Verbondenheid een sleutelelement in herstel: De familie als ondersteuner van herstel en eigen kwetsbaarheid en noden van de familie

Transcriptie

1 Verbondenheid een sleutelelement in herstel: De familie als ondersteuner van herstel en eigen kwetsbaarheid en noden van de familie Marleen Van Staey nl.similes.be Leuven, 8 oktober 2016

2 Familie? = elke betrokkene die het vertrouwen geniet van de cliënt meest voorkomend: bloedverwanten:. doch ook goede vriend, collega, buur of Familie = nabije sociale context (micro context) Spreken vanuit de familie is niet zo makkelijk

3 Wie ben ik? : mijn rollen Moeder 2 zonen Mantelzorger Voorheen lector Thomas More, opleiding Toegepaste Psychologie (vakgroep A&O psychologie) Familie ervaringsdeskundige (FED) en vrijwilliger familievereniging Similes Familievertegenwoordiger in SaRA (project 107) Samenwerkingsverband gemeenschapsgerichte geestelijke gezondheidszorg Regio Antwerpen

4 Ooit was het wantrouwen om familie te betrekken bij zorg zeer groot Tegenwoordig: positieve evolutie te maken met herstelvisie verdere uitrol herstelondersteunende zorg vermaatschappelijking (outreaching) Tegenwoordig: uitbouw van goede praktijken/methoden nood aan familie-ervaringsdeskundigen

5 Tegenwoordig tendens tot het meer betrekken van familie in de zorg Reden: Betrekken van familie werkt herstelbevorderend voor de cliënt Familie behoort tot het natuurlijk sociale netwerk Uit onderzoeken blijkt dat mensen in naaste omgeving een sleutelrol hebben bij het herstel De hulpverleningsrelatie is meestal eindig

6 Cliënten herstellen = goed nieuws voor cliënt hulpverleners én familie

7 herstel # genezing Wel een weg naar geluk en zinvolheid van leven, ondanks de ziekte Cliënt is persoonlijk en actief betrokken bij plannen en uitvoeren van zorg heeft regie in eigen handen Herstel: zowel toe te passen op cliënt als op familie

8 Cliënten herstellen geeft kracht en hoop aan de familie! Familie kan en wil het herstel ondersteunen Voorwaarde: weten/leren wat herstel is én hoe we dit het best aanpakken! MAAR Zorgen = zwaar.. In de verbondenheid met het familielid met psychische kwetsbaarheid worden/zijn families zelf kwetsbaar Familie heeft te maken met een eigen herstelproces en eigen noden

9 1. Het proces van herstel : Focus op ondersteuning door familie Familie behoort tot ruggensteungroep (Delespaul, 2016) Zorgen met respect voor autonomie cliënt (Marianne Farkas, 2015) Liefdevolle afstand leren bewaren tegen de natuurlijke rol in. (Bransen, Paalvast en Slaats, 2014) Waarbij: Soort/sterkte van ruggensteun kan verschillen: te maken met fase in herstelproces (supporteren soms overnemen) Ruggensteun bieden gebeurt best in overleg met cliënt

10 1. Het proces van herstel : Focus op ondersteuning door de familie Verbondenheid Familie belangrijk in kader van binding, doch ook anderen Geduld hebben! Hoop en optimisme Geloven dat herstel mogelijk is: positieve basishouding Dromen kunnen nog waargemaakt worden Een halfvol glas! Empowerment Geloven in kracht: wat kan wel, sterktes? Regie (terug)geven: soms risico s durven nemen Krachtgericht ondersteunen Cadeaus geven!

