E-flash 01/09/2016: Juridische tweedelijnsbijstand hervormd

Transcriptie

1 E-flash 01/09/2016: Juridische tweedelijnsbijstand hervormd Inleiding Vanaf 1 september 2016 verandert het systeem van de juridische tweedelijnsbijstand ook het systeem van de pro deo advocaten genoemd. We sommen hier enkele principes van dit nieuwe systeem en belangrijke wijzigingen op. We merken hierbij op dat dit ook invloed heeft op het systeem van de rechtsbijstand waardoor een rechtszoekende geheel of gedeeltelijk kan worden ontslaan van het moeten betalen van de rechtsplegingskosten (bv. zegel- en registratierechten): wie in aanmerking komt voor gehele of gedeeltelijke kosteloze juridische tweedelijnsbijstand komt immers ook in aanmerking voor rechtsbijstand. VOORAFGAANDE NOOT: de grensbedragen aangaande de bestaansmiddelen, en het bedrag dat per persoon ten laste van het gezinsinkomen mag worden afgetrokken, om te beoordelen of iemand in aanmerking komt voor volledige of gedeeltelijke kosteloze juridische bijstand zijn ook per 01/09/2016 aan de index aanggepast. Klik hierna om kennis te nemen van de actuele bedragen. Aanvraag, onderzoeksbevoegdheden en weigeringsgronden De aanvraag tot gedeeltelijke of volledige kosteloosheid wordt mondeling of schriftelijk gedaan door de rechtszoekende of zijn advocaat die als pro deo mag en wil optreden voor de rechtszoekende. Hiervoor moet deze op een lijst van de Orde van advocaten voorkomen met de advocaten die in hoofdorde of in bijkomende orde prestaties wensen te verrichten in het kader van de door het bureau voor juridische bijstand (BJB) georganiseerde juridische tweedelijnsbijstand. In normale omstandigheden wordt deze aanvraag ingediend bij en behandeld door het BJB. Aangezien de beslissing op basis van bewijsstukken wordt genomen, dienen deze stukken de aanvraag te vergezellen. Naast een ID-kaart, een attest samenstelling gezin gaat dit over allerhande stukken zoals bv. loonbrieven, een OCMW-attest dat men het leefloon ontvangt enz. Hierbij geldt dat het BJB alle dienstige informatie mag opvragen bij de rechtszoekende en bij derden, ook bij overheidsinstanties. Zo zal het BJB bv. het laatste aanslagbiljet bij de fiscus kunnen opvragen. In volgende gevallen zal het BJB de aanstelling van de pro deo advocaat weigeren: 1 indien blijkt dat de rechtszoekende (naast zijn maandinkomen) beschikt over kapitalen of voordelen (in natura) of indien uit andere tekenen en aanwijzingen een hogere graad van gegoedheid dan de aangegeven bestaansmiddelen blijkt, waaruit besloten kan worden dat de rechtszoekende in de mogelijkheid is zelf zijn advocaat te betalen; 2 indien en in de mate dat de rechtszoekende een beroep kan doen op de tussenkomst van een derde-betaler; 3 indien de zaak waarvoor een pro deo wordt aangevraagd kennelijk onontvankelijk of kennelijk ongegrond lijkt. Er wordt door het BJB beslist op basis van de ingediende en opgevraagde stukken. Indien het BJB dit nodig acht kan ze nog eerst de rechtszoekende en/of diens pro deo advocaat horen. Behoudens spoedeisend gevallen,

2 wordt de beslissing binnen de 15 dagen ter kennis gegeven aan de rechtszoekende en/of diens pro deo advocaat. In spoedeisend gevallen kan het BJB een voorlopige beslissing nemen tot het aanstellen van een pro deo advocaat zonder dat ze in het bezit van alle nodige stukken is om de financiële toestand van de rechtszoekende in te schatten en/of vast te stellen dat de betrokken persoon behoort tot een categorie op wie een vermoeden rust dat ze in aanmerking komen voor juridische tweedelijnsbijstand. In dat geval moet de rechtszoekende de bewijsstukken overleggen binnen een termijn bepaald door het BJB die niet meer bedraagt dan vijftien dagen te rekenen