Geef leraren de hoofdrol bij curriculumontwikkeling

Transcriptie

1 Geef leraren de hoofdrol bij curriculumontwikkeling

2 2 Geef leraren de hoofdrol bij curriculumontwikkeling Inhoud Samenvatting Aanleiding: het advies van Platform Onderwijs Verdiepingsfase: twee vragen aan leraren over Onderwijs Totstandkoming van dit advies Uitkomst: leraren willen de hoofdrol in curriculumontwikkeling Verschillende meningen over inhoud vragen om initiatief van leraren Leraren denken graag na over toekomstgericht onderwijs, maar missen tijd en middelen Leraren hebben goed voor ogen wie wat moet doen Vier aanbevelingen voor curriculumontwikkeling van onderop Aanbeveling 1: zorg voor een continue dialoog onder leraren, begin in de teams op scholen Aanbeveling 2: verbind de dialoog op scholen met de ontwikkeling van landelijke doelen Aanbeveling 3: laat de overheid de dialoog faciliteren Aanbeveling 4: neem de tijd voor curriculumontwikkeling Gebruikte rapportages en genoemde adviezen Bijlage 1: brief over verdiepingsfase aan de staatssecretaris Bijlage 2: meer informatie over de totstandkoming van dit advies... 25

3 3 Geef leraren de hoofdrol bij curriculumontwikkeling Samenvatting Wat moeten leerlingen op school leren om goed voorbereid te zijn op de toekomst? Op deze vraag probeerde Platform Onderwijs2032, geleid door Paul Schnabel, antwoord te geven. In zijn advies aan de staatssecretaris deed Schnabel voorstellen voor curriculumvernieuwing in het primair en voortgezet onderwijs. Als vervolg organiseerde de Onderwijscoöperatie een dialoog met leraren over de vernieuwingsvoorstellen. Twee vragen stonden centraal: geeft het advies van Platform Onderwijs2032 de juiste richting voor een nieuw curriculum? hoe kunnen en willen leraren invulling en uitvoering geven aan een nieuw curriculum? Op de eerste vraag gaven de dialoogdeelnemers geen eenduidig antwoord. De meningen over de inhoud van Onderwijs2032 waren divers. Leraren wijzen Onderwijs2032 niet af, maar omarmen het advies ook niet. De inhoud is op veel punten voor meerdere uitleg vatbaar en de mooie woorden moeten geconcretiseerd worden. Positief zijn veel leraren bijvoorbeeld over één curriculum voor primair en voortgezet onderwijs (bevordert doorlopende leerlijnen) en meer aandacht voor burgerschap, digitale en vakoverstijgende vaardigheden. Kritiek is er bijvoorbeeld op het ontbreken van vakken (kunstvakken, bewegingsonderwijs/lichamelijke opvoeding, talen, geschiedenis en aardrijkskunde) en de drie voorgestelde kennisdomeinen. Ook vraagt een deel van de leraren zich af voor welk probleem dit advies een oplossing is. Op sommige punten spreken de dialoogdeelnemers elkaar tegen. Een deel zegt dat de tweedeling kerncurriculum/vrij deel kansen geeft voor autonomie en differentiatie, een ander deel vindt het vrije deel risicovol (kan leiden tot kansenongelijkheid) en de ruimte voor differentiatie beperkt. Ook zijn leraren verdeeld over het aanscherpen van kerndoelen, nieuwe manieren van toetsen en de interdisciplinaire aanpak. Het antwoord op de tweede vraag is wél eenduidig: leraren willen graag een veel steviger rol in curriculumontwikkeling of -vernieuwing. Ontwikkeling van onderaf zien ze als een voorwaarde voor succesvolle vernieuwing, waarbij zij als experts graag samenwerken met anderen. Dat ook de overheid een rol heeft, betwisten de leraren niet, maar ze vinden dat op dit moment te veel van bovenaf bepaald wordt. Onderwijs2032 is daar een voorbeeld van. Met elkaar in gesprek over het curriculum vertonen leraren een constructieve en gepassioneerde houding. Ze willen dus graag een steviger rol, maar missen daarvoor tijd en middelen. De Onderwijscoöperatie adviseert dan ook om met Onderwijs2032 niet voort te gaan op de ingeslagen weg, maar de vernieuwing stapsgewijs en van onderaf vorm te geven, met een heldere en stevige positie voor de leraar. Daarbij zijn wel thema s en ideeën uit Onderwijs2032 bruikbaar. Aanbeveling 1: zorg voor een continue dialoog onder leraren, begin in de teams op scholen Start de ontwikkeling van een toekomstgericht curriculum in de lerarenteams op scholen. Geef leraren de kans met elkaar in gesprek te gaan vanaf de werkvloer, op regelmatige basis en vak- en schooloverstijgend over het curriculum. Een dialogische aanpak die is gestart en ingebed op scholen, maakt dat leraren zelf eventuele problemen benoemen, analyseren én (gemotiveerd) oplossen.

4 4 Geef leraren de hoofdrol bij curriculumontwikkeling Aanbeveling 2: verbind de dialoog op scholen met de ontwikkeling van landelijke doelen Als de dialoog over het curriculum in schoolteams vanzelfsprekend is, kan dit gesprek ook schooloverstijgend en landelijk worden gevoerd. Zo ontstaat een continu en cyclisch proces, met vanzelfsprekende afstemming tussen de drie niveaus. Hiervoor is een ondersteunende infrastructuur nodig. Centraal daarin staat een in regelgeving vastgelegd orgaan van, voor en door leraren. Dit orgaan ondersteunt en voedt de dialogische aanpak op de drie niveaus. Het kan samenwerken met expertorganisaties zoals SLO, CvTE en Cito. Aanbeveling 3: laat de overheid de dialoog faciliteren Leraren kunnen alleen goed invulling geven aan curriculumontwikkeling als zij het gesprek erover kunnen voeren binnen werktijd. Dit betekent dat ze structureel tijd moeten krijgen om na te kunnen denken over onderwijsinhoud. De Onderwijscoöperatie adviseert de overheid hiervoor een speciaal (geoormerkt) budget beschikbaar te stellen. Aanbeveling 4: neem de tijd voor curriculumontwikkeling Curriculumontwikkeling kost tijd. Leraren zijn zeer gemotiveerd, maar veel scholen moeten de werkprocessen nog optuigen. Het opzetten van de dialoog en de bijbehorende infrastructuur kost ook tijd. Is aan deze voorwaarden voldaan, dan is curriculumvernieuwing een continu proces. Het onderwijs houdt dan als vanzelf gelijke tred met belangrijke maatschappelijke ontwikkelingen.

