Juf Kim Afkomstig van:

Transcriptie

1 Naam:. klas: 1

2 Beste leerlingen van juf haar klas. Zo dadelijk gaan jullie beginnen met het thema dinosaurussen. Jullie zullen van juf zeer veel leren door de bundel die jullie gaan krijgen, maar jullie gaan vooral veel ZELF doen! Mij ga je af en toe in de bundel tegenkomen en dat is omdat ik jullie iets wil vertellen. Als je mij ziet, dan moet je EXTRA goed opletten, want dat zijn dingen die je zult moeten kennen. Doorheen de bundel zullen er 8 vragen aan bod komen waar we samen het antwoord van gaan opzoeken. Al de bladen van dit thema komen in je ringmap van WO. Mijn naam is dinosaurus en dat betekent: verschrikkelijke hagedis. 2

3 1. Wat zijn dinosaurussen? Dinosaurussen waren landdieren die leefden van ongeveer 230 miljoen tot ongeveer 65 miljoen jaar geleden. Sommige dinosaurussen werden niet groter dan een kat, ander dinosaurussen haalden lengten van meer dan 40 meter en wogen meer dan kilo. Het waren daarmee de grootste landdieren ooit. De dinosaurussen stierven ongeveer 65 miljoen jaar geleden uit. We kennen ze dus alleen van fossielen (versteende afdrukken van botten, die na miljoenen jaren worden opgegraven door gespecialiseerde mensen).. Dinosaurussen zijn het meest verwant aan krokodillen en vogels. Het zijn reptielen Krokodillen en dinosaurussen stammen van dezelfde voorouder af; dinosaurussen zullen dus een aantal dingen met krokodillen gemeen hebben gehad. De vogels stammen van de vleesetende dinosaurussen af. Dinosaurussen zullen dus ook kenmerken hebben gehad die we nu van vogels kennen. Door naar de overeenkomsten en verschillen tussen krokodillen en vogels te kijken, kunnen we een beter idee krijgen van de levenswijze van de dinosaurussen. Dinosaurus betekent: Wanneer leefden de dinosaurus?:.. Dinosaurussen zijn. Welke dieren leven de dag van vandaag nog, die afstammen van de dinosaurus? en Wat is een fossiel?... 3

4 2. Wanneer zijn dinosaurussen ontstaan en waarom? De dinosauriërs leefden tijdens het Mesozoïcum. Dit tijdperk verdelen we onder drie perioden: Trias, Jura en Krijt. De eerste periode waarin de dinosauriërs verschenen noemen we Trias. Dit is ongeveer 225 miljoen jaar geleden. In die tijd was er op de wereld één groot stuk land en één grote zee. Omdat de dinosauriërs niet gehinderd werden door zeeën tussen de landen zoals nu, konden ze zich over heel de wereld verspreiden. Toch waren sommige delen van de wereld heel ver van de zee verwijderd en erg droog. Deze periode duurde het minst lang van de drie perioden van de dinosaurussen. Dan kwam de Jura ( ongeveer 115 miljoen jaar geleden) periode. Zeeën verdelen het land in meerdere stukken. Het werd natter en minder heet. Er komen veel planten met varenachtige bladeren. Sommige worden zo groot als kleine bomen. Er komen meer soorten dinosaurussen en deze periode duurde veel langer dan de Trias periode. Na de Jura, hebben we de Krijt ( ongeveer 65 miljoen jaar geleden) periode. Nu komen er ook bloemplanten. De eerste planten met felgekleurde bloembladeren en geuren. Vanaf nu zijn er ongelooflijk veel soorten dinosaurussen. De Krijt periode duurde het langst van de drie perioden en betekende ook het einde van de Het rijk der dinosaurussen. De eerste dinosaurussen waren veel behendiger dan de meeste andere reptielen. En dat heeft ze enorm geholpen. Dinosaurussen hadden een slimmigheidje dat andere reptielen niet hadden. Ze hadden hun poten op een handige manier ónder hun lichaam en niet, zoals hagedissen en krokodillen dat nu nog hebben, heel onhandig aan de zijkant. Dat maakte ze veel behendiger, en we denken dat, dat één van de redenen is waarom de dinosauriërs op het land zo succesvol waren. 4

