hellingman biocontrole onderzoek en advies b.v.

Transcriptie

1 MONITORING EIKENPROCESSIERUPS NOORD NEDERLAND 2014

2

3 INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING, CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN Inleiding Aanbevelingen ONTWIKKELING VAN EIKENPROCESSIERUPS IN HET NOORDEN Ontwikkeling eitjes, rupsen en nesten Vluchten van de vlinders in De cijfers Totaal regio Noord Drenthe Friesland Groningen Flevoland, Noordoostpolder Overijssel, Steenwijkerland Overig FINANCERING KOSTEN BEHEESING VAN DE EIKENPROCESSIERUPS MELDINGEN EN LETSELS IN DRENTHE MEERWAARDE MONITORING MET FEROMOONVALLEEN PREVENTIEVE BESPUITINGEN Middelen voor preventieve bespuitingen Preventieve bespuiting met insectparasitaire nematoden in het Noorden OPLEIDING EIKENPROCESSIERUPS INSPECTEUR BIODIVERSITEIT IN RELATIE TOT BEHEERSING EIKENPROCESSIERUPS PROJECT MET BURGERR PARCITIPATIE GEMEENTE WESTSTELLINGWERF PROJECT EIKENPROCESSIERUPS EN BLOEMRIJKE BERMEN TOT SLOT BIJLAGE 1: TELLINGEN PER DEELNEMER BIJLAGE 2: PROJECTEN GEMEENTE WESTSTELLINGWERF... 89

4 1. INLEIDING, CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN 1.1. Inleiding Voor het zesde de jaar op rij is in de drie Noordelijke Provincies gemonitord op de eikenprocessievlinders. De eikenprocessierups populatie neemt nog steeds toe in het Noorden. Het is de keuze: kosten maken om deze plaag terug te dringen of ons gaan voorbereiden op een toekomst met ongemakken in de overlastperiode, met alle economische schade van dien. Het is niet uitgesloten dat toeristen wegblijven uit Drenthe en in de toekomst uit Friesland, Groningen, Noordoostpolder en Steenwijkerland. Als regio totaal is het aantal gevangen vlinders wederom toegenomen. Slechts in enkele gemeentes constateren we een daling van het aantal gevangen vlinders. In gebieden waar preventief wordt gespoten is vaak een daling te zien, maar ook het tijdig verwijderen van de nesten in de buurt van de vallen voorkomt dat de populatie uitgroeit. In minder vallen zijn eveneens veel meer vlinders gevangen. In totaal zijn vlinders gevangen. Daarvan zijn er verse vlinders. Dit komt overeen met zo n rupsen in het komend jaar, uitgaande van 100 rupsen die tot vlinders ontwikkelen. De gevangen verse vlinders behoren tot een populatie dicht in de buurt waar zij zijn uitgekomen. Dat betekent dat er in de directe omgeving van deze vangsten zich nesten bevinden die nog niet ontdekt en/of (niet tijdig) verwijderd zijn, zowel in gemeentelijke, provinciale, particulieren en natuurgebieden. Blijven afgevlogen vlinders over. Dit zijn vlinders die al hadden gepaard en die deels van een grotere afstand van de vallen komen dan verse vlinders. Dit betekent nog eens rupsen = bijna nesten elders in de regio die niet ontdekt en/of verwijderd zijn. Deze cijfers geven weer hoe ernstig het gesteld is in regio. Deze cijfers negeren is onverantwoord. Ter vergelijking: In de Peel waren er in 1995 gemiddeld 100 mensen per dag die een ziekenhuis bezochten in de periode van de overlast. De wielrenners van de Tour de France, die in 1996 in Den Bosch startte, werden niet gespaard. De overlast haalde de internationale pers. In 1997 zijn in België (22.642) en Brabant (31.778) werden ruim mensen geregistreerd met gezondheidsklachten ten gevolge van blootstelling aan brandharen. Hoewel de eikenprocessierupsenplaag in 1997 duidelijk kleiner was dan in 1996, zijn deze cijfers nog zeer hoog. Deze en andere ervaringen hebben er toe geleid dat overheden in het zuiden meer preventief aan de slag gingen om de problemen te voorkomen. Het betreft overigens een gebied met veel minder eiken dan in Drenthe.

5 Organisatie Noordelijke Werkgroep Eikenprocessierups In 2014 is Bert van Lubek/Weststellingwerf voorzitter van de Noordelijke werkgroep. Het secretariaat is tot augustus door Silvia Hellingman verzorgd. Deze werkzaamheden zijn inmiddels overgenomen door Landschapsbeheer Drenthe. De werkgroep Monitoring werd eerder voorgezeten door Riny van Vilsteren die in februari 2014 plotseling overleed. De taken (voorzitter, secretariaat) van de werkgroep werden in 2014 door André de Vries/Smallingerland en Silvia Hellingman/Hellingman Biocontrole Onderzoek en Advies BV uitgeoefend Aanbevelingen Om de opmars van de eikenprocessierups in het Noorden tegen te houden worden de volgende aanbevelingen gedaan. a. doorgaan met monitoren en daar waarnodig overgaan tot preventieve bespuitingen. In gebieden waar meer dan 20% van de bomen zijn aangetast is preventieve bestrijding goedkoper dan reactieve bestrijding (nesten verwijderen) b. richt een Noordelijk of Provinciaal Eikenprocessierups Beheersfonds in. Door bijvoorbeeld herallocatie van midden of een heffing van bijvoorbeeld 1,00 per inwoner. Daarmee wordt de noodzakelijke samenwerking tussen gemeenten, provincies en organisaties verstevigd, neemt de budgettaire druk op Groenvoorziening af en kunnen taken worden geconcentreerd waardoor betrokken gemeenten, provincies en organisaties worden ontzorgd c. gezamenlijk een goed registratiesysteem te hanteren zodat er overzicht wordt gehouden in de plaagdruk. Op dit moment werken enkele gemeenten met Digidis. Dit systeem wordt door Landschapsbeheer Drenthe beheerd. Hierin zijn monitoring gegevens en plaagdruk geregistreerd d. bevorderen van biodiversiteit in de regio door stimulering natuurlijke vijanden van de eikenprocessierups. Denk hierbij ook aan vogels en vleermuizen. f. de communicatie die nu al goed is, verder aanscherpen naar de burgers toe. Het leeft nog niet, vooral onder de boeren. g. de huidige personele bezetting blijkt niet toereikend om tijdig nesten te lokaliseren en te verwijderen. Met het inschakelen van vrijwilligers die affiniteit hebben met groen kan de capaciteit worden uitgebreid. De vrijwilligers worden gefaciliteerd met de opleiding tot eikenprocessierups inspecteurs. Dit ontlast de groenbeheerders van provincies en gemeenten. h. niet alle politici zijn nog doordrongen van de ernst van de problematiek. Advies aan deze politici is zich te laten voorlichten door andere politici in het zuiden die ervaring hebben met deze plaag. Niet voor niets worden honderdduizenden bomen in het zuiden preventief bespoten. Men wil niet meer terug naar de toestanden door de overlast van de jaren 90.