5 5 Geef leraren de hoofdrol bij curriculumontwikkeling 1. Aanleiding: het advies van Platform Onderwijs2032 Wat moeten leerlingen op school leren om goed voorbereid te zijn op de toekomst? Op deze vraag probeerde Platform Onderwijs2032, geleid door Paul Schnabel, antwoord te geven. In zijn advies aan de staatssecretaris deed Schnabel voorstellen voor curriculumvernieuwing in het primair en voortgezet onderwijs. Als vervolg hierop vroeg de Onderwijscoöperatie leraren wat zij vinden van de vernieuwingsvoorstellen en welke rol zij willen bij curriculumontwikkeling. Na verschijning van het advies van Platform Onderwijs2032 stelde staatssecretaris Sander Dekker voor om een ontwerpteam te formeren voor de uitwerking van de voorstellen. 1 Tweede Kamerleden en leraren waren echter kritisch over deze vervolgstap. Een deel van de leraren voelde zich onvoldoende gehoord door het Platform en herkende zich niet in het eindadvies. De staatssecretaris en de Onderwijscoöperatie kwamen overeen een verdiepingsfase Onderwijs2032 uit te voeren: een dialoog met leraren naar aanleiding van de voorstellen van het Platform. De Onderwijscoöperatie heeft deze dialoog georganiseerd. 2 Het resultaat daarvan is dit (nieuwe) advies aan de staatssecretaris. 1.1 Verdiepingsfase: twee vragen aan leraren over Onderwijs2032 De verdiepingsfase Onderwijs2032 gaf de kans om met leraren in gesprek te gaan over curriculumontwikkeling. Het ging de Onderwijscoöperatie om een breed gedragen curriculum vanuit een betrokken beroepsgroep: hoe komt het tot stand? Dit uitgangspunt is beschreven in een brief aan de staatssecretaris (zie bijlage 1). De Onderwijscoöperatie heeft in de dialoog twee vragen gesteld aan leraren: geeft het advies van Platform Onderwijs2032 de juiste richting voor een nieuw curriculum? hoe kunnen en willen leraren invulling en uitvoering geven aan een nieuw curriculum? Hoofdstuk 2 van dit advies beantwoordt deze vragen. Hoofdstuk 3 doet op basis van de gevoerde dialoog aanbevelingen. Het is uiteindelijk aan de staatssecretaris om te besluiten hoe hij het proces verder vorm geeft. Wat staat er in Onderwijs2032? Het advies van Platform Onderwijs 2032 (in het vervolg kortweg Onderwijs2032 genoemd) zegt op hoofdlijnen het volgende. Stel zowel voor het primair als voor het voortgezet onderwijs een kerncurriculum samen dat de basiskennis en -vaardigheden bevat die elke leerling nodig heeft. Laat 1 Kamerbrief met reactie op het advies van Platform Onderwijs 2032, 23 januari Er is nog een tweede activiteit in de verdiepingsfase. Een regiegroep brengt in kaart hoe haalbaar en toepasbaar onderdelen van het advies van Platform Onderwijs 2032 zijn en wat ervoor nodig is.

6 6 Geef leraren de hoofdrol bij curriculumontwikkeling daarnaast de school en de leraren keuzes maken voor (verplichte) verbreding en verdieping van het aanbod. Besteed in het hele onderwijs meer aandacht aan persoonsvorming. Tot het kerncurriculum behoren volgens het platform: Nederlands, Engels, rekenvaardigheid (inclusief wiskunde), digitale geletterdheid, burgerschap, kennis van de wereld (hieronder vallen drie interdisciplinaire kennisdomeinen: mens & maatschappij, natuur & technologie, taal & cultuur) en vakoverstijgende vaardigheden (samenwerken, kritisch leren denken, leervaardigheden, creativiteit, probleemoplossend vermogen). In de visie van het Platform leren leerlingen niet van alles een beetje, maar meer van minder. Ze leren ook kennis uit verschillende vakken met elkaar in verband te brengen aan de hand van maatschappelijke vraagstukken. De voorgestelde vernieuwing betekent in de visie van het Platform dat de kerndoelen en eindtermen in het onderwijs concreter moeten worden uitgewerkt, en dat de manieren van toetsen en examineren moeten worden aangepast. Voor de uitgebreide samenvatting (en meer informatie): zie het rapport Ons Onderwijs2032 via Totstandkoming van dit advies De dialoog met leraren is dus gevoerd aan de hand van de twee door de Onderwijscoöperatie geformuleerde vragen. De gebruikte dialoogvormen zijn kwalitatieve instrumenten. De grote kracht ervan is dat er open vragen gesteld kunnen worden, waardoor het mogelijk is kennis te nemen van de opvattingen van de deelnemers in dit geval over de toekomst van het onderwijs. Er worden geen antwoordcategorieën meegeleverd en in de dialogen is het mogelijk om door te vragen. In grootschalig kwantitatief onderzoek is dat onmogelijk. De Onderwijscoöperatie heeft leraren breed opgeroepen deel te nemen aan de dialoog, maar ook leraren uitgenodigd die zijn geselecteerd op achtergrondkenmerken (zoals onderwijssector of leeftijd). Hierdoor werden ook mensen betrokken die uit zichzelf niet snel zouden meepraten. Daarnaast is een beperkte kwantitatieve toets gedaan om de uitkomsten uit de dialogen te toetsen. De onderzoekers die aan de verdieping hebben bijgedragen, hebben de overtuiging dat de uitkomsten van de dialoog een goed en compleet beeld geven van hoe leraren in het primair en voortgezet onderwijs denken. Zij baseren die conclusie op het feit dat de uitkomsten van hun afzonderlijke (en van elkaar onafhankelijke) onderzoeken overeenstemmen. Er is een goede foto gemaakt van wat er op dit moment leeft onder leraren. Een uitgebreidere beschrijving van de totstandkoming van dit advies is te vinden in bijlage 2. De volgende dialoogvormen zijn gebruikt: Digitale consultatie online dialogen Via een online tool voor dialogen wisselden deelnemers een uur lang (anoniem, vanachter hun eigen computer) ideeën uit en reageerden op elkaar. Het resultaat is een overzicht van de meest ondersteunde opmerkingen in de groep. Leraren konden zich aanmelden voor deelname én er was een selectiegroep. Bij de online discussie over de eerste vraag (uit 1.1) waren er 220 deelnemers, bij de tweede vraag (ook uit 1.1) waren het er 164.

7 7 Geef leraren de hoofdrol bij curriculumontwikkeling Focusgroepen Drie groepen geselecteerde docenten kwamen bijeen om te praten over de eerste vraag. Het ging in totaal om 27 leraren. Drie andere groepen (eveneens geselecteerde docenten) kwamen bijeen om te praten over de tweede vraag. Hier ging het om 24 leraren. Open dialoogbijeenkomsten met leraren Zowel door de lidorganisaties van de Onderwijscoöperatie als door scholen zijn bijeenkomsten georganiseerd om aan de hand van stellingen en in groepjes te discussiëren over Onderwijs2032. Elk groepje werd uitgenodigd na afloop een digitaal formulier met de uitkomsten op te sturen naar de Onderwijscoöperatie. In totaal werden (na ontdubbeling) 105 ingezonden formulieren geteld. Namens hoeveel leraren deze zijn ingezonden (hoeveel leraren er precies per groepje waren) is niet geteld. Ook is een beperkte kwantitatieve toets uitgevoerd: Enquête Er is een vragenlijst uitgezet onder alle leraren op drie scholen in het primair onderwijs en vier scholen in het voortgezet onderwijs. Deze scholen zijn geselecteerd op hun omvang (die is gemiddeld). In totaal vulden 344 van de 459 leraren de vragenlijst in. De leraren zijn opgeroepen om deel te nemen aan de dialoog via relevante websites, nieuwsbrieven en magazines van zowel de Onderwijscoöperatie als de lidorganisaties, via vakbladen en vakverenigingen, social media, direct mail, posters en flyers op scholen. Daarnaast is, zoals gezegd, een aantal geselecteerde leraren uitgenodigd. Dit laatste is gedaan door een gespecialiseerd bureau. In totaal hebben zeker 884 leraren deelgenomen aan de dialoog, maar waarschijnlijk veel meer, namelijk zo n De marge wordt veroorzaakt doordat de formulieren van de open dialoogbijeenkomsten niet vermelden hoeveel leraren in het groepje zaten. Per groepje werd één formulier ingevuld, in de meeste groepjes zaten minimaal vier leraren.

