Leraren over de toekomst van het onderwijs

Transcriptie

1 Leraren over de toekomst van het onderwijs Toetsing van het advies van het Platform Onderwijs november 2016, Utrecht Mark Imandt Simon Telderman (OIG) 1

2

3 Samenvatting De Onderwijscoöperatie (OC) heeft via verschillende dialoogvormen onder leraren ideeën opgehaald over het rapport van de commissie Schnabel 1 en wil graag toetsen of deze ideeën ook leven onder leraren die niet vanzelf deelnemen aan beleidsdebatten. Hiertoe is een vragenlijst uitgezet onder drie scholen in het primair onderwijs en vier scholen in het voortgezet onderwijs, met een responspercentage van 75 procent (64 leraren in het primair onderwijs en 280 leraren in het voortgezet onderwijs). Door de kleine steekproef moeten de resultaten van het onderzoek en nadrukkelijk gezien worden als bouwsteen in het totale onderzoek. Ze zijn niet op zichzelf representatief voor de totale lerarenpopulatie. De overheid mag sturen De respondenten (zeker in het primair onderwijs) vinden het legitiem wanneer de overheid stuurt op wat leerlingen moeten leren. Dit moet echter niet teveel ten koste gaan van de persoonlijke ruimte van henzelf. Ook moet de overheid er rekening mee houden dat door het concreter uitschrijven van een deel van de onderwijsdoelen, andere doelen wellicht minder aandacht krijgen in het onderwijs. Vooral de respondenten uit het voortgezet onderwijs twijfelen hoe scholen eventuele keuzeruimte in het programma zullen invullen. Er is het risico dat ze financiële belangen of populariteit onder leerlingen zwaarder zullen wegen dan het belang van de leerling en het nut van het aanbod. ook op zachte doelen, mits voorzichtig met centrale toetsing Meer dan 90 procent van de respondenten vindt dat de overheid doelen moet stellen rondom burgerschap, vakoverstijgende vaardigheden en digitale vaardigheden. Twee derde van de respondenten vindt dat hierover meer mag worden opgenomen dan nu het geval is. Wel geven de respondenten aan dat met de vertaling in landelijke, verplichte examens voorzichtig moet worden omgesprongen, omdat toetsing van dit type doelen lastig is. Onderwijsontwikkeling doe je samen Onderwijsontwikkeling moet volgens de respondenten in samenwerking gebeuren tussen partijen binnen en buiten de school. Bij landelijke doelen ligt de nadruk meer op beroepsgroep en expertorganisaties, bij het onderwijsaanbod van de school meer bij partijen binnen de school. Bij landelijke toetsen en examens is iets interessants aan de hand: een flink deel van de respondenten vindt dat partijen binnen de school (team en bestuur/directie) hier niets mee te maken heeft, maar degenen die dat wel vinden, geven deze schoolpartijen ook gelijk de meeste invloed. In het primair onderwijs wordt bij onderwijsdoelen, aanbod en toetsen/examens iets meer invloed gegund aan het schoolbestuur / de directie dan in het voortgezet onderwijs. en de respondenten werken zelf graag mee 80 procent van de respondenten wil er persoonlijk tijd en energie insteken om mee te werken, mocht de overheid de doelen van het onderwijs gaan aanpassen. De eigen betrokkenheid is naast de traditionele voorwaarden van tijd en geld ook afhankelijk van de mogelijkheid het samen met (leuke en onbekende) collega s te doen, zich persoonlijk te ontwikkelen en (de garantie op) de invloed die zullen hebben. 1 Platform Onderwijs2032 (2016). Ons Onderwijs2032: eindadvies. 3

4

5 Inhoudsopgave Inhoud Samenvatting... 3 Inhoudsopgave Doel en opzet onderzoek De inhoud van het onderwijs Duidelijkheid en sturing versus ruimte Keuzes door scholen Nieuwe kerndoelen De rolverdeling bij onderwijsontwikkeling De invloed van leraren en andere partijen De eigen inzet van respondenten Bijlage 1 Toelichting doel en opzet onderzoek