vanaf de dag van de beslissing. Indien de bewijsstukken niet worden ingediend binnen die termijn, wordt de juridische tweedelijnsbijstand van rechtswege beëindigd. Een weigering wordt steeds met redenen omkleed zodat de rechtszoekende kan begrijpen waarom zijn aanvraag werd afgekeurd. Hij heeft dan nog 1 maand om eventueel in beroep te gaan bij de bevoegde arbeidsrechtbank. Personen die volledige kosteloosheid genieten op basis van onvoldoende bestaansmiddelen Deze categorie omvat 2 categorieën van personen: 1 de alleenstaande personen, zonder personen ten laste, wiens maandelijks netto-inkomen niet meer dan 953 euro bedraagt; 2 de alleenstaanden met 1 of meerdere personen ten laste of de samenwonende met zijn echtgenoot of met iedere persoon met wie hij een feitelijk gezin vormt en wiens netto-maandgezinsinkomen lager is dan 1224 euro. Hierbij wordt voor elke persoon ten laste dat maandgezinsinkomen verlaagd met 15% van het leefloon. Belangrijk bij het vaststellen van dit netto-maandinkomen is dat er nog steeds rekening kan worden gehouden met lasten die voortvloeien uit een buitengewone schuldenlast. Anderzijds wordt niet enkel het regulier maandinkomen (bv. het loon) in aanmerking genomen edoch ook elk mogelijk ander bestaansmiddel zoals inkomsten van (on)roerende goederen, diverse inkomsten, kapitalen en andere voordelen (in natura) alsook tekenen en aanwijzingen waaruit een hogere graad van gegoedheid dan de aangegeven bestaansmiddelen blijkt. Bij de beoordeling van dit laatste element mag men evenwel geen rekening houden met de kinderbijslag en de enige eigen woning die de rechtszoekende zou hebben. Tot slot kan hierbij opgemerkt worden dat er geen rekening wordt gehouden met de inkomsten van de samenwonende persoon of echtgenoot wanneer hun belangen tegenstrijdig zijn. Dit is bv. het geval wanneer één der echtgenoten een echtscheidingsprocedure zou willen opstarten tegen de andere echtgenoot met wie er nog wordt samengewoond. Personen die volledige kosteloosheid genieten op basis van een (weerlegbaar) vermoeden van onvoldoende bestaansmiddelen De grote verandering bij de beoordeling van deze categorieën van personen is dat het vermoeden van onvoldoende bestaansmiddelen weerlegbaar is behalve bij minderjarige personen. Het gaat over volgende 12 categorieën: 1 degene die bedragen geniet uitgekeerd als leefloon of als maatschappelijke bijstand, minstens op overlegging van de geldige beslissing van het betrokken openbaar centrum voor maatschappelijk welzijn; 2 degene die bedragen geniet uitgekeerd als gewaarborgd inkomen voor bejaarden, minstens op overlegging van het jaarlijks attest van de Rijksdienst voor Pensioenen; 3 degene die een inkomensvervangende tegemoetkoming voor gehandicapten geniet, minstens op overlegging van de beslissing van de minister tot wiens bevoegdheid de sociale zekerheid behoort of van de door hem afgevaardigde ambtenaar; 4 de persoon die een kind ten laste heeft dat gewaarborgde kinderbijslag geniet, minstens op overlegging van het attest van het Federaal agentschap voor de kinderbijslag (Famifed); 5 de huurder van een sociale woning die in het Vlaams Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest een huur betaalt die overeenkomt met de helft van de basishuurprijs of die in het Waals Gewest een minimumhuur betaalt, minstens op overlegging van de laatste huurberekeningsfiche;

