbereiding op de externe audit is zichtbaar dat er extra aandacht besteed is aan de kwaliteitszorg. De commissie heeft de indruk dat er voldoende tijd wordt vrijgemaakt om de beoogde kwaliteitszorg tot stand te brengen. De VKO oordeelt dan ook positief over de randvoorwaarden die het mogelijk maken om de kwaliteitszorg voor onderzoek (door) te ontwikkelen. De VKO heeft op basis van documentatie en gespreksvoering met genoegen kunnen vaststellen dat er binnen de faculteiten sprake is van een kwaliteitscultuur. Tegelijkertijd moet de VKO constateren dat het kwaliteitszorgsysteem nog onvoldoende leeft in de dagelijkse praktijk van medewerkers. De commissie heeft begrip voor het gegeven dat kunstenaars en onderzoekers in de kunsten gewend zijn om in vrijheid te opereren om vanuit een ongedwongen zoeken interessante en vruchtbare ideeën voort te brengen. Toch mag hier een zekere mate van onttovering optreden: ook in de kunsten is het praktijkgericht onderzoek gebaat bij duidelijke kaders en verantwoordingscycli. De onder 8

9 2.1 gegeven aanbevelingen om meer een relatie te leggen tussen kwaliteitszorg en verantwoording en meer expliciet van (kwaliteits)criteria uit te gaan kunnen helpen om een evenwicht tussen creativiteitsbevorderende en methodologisch transparante aanpakken te bereiken. De VKO is dan ook verheugd om te vernemen dat de AHK in haar nieuwe instellingsbeleid verder inzet op een sterke interne kwaliteitscultuur, als de motor voor continue verbetering en vernieuwing. De inzet van de AHK om de papieren evaluatielast zo beperkt mogelijk te houden, naast de inrichting van een objectievere evaluatie en verantwoordingssystematiek, is naar het oordeel van de commissie een juiste keus Evaluaties van onderzoekseenheden Elke drie jaar vindt er een (externe) evaluatie van de onderzoekseenheden plaats. Op basis van de zelfevaluatie beoordeelt een extern, door de hogeschool ingericht panel, het onderzoek en de kwaliteit van de betreffende eenheden. Leidraad is een vijftal vragen, zoals geformuleerd in het landelijke kwaliteitszorgstelsel, die de externe commissie op basis van het zelfevaluatierapport moet kunnen beantwoorden. In het najaar van 2011 is door het College van Bestuur voor de eerste maal een panel samengesteld. Het panel werd gevraagd om de verschillende eenheden van onderzoek en de AHK als geheel te beoordelen. Bij het samenstellen van de evaluatiecommissie is gezocht naar vooraanstaande deskundigen op het terrein van de kunsten. Het panel bestond uit drie vaste leden en één, per discipline (faculteit), wisselend lid. Het definitieve rapport werd in april 2012 aangeboden aan het College van Bestuur. Uit de conclusie van het panel spreekt waardering voor de variëteit en de kwaliteit van het onderzoek. Er werd geconstateerd dat er nu een andere fase voor het onderzoek aan de AHK is aangebroken. Een fase waarin het verder ontwikkelen van onderzoek centraal zal staan. Het gaat dan om onderzoek dat verankerd is in het onderwijs en dat aansluit bij vraagstukken die leven in het werkveld. Het panel adviseert onder meer om een gezamenlijke onderzoeksvisie van de hogeschool op te stellen met aandacht voor de verdeling van de budgetten en de positionering van de faculteitsoverstijgende lectoraten. Oordeel en mogelijkheden voor verbetering De VKO heeft kunnen vaststellen dat de externe evaluatie op deskundige en voldoende onafhankelijke wijze heeft plaatsgevonden. De commissie