6

7 1. Doel en opzet onderzoek De Onderwijscoöperatie heeft via verschillende dialoogvormen ideeën opgehaald over Onderwijs2032. Ze wil graag toetsen of deze ideeën ook leven onder leraren die niet vanzelf deelnemen aan beleidsdebatten. De vraagstelling voor het onderzoek is weergegeven in Box 1. Box 1 Vraagstelling van het onderzoek Komt het beeld van de mening van leraren over het advies van het Platform Onderwijs2032 dat tot nu toe uit de sessies van de OC naar voren komt overeen met de mening van leraren die minder actief deelnemen aan het beleidsdebat? Er is een vragenlijst opgesteld, die is uitgezet onder drie scholen in het primair onderwijs en vier scholen in het voortgezet onderwijs, met een responspercentage van 75 procent. In totaal hebben 64 leraren uit het primair onderwijs en 280 leraren uit het voortgezet onderwijs deelgenomen. In het rapport wordt bij tabellen en figuren alleen een respons (n) vermeldt, als deze afwijkt van deze aantallen. Bij een responspercentage van 75 procent kan worden aangenomen dat ook de middengroep van leraren heeft gereageerd: the silent majority. Box 2 Resultaten van dit deelonderzoek beschouwen in relatie tot de andere deelonderzoeken Belangrijk De resultaten van dit deelonderzoek moeten nadrukkelijk beschouwd worden als bouwsteen in het totale onderzoek. De resultaten kunnen door de beperkte steekproef niet op zichzelf als representatief voor de mening van alle leraren beschouwd kan worden. Ook kunnen door de beperkte steekproef geen verschillen in uitkomsten worden toegewezen aan achtergrondkenmerken, zoals of het een respondent uit het primair onderwijs of voortgezet onderwijs betreft. Verschillen tussen primair onderwijs en voortgezet onderwijs worden wel aangegeven, omdat ze aanleiding kunnen vormen voor verder onderzoek en/of debat binnen de Onderwijscoöperatie. Bij deze verschillen geldt dus altijd de waarschuwing dat ze niet op zichzelf als significant beschouwd kunnen worden, maar geïnterpreteerd moeten worden in samenhang met verschillen die blijken uit andere deelonderzoeken. De vragenlijst is op basis van de algemene vraagstelling van de Onderwijscoöperatie opgesteld in vier delen: een deel over de inhoud van het onderwijs, een deel over het ontwikkelproces en de rol van leraren, een deel over achtergrondkenmerken van de respondenten en een afsluitend deel. In de eerste twee delen is gefocust op die punten die als omstreden of opvallend naar voren komen uit de voorlopige resultaten van de afgeronde dialoogvormen. De vragenlijst is zorgvuldig besproken in de werkgroep Onderwijs2032 van de Onderwijscoöperatie en getest onder leraren. De thematiek rond de inhoud van het onderwijs en de betrokkenheid van leraren behelst allerlei dilemma s en afwegingen. Bij de vraagstelling is hiermee rekening gehouden door leraren een mix van enkelvoudige stellingen ( in welke mate bent u het eens met ) en andere vraagvormen voor te leggen, waarbij op verschillende manieren wordt gevraagd naar de prioritering tussen verschillende kanten van een afweging. Afhankelijk van het type vraag zijn de data met verschillende technieken geanalyseerd. 7

8

9 2. De inhoud van het onderwijs De respondenten vinden het legitiem wanneer de overheid stuurt op wat leerlingen (in ieder geval moeten leren). Dit moet echter niet teveel ten koste gaan van de persoonlijke ruimte van henzelf. Toevoeging van zachte doelen aan een kerncurriculum wordt toegejuicht, zolang dit maar niet te rigide wordt geëxamineerd. Respondenten is gevraagd naar drie onderwerpen waarover in de vorige deelonderzoeken van de Onderwijscoöperatie debat ontstond. Ten eerste is gevraagd naar de mate waarin de overheid moet beschrijven wat leerlingen (in ieder geval) moeten leren. Waar staan leraren in het continuüm van duidelijkheid, richting en sturing tot ruimte en keuzevrijheid? Ten tweede is gevraagd hoe de respondenten verwachten dat scholen zullen omgaan met keuzevrijheid en ruimte in het bepalen van (een deel van) het onderwijsprogramma. Welke keuzes maken scholen, welke belangen zullen zij wegen? Ten derde zijn de respondenten bevraagd over de mate waarin doelen als burgerschap, vakoverstijgende vaardigheden en digitale vaardigheden door de overheid vastgelegd zouden moeten worden en wat dit betekent voor de landelijk, verplichte examens en toetsen. Dit hoofdstuk behandelt deze drie onderwerpen in drie aparte paragrafen Duidelijkheid en sturing versus ruimte De meeste respondenten vinden het legitiem wanneer er gestuurd wordt op wat leerlingen moeten leren. 81 procent van de respondenten kiest voor de garantie dat leerlingen bepaalde kennis mee krijgen boven de keuzevrijheid voor scholen om te onderwijzen wat ze zelf het belangrijkste vinden (zie Figuur 1). In het primair onderwijs is de mate waarin men dit wil iets sterker, maar in beide sectoren leidt het tot een vergelijkbaar deel van de respondenten dat liever de garantie heeft dan de keuzevrijheid. Figuur 1 Liever een gegarandeerde kennisbasis dan ruimte voor scholen 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 11% helemaal 43% 27% enigszins 9% 8% 2% enigszins helemaal 1.Het is belangrijker dat alle leerlingen gegarandeerd bepaalde kennis en vaardigheden meekrijgen, dan dat scholen kunnen aanbieden wat zij zelf het meest belangrijk vinden. 9