5 Veel van wat we weten over de allereerste dinosaurussen, weten we van fossielen uit Argentinië. Daar zijn veel gesteentelagen bewaard gebleven uit precies díe periode waarin de eerste oerdino's ontstonden. Dat waren dieren als Eoraptor, Herrerasaurus en Staurikosaurus, maar ook de voorlopers van deze oerdino's, reptielen als Lagosuchus. De dinosaurussen leefden gedurende de rest van de Trias nog samen met een heleboel andere vreemde, vaak zelfs bizarre reptielen. Toen bij de overgang van de Trias naar de Jura de meeste van die vreemde reptielen uitstierven, kregen de dinosauriërs plotseling alle ruimte. In zeer korte tijd ontstond er plotseling een enorme hoeveelheid verschillende dinosaurussen. Vul de mini tijdsband aan: jaar geleden.jaar geleden jaar geleden

6 3. Hoe komt het dat de dinosaurussen er nu niet meer zijn? Aan het eind van het Krijt stortte een enorme meteoriet neer bij de kust van Mexico. Die meteorietinslag zorgde voor een wereldwijde milieuramp. Waarschijnlijk komt het daardoor dat niet alleen de dinosauriërs, maar ook veel andere diersoorten uitstierven. De enorme inslag zorgde voor verschrikkelijk veel stof in de lucht, waardoor de aarde een tijdlang donker werd. Het gloeiend hete gesteente dat de lucht ingeblazen werd, viel als een zinderend hete regen neer, waardoor bosbranden ontstonden en het de eerste dagen na de inslag bloedheet werd. Daarna werd het koud, omdat het zonlicht niet door de stofwolk heen kon dringen. Planten groeien niet in het donker. Plantenetende dinosauriërs hadden na korte tijd niets meer te eten. En nadat de vleesetende dinosaurussen de laatste (magere!) plantenetende dinosaurussen hadden opgevreten, verhongerden zij ook. Alleen de dieren die zich goed aan slechte tijden konden aanpassen, overleefden de inslag. Dieren die een winterslaap ( zoals de krokodil ) konden houden bijvoorbeeld, en dieren die zaden aten of insecten. Dieren kortom, die niet direct van grote hoeveelheden verse planten of dieren afhankelijk zijn ( vogels). De meeste wetenschappers denken dat het zo is gegaan. Behalve de dinosaurussen stierven namelijk op hetzelfde moment ook veel andere dier - en plantengroepen uit. Er moet dus wereldwijd iets verschrikkelijks gebeurd zijn. Helemaal zeker weten we het niet. Er zijn dan ook nog wel 100 andere ideeën over de manier waarop de dinosaurussen zijn uitgestorven. Wat is er gebeurd waardoor de dinosaurussen niet meer bestaan? Wat was het gevolg van die meteorietinslag?... Hoe komt het dat de krokodil dan wel nog altijd leeft?... 6

7 4. Hoeveel soorten dinosaurussen hebben er bestaan? Er zijn nu al bijna 1100 soorten dinosaurussen ontdekt en beschreven en elk jaar komt er weer een aantal nieuwe soorten bij. Omdat het er zoveel zijn, gaan wij enkel de belangrijkste leren. We hebben dinosaurussen in de lucht, in de zee en op het land. De dinosaurus van in de zee is Cryptoclidus. De dinosaurus van in de lucht is Avimimus. 7

8 De dinosaurussen van op het land zijn: De Brachiosaurus: De Tyrannosaurus Rex : 8

9 De Triceratops : De Diplodocus : De Stegosaurus : 9

10 De Euplocephalus: Jullie gaan nu uit één van deze soorten dinosaurussen zelf één dinosaurus kiezen en daar een identiteitskaart van maken. De leerkracht zal jullie een blad geven waar op staat geschreven welke vragen je moet oplossen en welk boek je daarvoor moet gebruiken. 10