waardeert het kritische (opbouwende) gehalte van het externe evaluatierapport. Ook de geïntegreerde aanpak juicht de VKO van harte toe. Op deze wijze kan het onderzoek van de AHK in samenhang worden beoordeeld en laat het tegelijk ruimte voor de gewenste diversiteit. Het is de VKO duidelijk geworden dat de externe evaluatie en de bijbehorende zelfevaluatie voor de hogeschool waardevol zijn geweest, mede in het licht van de ontwikkelingsfase waarin het onderzoek van de hogeschool zich bevindt. Wel moet de commissie constateren dat 9

10 er nog onvoldoende sprake is geweest van het concretiseren en uitwerken van de aanbevelingen (zie 2.4). 2.4 Verbeterbeleid Met het uitvoeren van de zelfevaluatie en de externe audit heeft de AHK stappen gezet om de interne kwaliteitszorg van haar onderzoek verder te ontwikkelen. De AHK geeft aan dat zij het BKO protocol, het bezoek van het VKO panel en het voorbereidende proces als positief heeft ervaren ook als impuls voor het ontwikkelen van een specifiek kwaliteitszorgsysteem - omdat breed wordt onderkend dat de verdere ontwikkeling van het onderzoek om een professionalisering van de kwaliteitszorg vraagt. Het evaluatieproces heeft onder meer geleid tot een aantal nieuwe afspraken over visie, inbedding in het instellingsplan, het werken met agenda s en het opstellen van (onderzoeks)plannen op faculteitsniveau. De externe evaluatiecommissie oordeelt overwegend positief over het onderzoek van de AHK. Naar aanleiding van het rapport is door het College van Bestuur samen met de directeuren van de zes faculteiten binnen de AHK in het directieteam-overleg (DT) een aantal vervolgstappen opgesteld. De conclusies van het panel worden gebruikt om een protocol te ontwikkelen dat per onderzoekseenheid kan worden gebruikt. Daarnaast heeft de hogeschool meer structuur en duidelijkheid gebracht in de omvang en de verdeling van middelen voor onderzoek. De faculteiten ontvangen een budget voor onderzoek op basis van een vaste en gelijke verdeelsleutel. Onderzoeksvoorstellen zullen binnen een gezamenlijk kader en volgens een vaste set van criteria worden beoordeeld. Voor de beoordeling van de voortgang en het resultaat van onderzoek worden protocollen vastgesteld. Dit betekent dat er straks voor zowel bestaand als nieuw onderzoek concrete afspraken gemaakt worden over de te houden evaluaties en de kwaliteit borgende criteria die nodig zijn om in aanmerking te komen voor bekostiging (zie ook 2.1). Een laatste vervolgstap is het opstellen van een lijst, door de afdeling Kwaliteitszorg en Beleidsontwikkeling, met beleidsonderwerpen die aan de orde moeten komen bij de verbijzondering van het algemene AHK onderzoeksbeleid (uit het Instellingsplan) tot faculteitsplannen. Oordeel en mogelijkheden voor verbetering De aandachtspunten die in het rapport van de externe audit aan de orde komen zijn zeer herkenbaar voor de VKO. Het zijn veelal punten die zij ook tijdens haar bezoek als relevante thema's constateerde en die de aandacht hebben van het College van Bestuur. Dit geldt bijvoorbeeld voor het evenwicht tussen centrale en decentrale sturing, gekoppeld aan de wijze waarop meer focus en massa verkregen moet worden in de onderzoeksprogrammering en de interne kwaliteitszorg van lectoraten. De VKO oordeelt positief over het verbeterbeleid van de AHK. Op het terrein van kwaliteitszorg beveelt de VKO aan om een adequaat effectmetingsinstrument te 10