6 2. ONTWIKKELING VAN EIKENPROCESSIERUPS IN HET NOORDEN 2.1. Ontwikkeling eitjes, rupsen en nesten Op 31 maart 2014 zijn de eikenprocessierupsen op grote schaal uit hun eieren gekomen. Dat is een record. Nog nooit was de eikenprocessierups zo vroeg! In het Eikenprocessierups Proefstation in Dieverbrug zijn alle eipakketjes die uit diverse delen van Nederland zijn, wederom verzameld. Op 31 maart kwamen de eerste rupsen al uit. Nog nooit waren ze zo vroeg. In 2013 waren de eerste rupsen op 25 april uitgekomen. De rupsen maken een gezonde indruk. Dit jaar was de spreiding in de uitkomst van de eitjes groter dan in voorgaande jaren. Op 12 maart hebben we rupsen binnen uitgekweekt en deze in het eikenprocessierups station geplaatst om de ontwikkeling te volgen. Ondanks het gebrek aan voedsel hebben deze rupsen zich weten te handhaven. Ze hebben zo min mogelijk energie verbruikt. Pas toen er voldoende voedsel beschikbaar was zetten ze hun ontwikkeling voort. De ontwikkeling liep parallel met de ontwikkeling van de andere rupsen die op 31 maart uitgekomen waren. Eikenprocessierupsen die op 20 maart in het proefstation geplaatst zijn Vervolgens ontwikkelden de rupsen zich razend snel in In april waren er al rupsen in het 3 de larve stadium, het moment waarop de brandharen zich beginnen te ontwikkelen.

7 Eikenprocessierups eind 3 de larvestadium 2 mei 2014 Er bleek een grote spreiding te zijn in Terwijl er al rupsen waren die zich gingen verzamelen om nesten te vormen, waren er nog veel rupsen in het 2 de en 3 de larvestadium. Dat verklaart ook de spreiding in de uitkomst van de nesten in Deze spreiding is te verklaren. In 2013 hebben de vlinders een uitstekende vluchtperiode gehad. Droog en warm. Hierdoor hebben ze zich kunnen verspreiden in alle vluchtperiodes. De laat gevormde nesten zijn derhalve van vlinders uit de vlucht gedurende de derdee monitoringperiode in De weersomslag in april (veel regens) en de razend snelle ontwikkeling van de rupsen hadden ook gevolgen voor de preventieve bespuitingen. Door de vele neerslag kond dagen achter elkaar niet worden bespoten terwijl de rupsen zich niets aantrekken van deze weersomstandigheden. Is er voedsel dan gaat de ontwikkeling gewoon door. De eerste nesten in Drenthe zijn al eind mei aangetroffen. Dat is uitzonderlijk vroeg. Terwijl er op diverse plekken al nesten waren gevormd zagen we nog rupsen in de bomen die nog in het 3 de larve stadium waren. Begin juli 2014 waren er nog rupsen in diverse gemeentes die nog geen nesten hadden gevormd. Deze spreiding in de ontwikkeling maakt het lastig bestrijdingsactiviteiten, zoals preventief als curatief goed te plannen.

8 Eikenboom 3 juni 2014 met verschillende nesten Eikenprocessierups achter steunband bij jonge eikenboom 2014

9 Eikenprocessierups achter vogelnestkast Waarschuwingsbord Staatsbosbeheer

10 Rupsen nog aan de wandel 28 juni 2014 foto: Henk Moes 2.2. Vluchten van de vlinders in 2014 Ook de eerste vlinders waren vroeg in de feromoonvallen. Reeds op 14 juli! Wederom een record. Tot medio augustus zijn er veel vlinders gevangen. Daarna kregen we te maken met een weersomslag, met veel regen tott gevolg. Eikenprocessievlinders vliegen niet graag in de regen. Dat zien we in de telling, waar er aanzienlijk minder gevangen is daar waar veel neerslag is geweest. Omdat de vlinders zich niet verder konden verspreiden is de kans op plaatselijk uitbraak in 2015 zeer groot. Belangrijk voor het beheer in 2015 zijn de vluchten in de eerste periode van 2014 en met name waar veel verse vlinders zijn gevangen. Overigens: de voorspellingen in 2013 aan de hand van de vangsten zijn uitgekomen in Zie passage uit rapportage van vorig jaar: De vliegperiode was in 2013 gunstig voor vele vlinders, waaronder de eikenprocessie. Hierdoor is de kans dat er meer gebieden in 2014 gekoloniseerd zullen worden.

11 Foto s ter illustratie van de monitoring 2014 Vers uitgekomen mannetje op lichtval 14 juli 2014 Er waren avonden waar we meer dan 70 mannetjes en 12 vrouwtjes met licht hebben gevangen. In totaal hebben we 512 vlinders in 4 vlindernachten gevangen. Gemiddeld 128 eikenprocessievlinders gevangenn tussen uur en uur per avond. Hiervan waren er 108 vrouwtjes. Dit betekent tenminste 108x100= rupsen minder. Hier is uitgegaan van 100 rupsen die tot vlinders uitgroeien. Gaan we van het aantal eitjes dan is het circa eitjes minder. In de eerste vluchtperiode tamelijk schone vangsten

12 Zak met veel eikenprocessievlinders in de eerste vluchtperiode Tweede vluchtperiode: veel vliegen in de vallen tussen de eikenprocessievlinders

13 Voorbeeld van één van de vele zakken met vliegen en andere bijvangsten Zakken met nat geworden inhoud zelfs met naaktslakken erin

14 Er waren zakken met veel oorwormen die vreten de vlinders geheel op In val 25 van de Provincie Groningen heeft iemand een donatie van 20 euro cent in de val gedaan

15 Uit verschillende regio s hebben we eikenprocessievlinders verzameld met andere kenmerken. Er zijn meerdere soorten eikenprocessievlinders in Europa. Deze vlinders worden geanalyseerd om te bepalen of we hier te maken hebben met een soort die in Nederland voorkomt of een ander subsoort uit andere Europese landen De cijfers Totaal regio Noord Aantal Vallen Vlinders Vallen Vlinders Gem. per val Vallen Vlinders Gem. per val Vallen Vlinders Gem. per val Vallen Vlinders Gem. per val Vallen Vlinders Gem. per val Vers Vallen Vlinders Gem. per val Vers , , , , , , incl. Brand en Wapserveen , , , , , , excl. Hoogeveen en Opsterland , , , , , , De gemeente Hoogeveen is opgehouden met monitoren in De gemeente Opsterland in De tellingen door Brand Boomverzorging in Fluitenberg en Stuifzand en door Hellingman Biocontrole Onderzoek en Advies in Wapserveen zijn apart opgenomen om de vergelijkingen met voorgaande jaren beter mogelijk te maken.