3 6 de gedetineerde, op overlegging van bewijsstukken met betrekking tot het statuut van gedetineerde; 7 de beklaagde bedoeld in de artikelen 216quinquies tot 216septies van het Wetboek van Strafvordering; 8 de persoon van de geesteszieke voor wat betreft de toepassing van de wet van 26 juni 1990 betreffende de bescherming van de persoon van de geesteszieke, op overlegging van bewijsstukken; 9 de vreemdeling, voor wat betreft de indiening van het verzoek tot machtiging van verblijf, of van een administratief of rechterlijk beroep tegen een beslissing die genomen werd met toepassing van de wetten betreffende de toegang, het verblijf, de vestiging en de verwijdering van vreemdelingen, op overlegging van bewijsstukken; 10 de asielaanvrager of de persoon die een aanvraag indient van het statuut van ontheemde, op overlegging van bewijsstukken; 11 de persoon belast met overmatige schulden op overlegging van een verklaring van hem waaruit blijkt dat de toekenning van de rechtsbijstand of van de juridische tweedelijnsbijstand aangevraagd wordt met het oog op de inleiding van een procedure van collectieve schuldenregeling. 12 de minderjarige op voorlegging van zijn identiteitskaart of van enig ander document waaruit zijn staat blijkt. Behalve voor minderjarigen kan er dus een tegenbewijs geleverd worden dat de rechtszoekende wel over toereikende bestaansmiddelen zou beschikken om de tussenkomst van advocaat te betalen. Dit is met name zo indien blijkt dat de rechtszoekende (naast zijn vervangings- en/of beroepsinkomsten) beschikt over kapitalen of voordelen (in natura) of indien uit andere tekenen en aanwijzingen waaruit een hogere graad van gegoedheid dan de aangegeven bestaansmiddelen blijkt, waaruit besloten kan worden dat de rechtszoekende in de mogelijkheid is zelf zijn advocaat te betalen; Personen die gedeeltelijke kosteloosheid genieten op basis van onvoldoende bestaansmiddelen en die een eigen bijdrage moeten betalen Deze categorie omvat 2 categorieën van personen: 1 de alleenstaande personen, zonder personen ten laste, wiens maandelijks netto-inkomen meer dan 953 euro bedraagt maar minder dan 1224 euro; 2 de alleenstaanden met 1 of meerdere personen ten laste of de samenwonende met zijn echtgenoot of met iedere persoon met wie hij een feitelijk gezin vormt en wiens netto-maandgezinsinkomen hoger dan 1224 euro maar lager dan 1493 euro is. Hierbij wordt voor elke persoon ten laste dat maandgezinsinkomen verlaagd met 15% van het leefloon. Belangrijk bij het vaststellen van dit netto-maandinkomen is dat er nog steeds rekening kan worden gehouden met lasten die voortvloeien uit een buitengewone schuldenlast. Anderzijds wordt niet enkel het beroepsinkomen in aanmerking genomen edoch ook elk mogelijk ander bestaansmiddel zoals inkomsten van (on)roerende goederen, diverse inkomsten, kapitalen en andere voordelen (in natura) alsook tekenen en aanwijzingen waaruit een hogere graad van gegoedheid dan de aangegeven bestaansmiddelen blijkt. Bij de beoordeling van dit laatste element mag men evenwel geen rekening houden met de kinderbijslag en de enige eigen woning die de rechtszoekende zou hebben. Verder wordt er geen rekening gehouden met de inkomsten van de samenwonende persoon of echtgenoot wanneer hun belangen tegenstrijdig zijn. Deze personen betalen een eigen bijdrage gelijk aan het verschil tussen hun effectieve gemiddelde nettomaandinkomen en de grensbedragen om de volledige kosteloosheid te genieten zonder dat dit bedrag hoger mag zijn dan 125 euro of lager dan 25 euro. Een pro deo advocaat mag in dit geval maar aan zijn werkzaamheden beginnen nadat deze bijdrage effectief geïnd is, tenzij de advocaat van deze inning zou afzien of wanneer voor de betaling van deze bijdrage een betalingstermijn is toegestaan. Het remgeld per aanstelling van een pro deo advocaat: 20 euro Een nieuwigheid is dat in principe elkeen die volledige of gedeeltelijke kosteloze rechtsbijstand toegekend krijgt een remgeld van 20 euro zal moeten betalen per aanstelling van een pro deo advocaat in zijn voordeel.