11 ontwikkelen en om zelfevaluaties scherper te richten op kritische reflectie en verbeteracties. De stappen die de AHK op dit terrein zet zijn de juiste. De VKO is verheugd om te vernemen dat door de afdeling Kwaliteitszorg en beleidsontwikkeling een handboek Kwaliteit ontwikkeld wordt, bedoeld om de kwaliteitszorg zo concreet mogelijk te maken. De VKO zou op basis van de evaluatie en haar eigen gesprekken de volgende zaken onder de aandacht willen brengen als belangrijkste verbeterpunten voor de onderzoekseenheden en de AHK als instelling: De bestuurlijk uitdaging is er nu in gelegen om de verbindingen met en, waar mogelijk, tussen de faculteiten te versterken. Dit laatste is van cruciaal belang om het onderwijs en de beroepspraktijk optimaal de vruchten te kunnen laten plukken van het onderzoek. Volgens de VKO ontkomt de hogeschool er ook in dit opzicht niet aan om bestuurlijk gezien een aantal beslissingen top-down te nemen zonder de bottom-up processen uit het oog te verliezen. De VKO pleit voor meer focus in de programmering en selectie van onderzoeksthema s, zowel binnen een onderzoekseenheid als op centraal niveau. Ten eerste zal het de herkenbaarheid en doorwerking, zowel naar binnen als naar buiten, ten goede komen als een scherper profiel wordt gekozen. Ten tweede kan van het creëren van massa via focus en bundeling van expertise een kwaliteit verhogende werking uitgaan. De commissie heeft waardering voor de keuze die de AHK heeft gemaakt voor de plaatsing van lectoraten binnen de faculteiten. Door het praktijkgericht onderzoek decentraal te positioneren wordt beoogd het onderzoek dichter bij het onderwijs te brengen. Het onderwijs is gebaat bij het integreren van een onderzoekshouding en onderzoeksvaardigheden in het curriculum. De VKO ziet dit als een positieve ontwikkeling. Een consequentie van de nieuwe strategie is dat de verbondenheid tussen de lectoraten onderling een expliciet aandachtspunt wordt. Clustering en bundeling van kennis dwars door de organisatie heen is de komende periode een blijvend aandachtspunt. De commissie adviseert om hier bij het (door)ontwikkelen van haar kwaliteitszorgsysteem nadrukkelijk bij stil te staan. Hoe komen de lectoren tot een onderzoeksprogramma met, waar mogelijk, samenhang en synergie tussen verschillende onderzoeksthema s. In het verlengde van bovenstaand advies beveelt de commissie aan om de epistemologische en fundamenteel methodologische keuzes van de lectoraten aan de orde te stellen in het kwaliteitszorgsysteem. Belangrijk is dat de lectoren op gezette tijden de dialoog met elkaar aan gaan over deze keuzes. In het huidige systeem ontbreekt dit aspect. Tussen lectoraten zijn dwarsverbindingen nodig om gezamenlijk de nadere profilering van de te hanteren onderzoeksmethodologie te kunnen verkennen. Een manier om tot dwarsverbanden te komen is om het lectorenoverleg beter te structuren. Momenteel vindt het lectorenoverleg te onregelmatig plaats zodat onderlinge feedback op kwaliteit niet mogelijk is. De VKO constateert dat de verschillende lectoraten ondanks de bescheiden personele omvang een hoge productiviteit kennen. Toch zijn sommige aanstellingen beperkt. Er zijn met name risico s bij wisseling van personeel en het 11