8 8 Geef leraren de hoofdrol bij curriculumontwikkeling 2. Uitkomst: leraren willen de hoofdrol in curriculumontwikkeling Op de vraag of het advies van Onderwijs2032 de juiste richting geeft, is geen eenduidig antwoord te geven. Daarvoor is het beeld dat naar voren komt uit de dialoog te breed en te divers. Het antwoord op de tweede vraag is wél eenduidig: leraren willen graag een veel steviger rol in curriculumontwikkeling of -vernieuwing. Het antwoord op de eerste vraag is voor veel leraren afhankelijk van de operationalisering van de voorstellen. Ze wijzen Onderwijs2032 niet af, maar omarmen het advies ook niet. De inhoud is op veel punten voor meerdere uitleg vatbaar en de mooie woorden moeten geconcretiseerd worden. 3 Eensgezindheid is wel te vinden in de antwoorden op vraag 2. De dialoogdeelnemers zien ontwikkeling van onderaf als een absolute voorwaarde voor succesvolle curriculumvernieuwing. Inhoudelijke voorstellen die niet uit de beroepsgroep komen zoals die van Onderwijs2032 worden ervaren als van bovenaf opgelegd en roepen alleen al daarom enige weerstand op. De Onderwijscoöperatie adviseert dan ook om met Onderwijs2032 niet voort te gaan op de ingeslagen weg, maar de vernieuwing stapsgewijs en van onderaf te starten, met een heldere en stevige positie voor de leraar. Daarbij zijn wel thema s en ideeën uit Onderwijs2032 bruikbaar. Dit hoofdstuk onderbouwt dit advies, op basis van de antwoorden die de dialoogdeelnemers gaven op de twee verdiepingsvragen uit Verschillende meningen over inhoud vragen om initiatief van leraren Leraren denken verschillend over de voorstellen van Onderwijs2032. Daarbij kleurt het proces dat heeft geleid tot die voorstellen voor een deel van de dialoogdeelnemers hun oordeel over de inhoud. Dit geven ze zelf duidelijk aan, bijvoorbeeld met uitspraken als dit soort plannen moeten dóór docenten en niet vóór docenten worden gemaakt. 4 Op welke punten de voorstellen vragen of tegenstand oproepen, is helder naar voren gekomen. Net zoals duidelijk is op welke punten leraren zich kunnen vinden in de denkrichting van Onderwijs2032, of waar ze elkaar tegenspreken (al deze punten komen hieronder aan de orde). Belangrijker nog is dat leraren zelf als ze eenmaal enthousiast met elkaar in gesprek zijn over de inhoud van het onderwijs geïnspireerd raken en concrete ideeën aandragen voor curriculumvernieuwing. Dit werd bijvoorbeeld zichtbaar in de online dialogen, waaraan bijna iedereen de gehele sessie bleef deelnemen, ook nadat de ingeplande tijd was verstreken. De betrokken onderzoekers vonden dit uitzonderlijk. 3 Rapport Van Dijk, Focusgroepen verdiepingsfase Platform Onderwijs2032 (eerste deelvraag), pagina 4 4 Formulier uit de dialoogbijeenkomst op het Zaanlands Lyceum

9 9 Geef leraren de hoofdrol bij curriculumontwikkeling Als leraren de kans krijgen dit gesprek voort te zetten en zelf met voorstellen te komen, zal meer betrokkenheid bij en draagvlak voor curriculumaanpassingen ontstaan, zo verwacht de Onderwijscoöperatie. Dit sluit overigens aan bij aanbevelingen die de Commissie Parlementair Onderzoek Onderwijsvernieuwingen (geleid door Jeroen Dijsselbloem) deed in Dijsselbloem adviseerde bij onderwijsvernieuwingen beter te letten op financiën, tijd, expertise en draagvlak. Over het laatste stond in zijn advies: Er is voldoende draagvlak onder alle betrokkenen maar in ieder geval onder de professionals die de vernieuwing in de praktijk moeten brengen 5. Hoe zien de verschillende meningen over Onderwijs2032 eruit? Leraren herkennen de thema s die Onderwijs2032 aansnijdt, maar de voorstellen roepen bij velen vragen op en een deel van de dialoogdeelnemers is het er helemaal niet mee eens. Hieronder volgt een beknopt overzicht van de opmerkingen die het meest gemaakt zijn in de dialogen. De rapportages van de verschillende dialoogvormen zijn te vinden via Een aanzienlijk deel van de geconsulteerde leraren is positief over de denkrichting van Onderwijs2032. Onder hen leven wel vragen over de inrichting van het curriculum. Deze leraren zijn positief over de tweedeling kerncurriculum/vrije ruimte; deze kan mogelijkheden bieden voor meer autonomie en differentiatie. Ook is volgens hen meer aandacht nodig voor burgerschap, digitale vaardigheden en vakoverstijgende vaardigheden. Verder zijn ze positief over de volgende punten: één kerncurriculum voor primair en voortgezet onderwijs (bevordert doorlopende leerlijnen); de interdisciplinaire aanpak (de lesstof krijgt daardoor meer betekenis en dat is vooral goed voor leerlingen op de lagere niveaus); concretiseren van de kerndoelen (dit geeft meer vrijheid voor eigen invulling); nieuwe manieren van toetsen. Ik vind het prettig dat het [kerncurriculum] meer tijd oplevert die we daadwerkelijk in de leerling kunnen investeren 6 Deze leraren, die dus positief zijn over de denkrichting, zijn tegelijkertijd kritisch over de nadere invulling. Zo wordt opgemerkt dat beperking van het curriculum kan leiden tot gebrekkige aansluiting tussen primair en voortgezet onderwijs en dat men vakken of onderdelen mist (bijvoorbeeld kunstvakken, bewegingsonderwijs/lichamelijke opvoeding, talen, geschiedenis en aardrijkskunde. Ook loopbaanoriëntatie en -begeleiding is genoemd). Verder vraagt men zich af wat de verhouding is tussen het verplichte deel en de vrije ruimte voor scholen, en of er richtlijnen komen voor het vrije deel om te grote verschillen tussen scholen tegen te gaan. Tot slot stellen deze leraren vragen bij de uitvoerbaarheid van de plannen. Het is prima om vakoverstijgend te werken, maar elk vak moet wel zijn status en autonomie behouden 7 5 Eindrapport Parlementair Onderzoek Onderwijsvernieuwingen (2008), pagina Rapport Synthetron (online dialogen) vraag 1, deel 1, pagina 4 7 Idem, pagina 4