4 Voor volgende categorieën van personen voorziet de wet evenwel dat dit remgeld niet betaald moet worden: 1 wanneer de persoon de leeftijd van achttien jaar niet heeft bereikt; 2 in hoofde van de persoon van de geesteszieke voor wat betreft de toepassing van de wet van 26 juni 1990 betreffende de bescherming van de persoon van de geesteszieke en in hoofde van de geïnterneerde voor wat betreft de toepassing van de wet van 5 mei 2014 betreffende de internering; 3 in strafzaken in hoofde van personen die volledig kosteloze juridische tweedelijnsbijstand genieten; 4 wanneer het een persoon betreft die een procedure instelt tot erkenning als staatloze; 5 wanneer het een persoon betreft die een asielaanvraag indient; 6 wanneer het een persoon betreft die een procedure instelt tegen een terugkeerbeslissing of een inreisverbod; 7 wanneer het een persoon betreft die een aanvraag indient om een collectieve schuldenregeling te verkrijgen; 8 wanneer het een persoon betreft die niet over enig bestaansmiddel beschikt. Daarnaast kan het BJB in individuele gevallen beslissen dat deze vergoeding toch niet verschuldigd is waarbij de rechtszoekende hiervan dan een vrijstelling krijgt. Dit kan ze wanneer ze concludeert: 1 dat de opeenstapeling van de procedures waarvoor een bijdrage verschuldigd is, de toegang tot de rechter voor de rechtszoekende of voor de begunstigde van de juridische tweedelijnsbijstand ernstig zou belemmeren, of zijn proces oneerlijk zou maken, of; 2 dat de betaling van de bijdragen de toegang tot de rechter voor de rechtszoekende of voor de begunstigde van de juridische tweedelijnsbijstand ernstig zou belemmeren, of zijn proces oneerlijk zou maken. Is dit remgeld wel verschuldigd, mag de pro deo advocaat maar aan zijn werkzaamheden beginnen nadat dit remgeld effectief geïnd is tenzij de advocaat van deze inning zou afzien of wanneer voor de betaling van deze bijdrage een betalingstermijn is toegestaan. Het remgeld per aanleg: 30 euro Niet elke aanstelling van een pro deo advocaat leidt tot het opstarten van een gerechtelijke procedure. Is dit evenwel de gepaste weg om de rechten van de rechtszoekende maximaal te garanderen, zal de rechtszoekende per aanleg een bijkomend remgeld van 30 euro moeten betalen. Dezelfde personen die door de wet zijn vrijgesteld van het moeten betalen van het remgeld van 20 euro per aanstelling van de pro deo advocaat zijn vrijgesteld van het moeten betalen van dit remgeld van 30 euro per aanleg. Daarnaast kan ook nu het BJB in individuele gevallen beslissen dat deze vergoeding toch niet verschuldigd is, binnen dezelfde voorwaarden om iemand individueel vrij te stellen van het moeten betalen van een remgeld per aanstelling van een pro deo advocaat. Is dit remgeld wel verschuldigd, mag de pro deo advocaat maar aan zijn werkzaamheden beginnen nadat ook dit remgeld effectief geïnd is tenzij de advocaat van deze inning zou afzien of wanneer voor de betaling van deze bijdrage een betalingstermijn is toegestaan. Het (voortijdige) beëindigen van de aanstelling van de pro deo advocaat In volgende gevallen wordt de aanstelling van de pro deo advocaat beëindigd: 1 indien het BJB, ambtshalve of op een met redenen omkleed verzoek van de advocaat, vaststelt dat de begunstigde niet voldeed of niet langer voldoet aan de voorwaarden voor gehele of gedeeltelijke kosteloze tweedelijns juridische bijstand; 2 indien het BJB, ambtshalve of op een met redenen omkleed verzoek van de advocaat, vaststelt dat de rechtszoekende kennelijk geen medewerking verleent bij de verdediging van zijn belangen; 3 indien het BJB, op een met redenen omkleed verzoek van de advocaat, ook meent dat diens interventie geen enkele meerwaarde biedt.