10 Het wordt wel ingewikkelder wanneer sturing de ruimte voor de leraar dreigt te beperken (zie Figuur 2). In een keuze tussen duidelijkheid en ruimte, zijn de respondenten precies verdeeld. 50 procent heeft liever duidelijkheid en de andere 50 procent heeft liever de ruimte. Figuur 2 Respondenten willen duidelijkheid én ruimte 30% 25% 20% 24% 22% 18% 25% 15% 10% 5% 5% 7% 0% helemaal enigszins enigszins helemaal 3.Als ik moet kiezen tussen duidelijkheid over wat leerlingen moeten leren en de ruimte om zelf mijn onderwijsaanbod te bepalen, heb ik liever de duidelijkheid dan de ruimte. Het zou kunnen dat de respondenten gevoelig zijn voor het verschil tussen ruimte voor scholen en voor zichzelf. 59 procent van de respondenten is consistent over beide vragen. Zij willen liever duidelijkheid en een garantie op een kennisbasis (45 procent) of liever ruimte voor zichzelf en voor de scholen (14 procent). 36 procent van de leraren wil liever een gegarandeerde kennisbasis in plaats van keuzevrijheid voor scholen, maar wil voor zichzelf liever ruimte dan duidelijkheid. Deze respondenten maken dus een onderscheid tussen ruimte voor scholen en ruimte voor zichzelf. Vergeleken met de respondenten uit het voortgezet onderwijs kiest een iets groter deel van de respondenten uit het primair onderwijs voor duidelijkheid (zie Figuur 3). Figuur 3 Po-respondenten willen vaker duidelijkheid dan vo-respondenten 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% helemaal enigszins enigszins mee oneens mee oneens helemaal mee oneens 3.Als ik moet kiezen tussen duidelijkheid over wat leerlingen moeten leren en de ruimte om zelf mijn onderwijsaanbod te bepalen, heb ik liever de duidelijkheid dan de ruimte. Totaal PO VO 10

11 Twee derde van de respondenten denkt dat het verder uitschrijven van een deel van de onderwijsdoelen (door de overheid) tot verminderde belangstelling voor de niet uitgeschreven vakken zal leiden (zie Figuur 4). Een derde denkt van niet. Figuur 4 Concrete doelen gaan ten koste van aandacht voor andere doelen 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 6% helemaal 39% 25% enigszins 10% 17% 3% enigszins helemaal 2.Als een deel van de onderwijsdoelen door de overheid heel concreet en precies wordt vastgesteld, zullen andere doelen te weinig aandacht krijgen in het onderwijsprogramma Keuzes door scholen Vooral de respondenten uit het voortgezet onderwijs betwijfelen of scholen het belang van leerlingen voldoende voorop zullen zetten, indien zij de ruimte krijgen om eigen keuzes te maken in het onderwijsprogramma. Uiteindelijk denken de respondenten wel dat scholen ervoor zullen zorgen dat het onderwijs de leerling goed voorbereidt op vervolgonderwijs en arbeidsmarkt. De respondenten zijn sterk verdeeld over hoe scholen eventuele vrije ruimte in het programma zouden invullen (zie Figuur 5 en Figuur 6). Er is een kleine meerderheid van mening dat scholen daarbij het belang van de leerling voorop stellen en dit belang zullen laten prevaleren boven de staat van de financiën of de populariteit van vakken onder leerlingen. Andersom betekent dit dat bijna de helft van de leraren verwacht dat voor scholen de financiën en de populariteit onder leerlingen leidend zal zijn bij keuzes in het onderwijsaanbod. Figuur 5 De leerling gaat voor de financiën, zeker volgens po-respondenten 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% helemaal enigszins enigszins mee oneens mee oneens helemaal mee oneens 4a.Als scholen voor een deel van de onderwijstijd zelf mogen bepalen waaraan die tijd wordt besteed, dan zullen scholen eerder keuzes maken die in het belang zijn van de leerling dan dat ze financieel gemotiveerde keuzes maken Totaal PO VO 11