10 10 Geef leraren de hoofdrol bij curriculumontwikkeling Een ander deel van de leraren is het helemaal niet eens met de voorstellen van Onderwijs2032. Hun belangrijkste bezwaren zijn: er is op dit moment geen probleem, dus het is onduidelijk waar dit advies een oplossing voor is; de vrije ruimte voor scholen is te risicovol (want die kan leiden tot verschillen en kansenongelijkheid); een tweede moderne vreemde taal ontbreekt (en dat is onder andere in strijd met Europees burgerschap 8 ); bewegingsonderwijs/lichamelijke opvoeding, geschiedenis, aardrijkskunde en kunst ontbreken. Deze leraren denken heel anders over een aantal punten waarover hun collega s hierboven juist positief zijn. Zo denken de critici dat differentiëren moeilijker wordt in de opzet van Onderwijs2032, dat concretere kerndoelen de vrijheid van de docent inperken (en dat die doelen nu concreet genoeg zijn), dat interdisciplinair werken voor leerlingen op de lagere onderwijsniveaus lastig is, en dat er te grote verschillen in toetsen kunnen ontstaan door de grotere vrijheid voor scholen (en een deel is tevreden over de huidige vorm van toetsing). Met een beperkte basis lopen we het risico dat scholen zich te veel gaan aanpassen aan de omgeving (leerlingen en/of ouders) om de leerling aan zich te binden 9 Dan is er ook een aantal in het rapport beschreven thema s waarover de dialoogdeelnemers het eens zijn. Het gaat bijvoorbeeld om aansluiten bij maatschappelijke ontwikkelingen en het belang van vakoverstijgende en digitale vaardigheden. De leraren zijn ook eensgezind, maar dan in negatieve zin, over meer specifieke voorstellen. Er is angst voor verschraling (scholen zouden kunnen focussen op het kerncurriculum omdat dit wordt getoetst) en er is geen draagvlak voor de drie kennisdomeinen mens & maatschappij, natuur & technologie, taal & cultuur. Leraren zijn bang dat belangrijke vakkennis verloren gaat en pleiten voor het behoud van bestaande vakken als basis. Burgerschap, digitale vaardigheden en vakoverstijgende vaardigheden moeten zeker een plek krijgen in het curriculum, maar geen prominente. Het is aan de scholen om te beslissen wat ze hiermee doen en een groot aantal daarvan besteedt er al veel aandacht aan, al kan het volgens de meest positieve leraren intensiever. Bij de interdisciplinaire aanpak hebben vrijwel alle leraren zorgen over het vasthouden van het niveau (ook hier zijn ze bang dat vakkennis ondersneeuwt). Vakoverstijgende vaardigheden en burgerschap verplicht stellen is betuttelend; laat scholen zelf de afstemming tussen vakken organiseren 10 Tot slot nog dit: er zijn enkele verschillen tussen leraren uit het primair onderwijs en hun collega s uit het voortgezet onderwijs. De eerste groep heeft bijvoorbeeld meer vertrouwen in de schooldirectie als het gaat om bemoeienis met curriculumvernieuwing. Deze leraren zijn ook positiever over het concretiseren van kerndoelen en houden vaker een pleidooi voor minder kennisgerichte toetsen (meer toetsen gericht op de ontwikkeling van de leerling). 8 Zie ook: Onderwijsraad, Onderwijs in Europa. Europees burgerschap (2004) 9 Rapport De Onderzoekpartner, Dialoogbijeenkomsten op scholen verdiepingsfase Onderwijs2032, pagina 9 10 Rapport Synthetron (online dialogen) vraag 1, deel 1, pagina 10

11 11 Geef leraren de hoofdrol bij curriculumontwikkeling 2.2 Leraren denken graag na over toekomstgericht onderwijs, maar missen tijd en middelen Leraren willen graag meer betrokken worden in het proces van curriculumontwikkeling. In de dialogen valt regelmatig het woord top-down. Ook trekken leraren de vergelijking met eerdere onderwijsvernieuwingen die zonder hen zijn doorgevoerd. Dit terwijl ze graag zelf aan de wieg staan van eventuele curriculumveranderingen en die niet opgelegd willen krijgen. Veel deelnemers aan de dialogen vertonen bovendien een constructieve en gepassioneerde houding. Leraren zien ontwikkeling van onderaf als een absolute voorwaarde voor succesvolle curriculumvernieuwing, waarbij zij als experts graag samenwerken met anderen. Dat ook de overheid een rol heeft, betwisten ze niet (zie 2.3), maar ze vinden wel dat op dit moment te veel van bovenaf bepaald wordt door beleidsmakers in Den Haag. Het gaat bij het plan-schnabel weer fout: te veel is al voorgekookt waardoor de frustratie bij leraren zal toenemen 11 Van onderaf werken voorkomt ook dat leraren onbekend zijn met vernieuwingsvoorstellen (die voorstellen komen dan immers van henzelf). Lang niet iedereen blijkt op de hoogte te zijn van de voorstellen van Onderwijs2032. Meer dan de helft van de respondenten die deelnamen aan de door de Onderwijscoöperatie uitgezette enquête kende Onderwijs2032 niet of wist niet wat het inhield. 12 In de geselecteerde focusgroepen zeiden veel leraren geen idee te hebben wat het advies inhoudt. Slechts een enkeling kon termen en begrippen noemen die in Onderwijs2032 voorkomen, zoals burgerschap en digitaal. In de dialoogbijeenkomsten georganiseerd door de lidorganisaties van de Onderwijscoöperatie werd een aantal keren de opmerking gemaakt dat collega s op school niet wisten wat Onderwijs2032 was. Tijd, geld, samenwerkingsvormen en vertrouwen voor curriculumvernieuwing hard nodig Leraren willen dus graag continu werken aan verbetering van het onderwijs, maar komen er onvoldoende aan toe omdat ze er de tijd en middelen niet voor hebben. Het gebrek aan tijd kwam pregnant naar voren uit de dialoog. Daarnaast hebben leraren behoefte aan samenwerkings-, overleg- en intervisievormen speciaal voor curriculumontwikkeling. Verder vragen ze de overheid om vertrouwen zodat ze meer ruimte krijgen voor differentiatie en eigen invulling. Tot slot is volgens de leraren een stapsgewijze aanpak nodig bij curriculumvernieuwing. Ze suggereren kleinschalige pilots voor het uitproberen van nieuwe elementen in het onderwijs. Meer tijd, meer tijd, meer tijd!!! Rapport De Onderzoekpartner, Dialoogbijeenkomsten van de lidorganisaties verdiepingsfase Onderwijs2032, pagina Rapport Imandt en Telderman, Leraren over de toekomst van het onderwijs. Toetsing van het advies Platform Onderwijs2032, pagina Idem, pagina 15