5 Elke beslissing tot beëindiging van de eerder toegekende juridische tweedelijnsbijstand wordt ter kennis van de begunstigde gebracht. Tegen deze beslissing kan binnen 1 maand beroep worden ingesteld bij de arbeidsrechtbank. De aanwending van de rechtsplegingvergoeding om de pro deo vergoeding van de pro deo advocaat te bekostigen en om het remgeld en/of de eigen bijdrage van de rechtszoekende terug te betalen Advocaten die pro deo werken krijgen normaliter uit de Schatkist een pro deo vergoeding volgens een puntensysteem. Een nieuwigheid is dat niet de Schatkist edoch wel de rechtszoekende deze vergoeding zal betalen, althans, de rechtsplegingsvergoeding die in het kader van een gerechtelijke procedure wordt toegekend aan de rechtszoekende zal door de pro deo advocaat kunnen worden geïnd en in eerste instantie aangewend worden om diens pro deo vergoeding te bekostigen. Zou deze rechtsplegingsvergoeding hiervoor niet volstaan, zal de pro deo advocaat voor het overige van zijn vergoeding zich kunnen wenden tot het BJB. Bedraagt de rechtsplegingsvergoeding meer dan de pro deo vergoeding, zal hiermee in de mate van het mogelijke ook de betaalde remgelden van 20 resp. 30 euro worden terugbetaald alsook de eigen bijdrage (van 25 tot 125 euro) van iemand die slechts gedeeltelijke kosteloosheid genoot. Het aanrekenen van een bijzondere vergoeding wanneer de tussenkomst van de pro deo advocaat aanleiding geeft tot het uitbetalen van geldsommen De tussenkomst van een pro deo advocaat, al dan niet gepaard met het opstarten van een gerechtelijke procedure, kan soms aanleiding geven tot het uitbetalen van geldsommen aan de rechtszoekende. Zo bv. wanneer de tussenkomst van de pro advocaat aanleiding geeft tot de vrijgave van een aanzienlijk actief in een erfeniszaak. In bepaalde gevallen kan men dan aan de begunstigde van de kosteloze rechtsbijstand een bijzondere vergoeding vragen voor de geleverde prestaties van de pro deo advocaat. Er is hierbij wel een drempel van kracht. Alleen met deze geldsommen wordt rekening gehouden die, mochten zij bestaan hebben op de dag van de aanvraag, de begunstigde niet hadden toegestaan te voldoen aan de voorwaarden om te genieten van juridische tweedelijnsbijstand. De aanrekening van deze bijzondere vergoeding kan wel niet tot gevolg hebben dat: 1 een bedrag wordt ingehouden of opgelegd dat hoger is dan 150 % van de vergoeding die de advocaat zou hebben ontvangen in toepassing van artikel 508/19, 2, tweede lid Ger.W. Dit laatste betreft de reguliere pro deo vergoeding die de pro deo advocaat zou gekregen hebben op basis van het aantal punten dat hij per zaak krijgt toegekend; 2 een bedrag wordt ingehouden of geheven op het totaal van de door de begunstigde of voor zijn rekening ontvangen geldsommen waardoor het saldo lager is dan 250 euro; 3 een bedrag wordt ingehouden of geheven dat hoger is dan 50 % van het totaal van de ontvangen geldsommen. Het BJB kan, in uitzonderlijke gevallen, bij een met redenen omklede beslissing beslissen dat de in 1 bedoelde maximale percentages niet toepasselijk zijn. In het geval dat dankzij het optreden van de advocaat de geïnde bedragen maandelijkse sommen zijn, worden de in te houden of te heffen bedragen bedoeld in 2 en 3 berekend op basis van de sommen die de inkomensdrempels om in aanmerking te komen voor juridische tweedelijnsbijstand overschrijden. Verder zal het BJB bij deze beslissing rekening moeten houden met de reeds betaalde remgelden en de eventuele eigen bijdrage van iemand die gedeeltelijke kosteloosheid genoot alsook desgevallend met de bedragen die vergoed zijn via de rechtsplegingsvergoeding, die in mindering van deze bijzondere vergoeding moeten worden gebracht. Wanneer het BJB de aanrekening van deze bijzondere vergoeding goedkeurt, wordt deze beslissing ter kennis gegeven aan de pro deo advocaat en de rechtszoekende. Tegen deze beslissing kan binnen de maand in beroep worden gegaan bij de arbeidsrechtbank.