12 Figuur 6 Vo-respondenten denken dat populariteit belangrijker is dan po-respondenten 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% helemaal enigszins enigszins mee oneens mee oneens helemaal mee oneens 4b.Als scholen voor een deel van de onderwijstijd zelf mogen bepalen waaraan die tijd wordt besteed, dan... zullen scholen eerder vakken aanbieden die populair zijn onder leerlingen dan vakken die nuttig zijn voor leerlingen Totaal PO VO Opvallend is dat respondenten uit het primair onderwijs vaker dan de respondenten uit het voortgezet onderwijs van mening zijn dat de school voor het belang van de leerling zal kiezen. Er is een iets grotere meerderheid van de respondenten die denkt dat ruimte voor scholen niet tot een wirwar aan vakken zal leiden (zie Figuur 7). Dit punt wekt bij de respondenten minder zorgen op dan de twee vorige stellingen, zeker als in aanmerking wordt genomen dat respondenten het liever eens zijn met stellingen 2. Er zijn op dit punt geen grote verschillen tussen primair onderwijs en voortgezet onderwijs. Figuur 7 De waarde van een diploma blijft volgens een kleine meerderheid helder 35% 30% 30% 25% 20% 15% 10% 7% 20% 18% 16% 8% 5% 0% helemaal enigszins enigszins helemaal 4c.Als scholen voor een deel van de onderwijstijd zelf mogen bepalen waaraan die tijd wordt besteed, dan... zal er een wirwar aan vakken ontstaan, waardoor het onduidelijk wordt wat de waarde van een diploma is. 2 Respondenten vullen relatief vaak eens in bij twee stellingen die precies het tegengestelde standpunt vertegenwoordigen. Dit is een bias waarmee bij dit type vragenlijst rekening moet worden gehouden. 12

13 In sterke mate In behoorlijke mate Enigszins Vrijwel niet Geheel niet Vrijwel alle respondenten scharen zich uiteindelijk achter de stelling dat scholen ervoor zullen zorgen dat leerlingen goed voorbereid zijn op vervolgonderwijs en/of de arbeidsmarkt (zie Figuur 8). Er zijn op dit punt geen grote verschillen tussen primair onderwijs en voortgezet onderwijs. Figuur 8 Scholen zorgen voor een goede voorbereiding op vervolgstap 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 15% helemaal mee eens 44% 23% enigszins mee eens 9% 8% enigszins mee oneens 1% helemaal mee oneens 4d.Als scholen voor een deel van de onderwijstijd zelf mogen bepalen waaraan die tijd wordt besteed, dan... zullen scholen zelf zorgen dat die onderwijstijd bijdraagt aan een goede voorbereiding op vervolgonderwijs en/of arbeidsmarkt 2.3. Nieuwe kerndoelen Er is onder de respondenten brede steun voor het stellen van doelen rondom burgerschap, vakoverstijgende vaardigheden en digitale vaardigheden door de overheid. Ongeveer 90 procent van de respondenten vindt dat de overheid minstens enigszins doelen moet stellen op deze gebieden (zie Figuur 9). Ten opzichte van de huidige situatie vinden de respondenten dat de overheid meer doelen moet gaan stellen (zie Figuur 10) met gemiddeld ongeveer één schaalniveau hoger. Het gewicht van de antwoorden verschuift van enigszins (het middelpunt op de schaal) naar in behoorlijke mate, waarbij zelfs 15 procent vindt dat de overheid in sterke mate doelen moet stellen. Figuur 9 Steun voor overheidsdoelen voor vakoverstijgende en digitale vaardigheden en burgerschap 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% Burgerschap Vakoverstijgende vaardigheden Digitale vaardigheden 6a.Geef aan in welke mate je vindt dat de overheid concrete onderwijsdoelen zou moeten stellen voor 13