12 12 Geef leraren de hoofdrol bij curriculumontwikkeling Overigens bestaan er op dit punt (net als bij de inhoud in 2.1) enkele verschillen tussen leraren uit het primair onderwijs en leraren uit het voortgezet onderwijs. De eerste groep legt meer de nadruk op de behoefte aan flexibiliteit, samenwerking, kleinere klassen (en meer handen in de klas). De tweede groep benadrukt meer de behoefte aan tijd en middelen. 2.3 Leraren hebben goed voor ogen wie wat moet doen Leraren hebben een duidelijke rolverdeling voor ogen als het gaat om curriculumontwikkeling. Bij het samenstellen van het formele curriculum zien zij voor zichzelf als expert een belangrijke rol weggelegd. Ze denken daarbij aan samenwerkingsvormen van leraren, bijvoorbeeld via beroepsverenigingen of in interdisciplinaire teams. Ook denken ze aan georganiseerde samenwerking met expertorganisaties zoals SLO (het nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling), CvTE ( het College voor Toetsen en Examens) en toetsexpert Cito. Als partners worden verder genoemd vervolgopleidingen, maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven. Over het betrekken van ouders en leerlingen denken leraren verschillend: sommigen zien voor hen een belangrijke rol, anderen vinden juist dat deze groepen niet actief betrokken moeten worden. Schoolbesturen worden alleen genoemd als facilitators van curriculumontwikkeling. De leraren vinden dat de overheid uiteindelijk de landelijke kaders en eindtermen moet vaststellen, maar dat de beroepsgroep moet meedenken over de inhoud en over hoe die bereikt moet worden. Er zou samenwerking moeten zijn. Het SLO, dat zijn mensen met verstand van zaken, maar die zitten wel achter een bureau. Dat is mooi, maar wij zijn degenen die het moeten uitvoeren 14 Het onderwijsaanbod op school is voor de dialoogdeelnemers uit het primair onderwijs vooral een zaak van de leraren in de teams en de schooldirectie (beiden hebben een inhoudelijke rol). De deelnemers uit het voortgezet onderwijs vinden dat de leraren, de secties en de schoolleiding gaan over het onderwijsaanbod (waarbij de laatste vooral gaat over missie en doelen). Gezamenlijk stellen deze partijen het schoolplan op en bepalen ze de inhoud van de vakken. Een enkele leraar wil hierbij ook de leerlingen betrekken. Over wie wat moet doen bij de didactiek zijn alle deelnemers helder: de leraar heeft hier de hoofdrol, maar werkt wel samen met het team. Een enkeling uit het primair onderwijs noemt hierbij ook de schooldirectie. De leraren stellen dat zij degenen zijn die het beste keuzes kunnen maken die passen bij de leerlingen en hun talenten. Er is wel behoefte aan intervisie en bijscholing voor didactiek. De overheid mag zich van de leraren niet bemoeien met dit thema. 14 Rapport Van Dijk, Focusgroepen verdiepingsfase Platform Onderwijs2032 (tweede deelvraag), pagina 7

13 13 Geef leraren de hoofdrol bij curriculumontwikkeling Ik wil zelf invulling geven aan tijd en deels middelen. Hoe ik dat doe is aan mij, met de visie en algemene didactiek van de school in het achterhoofd 15 Bij de toetsing zijn volgens de dialoogdeelnemers meerdere partijen betrokken. De beroepsgroep en expertorganisaties moeten samen betrokken zijn bij landelijke examens en eindtoetsen; leraren uit het primair onderwijs noemen hier wederom hun schooldirectie. De overheid moet deze verplichte toetsen vaststellen. Leraren erkennen de rol van de expertorganisaties, maar zien voor hen een andere invulling van hun rol. Daarbij zijn veel leraren kritisch over Cito ( te veel een ivoren toren 16 ) en positiever over SLO en CvTE. De inhoud en de frequentie van de niet-verplichte toetsen is een zaak van de leraren en hun teams, vinden de dialoogdeelnemers. 15 Rapport Van Dijk, Focusgroepen verdiepingsfase Platform Onderwijs2032 (tweede deelvraag), pagina Idem, pagina 3

14 14 Geef leraren de hoofdrol bij curriculumontwikkeling 3. Vier aanbevelingen voor curriculumontwikkeling van onderop Leraren willen graag een steviger rol in curriculumontwikkeling. Zij zijn de experts op dit gebied en ze zijn gemotiveerd om ermee aan de slag te gaan. Wat is ervoor nodig om dit goed en gestructureerd te organiseren? De Onderwijscoöperatie doet vier aanbevelingen. Het curriculum omvat de inhoud van het onderwijs en wordt in de school vormgegeven door leraren. Landelijk vastgestelde doelen geven richting aan deze ontwikkeling. Curriculumontwikkeling vindt dus plaats op verschillende niveaus, als continu proces in de scholen, door regelmatige bijstelling van de doelen op landelijk niveau, en door concretisering van deze doelen naar de praktijk. Dit werkt alleen goed als deze processen goed op elkaar zijn afgestemd. Op dit moment ontbreekt een vanzelfsprekende afstemming tussen deze processen. De rol van de leraar met wiens beroep ontwikkeling van het curriculum onlosmakelijk is verbonden is bovendien niet helder. De Onderwijscoöperatie doet in dit hoofdstuk aanbevelingen om deze situatie te verbeteren. De eerste aanbeveling (3.1) gaat over het op gang brengen van curriculumontwikkeling van onderop: waar en met wie moet de discussie starten? De tweede aanbeveling (3.2) doet suggesties voor een infrastructuur die de ontwikkeling van onderop ondersteunt. De derde en vierde aanbeveling (3.3 en 3.4) gaan over de onmisbare randvoorwaarden voor ontwikkeling van onderop en daarmee voor de totstandkoming van een breed gedragen toekomstgericht curriculum. 3.1 Aanbeveling 1: zorg voor een continue dialoog onder leraren, begin in de teams op scholen De Onderwijscoöperatie adviseert om de ontwikkeling van een toekomstgericht curriculum te starten in de lerarenteams op scholen. Leraren werken al aan verbetering van het onderwijs, maar dit kan op een meer gestructureerde en vanzelfsprekende manier (mits er voldoende tijd en geld voor is, zie 3.3 en 3.4). De Onderwijscoöperatie pleit ervoor dat curriculumontwikkeling wordt ingebed in de werkwijze van scholen en in het takenpakket van de leraar. Je kunt pas eigenaar zijn van de oplossing wanneer je ook eigenaar bent van het probleem. Leraren moeten de kans krijgen met elkaar in gesprek te gaan vanaf de werkvloer, op regelmatige basis en ook vak- en schooloverstijgend over het curriculum. Wat hebben leerlingen nodig, nu en in de toekomst? Zijn daarvoor aanpassingen in het curriculum noodzakelijk en zo ja, welke? Een dialogische aanpak, gestart en ingebed op scholen, maakt dat leraren zelf eventuele problemen benoemen en analyseren. Door met elkaar over vernieuwing te praten, raken ze bovendien gemotiveerd en geïnspireerd om problemen op te lossen. Op deze manier is een aanpassing van het door de overheid vastgestelde curriculum altijd gebaseerd op wat leraren noodzakelijk achten voor goed onderwijs voor hun leerlingen.