12 opstarten van projecten rond een nieuw onderzoeksthema. Een betrekkingsomvang van bijvoorbeeld 0,3 fte voor bijvoorbeeld Living Landscape (Academie voor Bouwkunst) is gering. Hoewel de financiële ruimte beperkt is verdient het de aanbeveling om te kiezen voor ruimere aanstellingen. Hiermee wordt de slagkracht en werkruimte vergroot. De AHK heeft in de afgelopen periode meer structuur en duidelijkheid gebracht in de omvang en de verdeling van middelen voor onderzoek en lectoraten. In totaal is er 1,2 miljoen euro per jaar beschikbaar voor het onderzoek (4,7 fte lectoren). Dit betekent grosso modo dat er jaarlijks 140k per faculteit te besteden is om aan onderzoek vorm te geven. De faculteiten kunnen de toegekende bedragen beschouwen als de ruimte waarbinnen ze onderzoeksvoorstellen kunnen formuleren. De commissie waardeert deze aanpak maar vraagt zich ook af of een element van onderlinge competitie niet mogelijk kan zijn. Meer competitie tussen de faculteiten kan leiden tot een kwaliteitsverbetering van de onderzoekseenheden. Daarnaast kan aldus de mogelijke samenhang in de onderzoeksactiviteiten worden vergroot. 12

13 Conclusies en aanbevelingen De gesprekken tijdens haar bezoek heeft de VKO als zeer open en informatief ervaren. De VKO is onder de indruk van de open en eerlijke manier waarop er tijdens het bezoek met de commissie is gesproken. Kenmerkend voor de AHK is de kleinschaligheid en de focus op kwaliteit. De commissie waardeert de sterke relatie met het werkveld en de verbinding met het onderwijs. De VKO heeft geconstateerd dat er maximale condities aanwezig zijn voor talentontplooiing van haar studenten. De VKO heeft op basis van de zelfevaluatie - en haar bezoek aan de AHK- vastgesteld dat het kwaliteitszorgsysteem voor onderzoek nog in opbouw is. De VKO heeft een aantal goede bouwstenen aangetroffen. Er is op dit moment echter nog onvoldoende structuur en samenhang in de kwaliteitszorg van de hogeschool ten aanzien van het onderzoek. De hogeschool wil toe naar een meer structurele en geformaliseerde aanpak van kwaliteitszorg, zonder daarmee de cultuur van de instelling geweld aan te doen. Dit is een ambitie die de commissie van harte onderschrijft, want ook in de kunstensector ontkomt men niet aan de maatschappelijke wens tot transparantie en rekenschap. De maatschappij verlangt dat een hogeschool (en de daaraan verbonden faculteiten) laat zien wat de nagestreefde kwaliteit en impact zijn van het onderzoek en in welke mate deze daadwerkelijk worden gerealiseerd. De VKO heeft kunnen vaststellen dat de urgentie om tot een goed functionerend kwaliteitszorgsysteem te komen aanwezig is. Er zal ten behoeve van de ontwikkeling van een volgende fase van het onderzoek vanuit de centrale organisatie van de AHK (College van Bestuur, het DT en de afdeling Kwaliteitszorg en beleidsondersteuning) waar nodig ondersteuning zijn bij onder meer de uitwerking van de faculteitsbeleidsplannen, het opstellen van protocollen voor de kwaliteitszorg en een duidelijke agenda voor de komende jaren. De VKO heeft de indruk dat er voldoende tijd wordt vrijgemaakt om de beoogde kwaliteitszorg tot stand te brengen. De VKO heeft kunnen vaststellen dat de externe evaluatie op deskundige en voldoende onafhankelijke wijze heeft plaatsgevonden. De bevindingen van de auditcommissie geven een overwegend positief beeld van het onderzoek. Het externe advies biedt heldere analyses en aanbevelingen die behulpzaam zijn bij de verdere ontwikkeling van beleid, organisatie en kwaliteitszorg van het onderzoek. De gekozen geïntegreerde aanpak juicht de VKO toe. Het externe evaluatie rapport is door het CvB besproken