16 Totaal tellingen Regio Noord Aantal Deelnemer Vallen Vlinders Vallen Vlinders Gem. per val Vallen Vlinders Gem. per val Vallen Vlinders Gem. per val Vallen Vlinders Gem. per val Vallen Vlinders Gem. per val Vers Vallen Vlinders Gem. per val Vers Aa en Hunze , , , , , Assen , , , , , , Borger-Odoorn , , , , , , Brand, Fluitenberg/Stuifzand 2 3 1, , , , ,50 54 Coevorden , , , , , , De Wolden , , , , , , Drenthe, Provincie , , , , , , Emmen , , , , , , GGZ Drenthe , , , , ,60 39 Meppel , , , , , , Midden Drenthe , , , , , , Noordenveld , , , , , , Tynaarlo , , , , , ,46 63 Westerveld , , , , , , Wapserveen 4 6 1, , , , ,20 37 Friese Meren (v.h.gaasterlan Sleat) , , , Friese Meren (v.h.skasterlan) , , , , Friese Meren , , , , , , Friesland, Provincie , , Heerenveen , , , , , Ooststellingwerf , , , , , , Smallingerland , , , , , Staatsbosbeheer Friesland / Spokeplas , , , , , ,60 50 Sudwest Fryslan , ,50 25 Tytjerkstradeel , , ,12 10 Weststellingwerf , , , , , , Groningen , , , , ,85 23 Groningen, Provincie , , , , , Westerkwartier , , , ,26 43 Noordoostpolder , , , , , Steenwijkerland , , , , , , , , , , ,

17

18 Totaal nesten Regio Noord 2008 t/m 2014 Deelnemer Nesten 2008 Nesten 2009 Nesten 2010 Nesten 2011 Nesten 2012 Nesten 2013 Nesten 2014 Aa en Hunze Assen Borger-Odoorn Coevorden De Wolden Drentse Landschap Natuurmonumenten Ruinen Emmen Hoogeveen - Natuurmonumenten Meppel Midden Drenthe GGZ Drenthe-Beilen Noordenveld Tynaarlo Westerveld Westverveld - Staatsbosbeheer Provincie Drenthe GGZ Drenthe Steenwijkerland Heerenveen Ooststellingwerf De Friese Meren(G-sleat- Sk-lan) Smallingerland Tytsjerksteradiel Weststellingwerf Staatsbosbeheer Spokeplas Noordwolde Provincie Friesland Weststellingwerf -Spokeplas Staatsbosbeheer Provincie Groningen incl. Westerkwartier Gemeente Groningen Noordoostpolder Totalen Particulieren en Bedrijven, inclusief Campings Totalen

19 Drenthe Aantal gevangen vlinders Aantal DRENTHE Vallen Vlinders Vallen Vlinders Gem. per val Vallen Vlinders Gem. per val Vallen Vlinders Gem. per val Vallen Vlinders Gem. per val Vallen Vlinders Gem. per val Vers Vallen Vlinders Gem. per val Vers Aa en Hunze , , , , , Assen , , , , , , Borger-Odoorn , , , , , , Brand, Fluitenberg/Stuifzand 2 3 1, , , , ,50 54 Coevorden , , , , , , De Wolden , , , , , , Drenthe, Provincie , , , , , , Emmen , , , , , , GGZ Drenthe , , , , ,60 39 Hoogeveen , , , , , Meppel , , , , , , Midden Drenthe , , , , , , Noordenveld , , , , , , Tynaarlo , , , , , ,46 63 Westerveld , , , , , , Wapserveen 4 6 1, , , , , , , , , , , excl. Brand en Wapserveen , , , , , , excl. Hoogeveen , , , , , , De monitoring van de eikenprocessierups is in 2008 in Drenthe gestart. Destijds hadden wij 261 vlinders in 457 vallen. Dat is een gemiddelde van 0,57 vlinder per val. Het gemiddeld per val is in ,50 vlinders per val. Dit is inclusief de gemeente Hoogeveen. Deze gemeente heeft de monitoring in 2014 niet voortgezet. Voor een reële vergelijking t.o.v. 2013: het gemiddeld aantal vlinders per val exclusief Hoogeveen bedroeg 14,26. In 2014 bedraagt het aantal vlinders gemiddeld per val 15,68. In totaal zijn vlinders gevangen. Daarvan zijn verse vlinders. Dit komt overeen met zo n rupsen minder in het komend jaar, uitgaande van 100 rupsen die tot vlinders ontwikkelen. Deze zeer snelle ontwikkeling van de rupsen was al voorspeld vanaf Drenthe is een Provincie met veel eiken en biedt derhalve een goede thuisbasis voor de eikenprocessierups. Als we kijken naar de gemiddeldee per vallen van Brand Boomverzorging dan hebben we meer dan 100 vlinders per val, ruim verdubbeld ten opzichte van Deze getallen geven weer dat er in de gemeente Hoogeveen sprake moet zijn van een forse aantasting. In De Wolden is de populatie bijna verdubbeld. Van 38,75 vlinders per val in 2013 is het gemiddeld nu 75,45 vlinders per val. Het tijdig verwijderen van nesten leidt tot afbouw van de populatie, alsmede preventief bespuiten en vangen met feromoonvallen. In Drenthe is het aantal gevangen vlinders gedaald in de gemeenten Emmen en Meppel. In Emmen waar voor het eerst preventief is bespoten zien we een daling van het aantal vlinders van 16,37 vlinders naar 9,62 vlinders per val. Ook in Meppel constateren we een daling van het aantal vlinders: van 52,19 naar 27,41 vlinders per val in Ook deze gemeente heeft meer dan bomen preventief laten spuiten. Overigens vlinders uit rupsen die een preventieve bespuiting overleven zijn vele malen kleiner en produceren veel minder eitjes. De lichte daling van het gemiddeld per val in Midden Drenthe heeft te maken met het verplaatsen van vallen van plekken waar normaal gesproken veel wordt gevangen naar gebieden waar eikenprocessierupsen nog niet zijn geconstateerd. Hiermee wil de Gemeentee anticiperen op de komst van de rupsen. In andere delen van Midden Drenthe is de populatie fors toegenomen,