15 15 Geef leraren de hoofdrol bij curriculumontwikkeling Zorg voor groepsgesprekken, leerkrachten onderling en in combinatie met SLO. Binnen een fulltime baan gaat dat niet, daar heb je geen tijd voor. 17 De dialogische aanpak is ook geadviseerd door leraren die hebben deelgenomen aan de focusgroepen. De Onderwijsraad hield in 2014 al een pleidooi voor het beter in positie brengen van scholen voor curriculumvernieuwing. De raad benoemde de verantwoordelijkheid hierin van leraren, school-, team- en afdelingsleiders, en besturen. Over leraren stelde hij: Belangrijke factoren hierin zijn betrokkenheid en professionaliteit. Invloed van leraren op de inhoud van het onderwijs is belangrijk voor eigenaarschap en betrokkenheid. In 2006 onderstreepte de raad het belang van eigenaarschap voor de aantrekkelijkheid van het beroep. Leraren willen betrokken zijn bij het formuleren van een inhoudelijke visie op goed onderwijs en hun eigen onderwijs op basis daarvan vormgeven, ook als het gaat om de inhoud van het curriculum. Het is aan leraren om samen met collega s lastige vraagstukken aan te pakken, ervaringen te delen, nieuwe bekwaamheden te verwerven en te onderzoeken hoe hun onderwijspraktijk beter of slimmer kan. In Nederland zijn leraren over het algemeen ontevreden over hun invloed op het onderwijskundige beleid in de school. Juist hier liggen mogelijkheden voor verbetering. 18 In een later advies trok de Onderwijsraad een vergelijking met het buitenland: Als leraren samenwerken in sociale verbanden, krijgen zij toegang tot elkaars kennis, ervaring en vaardigheden. Ze kunnen daarvan leren en zo hun eigen competenties versterken. Dit mechanisme wordt benut in onderwijslanden die goed presteren. Hier zijn directe collega s een belangrijke bron van verbetering en innovatie. 19 Hoe ziet de dialoog van onderop eruit? Onderwerp van de lerarendialoog is: wat hebben leerlingen nodig, nu en in de toekomst? De thema s uit Onderwijs2032 kunnen als aanknopingspunten worden gebruikt. Hebben leerlingen nieuwe vaardigheden nodig en zo ja, welke? Is een interdisciplinaire aanpak noodzakelijk en wat betekent dit voor bestaande vakken? Hoe moet getoetst worden? Leraren kunnen ook eigen thema s inbrengen. In de dialoog staat de leerling centraal. Vanzelfsprekend houden de leraren rekening met maatschappelijke ontwikkelingen en met de belangen van andere betrokkenen bij het onderwijs (bijvoorbeeld ouders, vervolgonderwijs, arbeidsmarkt). Die betrokkenen kunnen, als daar aanleiding toe is, gevraagd worden deel te nemen aan de dialoog. Scholen moeten zelf kunnen bepalen hoe ze de dialoog precies organiseren. Als de verantwoordelijkheid voor het onderwijskundig beleid maar bij het lerarenteam ligt. Het team bepaalt bijvoorbeeld welke methodes de school aanschaft, of hoe het taalbeleid eruit ziet. Vooralsnog kan het gesprek over curriculumontwikkeling starten binnen de huidige kerndoelen en eindtermen. Leraren bekijken wat de uitkomst van hun dialoog betekent voor hun eigen onderwijs en voor het schoolplan. Dit kan leiden tot aanpassing van het aanbod op schoolniveau. Uit de gesprekken kan echter ook blijken dat een wijziging of aanpassing nodig is van het door de overheid vastgestelde curriculum, en dus van kerndoelen en eindtermen. Het is van belang deze informatie te 17 Rapport Van Dijk, Focusgroepen verdiepingsfase Platform Onderwijs2032 (tweede deelvraag), pagina Onderwijsraad, Een eigentijds curriculum (2014), pagina Onderwijsraad, Een ander perspectief op professionele ruimte in het onderwijs (2016), pagina 24

16 16 Geef leraren de hoofdrol bij curriculumontwikkeling verzamelen, ook weer op een structurele manier, en met de bewindslieden van Onderwijs te delen. Aanbeveling 2 werkt uit hoe dit zou kunnen. 3.2 Aanbeveling 2: verbind de dialoog op scholen met de ontwikkeling van landelijke doelen Als de dialoog over het curriculum in schoolteams vanzelfsprekend is, kan dit gesprek ook schooloverstijgend en landelijk worden gevoerd. Zo ontstaat een continu en cyclisch proces, met vanzelfsprekende afstemming tussen de drie niveaus en dus tussen de curriculumontwikkeling op scholen en op landelijk niveau. Dit kan alleen met een goede, ondersteunende infrastructuur, gefaciliteerd door de overheid. Het inrichten van de infrastructuur voor de dialogen kan op verschillende manieren, als maar aan de volgende voorwaarden wordt voldaan. De infrastructuur ondersteunt leraren die in schooloverstijgend (zelf)georganiseerd verband de onderwijspraktijk vertalen naar (des)gewenste bijstelling van landelijke doelen. Omgekeerd vertalen deze leraren de landelijke doelen naar de onderwijspraktijk. De beroepsgroep wordt hiermee in staat gesteld het initiatief en de verantwoordelijkheid te nemen voor het gesprek over eventuele bijstellingen. Leraren krijgen er ook het door hen gewenste vertrouwen mee. De overheid stelt de kaders en eindtermen van het curriculum vast en waarborgt de onderwijskwaliteit. Leraren erkennen de noodzaak van deze overheidsrol; ze willen vooral een steviger positie op weg naar die kaders en eindtermen. Schoolbesturen hebben alleen een faciliterende rol. Rooster één leerkracht per schoolteam één dag per week uit om op een centrale plek met andere leraren in de provincie, regio of landelijk het formele curriculum vast te stellen 20 Voorstel voor invulling van de infrastructuur De Onderwijscoöperatie pleit voor een in regelgeving vastgelegd orgaan van, voor en door leraren. Expertorganisaties zoals SLO, CvTE en Cito kunnen het ondersteunen. Het orgaan moet breed en divers zijn samengesteld en gezaghebbend en herkenbaar zijn voor leraren. Dit betekent dat zowel pedagogische kennis als vakinhoudelijke kennis, maar ook ervaring in de onderwijspraktijk (in al zijn facetten) moet zijn vertegenwoordigd. Het orgaan is het eerste aanspreekpunt voor de overheid en de samenleving als er vragen zijn over wijziging van de landelijke doelen. Het geeft antwoorden op deze vragen op basis van de continu gevoerde (schooloverstijgende) dialoog. Het orgaan adviseert de overheid actief (zowel gevraagd als ongevraagd) namens en op initiatief van leraren over wijzigingen van landelijke doelen. Het brengt ook zorgen en wensen in kaart, zowel van leraren als van de overheid, en houdt rekening met 20 Rapport De Onderzoekpartner, Dialoogbijeenkomsten van lidorganisaties verdiepingsfase Onderwijs2032, pagina 13

17 17 Geef leraren de hoofdrol bij curriculumontwikkeling maatschappelijke ontwikkelingen en belangen van andere betrokkenen (bijvoorbeeld ouders, vervolgonderwijs, arbeidsmarkt). Daarnaast informeert het orgaan scholen en ondersteunt ze bij curriculumontwikkeling. De schooloverstijgende dialoog waarop het orgaan zijn adviezen baseert, wordt gevoerd door groepen leraren in vakverenigingen en/of themagroepen (over bijvoorbeeld doorlopende leerlijnen). Naast bestaande schooloverstijgende groepen, zoals de vakverenigingen, zullen er nieuwe groepen ontstaan rondom diverse praktijkthema s. Vaststellen landelijke doelen O R G A A N Dialoog schooloverstijgend Dialoog op schoolniveau In de voorgestelde infrastructuur ondersteunt het formele orgaan het proces van vernieuwing op drie niveaus Via deze infrastructuur komt niet alleen een toekomstgericht curriculum voor de komende jaren tot stand, maar krijgen leraren ook de flexibiliteit om adequaat te reageren op maatschappelijke ontwikkelingen. Daardoor kunnen aanpassingen in het onderwijs stap voor stap worden ingevoerd en zijn grote wijzigingen ineens minder noodzakelijk. De Onderwijscoöperatie adviseert de staatsecretaris om voor de uitwerking van deze infrastructuur het initiatief te leggen bij de Onderwijscoöperatie, met de opdracht hierover in gesprek te gaan met alle betrokken partijen.