met het DT. Een aantal zaken zijn voortvarend opgepakt. Het vormt nu prioriteit om de resterende aanbevelingen op te volgen. De VKO adviseert de hogeschool om de verbeterplannen van de faculteiten te monitoren en mee te nemen in de PDCA cyclus. Het besef dat er op het gebied van onderzoek een apart kwaliteitszorgbeleid nodig is, is dankzij de uitvoering van de externe audit en de voorbereiding op het VKO bezoek gegroeid. De VKO heeft er vertrouwen in dat de hogeschool volgende stappen op korte termijn kan zetten. Er zijn in diverse 13

14 documenten, zowel op instellingsniveau als binnen de faculteiten, goede uitgangspunten en gedachten over onderzoek en kwaliteit te vinden. De VKO zou de AHK graag de volgende prioriteiten willen meegeven: - Vertaal de kwaliteitsvisie naar een kwaliteitskader voor het onderzoek. Anders gezegd: wat kenmerkt het onderzoek binnen de AHK en hoe vertaalt de ambitie om een herkenbare positie in creatieve metropool Amsterdam in te nemen zich naar het onderzoek van de hogeschool? - Breng meer focus aan in de programmering en selectie van onderzoeksthema s, zowel binnen een onderzoekseenheid als op centraal niveau. - Expliciteer een aantal (kwaliteits)criteria en normen waaraan het onderzoek zowel binnen een faculteit als op centraal niveau moet voldoen. - Breng alle onderdelen van kwaliteitszorg (ook die onderdelen die zijn gericht op professionalisering en kennisdeling) samen in een samenhangend kwaliteitszorgsysteem met een explicitering van de rollen en verantwoordelijkheden van de vele betrokken partijen en diensten. Bezie hoe de externe stakeholders een meer structurele positie kunnen krijgen in het kwaliteitszorgsysteem. - Zet alle benodigde stappen in een concreet stappenplan en verbind duidelijke targets en tijdspaden. De VKO heeft zich - gegeven de grote veranderingen die zijn ingezet- nog geen oordeel kunnen vormen over het systeem van kwaliteitsbewaking van het onderzoek en van de verbetermaatregelen. De VKO kan op basis van de gevoerde gesprekken en de documentatie niet met zekerheid vaststellen dat het aangekondigde kwaliteitszorgsysteem zal leiden tot het permanente bewaken en verbeteren van het onderzoek. Tegen deze achtergrond kwam het bezoek van de VKO te vroeg. De VKO heeft daarom besloten om het kwaliteitszorgsysteem van de AHK voorwaardelijk te valideren. Dit biedt de hogeschool de tijd om de verbeteringen te implementeren en tot een goed functionerend kwaliteitszorgsysteem te komen. Aangezien de VKO veel goede bouwstenen en initiatieven heeft aangetroffen om tot een consistent en uitnodigend kwaliteitsbeleid te komen, is de verwachting dat de hogeschool dan beter in staat zal zijn een eenduidig beeld te geven van onderzoeksbeleid, -organisatie en kwaliteitszorg. De VKO wenst de Amsterdamse hogeschool voor de kunsten veel succes en inspiratie bij dit verbetertraject. 14

15 Bijlage 1 Instellingsbesluit VKO Het bestuur van de HBO-raad, vereniging van hogescholen, gelet op het door de vereniging in 2008 vastgestelde basisdocument kwaliteitszorgstelsel ten aanzien van het onderzoek aan hogescholen (hieronder verder aangeduid als basisdocument) als nadere uitwerking van het in 2007 vastgestelde brancheprotocol kwaliteitszorg onderzoek. BESLUIT Artikel 1: Instelling 1. Er is met ingang van 23 maart 2009 een validatiecommissie kwaliteitszorg onderzoek, hierna te noemen VKO. 2. De VKO is ingesteld voor de periode Artikel 2: Samenstelling 1. De VKO bestaat uit zeven leden, waaronder de voorzitter en de vicevoorzitter. 