11 5. Het verschil tussen plant en vleeseters. Planteneters eten planten, en daarvoor hebben ze heel andere tanden nodig dan vleeseters voor vlees. Het verschil tussen de gebitten van plantenetende dinosaurussen en vleesetende dinosaurussen is overduidelijk. Vleeseters hadden scherpe, puntige tanden om vlees mee af te snijden en botten mee te kraken. Planteneters hadden een gebit om bladeren af te ritsen, takken fijn te snoeien en misschien om bladeren tot moes te kauwen. Tanden van T. rex Planten zijn moeilijker te verteren dan vlees, en dus zijn planteneters dikker en plomper dan veel vleeseters. Ze hebben namelijk een veel grotere maag en veel meer en langere darmen nodig. Planten rennen niet weg. Prooi doet dat wel. Vleesetende dinosaurussen moesten dus snel kunnen rennen, en vaak hadden ze klauwen en gekromde tanden om hun prooi beet te pakken. Plantenetende dinosaurussen lopen gewoon naar de volgende plant toe. 11

12 Maak samen met de leerkracht 2 kolommen waarin we de verschillen tussen vlees en planteneters in kunnen vernoemen. Vleesetende dinosaurus Plantetende dinosaurus 12

13 6. Legden dinosaurussen eieren en hoe zorgden ze ervoor? Dinosaurussen zullen waarschijnlijk gehurkt hebben bij het leggen van hun eieren, want de eieren van grote hoogte laten vallen was natuurlijk niet zo'n goed idee. Dinosaurussen legden hun eieren in nesten. Bij sommige grote dinosaurussen was de opening waar de eieren uitkwamen wel heel erg ver boven de grond. Het zou niet slim zijn om de eieren van die hoogte te laten vallen. Daar konden de eieren niet tegen. Waarschijnlijk gingen de dinosaurussen door de knieën, en legden ze hun ei voorzichtig in het nest. Sommige onderzoekers hebben bedacht dat dinosaurussen misschien een eierlegbuis hadden, een soort slang waardoor de eieren langzaam naar beneden gleden, zodat de dinosaurus niet hoefde te hurken. Eierlegbuizen komen bij bepaalde diersoorten wel voor, maar dinosaurussen zullen zo'n buis niet nodig gehad hebben, omdat ze best konden hurken. Wat zijn eierlegbuizen? Hoe legden de dinosaurussen hun eieren?

14 Dinosaurussen pasten goed op hun kindjes. Van een aantal dinosoorten weten we dat ze in groepen nestelden en dat de ouders de kinderen eten brachten als ze nog te klein waren om uit het nest te gaan. Ook als ze groter werden, bleven sommige dinosoorten in groepen bij elkaar. Er zijn op verschillende plaatsen grote gezamenlijke broedplaatsen gevonden waar honderden tot duizenden dinosaurussen hun nesten hadden. In Argentinië bijvoorbeeld, in de Verenigde Staten en in Spanje zijn dat soort 'broedkolonies' bekend. In grote groepen nestelen, betekent extra veiligheid - voor de ouders én voor de kinderen. Plantenetende dinosaurussen kwamen uit het ei op een moment dat ze nog niet konden lopen. Dat betekent dat ze nog een tijd door hun ouders gevoerd moesten worden, voordat ze zelf hun kostje bij elkaar konden scharrelen. Er zijn voetsporen gevonden van volwassen dinosaurussen samen met sporen van jongere dinosaurussen van verschillende grootte (en dus van verschillende leeftijd). Dinosaurussen bleven dus bij elkaar en de grotere dinosaurussen zullen de kleintjes vast en zeker beschermd hebben. Groepen jonge dinosaurussen bleven ook (in ieder geval voor een deel van de tijd) bij elkaar. Niet alleen de ouders pasten dus op hun kinderen, later hadden de kleintjes ook weer bescherming van elkaar. Hoe zorgden de dinosaurussen voor hun kleintjes?. Waren dinosaurussen kuddebeesten? Vertel hier iets meer over