18 18 Geef leraren de hoofdrol bij curriculumontwikkeling 3.3 Aanbeveling 3: laat de overheid de dialoog faciliteren Leraren kunnen alleen goed invulling geven aan curriculumontwikkeling als zij het gesprek erover kunnen voeren binnen werktijd. Hebben zij die mogelijkheid niet, dan komt de taak snel in het gedrang. Dit betekent dat leraren structureel tijd moeten krijgen om na te kunnen denken over onderwijsinhoud. De Onderwijscoöperatie adviseert de overheid hiervoor een speciaal (geoormerkt) budget beschikbaar te stellen. Eerder is hiervoor al door anderen gepleit. Uit het rapport van de commissie-dijsselbloem komt de volgende passage: Voor wat betreft vernieuwingen van de onderwijsinhoud (examenprogramma s e.d.) bepleit de commissie een continue en geleidelijk proces waarvoor ook zichtbaar en structureel middelen op de begroting moeten worden vrijgemaakt. Vakdocenten moeten betrokken worden bij de inhoudelijke uitwerking van deze nieuwe onderwijsprogramma s. 21 In juni 2016 nam de Tweede Kamer een motie aan die pleit voor meer ruimte voor leraren om zich te verbeteren, verbreden, verdiepen en om vorm te geven aan onderwijsvernieuwing. 22 Het aantal uren lesgeven moet daarvoor omlaag. De motie vraag te streven naar een maximum van twintig lesuren per (fulltime) docent in het voortgezet onderwijs en acht dagdelen voor een (fulltime) docent in het primair onderwijs. Als er ruimte is om systematisch en betaald aan het curriculum te werken, dan zal die ruimte enthousiast worden benut 23 Ook de schoolbesturen hebben een faciliterende rol bij curriculumontwikkeling en dit is volgens de leraren die deelnamen aan de verdiepingsfase Onderwijs2032 tegelijkertijd hun belangrijkste rol op dit gebied. Besturen moeten de dialoog over onderwijsinhoud binnen teams mogelijk maken. Of dit daadwerkelijk gebeurt, is aan de Inspectie van het Onderwijs om te beoordelen. Curriculumontwikkeling is immers een belangrijk onderdeel van onderwijskwaliteit. Tijd, geld en ruimte zijn dus belangrijke randvoorwaarden voor een steviger positie van leraren in curriculumontwikkeling. Het is van belang dat als aan deze voorwaarden is voldaan, de leraren hun verantwoordelijkheid echt nemen. Ze geven zelf aan daarvoor (zeer) gemotiveerd te zijn, maar het vraagt in veel teams en scholen om een cultuuromslag, omdat curriculumontwikkeling nu geen vanzelfsprekend onderdeel van het takenpakket van leraren is. Vormen van intervisie kunnen hier uitkomst bieden. In de lerarenopleiding moet voldoende aandacht komen voor ontwikkeling als taak. Hoe de cultuuromslag precies tot stand kan worden gebracht, is onderwerp van nader onderzoek en advisering. De Onderwijscoöperatie denkt graag mee over een vervolgstap. 21 Eindrapport parlementair onderzoek Onderwijsvernieuwingen (2008), pagina Zie motie , 1 juni Rapport De Onderzoekpartner, Dialoogbijeenkomsten van lidorganisaties verdiepingsfase Onderwijs2032, pagina 13

19 19 Geef leraren de hoofdrol bij curriculumontwikkeling Tot slot merkt de Onderwijscoöperatie op dat het faciliteren van curriculumontwikkeling van onderop een belangrijke bouwsteen is voor het creëren van de gewenste sterke beroepsgroep. Het kan bovendien de aantrekkelijkheid van het lerarenberoep aanzienlijk vergroten. 3.4 Aanbeveling 4: neem de tijd voor curriculumontwikkeling Ervaringen in het buitenland tonen aan dat succesvolle curriculumontwikkeling tijd kost. Leraren zijn zeer gemotiveerd om hiermee aan de slag te gaan. Veel scholen moeten de werkprocessen echter nog optuigen. Dat moeten zij zelf doen ook dit komt van de werkvloer en niet van bovenaf, zodat de werkprocessen worden toegesneden op de school en het eigen lerarenteam. Daarbij is het aan te bevelen goede voorbeelden uit te wisselen en te delen. Het opzetten van de dialoog en de bijbehorende infrastructuur kost ook tijd. Succesvolle curriculumontwikkeling, bedacht en uitgevoerd door lerarenteams, past niet in het keurslijf van politieke termijnen van vier jaar, maar moet de ruimte krijgen om te groeien en tot wasdom te komen. Als de dialoog in scholen eenmaal is gestart en de infrastructuur functioneert, dan is curriculumvernieuwing een continu proces. Het onderwijs houdt dan als vanzelf gelijke tred met belangrijke maatschappelijke ontwikkelingen. Op deze manier ontstaat een breed gedragen curriculum vanuit een betrokken beroepsgroep.

20 20 Geef leraren de hoofdrol bij curriculumontwikkeling 4. Gebruikte rapportages en genoemde adviezen Rapportages (te vinden via Van Dijk, Focusgroepen verdiepingsfase Platform Onderwijs2032 (eerste deelvraag) Van Dijk, Focusgroepen verdiepingsfase Platform Onderwijs2032 (tweede deelvraag) Synthetron, rapport (online dialogen) vraag 1 Synthetron rapport (online dialogen) vraag 2 De Onderzoekpartner, Dialoogbijeenkomsten van de lidorganisaties verdiepingsfase Onderwijs2032 De Onderzoekpartner, Dialoogbijeenkomsten op scholen verdiepingsfase Onderwijs2032 Imandt en Telderman, Leraren over de toekomst van het onderwijs. Toetsing van het advies Platform Onderwijs2032 Adviezen en stukken Tweede Kamer Kamerbrief met reactie op het advies van Platform Onderwijs 2032, 23 januari 2016 Kamerstukken, motie , 1 juni 2016 Eindrapport Parlementair Onderzoek Onderwijsvernieuwingen (2008) Onderwijsraad, Onderwijs in Europa. Europees burgerschap (2004) Onderwijsraad, Een eigentijds curriculum (2014) Onderwijsraad, Een ander perspectief op professionele ruimte in het onderwijs (2016)