20 vooral in Wijster, Drijber, Mantige en Witteveen. Het gemiddeld per val is van 18,54 vlinders per val naar 32,00 per val. De monitoring laat duidelijk zien dat de populatie zich zeer snel verplaatst naar het noorden van Drenthe richting Groningen. Vooral in Aa en Hunze, Assen, Borger-Odoorn, Noordenveld en Tynaarlo is het aantal gevangen vlinders fors toegenomen. In Noordenveld is het gemiddeld van 1,91 vlinders per val gestegen naar 6,79 vlinders per val in In Westerveld is de ontwikkeling vrij stabiel gebleven, maar het risico van forse overlast in 2015 is aanwezig. De populatie aan gevangen vlinders is fors gestegen richting Midden Drenthe, Lhee, Lheebroek, Eemster en ook richting De Wolden Strovledder.

21 Nesten in Drenthe 2008 t/m 2014 Het aantal nesten in Drenthe is van gestegen naar Dit aantal zal nog verder stijgen aangezien nog steeds nesten worden aangetroffen en geruimd. Dit betreft uitsluitend nesten in gemeentelijke/provinciale bomen. In dit overzicht is de Gemeente Hoogeveen niet meegenomen omdat het niet bekend is hoeveel nesten daadwerkelijk geruimd zijn in Deelnemer Nesten 2008 Nesten 2009 Nesten 2010 Nesten 2011 Nesten 2012 Nesten 2013 Nesten 2014 Aa en Hunze Assen Borger-Odoorn Coevorden De Wolden Drentse Landschap Natuurmonumenten Ruinen Emmen Hoogeveen - geen gegevens bekend 2014 Hoogeveen - Natuurmonumenten Meppel Midden Drenthe GGZ Drenthe-Beilen Noordenveld Tynaarlo Westerveld Westverveld - Staatsbosbeheer Provincie Drenthe GGZ Drenthe Totalen Particulieren en Bedrijven, inclusief Campings Totalen In 2014 zijn voor het eerst nestenn aangetroffen in de Gemeente Aa en Hunze en Borger-Odoorn. Officieel komt de eikenprocessierups nu alleen in Noordenveld niet voor. Echter gegeven het aantal gevangen verse vlinders in Noordenveld kan het haast niet anders dan dat daar ook nesten zijn in de buurt van de feromoonvallen. Ook in Assen zijn geen nesten aangetroffen in 2014 terwijl er aan de grens met Midden Drenthe en Tynaarlo nesten zijn aangetroffen. Het kan haast niet anders, gegeven de hoeveelheid gevangen verse vlinders in Assen dat er nog nesten zijn in de directe omgeving van de vangsten die niet ontdekt en/of niet tijdig verwijderd zijn. Eikenprocessierups in natuurgebieden in Drenthe Voor het eerst zijn nesten aangetroffen in locaties van Natuurmonumenten, Drentse Landschap en Staatsbosbeheer. Daar waar de nesten een gevaar vormden voor mens en dieren, zijn deze verwijderd. Nesten in Particuliere terreinenn Ook in het terrein van GGZ-Drenthe in Beilen zijn voor het eerst nesten aangetroffen. Deze nesten kwamen niet als een verrassing. Die zijn aangetroffen de buurt van de feromoonvallen waar verse vlinders zijn gevangen in In de gemeentelijke bomen in Beilen vlak bij het GGZ-terrein zijn 19 nesten verwijderd waarvan 2 nesten ter grote van een voetbalbal. Een nest wordt gevormd uit een of meerdere eipakketjes. Deze cijfers tonen aan dat de eikenprocessierups zich ook in Beilen heeft gevestigd.

22 Nesten in Campings, Bungalowparken, Dierenpensioen De exacte cijfers zijn niet bekend, maar in 2014 zijn honderden nesten uit campings en andere recreatieterreinen verwijderd. De risico s van blootstelling aan brandharen voor toeristen neemt duidelijk toe in Drenthe.

23 Friesland Aantal gevangen vlinders Aantal FRIESLAND Vallen Vlinders Vallen Vlinders Gem. per val Vallen Vlinders Gem. per val Vallen Vlinders Gem. per val Vallen Vlinders Gem. per val Vallen Vlinders Gem. per val Vers Vallen Vlinders Gem. per val Vers Friese Meren (v.h.gaasterlan Sleat) , , , Friese Meren (v.h.skasterlan) , , , , Friese Meren , , , , , , Friesland, Provincie , , Heerenveen , , , , , Ooststellingwerf , , , , , , Opsterland , , ,29 Smallingerland , , , , , Staatsbosbeheer Friesland / Spokeplas , , , , , ,60 50 Sudwest Fryslan , ,50 25 Tytjerkstradeel , , ,12 10 Weststellingwerf , , , , , , , , , , , , excl. Opsterland , , , , , De populatie vlinders in Friesland is over de gehele linie toegenomen. Het gemiddeld per val is van 8,84 gestegen naar 13,58 vlinders per val. In totaal zijn vlinders gevangen. Daarvan zijn verse vlinders. Dit komt overeen met ruim rupsen minder in het komend jaar, uitgaande van 100 rupsen die tot vlinders ontwikkelen. De grootste stijging zit bij Ooststellingwerf die van een gemiddeld van 7,55 vlinders naar 20,52 vlinders per val is gegaan. De populatie hier is bijna verdrievoudigd. Ook zien we bijna een verdubbeling in het gemiddeld per val in Friese Meren van 6,94 naar 11,84 en Südwest Fryslan van 3,40 naar 6,50 vlinders per val in Ook in de bomen van Provincie Friesland zien we een forse stijging van de populatie: van 7,62 naar 12,92 in In Weststellingwerf is de ontwikkeling vrij stabiel gebleven. Deze stijging van 15,19 naar 17,74 komt overeen met de normale spreiding van de populatie. Hetzelfde beeld zien we in Noordwolde, Staatbosbeheer van 13,60 naar 14,60 vlinders per val. In Heerenveen en Smallingerland is er ook sprake van een normale ontwikkeling in de populatieopbouw van de eikenprocessierups. Alleen Tytsjerksteradiel kent een daling van het aantal vlinders. Deze cijfers zijn niet geheel betrouwbaar aangezien de monitoring in die regio enkele problemen heeft gehad zoals het verwaaien van enkele feromoonvallen en de positionering daarvan. De aannemer zal in 2015 de vallen anders positioneren om te voorkomen dat ze eraf waaien. De totalen worden ook exclusief de gemeente Opsterland weergegeven, omdat deze gemeente al voor het 2 de jaar niet meer mee doet aan de monitoring. Het gaat hier om een zuivere vergelijking van het gemiddeld per val.