15 7. Hoe praten dinosaurussen met elkaar? Dinosaurussen konden niet praten zoals wij dat doen. Toch konden ze elkaar een hoop vertellen. Want ook door geluiden te maken of met gebarentaal kun je duidelijk maken wat je wilt. Sommige dinosaurussen waren actieve, sociale dieren. Hun gedrag zal vast wel op dat van de dieren van vandaag geleken hebben, en dus gebruikten ze kleuren, geuren en geluiden om met elkaar te 'praten'. Niemand heeft ooit een dinosaurus gehoord, maar toch valt hierover uit fossielen nog een hoop informatie te halen. Een paar voorbeelden: Felle kleuren kunnen veel vertellen. Kijk maar naar de mannetjespauw, die met zijn felgekleurde veren gewoon wil opvallen. Eigenlijk zegt zo'n pauw: "Kijk mij eens, ik ben geweldig goed in vorm, dat ik zulke grote mooie veren kan hebben. Vrouwtjespauwen zijn er dol op!" Veel dinosaurussen zullen net zo goed opvallend gedaan hebben, bijvoorbeeld met felle kleuren op hun kop, of (bij sommige dino's) bossen opvallende veren op plaatsen waar ze nergens anders voor dienden. Zwaaiend met de staart vertelt je hond of hij gelukkig is of bang, opgewonden of kalm, boos of vrolijk. En niet alleen honden praten met hun staart. Ook katten vertellen van alles met de houding van hun staart. Net als vogels, slangen en heel veel andere dieren. We denken dat dino's ook met hun staart konden praten, want de superlange staart van Diplodocus bijvoorbeeld, was verder nergens goed voor. Beetje zwiepen, misschien zelfs ermee klappen als een zweep, je vriendje of vriendinnetje kietelen, tikkertje spelen: met een lange staart kun je van alles doen. Stegosaurus kon met punten en kartels op zijn staart misschien wel vreselijk de aandacht trekken. Lekker stoer zwaaien: Kijk mij eens opvallend doen! 15

16 De driehoekige platen op de rug van Stegosaurus, dat zijn natuurlijk prachtige dingen om de aandacht mee te trekken. Wie heeft de mooiste platen? Wie is het aantrekkelijkst? Mannetjes met kleine platen maakten echt geen kans bij de vrouwtjes. De kronkelige buizen in en rondom de neus van allerlei hadrosaurusachtigen waren niet alleen heel opvallend, maar ook prima geschikt om de meest afschuwelijke trompetherrie mee te maken. Met de grote, kromme toeter bovenop zijn kop kon Parasaurolophus luid en laag loeien. Dat is makkelijk om bijvoorbeeld de kudde bij elkaar te houden, om elkaar te roepen, om de rest van je groep naar nieuw, vers eten te lokken, om iedereen te waarschuwen, of om iedereen te laten weten dat je verschrikkelijk bronstig bent. Ook Triceratops en andere ceratopsen waren dol op opvallende hoofdtooi. Kragen, hoorns, randen, je kunt het zo gek niet bedenken of het heeft bestaan. Hoorns zijn natuurlijk handig bij knokpartijen, maar bij veel ceratopsen was die hoofdtooi vooral bedoeld om op te vallen. Vertel in het kort hoe de dinosaurussen met elkaar communiceerde. Hoe communiceert de Stegosaurus?. 16