6 Wanneer de advocaat in de onmogelijkheid verkeert om de geldsommen bestemd voor de begunstigde in te houden, of zijn bijzondere vergoeding onbetaald blijft ondanks twee opeenvolgende aanmaningen, brengt hij het BJB daarvan op de hoogte ten vroegste twee maanden na beslissing van het BJB ter zake. Deze kan dan alsnog de uitbetaling van een reguliere pro deo vergoeding berekend op basis van punten beslissen. Bij een gedeeltelijke betaling of inhouding van de bijzondere vergoeding op de genoemde geldsommen, kan de pro deo advocaat onder dezelfde voorwaarden zich tot het BJB wenden om de betaling van het saldo van een reguliere pro deo vergoeding te bekomen vanwege de Schatkist. De reguliere pro deo vergoeding die door de Schatkist wordt uitbetaald na overlegging van een (eind)verslag Bij het einde van zijn werkzaamheden dient de pro deo advocaat een verslag op te maken houdende al zijn geleverde prestaties, zodat hij op basis van punten die aan die prestaties verbonden zijn, een pro deo vergoeding zou kunnen worden toegekend en uitbetaald door de Schatkist. Hierbij op heden 1 punt gelijk aan 25 euro pro deo vergoeding en krijgt een pro deo advocaat bv. voor het bijwonen van een verhoor van een asielzoeker bij het Commissariaat-Generaal voor Vluchtelingen en Staatlozen 3 punten toegekend. In de praktijk en door de vernieuwingen zal enige uitbetaling door de Schatkist evenwel niet steeds effectief moeten gebeuren. Met name wordt er hierbij en desgevallend rekening gehouden met volgende betalingen en/of inhoudingen, die in mindering worden gebracht: 1 de eigen bijdrage (van 25 tot 125 euro) van personen die gedeeltelijke kosteloosheid genieten; 2 het remgeld van 20 euro per aanstelling en het remgeld van 30 euro per aanleg; 3. hetgeen via een toegekende rechtsplegingsvergoeding is ingehouden; 4 hetgeen als bijzondere vergoeding is aangerekend en betaald geweest. Omgekeerd geldt hierbij dat de advocaat die vrijwillig afzag van het innen een eigen bijdrage en/of de remgelden hierop op het einde van rit geen aanspraak kan maken: deze bedragen worden desgevallend afgetrokken van de normale pro deo vergoeding berekend volgens punten. Terugvordering van de pro deo vergoeding die door de Schatkist is uitbetaald geweest De pro deo vergoeding die door de Schatkist is uitbetaald geweest kan worden teruggevorderd bij de begunstigde van de juridische tweedelijnsbijstand, in volgende gevallen: 1 indien blijkt dat zich een wijziging heeft voorgedaan in zijn vermogen, inkomsten of lasten en hij derhalve in staat is een advocaat te betalen; 2 wanneer de rechtzoekende voordeel heeft gehaald uit het optreden van de advocaat, zodanig dat, mocht dat voordeel hebben bestaan op de dag van de aanvraag, die bijstand hem niet zou zijn toegekend, en het BJB besliste dat een bijzonder vergoeding verschuldigd is, voor zover deze niet door de advocaat geïnd werd; 3 indien de bijstand is verleend op grond van valse verklaringen of door andere bedrieglijke middelen is verkregen. Deze vordering verjaart na 5 jaar te rekenen van de beslissing tot verlening van de volledige of gedeeltelijke kosteloze juridische tweedelijnsbijstand evenwel zonder dat verjaringstermijn korter kan zijn dan 1 jaar te rekenen vanaf de ontvangst van de vergoeding door de pro deo advocaat. De door de Schatkist uitbetaalde pro deo vergoeding kan ook worden teruggevorderd wanneer blijkt dat de begunstigde recht heeft op een tegemoetkoming binnen het raam van een rechtsbijstandverzekering. Is deze nog niet uitbetaald door de verzekeraar dan kan de Schatkist de door haar uitbetaalde pro deo vergoeding rechtstreeks opvorderen bij de verzekeraar. Indien deze tegemoetkoming reeds uitbetaald is geweest aan de begunstigde van de juridische tweedelijnsbijstand of aan de pro deo advocaat, dan vordert de Schatkist de door haar uitbetaalde pro deo vergoeding terug bij de begunstigde resp. de pro deo advocaat.