24 Deelnemer Nesten 2008 Nesten 2009 Nesten 2010 Nesten 2011 Nesten 2012 Nesten 2013 Nesten 2014 Heerenveen Ooststellingwerf Opsterland geen gegevens bekend De Friese Meren (v.h.gaasterlan Sleat en Skasterlan) Smallingerland Tytsjerksteradiel Weststellingwerf Staatsbosbeheer Spokeplas Noordwolde Provincie Friesland Weststellingwerf -Spokeplas Staatsbosbeheer Totalen In Friesland zien wij een forse toename van het aantal nesten in Van 156 in 2013 naar 601 in Dit getal kan nog veranderen aangezien er steeds nesten worden ontdekt en verwijderd. De grootste stijging zien we in Weststellingwerf, van 91 naar 463 nesten. Voor het eerst zijn ook nesten in Smallingerland ontdekt. Dit betekent dat de eikenprocessierups bij alle deelnemers aan de monitoring voorkomt. Van de Gemeente Opsterland zijn geen gegevens bekend.

25 Groningen Aantal gevangen vlinders Aantal GRONINGEN Vallen Vlinders Vallen Vlinders Gem. per val Vallen Vlinders Gem. per val Vallen Vlinders Gem. per val Vallen Vlinders Gem. per val Vallen Vlinders Gem. per val Vers Vallen Vlinders Gem. per val Vers Groningen , , , , ,85 23 Groningen, Provincie , , , , , Westerkwartier , , , , , , , , , De ontwikkeling van de populatie in Groningen over de gehele linie toegenomen. Het gemiddeld per val is ruim verdubbeld: van 2,18 gestegen naar 4,43 vlinders per val. In totaal zijn er 705 vlinders gevangen. Daarvan zijn 296 verse vlinders. Dit komt overeen met ongeveer rupsen minder in het komend jaar, uitgaande van 100 rupsen die tot vlinders ontwikkelen. Als gemiddeld is het aantal vlinders per val niet hoog, maar dat komt omdat in een aantal gebieden nauwelijks vlinders worden gevangen. Kijken we individueel naar de verschillende dorpen dan zien we plaatselijk een behoorlijk gemiddeld per val. De volgende gebieden verdienenn extra aandacht: Sellingen Bourtange Musselkanaal K-Windeweer Zevenhuizen Blijham Siddeburen Kropswolde Pekela s Noordbroek Leek Rhederveld 31 vlinders waarvan 23 vers 5,75 vlinders per val 20 vlinders waarvan 10 vers 5,00 vlinders per val 29 vlinders waarvan 11 vers 7,25 vlinders per val 48 vlinders waarvan 13 vers 12,00 vlinders per val 31 vlinders waarvan 12 vers 7,75 vlinders per val 49 vlinders waarvan 14 vers 12,25 vlinders per val 21 vlinders waarvan 8 vers 5,25 vlinders per val 23 vlinders waarvan 9 vers 5,25 vlinders per val 50 vlinders waarvan 12 vers 6,25 vlinders per val 21 vlinders waarvan 11 vers 5,25 vlinders per val 21 vlinders waarvan 5 vers 5,25 vlinders per val 39 vlinders waarvan 22 vers 9,75 vlinders per val Deze locaties verdienen bijzondere aandacht. Er zijn 4 feromoonvallen per locatie, waardoor de pakkans minder is dan in locaties waar 10 vallen en/of meerdere vallen in de buurt zijn. Het feit dat er relatief veel vlinders zijn gevangen, duidt op aanwezigheid van de eikenprocessierups in de directe omgeving van de vangsten.

26 Nesten in Groningen 2008 t/m 2014 Het aantal nesten in de regio is verdubbeld in 2104 t.o.v Er zijn in nesten in de Provincie Groningen verwijderd. Ook kwam er een nieuwe locatie bij in Groningen, met name Kropswolde. De nestjes zijn aangetroffen vlakbij val P61. In 2013 was al aangegeven dat in die hoek eikenprocessierups aanwezig moest zijn. Het aantal nesten in Groningen stad is stabiel gebleven. Deelnemer Provincie Groningen incl. Westerkwartier Gemeente Groningen Totalen Nesten 2008 Nesten 2009 Nesten 2010 Nesten Nesten Nesten Nesten

27 Flevoland, Noordoostpolder Aantal gevangen vlinders Aantal Flevoland Vallen Vlinders Vallen Vlinders Gem. per val Vallen Vlinders Gem. per val Vallen Vlinders Gem. per val Vallen Vlinders Gem. per val Vallen Vlinders Gem. per val Vers Vallen Vlinders Gem. per val Vers Noordoostpolder , , , , , , , , , , Het gemiddeld per val in Noordoostpolder is wederom gestegen in Van 17,64 naar 21,08 vlinders per val. Deze stijging komt overeen met een ontwikkeling van de populatie. De grootste eikenprocessierups populatie in Noordoostpolder bevindt zich aan de grens met Steenwijkerland. Van hieruit is de verwachting dat deze populatie zich verder gaat ontwikkelen in andere gebieden van Flevoland. In totaal zijn 759 vlinders gevangen. Daarvan zijn 291 verse vlinders. Dit komt overeen met zo n rupsen minder in het komend jaar, uitgaande van 100 rupsen die tot vlinders ontwikkelen. Op een aantal plaatsen constateren we een forse toename ten opzichte van Met name in Marknesse. In 2013 hebben we 68 vlinders gevangen en in vlinders. De populatie hier is bijna verdrievoudigd. In Kinderbos zijn er ook meer vlinders gevangen in 2014: 224 en in 2013 waren er 143 vlinders in de vallen. Ook in Ens is de populatie ruim verdubbeld: In 2013 waren er 63 vlinders in de vallen en in , waarvan 43 verse vlinders. Emmeloord kent een lichte stijging. Van 31 naar 39 vlinders. Hetzelfde geldt voor Nagele: 8 vlinders in 2014 en 5 in Kragenburg heeft minder vlinders gevangen in 2014: 165 en in 2013 waren er 294 vlinders in de val.