17 8. Zijn dinosaurussen warm of koudbloedig? Reptielen zijn koudbloedig, vogels zijn warmbloedig en de dino's zitten daar in de evolutie net tussenin. Uit allerlei gegevens weten we dat dinosaurussen grote, actieve dieren waren. We denken dan ook dat ze warmbloedig dieren waren. Er zijn een hele hoop redenen om te denken dat dino's waarschijnlijk meer op warmbloedige dieren leken dan op koudbloedige dieren: * Als je de opbouw van dinobotten onder de microscoop bestudeert, dan zie je dat die het midden houdt tussen de opbouw van botten van koudbloedige dieren (reptielen) en die van warmbloedige (zoogdieren en vogels). * Dino's stonden actief rechtop, ze lagen dus niet lui op hun buik zoals de koudbloedige krokodillen dat doen. Door hun actievere houding hadden ze ook een warmbloedige stofwisseling nodig dan de koudbloedige krokodillen. * Krokodillen en hagedissen lopen op een wat kronkelende manier. Dat gekronkel maakt de zuurstofopname in de longen lastig, want ze komen steeds in de knel. Voor een koudbloedig dier is dat niet zo erg, maar een warmbloedig dier heeft meer zuurstof nodig. De rechtoplopende dino's konden meer zuurstof opnemen, omdat hun longen bij het rennen niet voortdurend in de knel kwamen. * Lange, behendige poten zijn typisch voor warmbloedige dieren. Dino's hadden ook lange poten. * Tweebenigheid is typisch voor warmbloedige dieren. Sommige dino's liepen op twee poten. * Dino's aan de polen hadden - als ze koudbloedig waren - natuurlijk erg weinig kans gehad te overwinteren. Ook wegtrekken aan het eind van het warme seizoen doe je niet zomaar als compleet koudbloedig dier. Omdat er fossielen van dino's in de poolgebieden gevonden zijn, lijkt het er heel erg op dat in ieder geval de pooldino's een soort van warmbloedigheid hadden. 17

18 * Vogels zijn warmbloedig, en ze stammen van dino's af. Goed vliegen is erg lastig met een koudbloedige stofwisseling. Ook de oervogel Archaeopteryx (die nog heel dicht bij de dino's stond) was waarschijnlijk al warmbloedig. * Pterosauriërs, de vliegende reptielen die samen met de dino's afstammen van een gemeenschappelijke voorouder, waren warmbloedig. Ze hadden in ieder geval een vachtje. Isolatie is wèl handig als je jezelf van binnenuit warm stookt, zoals een warmbloedig dier doet. Isolatie is níet handig als je snel wilt opwarmen in de zon, zoals een koudbloedig dier doet. * Sommige wetenschappers zeggen dat warmbloedigheid en kuddegedrag bij elkaar horen. Misschien is dat geen echt goede reden, want koudbloedige vissen en mieren zijn ook kuddedieren. Toch doen koudbloedige reptielen niet aan kuddegedrag en veel warmbloedige dieren wel. * De snelle groei van kleine dino's is alleen te verklaren met een warmbloedige stofwisseling. Koudbloedige dieren groeien een stuk minder snel. Helemaal zeker weten we het natuurlijk nooit, maar dino's hadden zeker niet de gewone koudbloedige reptielenstofwisseling. Hun stofwisseling leek waarschijnlijk meer op die van vogels en zoogdieren. Zijn dinosaurussen koud of warmbloedig? Leg uit? Geef een aantal voorbeelden waardoor je kan zien of het een warm of koudbloedig dier is

19 9. Wat moet je kennen voor de toets over de dinosaurussen? Hier vinden jullie al de vragen waar je zeker een antwoord moet op weten. Dit zijn voorbeeldvragen voor op jullie toets. Je kunt alleen maar vragen krijgen zoals diegene die hieronder vermeld staan. 1. Wat betekent dinosaurus? 2. Wanneer hebben de dinosaurussen geleefd? 3. Welke dieren bestaan nu nog en stammen af van de dinosaurussen? 4. Waardoor zijn de dinosaurussen uitgestorven? 5. Hoe komt het dat de krokodillen de meteoriet overleefd hebben? 6. Wat zijn fossielen? 7. Welke 3 tijdperken bestaan er in het Mesozoïcum? 8. Geef 3 verschillen tussen de planten en vleeseters? 9. Geef 2 redenen waarom een dinosaurus warmbloedig is? Als je het antwoord kent op al deze vragen, dan behaal je zeker 10 op 10 op je toets! 19