11 2. De familie en het eigen herstelproces Zorgen = zwaar.. Families zijn/worden zelf kwetsbaar Familie heeft te maken met een eigen herstelproces. Belangrijk: familie moet sterk genoeg zijn/blijven: zoektocht naar eigen krachtbronnen en hoop ondersteuning nodig

12 Fasen van herstel (Spaniol et al, in Droës, 2012) Overspoeld worden door aandoening Worstelen met Leven met Leven voorbij (Spaniol et al, in Droës, 2012) Herstel = proces in de tijd Fasen: niet altijd strikt te scheiden en niet altijd doorlopen Terugkeer naar vorige fase(n) mogelijk (vallen en opstaan) Herstel familie loopt dikwijls synchroon t.g.v. binding/verbondenheid met herstel van het familielid met psychische kwetsbaarheid

13 Aanpak Ik vertrek van mijn eigen herstelverhaal, en maak gebruik van de fasen van herstel Het is een verhaal van hoop

14 Het herstelverhaal van familie a.d.h. van de fasen van herstel Eigen verhaal: vertrekpunt: de periode voor de aandoening: gezond zijn Zoon: goede student tot 20 e ; sportief; teamplayer daarna verschillende studierichtingen telkens stopgezet veel op kamer, isoleert zich, minder communicatie,. Aandoevroege symptomen Wij: aanvoelen dat er iets was: het niet pluis -gevoel zoeken naar oorzaak : Veel verlies op korte tijd?

15 Eigen verhaal Fase 1: Overspoeld worden door (thuis en tijdens opname in crisis) 1 e opstoot : wat gebeurt er? Wat overkomt hem/ons? start zoektocht naar hulp: de huisarts en medicatie onze verdere zoektocht naar juiste/goede hulpverlening: PAAZ, ambulant, PZ (in binnen- en buitenland): dwang, collocatie, isolatie en fixatie: veel vragen, veel emoties, trauma, ook voor ons veel te lang in opname afdeling: hoofdzakelijk crisisopvang (medicamenteus) en diagnostiek; geen therapie, weinig info, 1x triadegesprek bij intake

16 Fase 1: Overspoeld worden door (vervolg) Algemeen proces kan verschillen: sluipend/schokeffect gevoelens van: paniek, machteloosheid, schaamte, eenzaamheid,. vele vragen gesteld o.m. wat gebeurt er?; wat kunnen we doen?; hoe handelen?; waar hulp zoeken?; hoe uitleggen aan anderen? naasten in crisis zijn dikwijls emotioneel en gespannen en gedragen zich daardoor anders dan normaal Belangrijk voor familie in deze fase: o.m. aandacht en erkenning verhaal mogen/kunnen doen (een luisterend oor) info (mogen!) geven (cfr. verbondenheid met C) handvaten krijgen om zelf goed/beter te kunnen zorgen,

17 Fase 2: Worstelen met (begeleiding op afd. psychose, regelmatig naar huis) Eigen verhaal Zoon krijgt meer greep op de situatie o.m. psycho-educatie, contact met lotgenoten en aanpassing medicatie Dit geeft zelf ook beter gevoel (parallel met herstel van zoon) en begin van krijgen van iet of wat hoop. Toch nog heel wat problemen binnen het gezin (relationeel, communicatief); gezinstherapie gevraagd als hulp: positief resultaat voor alle gezinsleden Thuis wat meer rust : stuk recuperatie van de moeilijke voorgaande fase Daarnaast veel op bezoek gegaan omdat je ervaart dat dit nodig is en ondersteunend werkt (vele km!) : erg zwaar Veel verdriet. Ook verdriet omdat zoon zo weinig bezoek krijgt.

18 fase 2: Worstelen met (vervolg) Algemeen familie leeft en lijdt synchroon mee (verbondenheid); er is hoop, maar ook vragen blijven; welke zorg en waarom; schuldgevoelens; hadden we het anders moeten doen?; familie heeft zelf last van spanningen en moet daarbij zelf zorgen dat ze stress beperken voor naaste in deze fase is familie erg op zichzelf aangewezen familie loopt gevaar om in deze fase te blijven hangen Belangrijk voor familie in deze fase: o.m. - triadegesprekken - begeleiding op maat (individuele begeleiding) o.m actief betrokken bij zorgplan; behandeling; uitstroom, - psycho-educatie; concrete tips voor dagelijkse praktijk; verwijzen naar waar hulp te vinden is - hulp bij eigen verwerkingsproces o.m. trauma s, rouw en verdriet