28 Nesten in Flevoland, Noordoostpolder 2008 t/m 2014 De meeste nesten in Noordoostpolder zijn te vinden aan de grens met Steenwijkerland. Van de 42 nesten zijn er 33 in Kraggenburg verwijderd. Deelnemer Nesten 2008 Nesten 2009 Nesten 2010 Nesten 2011 Nesten 2012 Nesten 2013 Nesten 2014 Noordoostpolder Totalen Er zijn in nesten in de in gemeente Noordoostpolder verwijderd. Dat is bijna 4x meer dan In het terrein van het Nationaal Lucht en Ruimtevaart Laboratorium in Marknesse zijn 16 nesten verwijderd. In 2013 waren in de feromoonvallen van de Gemeente al verse vlinders in Marknesse aangetroffen. De aanwezigheid van nesten in particuliere terreinen in Marknessen kwam niet als en verrassing.

29 Overijssel, Steenwijkerland Aantal gevangen vlinders Aantal OVERIJSSEL Vallen Vlinders Vallen Vlinders Gem. per val Vallen Vlinders Gem. per val Vallen Vlinders Gem. per val Vallen Vlinders Gem. per val Vallen Vlinders Gem. per val Vers Vallen Vlinders Gem. per val Vers Steenwijkerland , , , , , , , , , , In totaal hebben wij herkenbare vlinders geteld. In 2013 waren er In totaal zijn er vlinders minder gevangen in het zelfde aantal vallen. Wij hebben in totaal 883 verse vlinders in de verschillende vallen geteld. In 2013 waren dit er De daling in het aantal vlinders wordt deels veroorzaakt door het tijdig verwijderen van nesten en de preventieve bespuitingen die in de afgelopen jaren zijn uitgevoerd op diverse locaties in Steenwijkerland. Het effect hiervan houdt een paar jaar aan. Voor een deel heeft het ook te maken met de plaatselijke slechte omstandigheden voor de vlinders. In de 2 de en begin 3 de vluchtperiode is er veel neerslag geweest, waardoor de vlinders niet verder vlogen. De kans op plaatselijke uitbraken in 2015 is derhalve groot. De gevangen mannetjes die niet vers waren zullen afkomstig zijn uit een boom die niet verder dan 30 km staat van de vangsten. Het beeld in Steenwijkerland komt overeen met een gevestigde populatie. Nesten in Steenwijkerland 2008 t/m 2014 Deelnemer Steenwijkerland Totalen Nesten 2008 Nesten 2009 Nesten 2010 Nesten Nesten 2012 Nesten 2013 Nesten Het aantal nesten in Steenwijkerland is in 2014 toegenomen. Gezien de hoeveelheid vers gevangen vlinders is het met zekerheid te stellen dat er nog veel nesten zijn in de directe omgeving van de vangsten die niet tijdig ontdekt en/of verwijderd zijn.

30 Overig Gemeente Hardenberg In totaal zijn er 1215 bomen preventief bespoten. Er zijn vervolgens geen nesten aangetroffen. In totaal zijn er ruim 5700 nesten verwijderd in Hardenberg. Langs de A32 Langs de A32 tussen Meppel Steenwijk zijn honderden nesten verwijderd door RWS. De nesten hingen bovendien op een afstand van zo n 16 meter van een fietspad. Bij noord/oostenwind kan dit letsel veroorzaken bij fietsers. De nesten zijn verwijderd nadat een groot deel van de vlinders al was uitgevlogen. Dit betekent tenminste een vervijfvoudiging van de populatie in Deze bomen zouden preventief moeten worden bespoten in het volgend voorjaar. Ter illustratie enkele foto s van nesten langs fietspad en snelweg. Nest met uitvlieggaten op 21 juli In deze boom groot nest gevormd in 2014 en rechtsachter oud nest van 2013 Gevaarlijk hangende nesten Op zo n 16 meter van de zwaar aangetaste bomen loopt een fietspad. De kans op letsel is reëel aanwezig. De eigenaar heeft een wettelijk zorgplicht naar de burgers toe

31 3. FINANCERING KOSTEN BEHEESING VAN DE EIKENPROCESSIERUPS Door toename van de populatie aan processierupsen in het Noorden zijn de kosten van bestrijding fors gestegen. Er wordt door overheden bezuinigd, ook veelal op de bestrijding en monitoring van de eikenprocessierups. De consequentie is dat de populatie nog verder gaat stijgen met alle gevolgen van dien. Hoe kunnen de kosten worden terug gedrongen en toch worden doorgegaan met een adequate aanpak? Bundelen niet alleen van inzet maar ook van geld. Richt een Noordelijk of Provinciaal Eikenprocessierups Beheerfonds in. De financiële middelen komen via bijvoorbeeld herallocatie van budgetten of een heffing van bijvoorbeeld 1,00 per inwoner. Ook het bedrijfsleven denk met name aan bedrijven in de toeristensector met belang bij een goede eikenprocessierupsbeheersing draagt bij, bijvoorbeeld via de toeristenbelasting. Zorgverzekeraars kunnen bijdragen vanuit hun maatschappelijke verantwoordelijkheid en uit het oogpunt van zorgkostenbesparing. Een ieder heeft er belang bij dat de leefbaarheid in de regio in stand wordt gehouden. Uit het fonds worden de monitoring en bestrijding bekostigd. Om dit voorstel uit te werken zou een werkgroep moeten worden gevormd met vertegenwoordigers van de deelnemers. Het beheer van het fonds zou door een onafhankelijke partij moeten worden gedaan. Ten denken valt aan de Landschapsbeheerorganisaties. Landschapsbeheer Drenthe voert al het beheer van registratiesysteem Digidis voor enkele gemeentes alsmede het secretariaat voor het Noorden. Het is een kleine stap om dit om te vormen naar een organisatie voor beheer van de eikenprocessierups, in samenwerking met andere Landschappen. Met het creëren van een Eikenprocessierups beheerfonds wordt het locale probleem van het al dan niet beschikbaar hebben van voldoende budgetten opgelost en worden de deelnemers ontzorgd.