2. De volgende leden zijn door de HBO-raad benoemd: - Prof. dr. P.L. (Pauline) Meurs (voorzitter); - Prof. dr. F.A. (Frans) van Vught (vicevoorzitter); - Drs. B. (Bart) van Bergen (lid); - Dr. C.M. (Tini) Hooymans (lid); - Drs. P.M. (Paul) van Roon (lid); - Drs. P.M.M. (Paul) Rullmann (lid); - Prof. dr. H.W. (Henk) Volberda (lid). 3. De HBO-raad voorziet in het secretariaat van de VKO. Artikel 3: Taak en werkwijze 1. De taak van de VKO is het zesjaarlijkse evalueren en valideren van de kwaliteitszorgsystemen van hogescholen op het aggregatieniveau van de instelling, voor zover de kwaliteitszorg betrekking heeft op het (praktijkgerichte) onderzoek van de hogeschool. 2. De VKO hanteert het in het basisdocument beschreven validatiekader bij het valideren van de kwaliteitszorg van elke hogeschool en komt onafhankelijk en objectief tot een validatiebesluit. 3. De VKO komt op basis van haar evaluerende activiteiten tevens tot analyses en aanbevelingen voor verdere verbetering van het kwaliteitszorgsysteem van de hogeschool. 4. De VKO baseert haar validatiebezoek op een door de hogeschool uitgevoerde zelfevaluatie. Het basisdocument specificeert de eisen die aan zelfevaluatie en validatiebezoek inclusief de op te leveren rapportages worden gesteld. 15

16 5. De VKO bepaalt haar eigen procedures en werkwijze ten aanzien van het validatiebezoek, de validatie en de oplevering van de rapportages binnen de kaders van het basisdocument. 6. De VKO brengt op basis van elk validatiebezoek een openbaar validatierapport uit zoals bedoeld in het basisdocument, nadat hoor en wederhoor heeft plaatsgevonden. 7. Indien de VKO tot een voorwaardelijke validatie heeft geoordeeld worden afspraken gemaakt voor een vervolgvalidatie binnen een termijn van twee jaar. Daarop baseert de VKO of sprake is van onvoorwaardelijke validatie of dat geen validatie wordt verleend. Artikel 4: Rapportage en informatievoorziening 1. De besturen van de hogescholen dragen er zorg voor dat elk rapport van een externe evaluatiecommissie als bedoeld in het bovengenoemde basisdocument, vergezeld van het eventuele bestuursstandpunt over dat rapport, binnen een maand na het openbaar maken van het rapport ter kennis van de VKO wordt gebracht. 2. De besturen van de hogescholen dragen er zorg voor dat een gedocumenteerd zelfevaluatierapport tijdig ter beschikking wordt gesteld aan de VKO en dat een validatiebezoek kan plaatsvinden, beide conform de kaders die daaraan door middel van het basisdocument zijn gesteld en de procedures die binnen die kaders door de VKO worden opgesteld. 3. De VKO draagt er zorg voor dat elk validatierapport ter beschikking wordt gesteld aan de HBO-raad en de Minister van OCW. 4. De VKO draagt er zorg voor dat de door haar ontvangen externe evaluatierapporten vanuit de hogescholen alsmede de door haar zelf gepubliceerde validatierapporten vrij verkrijgbaar zijn via de website van de VKO. Artikel 5: Geldmiddelen 1. De basisinfrastructuur van de VKO (t.b.v. secretariaat, communicatie en algemene vergaderingen) wordt gefinancierd met de jaarlijks te indexeren doelcontributie van de hogescholen. 2. De reëel gemaakte kosten (honoraria en reiskosten van de betreffende deelcommissie VKO) per validatie worden via de HBO-raad bij de betreffende hogeschool in rekening gebracht. 3. De VKO-leden ontvangen via de HBO-raad een jaarlijkse vergoeding op basis van het aantal verrichte validaties en bijgewoonde VKO vergaderingen. Artikel 6: Planning 1. De validaties door de VKO vinden plaats in de volgende vastgestelde volgorde: 2009: Hogeschool Utrecht, Gerrit Rietveld Academie, Hogeschool Zuyd; 2010: Hogeschool van Beeldende Kunsten Muziek en Dans, Hogeschool van Amsterdam, 16