19 Fase 3: Leven met (terug) thuis Eigen verhaal positief: heeft eigen woning doch nog veel eenzaamheid; geen werk; opvulling tijd? positief gevoel dat zoon leert/geleerd heeft om te gaan met sommige aspecten van de psychotische kwetsbaarheid: geeft hoop psychotische kwetsbaarheid blijft kop op steken (ondanks medicatie) met alle gevolgen van dien voor hem én mij; met tijdelijke terugval en tijdelijk terug naar vorige fasen!!! En ook nog veel op mijn schouders: voel mij dikwijls alleen; bijkomende hulp gezocht voor hem (PZT) én voor mezelf in regio geen Mobiel 2B-team (of indien nodig 2A-team) jammer dat hij de ondersteuning naar herstel nog wat blijft afhouden (cfr. Herstelacademie)

20 Fase 3: Leven met (terug) thuis (vervolg) Algemeen meer acceptatie en hoop op verbetering familie zoekt een nieuw evenwicht: kan meer ruimte geven én meer ruimte nemen familie krijgt terug meer eigen sociale leven. Belangrijk voor familie in deze fase: o.m. goede contacten/samenwerking met hulpverleners én ook met anderen (o.m. eigen lotgenoten)

21 Fase 4: Leven voorbij. Algemeen (stuk) acceptatie van familielid zoals hij/zij is makkelijker omgang met de situatie en zorgen, en ook met familielid; zelfvertrouwen familie kan eigen leven weer oppakken weten hoe in contact te komen met hulpverleners iets doen met ervaringen

22 Fase 4: Leven voorbij. (vervolg) Eigen verhaal : FED worden en Familievertegenwoordiging opnemen Kijken en handelen vanuit herstelondersteunende zorg zien/beseffen dat al heel wat stappen gezet zijn proces van herstel verloopt traag bij zoon (kleine stappen) ik leerde hoopvol, geduldig en positief te zijn en te geloven/weten dat er nog progressie mogelijk is (herstel!) ondersteuning in kader zelfregie: geen OMA, wel hints en voorstellen acceptatie/respect voor zijn beslissingen (ondanks bedenkingen); gelijkwaardigheid Volwassene-Volwassene (niet betuttelen) positieve boodschappen geven, hoop & kracht, warmte & liefde

23 Reflecties m.b.t. herstelproces Naastbetrokkenen (bv. binnen het gezin) hebben allemaal specifieke banden met hun familielid met psychische kwetsbaarheid Naasten maken ieder een eigen (individueel) herstelproces door Individuele herstelprocessen kunnen verschillen met de fase waarin de cliënt zich bevindt Voorbeeld cliënt in fase 3 Moeder in fase 2, vader in fase 3, broer/zus in fase. kan contraproductief werken t.a.v. cliënt kan heel wat spanningen geven binnen een gezin

24 Herstelprocessen bewijzen: zorgen is zwaar ook emotioneel Familie te maken met schuld, schaamte, onmacht, boosheid, stigma, discriminatie, eenzaamheid, sociaal isolement, én gewijzigde familierelaties Vele rollen: zorgverlener, crisismanager, co-diagnosticus, belangenbehartiger, taxichauffeur, huishoudelijke hulp; financieel ondersteuner, coach, pispaal, Draaglast draagkracht: familie/mantelzorger beschouwt zich niet snel als hulpbehoevend; F gaat er zelf onderdoor of stopt Eigen verwerking m.b.t. wat ziekte met familielid doet én wat het met jezelf doet (LIJDEN!) o.m. (chronisch/cyclisch) rouwproces: verdriet/heimwee naar wat had kunnen zijn

25 Om het vol te houden: Zoektocht van familie naar empowerment en hoop Zoektocht naar krachtbronnen Krachtbronnen zijn persoonsgebonden Zoektocht naar hulp voor (familielid én) zichzelf: o.m. vorming psycho-educatie; therapie ; lotgenoten Belang van zelfzorg, opkomen voor jezelf, grenzen bepalen, belang van herstelondersteunend te werken! Mijn (kracht)bronnen familie, collega s, lotgenoten/fed, CED herstelvisie die ingang vindt en mij hoop brengt; kennis over herstel vrijwilligerswerk als FED /FV (Similes/SaRA) lezen, leren, opleiding, vorming, intervisies vrije tijd ; genieten van kleine dingen en