32 4. MELDINGEN EN LETSELS IN DRENTHE Bij de GGD in Drenthe zijn 11 meldingen binnengekomen. Daarnaast zijn ook gevallen bekend van letsels bij burgers die niet gemeld zijn bij de GGZ. Enkele voorbeelden: Tiener loopt letsels tijdens fietsen en verblijven onder eikenbomen van een gemeente. Gevolg is dat het meisje zo ziek is geworden dat ze Prednison heeft moeten innemen. Kind van 5 liep ernstig letsel ten gevolge van brandharen Epr. In het ziekenhuis is vastgesteld dat letsels waren ten gevolge van blootstelling aan de brandharen. We hebben het gebied onderzocht en konden geen nesten vinden. Wel duidelijk vraat. Hier viel de gemeente niets te wijten. Fietser loopt letsel op weg naar haar werk. Ook deze mevrouw moest medicatie innemen. Ze kwam in contact met brandharen uit rupsen van besmette bomen langs een fietspad. Toerist krijgt rups op zijn arm tijdens eten van een broodje. Hij heeft geen klacht ingediend. Komt uit de Achterhoek en was op de hoogte van het probleem. Alleen had hij het op prijs gesteld dat de besmette bomen waren gemarkeerd. Ook in 2014 zijn verschillende beheerders in contact gekomen met de brandharen van de eikenprocessierupsen tijdens uitvoeren van inspecties en/of verrichten van werkzaamheden onder besmette eikenbomen. 5-jarig meisje letsel over bovenlichaam Tiener letsel nek-hoofd-hals Beide kinderen hebben sterke medicatie moeten krijgen en de klachten hielden nog weken aan.

33 5. MEERWAARDE MONITORING MET FEROMOONVALLEEN Ook in 2014 heeft het monitoren met feromoonvallen zijn meerwaarde bewezen. Het verwijderen van nesten in de buurt van de vangsten. In de buurt van vallen met gevangen vlinders (met name verse) is de kans zeer groot dat nesten worden aangetroffen. Met een grote eikendichtheid is weten waar de meeste vlinders zijn gevangen van eminent belang. Aan de hand van het aantal gevangen vlinders kunnen de inspecties worden gestart alsmede prioriteiten worden gesteld. Zonder indicatie van plaagdruk moeten beheerders alle bomen nalopen niet wetend wat te verwachten is. Gebruiken van de tellingen als startpunt van de inspecties voorkomt dat medewerkers onnodig uren lopen en slechts 1 nestje aantreffen. Dit maakt de inspecties op nesten effectiever en efficiënter. De voorspellende waarde. De voorspelling dat de eikenprocessierupss zou opduiken in nieuwe locaties is wederom uitgekomen. Dit geeft een zeer goede indicatie voor het te voeren beleid voor het komende jaar. Vooral in risico gebieden waar veel mensen komen is het plaatsen van feromoonvallen aanbevolen. Op basis van verse vangsten kan dan worden besloten om over te gaan tot preventieve bespuitingen. Er is een direct verband tussen preventieve bespuiting en aangetroffen nesten. Daar waar preventief is gespoten is het aantal nesten t.o.v. gebieden waar niet is gespoten beduidend lager. Resultaten van inspanningen kunnen worden gemeten. Feromoonvallen voor de eikenprocessievlinder zijn een waardevol instrument voor de regio

34 6. PREVENTIEVE BESPUITINGEN In Nederland worden jaarlijks meer dan 1 miljoen eiken preventief bespoten. In het zuiden kijken vele gemeentes niet meer of de eikenprocessierupsen er zijn of niet. Er wordt gewoon gespoten. Dat heet kalenderspuiten. In Brabant werden in 2006 alleen al bestrijdingsmiddel! In Nederland zijn er ook gemeentes die de resultaten van de feromoonvallen en de plaagdruk als indicator gebruiken om te besluiten al dan niet de eikenprocessierups preventief te bestrijden. In diverse gemeentes in Noord Nederland zijn we op een punt aangekomen dat het overgaan op preventieve bespuitingen tot kostenbesparingen leiden. Handvaten voor besluitvorming om preventief te gaan spuiten: het aantal besmette bomen moet tenminste 20% zijn locaties waar achter elkaar tenminste 5 Verse vlinders gevangen zijn in meerdere feromoonvallen in deze straat/weg locaties waar nesten later verwijderd zijn. Als de vlinders uitgevlogen zijn dan is een vijfvoud aan nesten te verwachten in dezelfde en aanpalende bomen. Voordelen van preventief bespuiten: 620 km provinciale wegen bespoten met een biologisch goedkoper dan reactieve (verwijderen nesten) bestrijding minder risico s voor mens en dier omdat de rupsen worden bestreden voordat ze brandharen ontwikkelen minder inspectiecapaciteit nodig. Bij reactieve bestrijding moeten de bomen wekelijks worden geïnspecteerd en opdracht worden gegeven om de nesten te verwijderen. Bij preventieve bespuitingen is maximaal 2x inspecteren voldoende. Dit in verband met laat uitgekomen rupsen die niet door preventieve bespuitingen kunnen worden bereikt.

35 6.1. Middelen voor preventieve bespuitingen Op dit moment wordt het meest gewerkt met bacterie preparaten en insectparasitaire nematoden. Onderaan een toelichting van beide producten. Werkzame stof Aard Werkingsspectrum Bijzonderheden Gevaar symbool Bacillus thuringiensis aizawai Biologisch, bacteriepreparaat Werkzaam op rupsen Schadelijk voor waterorganismen Behoeft tenminste 40% bladbedekking, doodt ook dan uitgekomen andere rupsen waaronder beschermde soorten Xn schadelijk n.v.t. Biologisch, insectparasitair Werkzaam op rupsen Toe te passen zodra eikenprocessierupsen in 1 e, 2 e larvestadium zijn. Er zijn dan nog geen andere rupsen van beschermde soorten. Geen Bacteriepreparaat Bacillus thuringiensis Bacterieprepraat (BT) dient op het blad aangebracht te worden, een goede bedekking van de complete kroon maar zeker de bovenste kroonhelft is noodzakelijk voor een goed resultaat. Middels vraat komen de BT toxinen kristallen in het darmkanaal. Doordat de toxinen aan de darm receptors geactiveerd worden raakt het epitheelweefsel beschadigd en wordt de darm geperforeerd. De sporen komen in het rupsenlichaam terecht en de rups gaat dood. BT-preparaten vallen onder de Gewasbeschermingsmiddelenwet en hebben een toelating. Etiket: Werkzame stof Bacillus thuringiensis aizawai Maagpenetratie door toxische kristal vorming; Selectieve werking op Lepidoptera; Schadelijk voor in het water levende organismen; Gevaarsymbool Xn Schadelijk Waarmee dient men rekening te houden met toepassen van bacteriepreparaat? Niet langs waterwegen Toetsing Flora- en Faunawet Bacteriepreparaat wordt verneveld en verwaait naar de onderliggendee beplanting en hecht zich aan grassen, kruidlagen. Bijvoorbeeld rupsen van Icarus blauwtjes, vuurvlinders en andere aanwezige rupsen worden ook gedood. Het middel blijft 1 week actief