17 De Haagse Hogeschool, Hogeschool INHOLLAND, Hogeschool voor de Kunsten Utrecht, Hanzehogeschool Groningen; 2011: Fontys Hogescholen, Hogeschool Leiden, Aeres Groep, Gereformeerde Hogeschool Zwolle, Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, Saxion Hogescholen; 2012: Hogeschool Zeeland, Interactum (Hogeschool IPABO, Marnix Academie, Hogeschool Domstad, Iselinge Hogeschool, Hogeschool De Kempel en Katholieke PABO Zwolle; Hogeschool Edith Stein separaat), Noordelijke Hogeschool Leeuwarden, Stenden Hogeschool, Hogeschool Helicon, Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten; 2013: Codarts Hogeschool voor de Kunsten, Van Hall Larenstein, Hogeschool Rotterdam, NHTV internationale hogeschool Breda, ArtEZ hogeschool voor de kunsten, Windesheim; 2014: Avans Hogeschool, Design Academy Eindhoven, Driestar educatief, HAS Den Bosch, Christelijke Hogeschool Ede, Hotelschool Den Haag. 2. Van deze planning kan alleen worden afgeweken in uitzonderlijke situaties. VKO, HBO-raad en betreffende hogescho(o)l(en) treden met elkaar in overleg indien volgens een van deze partijen sprake is van een situatie die wijziging in de planning noodzakelijk maakt. Het bestuur van de HBO-raad stelt de gewijzigde planning vast en communiceert deze via de geëigende kanalen. 3. De specifieke planning per validatietraject wordt in overleg tussen VKO en hogeschool gemaakt, e.e.a. conform de procedures van de VKO. Artikel 7: Evaluatie 1. Na twee jaar (gerekend vanaf de eerste validatie) zal het overkoepelende kwaliteitszorgstelsel -en daarbinnen de rol en het functioneren van de VKOworden geëvalueerd op basis van de opgedane ervaringen. Hierop wordt mede gebaseerd of en welke eventuele tussentijdse aanpassingen in samenstelling, organisatie en werkwijzen nodig zijn. 2. Ruim voor het aflopen van de periode waarop dit instellingsbesluit betrekking heeft zal het stelsel -en daarbinnen de rol en het functioneren van de VKO - worden geëvalueerd met het oog op de vormgeving en invulling van de kwaliteitzorg t.a.v. onderzoek in de erop volgende periode. Den Haag, 23 maart 2009 D. Terpstra, voorzitter HBO-raad 17

18 Bijlage 2 Overzicht bestudeerd materiaal 1. AHK Kwaliteitszorgplan Zelfevaluatie Kwaliteitszorg Onderzoek 3. Rapport auditcommissie Kenschets Hogeschool 5. Organogram 6. Concept Instellingsplan Instellingsplan Prestatieafspraken Definitief advies reviewcommissie 10. Organogram Onderzoek aan de AHK 11. Overzicht mijlpalen AHK Lectoraten 12. Facts and Figures AHK Lectoraten 13. Overzicht promotievouchers Managemenconferentie 2005 (agenda + verslag) 15. Managemenconferentie 2008 (agenda + verslag) 16. Managemenconferentie 2009 (agenda + verslag) 17. Regeling promotievouchers 18. Overzicht promotievouchers Zelfevaluatie en bijlagen van de volgende onderzoekseenheden: 19. Lectoraat Kunsteducatie 20. Lectoraat Kunsteducatie 21. Lectoraat Muziek 22. Lectoraat Cultureel Erfgoed 23. Lectoraat Film 24. Onderzoekseenheid Bouwkunst 25. Lectoraat kunstpraktijk en artistieke ontwikkeling 26. Theaterschool Follow up externe audit Reactie College van Bestuur 28. Reactie Conservatorium van Amsterdam 29. Reactie Nederlandse Film en Televisie Academie 30. Reactie Reinwardt Academie 31. Verslag DT Memo onderzoeksgeld 33. Verslag DT Evaluatie AIR en Memo Onderzoeksgeld 34. Memo en Agenda tbv DT Onderzoeksbeleid 35. Verslag DT Onderzoeksbeleid 36. Zelfevaluatie 18