21 21 Geef leraren de hoofdrol bij curriculumontwikkeling Bijlage 1: brief over verdiepingsfase aan de staatssecretaris Het ministerie van OCW T.a.v. de Staatssecretaris van OCW, de heer drs. S. Dekker Postbus BJ Den Haag inlichtingen Annet Kil - Albersen telefoon a.kil-albersen@onderwijscooperatie.nl bijlage(n) 1 briefnummer OC datum 22 april 2016 Onderwerp: Procesvoorstel Onderwijs2032 Geachte heer Dekker, Allereerst waarderen wij het door u gestelde vertrouwen in de beroepsgroep en de Onderwijscoöperatie (OC) als representant daarvan. Wij pakken dit vertrouwen met beide handen aan. In deze brief maken we u deelgenoot van onze visie op die rol en de wijze waarop we daar invulling aan willen geven. De vraag welke kennis en vaardigheden leerlingen in het primair en voortgezet onderwijs moeten hebben om klaar te zijn voor hun toekomst vormde het vertrekpunt van het platform Onderwijs2032. Aan deze vraag en het daaruit voortgekomen advies Schnabel hecht de Onderwijscoöperatie veel belang. Immers, iedere dag zijn leraren bezig met de vraag of zij hun leerlingen goed voorbereiden op de toekomst. Elke dag en elk lesuur geven zij vanuit deze vraag invulling aan het curriculum. De verdiepingsfase Op verschillende manieren zijn de afzonderlijke lidorganisaties van de Onderwijscoöperatie omgegaan met (het proces tot) het advies Schnabel. Dé mening van dé leraar bestaat niet en wij hechten waarde aan een sterke beroepsgroep, waarbinnen ruimte is voor een professionele dialoog. Om die reden hebben wij het inlassen van een tussenfase in het traject Onderwijs2032 voorgesteld. We hebben gemerkt dat het begrip tussenfase veel discussie oproept. Daarom gebruiken wij vanaf nu graag de term verdiepingsfase. Het gaat ons namelijk niet om op de rem te gaan staan, maar wel om een breed gedragen curriculum vanuit een betrokken beroepsgroep.

22 22 Geef leraren de hoofdrol bij curriculumontwikkeling De richting: advies Schnabel verbreden en verdiepen In de verdiepingsfase staan twee vragen centraal. Door de verdiepingsfase in te richten vanuit deze twee vragen ontstaat een stevige basis voor breed draagvlak onder en een sterke rol voor leraren bij de ontwikkeling van het curriculum en dus gerichte en gedragen input voor het ontwerpproces. Vraag 1: Geeft het advies van Schnabel de juiste richting voor een nieuw curriculum? Op dit moment is onduidelijk in hoeverre er draagvlak bij leraren is voor de uitgangspunten die de commissie Schnabel beschrijft. De Onderwijscoöperatie wil dit daarom met leraren bespreken voorafgaand aan het ontwerpproces. Voor een succesvol ontwerpproces achten wij het van groot belang dat leraren uit het gehele funderend onderwijs zich daarbij betrokken voelen en alle leraren in alle sectoren worden meegenomen. Vraag 2: Hoe kan en wil de beroepsgroep invulling en uitvoering geven aan een nieuw curriculum? We gaan in gesprek met leraren over de inhoud, het proces en de randvoorwaarden die nodig zijn om aan curriculumontwikkeling te gaan werken. Uitgangspunt hierbij is dat curriculumontwikkeling een continu proces moet zijn, dat richting geeft en ruimte biedt en waarin de beroepsgroep voortdurend evalueert en bijstuurt vanuit een professionele dialoog. Dit betekent dat curriculumontwikkeling een dynamisch proces is. De Inrichting: de professionele dialoog In de periode die nu voor ons ligt is het essentieel dat de professionele dialoog onder leraren over curriculumontwikkeling op gang komt en vanzelfsprekend wordt. Het verbredende en verdiepende gesprek dat wij gaan initiëren legt hiervoor de basis. Een continue professionele dialoog onder leraren is een noodzakelijke voorwaarde om een landelijk gedefinieerd kerncurriculum, waar leraren zich mede-eigenaar van voelen, in te kunnen voeren. De OC en haar participerende lidorganisaties willen zoveel mogelijk leraren betrekken bij de verdere discussie over Onderwijs2032 en de vraag hoe de ontwikkeling van het curriculum kan worden ingevuld. Via deze professionele dialoog halen we tevens de concrete reflectie van leraren op over wat zij nodig hebben om hun rol en positie in het continue curriculumontwikkelingsproces goed op te pakken wat het voor hen als leraar betekent, wat hen daarin stimuleert of wat juist belemmerend werkt

23 23 Geef leraren de hoofdrol bij curriculumontwikkeling We constateren ook dat er leraren zijn die al kennis en ervaring hebben opgedaan met het proces van curriculumontwikkeling, daar met elkaar al vorm aan geven, en die zeer gedreven zijn om de verbinding te maken met hun werk op schoolniveau en het landelijk te ontwikkelen kerncurriculum. Dat enthousiasme willen we vasthouden en tot zijn recht laten komen. De dragende organisaties die samen de Onderwijscoöperatie vormen zullen hun achterbannen betrekken en consulteren. Ook niet-georganiseerde leraren worden daarbij betrokken. De Onderwijscoöperatie faciliteert deze dialoog via een reeks van bijeenkomsten door heel het land en draagt tevens zorg voor een brede digitale consultatie. Na de richting en de inrichting kan het ontwerpproces volgen. Het staat voor de OC vast dat in het vervolgtraject leraren de regie zullen voeren op het inhoudelijk ontwerp. De OC neemt haar verantwoordelijkheid door het proces van, voor en door leraren te faciliteren en te coördineren. De aan de OC toegedachte regierol ziet de OC als een gedeelde verantwoordelijkheid met de lidorganisaties. Zoals van de OC verwacht mag worden coördineert de OC dit proces in nauwe samenspraak met leraren. De inhoudelijke regierol wordt als het ware door-gedecentraliseerd naar leraren. De procesregie blijft aan de OC. De verrichting: het advies voor een ontwerptraject De opbrengst van deze verdiepingsfase zal worden gevat ineen advies richting de staatssecretaris. Ons doel is om met dit advies inzicht te geven in welk draagvlak op vorm en inhoud er is voor een ontwerpfase van het curriculum. Wij willen komen tot een advies waarbij de inbreng van leraren bij de continue professionele dialoog over curriculumontwikkeling en curriculumherijking gewaarborgd is en waarbij deze processen voortdurend geworteld zijn in de dagelijkse praktijk van de leraar. Het is uiteindelijk aan u als staatssecretaris om te besluiten hoe het proces rondom een nieuw landelijk curriculum verder vorm te geven. Tot slot Het ontwerp van een nieuw curriculum is gebaat bij zorgvuldigheid, betrokkenheid en een breed maatschappelijk draagvlak. We zien deze verdiepingsfase dan ook niet als een exclusief proces voor de beroepsgroep. Het is ons inziens wenselijk als ook de schoolleiders, werkgevers, opleiders, wetenschappers, curriculumontwikkelaars, onderwijsondersteunend personeel en ouders en leerlingen de komende periode een vergelijkbare fase inrichten. De verdiepingsfase van de beroepsgroep kan dan onderdeel gaan uitmaken van een brede verdiepingsfase. Maar de OC en haar lidorganisaties willen en kunnen zich natuurlijk niet de rol aanmeten van regisseur van dit brede proces. De overheid is immers eindverantwoordelijk voor het curriculum en voor het creëren van draagvlak bij verschillende actoren.