36 Werkt irriterend voor de huid derhalve weg moet worden afgezet tijdens toepassing om te voorkomen dat passantenn in contact komen met BT Landbouw (paarden, koeien, schapen) dieren moeten uit de weilanden tijdens bespuiting van bacteriepreparaten Toepasser moet over spuitlicentie beschikken Toepassen bij droog weer - voor een maximaal effect moet minstens 1 dag droog blijven. Anders spoelt de bacteriee weg, waardoor de werking minder wordt Dagtemperatuur moet tenminste 16 C zijn Anders dan nematoden kan BT ook overdag worden gespoten Bacterie preparaat in relatie tot vogelrijke gebieden Bacteriepreparaten zijn effectief en worden op een moment toegepast dat rupsen van andere vlindersoorten in de bomen aanwezig zijn, waaronder rode- en beschermde soorten. Een zorgvuldige afweging is noodzakelijk. De kans op voedseltekort voor broedende vogels is reëel aanwezig. Een zorgvuldige selectie van de locaties is derhalve noodzakelijk. Frequentie toepassing Bacteriepreparaten Omdat bacteriën worden toegepast op een moment dat alle rupsen al in de bomen aanwezig zijn is 1 toepassing vaak genoeg, vermits de toepassing goed is gebeurd en het weer meespeelt. Echter in zwaar aangetaste gebieden kiezen sommige gemeentes voor 2 behandelingen, hierdoor overleeft vrijwel geen enkele rups in de behandelde bomen. Insectparasitaire nematoden Aan de toepassing van insectenparasitaire nematoden zijn geen beperkingenn gesteld, omdat het wordt toegepast op een moment dat voornamelijk jonge eikenprocessierupsen zich in de bomen bevinden. Het risico op voedseltekort voor de broedende vogels is hier niet aanwezig. Voor de toepassing van insectparasitaire nematoden is een Ontheffing opgenomen in de Flora- en Faunawet. Nematoden vallen niet onder Gewasbeschermingsmiddelenwet en behoeven geen toelating. Nematoden werken niet irriterend voor de huid geen gevaarsymbool Nematoden zijn niet schadelijk voor waterorganismen toepassing mag onbelemmerd langs waterwegen Landbouwdieren ondervinden geen effecten en kunnen in de weilanden verblijven tijdens toepassing Wegen behoeven niet te worden afgezet Er is geen spuitlicentie vereist Door de speciale formulering blijven de nematoden voldoende lang in leven om de rupsen te kunnen infecteren. Omdat nematoden overigens slechts 3 uur in de open lucht leven, vormen zij geen gevaar voor rupsen zoals blauwtjes en vuurvlinders in onderliggende beplanting zoals grassen en kruidlagen. Beperking: Insectparasitaire nematoden verdragen geen UV licht. Behandeling wordt bijvoorkeur s nachts uitgevoerd. Het moet tenminste 3 uur droog blijven. Net als BT kunnen nematoden uit de bomen worden weggespoeld.

37 Frequentie nematoden Nematoden moeten 2x worden toegepast in verband met de verspreide uitkomst van de rupsen. Indien nematoden zouden worden toegepast op een later tijdstip (3 de larvestadium) dan zou één toepassing ook genoeg zijn. Het gevolg is dat rupsen van andere vlindersoorten ook geparasiteerd worden. Nematoden zijn niet selectief. Het voordeel zit in de vroege tijdstip omdat rupsen van andere vlindersoorten worden bespaard, zoals de bruine eikenpage. Rupsen van blauwtjes, vuurvlindertjes etc. gaan niet dood door nematoden toepassing omdat de nematoden slechts 3 uur leven. Door de speciale formulering blijven de nematoden aangeplakt aan de takken van de bespoten bomen Preventieve bespuiting met insectparasitaire nematoden in het Noorden In 2014 zijn ruim bomen behandeld met insectparasitaire nematoden. Ondanks de snelle ontwikkeling van de rupsen in 2014 en slechte weeromstandigheden in de spuitperiode is de bespuiting op de meeste plekken goed gegaan. In Emmen zijn ruim bomen behandeld met nematoden. In totaal waren 26 bomen aangetast met kleine nesten. Provincie Drenthe heeft 228 bomen laten behandelen in Coevorden. In deze locatie zijn geen nesten aangetroffen. In Westerveld zijn bomen behandeld waarvan 82 bomen aangetast met kleinere nesten. Ook hier zijn nesten geplukt om te laten beoordelen op parasitering. Gemeente De Wolden heeft 241 aangetroffen. In Golfclub Martensplek zijn in het najaar nesten ontdekt in de boswal van Natuurmonumenten. Dit jaar is hier ook in het vroege voorjaar een behandeling met nematoden uitgevoerd. Dat is eveneens succesvol geweest. Geen nesten terwijl de directe omgeving zwaar aangetast is door Epr. Gemeente Coevorden heeft meter singel met nematoden laten spuiten. In deze locatie zijn geen nesten verwijderd. De bespuiting in Weststellingwerf is succesvol geweest. Geen nesten aangetroffen in de behandelde bomen. In deze locaties waren nesten verwijderd nadat de vlinders waren gevlogen in De verwachting was dat hier minstens 240 nesten zouden zijn ontstaan. Hier preventieve bestrijding succesvol geweest. Plekken waar het niet optimaal is gegaan: eikenpreventief behandeld en in deze locaties zijn geen nesten Steenwijkerland. Er waren van de 474 bespoten bomen toch nog 173 bomen aangetast Meppel. Van de bomen, waarvan 305 2x gespoten, zijn er 162 bomen aangetast. Bij de 305 bomen waar 2x gespoten was, waren er 27 nesten. Deels heeft het te maken met de keuze om 1x te spuiten in plaats van 2x. De rupsen komen niet allemaal tegelijk uit. Zeker in 2014 was het voor elke vorm van bestrijding moeilijk een goede timing te kiezen omdat de spreiding in de uitkomst groot was. Van de locaties waar de bestrijding niet optimaal is gegaan zijn nesten geplukt rupsen in contact waren gekomen met nematoden.