19 Bijlage 3 Bezoekprogramma Tijd Activiteit en deelnemers Welkom en presentatie vanuit de hogeschool (CvB/staf) - Jet de Ranitz, voorzitter CvB - Bridget Kievits, lid CvB (presentatie) - Nel van Dijk, hoofd afdeling Kwaliteitszorg en Beleidsontwikkeling Besloten vergadering Commissie Validatie Kwaliteitszorgsysteem Vraaggesprek VKO met CvB/centrale staf. Focus op onderzoeksorganisatie en strategie - Jet de Ranitz, voorzitter CvB - Bridget Kievits, lid CvB - Nel van Dijk, hoofd afdeling Kwaliteitszorg en Beleidsontwikkeling - Representatie DT (Janneke van Wijk, directeur CvA + Aart Oxenaar, BWK) Vraaggesprek VKO met lectoren/onderzoekers/extern betrokkenen (vanuit eerste onderzoekseenheid Kunstpraktijk en artistieke ontwikkeling), - Marijke Hoogenboom (lector) - Mieke Bernink (lector Film en betrokken bij AIR programma) - Marijn de Langen (kenniskring ARTI: docent, promoverend) - Bertha Bermúdez (kenniskring ARTI: onderzoeker Inside Movement Knowledge) of John Taylor (docent: onderzoeker Inside Movement Knowledge) - Lot Siebe (docent, betrokken bij AIR programma en onderzoeker transculturele danstechnieken ) Besloten vergadering en lunch Commissie Validatie Kwaliteitszorgsysteem Vraaggesprek VKO met lectoren/onderzoekers/extern betrokkenen (vanuit tweede onderzoekseenheid Cultureel Erfgoed) - Hester Dibbets (lector) - Riemer Knoop (lector) - Teus Eenkhoorn,(directeur) Vraaggesprek VKO met voorzitters externe onderzoeksevaluatiecommissies, externe stakeholders betrokken bij kwaliteitszorg van onderzoek - Sander van Maas, (Musicoloog, hoogleraar Universiteit van Amsterdam/Universiteit Utrecht) voorzitter onderzoeksevaluatiecommissie, - Teunis IJdens externe Stakeholder via Folkert Haanstra, lectoraat Kunst- en cultuureducatie) - Tony Roe (onderzoeker Docartes programma) Vraaggesprek VKO met centrale staf. Focus op het kwaliteitszorgsysteem - Nel van Dijk, hoofd afdeling Kwaliteitszorg en Beleidsontwikkeling - Jaap Vinken, medewerker afdeling Kwaliteitszorg en Beleidsontwikkeling Besloten vergadering Commissie Validatie Kwaliteitszorgsysteem Mondelinge terugkoppeling Commissie Validatie Kwaliteitszorgsysteem 19

20 Bijlage 4 Korte beschrijving van de VKO deelcommissieleden Prof. dr. F.A. (Frans) van Vught (vice-voorzitter VKO); Voorzitter Reviewcommissie hoger onderwijs & onderzoek, topadviseur EU, president European Centre for Strategic Management of Universities (Esmu), voorzitter bestuur Netherlands House for Education and Research (Nether), voormalig voorzitter CvB en Rector Universiteit Twente. Drs. B. (Bart) van Bergen (lid); Technisch adviseur meische universiteiten Vietnam inzake de ontwikkeling van Centers of Excellence. Oud-faculteitsdirecteur Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. Oud-voorzitter sectoraal adviescollege hgzo. Drs. P.M. (Paul) van Roon (lid); Lid algemeen bestuur NVAO. Voorzitter comité van experts subsidieregeling ESF Actie-E (Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid). Oud directeur Beleid Vereniging FME-CWM. Drs. E.C. (Emiel) de Groot (secretaris) Beleidsadviseur onderzoek en internationalisering HBO-raad. 20