26 3. Wat waarderen familieleden bij hulpverleners? ondersteuningsaanbod voor familie kennen, doorgeven en ontwikkelen o.m. Similes, Ups & Downs e.a. initiatieven (ook intern binnen zorgorganisaties) informeren, maar ook samenwerken, ondersteunen : o.m.(emotioneel/praktisch); zelfregie F versterken, eigen krachtenconferentie bondgenoot zijn met familie: Wie zorgt praat mee o.m. werken aan de band tussen C en F; FED erkennen trialoog hanteren: o.m. regelmatig triadegesprekken (3 + 1= 5) o.m. bij intake, behandelplan, uitstroom, nazorg, signalerings- /crisisplan niet verschuilen achter privacy Context betrekken = normale handelswijze Te maken met Familiebeleid Belangrijk: Hulpverleners opleiden in familievaardigheden

27 4. Wat brengt hoop? Goede praktijken/methoden die familie betrekken Familiebeleid; familieraad; werkgroep familie; referentiepersoon familie; familievertrouwenspersoon; hersteldenktank; familieforum; SRH & ROPI; ACT ; Open Dialogue approach; WRAP; Herstelacademie; triadekaart; triadeavonden; Ontwikkeling van VTO voor familie: op niveau van kennis, vaardigheden en attitudes Beleidsmakers die faciliterend en empowerend werken t.a.v. participatie en herstelondersteuning vb: Projecten 107 Inbreng van ervaringsdeskundigheid van cliënten en familie én samenwerking tussen beiden

28 5. Nood aan familie ervaringsdeskundigen (FED) Er is grote vraag naar Familie-ervaringsdeskundigen (FED), die zich kunnen inzetten als familievertegenwoordigers (FV) en familiewerkers (FW) Recrutering van familieleden is nodig maar blijkt niet zo gemakkelijk Heel wat hulpverleners zijn familiebetrokken (multideskundigheid) zou goed zijn mochten zij zich meer durven/mogen outen en hun familie-ervaringsdeskundigheid inzetten. Opleiding voor FED, FV, FW is nodig

29 Mijn hoop Dat herstelvisie en herstelondersteunende zorg zijn verdiende plaats krijgt in de zorg Het is een zorg waar de persoon met zijn kwetsbaarheid centraal staat en waar ook familie (als belangrijke micro-context) wordt meegenomen in de zorg Dit alles met het oog op herstel van cliënt én familie

30 Context-herstellend werken is de opstap naar duurzaam herstel (R. Bouwen, FED/FV) nl.similes.be

31 Laat je inspireren: Bransen, Els, Margriet Paalvast & Mariëtte Slaats (2014). De kracht van naasten ontsluiten. Tijdschrift voor psychotherapie 40 (1), p Delespaul, Ph. e.a. (2016). Goede GGZ! Nieuwe concepten, aangepaste taal en betere organisatie. Leusden: Diagnosis Uitgevers Droës, Jos & Cees Witsenburg (red.) (2012). Herstelondersteunende zorg. Behandeling, rehabilitatie en ervaringsdeskundigheid als hulp bij herstel van psychische aandoeningen. Amsterdam: SWP Klaassen, Henk-Willem (2014). Bondgenoten. Hoe familieleden en hulverleners in de psychiatrie kunnen samenwerken. Amsterdam: Boom

32 Laat je inspireren (vervolg) Van Audenhove, Chantal (2015). Herstellen kan je zelf: Hoopvol leven met een psychische kwetsbaarheid. Leuven: LannooCampus Andere literatuur m.b.t. familie en herstelondersteunende zorg Nu nog voornamelijk uit de GGZ in Nederland Zie bv. Ypsilon, Trimbos Instituut, Phenos kenniscentrum