14 Figuur 10 Respondenten wensen meer overheidssturing voor zachte doelen 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 11,6% 10,5% 9,0% 34,0% 54,4% Burgerschap 23,8% 65,7% Vakoverstijgende vaardigheden 21,2% 69,8% Digitale vaardigheden Minder doelen Zoals het nu is Meer doelen Dat betekent echter niet dat deze doelen ook vertaald zouden moeten worden in verplichte, landelijke examens en toetsen (zie Figuur 11). 40 procent vindt dat deze doelen terug moeten komen in verplichte, landelijke examens en toetsen en 60 procent vindt van niet, waarbij het grootste gewicht in de categorie valt (niveau vijf van de zes). Vooral de respondenten uit het primair onderwijs zijn sceptisch: 71 procent van hen vindt niet dat deze doelen getoetst zouden moeten worden. Figuur 11 Geen verplichte, landelijke toetsen voor zachte doelen 35% 32% 30% 25% 20% 15% 17% 19% 13% 15% 10% 5% 4% 0% helemaal enigszins enigszins helemaal 7a.Als de overheid doelen rondom persoonsvorming en sociale ontwikkeling stelt, moeten deze doelen ook worden opgenomen in verplichte, landelijke examens en toetsen. Respondenten die tegen opname in verplichte, landelijke toetsen en examens zijn geven als reden dat deze doelen lastig te toetsen zijn, of dermate individueel bepaald worden dat toetsing niet zinvol is (zie Figuur 12). 14

15 Oneens met landelijke, verplichte toetsen en examens, Figuur 12 Toetsen van zachte doelen is te lastig volgens tegenstanders (n=205) 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%...omdat ik in het algemeen vind dat er minder getoetst zou moeten worden...omdat ik denk dat deze doelen nooit goed te toetsen zijn omdat ik vind dat het aan de school is om te kiezen hoe ze deze doelen toetsen Anders namelijk 15

16

17 3. De rolverdeling bij onderwijsontwikkeling De respondenten vinden onderwijsontwikkeling een zaak voor alle betrokkenen samen. De eigen betrokkenheid is naast de traditionele voorwaarden van tijd en geld ook afhankelijk van de mogelijkheid het samen met (leuke en onbekende) collega s te doen, zich persoonlijk te ontwikkelen en de invloed die ze kunnen uitoefenen. Respondenten is gevraagd naar wie zij vinden dat er betrokken moet zijn bij onderwijsontwikkeling op drie vlakken: landelijke onderwijsdoelen, het onderwijsaanbod van de school en landelijke, verplichte examens en toetsen. Hierbij is gevraagd om 100 punten te verdelen over de verschillende betrokken. Daarnaast is gevraagd of respondenten zelf ook mee zouden werken, waarbij is doorgevraagd welke maatregelen hen zouden prikkelen (motivatie) of helpen (ondersteuning), zodat ze (nog) actiever zouden bijdragen De invloed van leraren en andere partijen De respondenten vinden onderwijsontwikkeling, zowel op landelijk niveau als binnen de school, vaak een zaak voor samenwerking tussen meerdere partijen. Elke partij heeft bij alle drie de onderwerpen van minimaal 75 procent van de respondenten een rol gekregen. Gevolg is dat er wel tekening is in welke partijen belangrijker geacht worden, maar alle partijen gemiddeld tussen de 8 en 30 punten krijgen. Er is dus bij geen enkel onderdeel een partij die gemiddeld volgens de respondenten een doorslaggevende stem zou moeten hebben (meer dan 50 procent invloed). Landelijke onderwijsdoelen Bij de ontwikkeling van landelijke onderwijsdoelen zien de respondenten vooral een rol voor de beroepsgroep, het team en expertorganisaties (zie Tabel 1). De beroepsgroep krijgt gemiddeld 23 punten en wordt door 43 procent van de respondenten als belangrijkste partij aangemerkt. Het team krijgt 20 punten en is bij 35 procent de belangrijkste partij en expertorganisaties krijgt 18 punten en is voor 26 procent van de respondenten de belangrijkste partij. Het schoolbestuur is de partij die men bij ontwikkeling van landelijke onderwijsdoelen relatief het minst van belang vindt: ze krijgt gemiddeld 11 punten, krijgt van 23 procent van de respondenten geen punten en is voor 14 procent van de respondenten de belangrijkste partij. In het primair onderwijs wordt relatief meer invloed gewenst van de schoolbesturen (zie Tabel 4). Gemiddeld krijgt het bestuur 14 punten in het primair onderwijs tegenover 10 in het voortgezet onderwijs. 84 procent in het primair onderwijs en 77 procent in het voortgezet onderwijs vindt dat besturen betrokken moeten zijn, waarbij 27 procent van de respondenten uit het primair onderwijs het bestuur de meeste invloed wil geven, tegenover 11 procent in het voortgezet onderwijs. De door respondenten uit het primair onderwijs gewenste grotere invloed van het bestuur gaat ten koste van de gewenste invloed van experts (minder vaak betrokken) en het ministerie (minder vaak het belangrijkst). 17

18 Tabel 1 De landelijke, verplichte onderwijsdoelen zijn iets voor leraren Invloed op landelijke doelen Ik als individuele leraar Punten Aantal nullen Percent. nullen Aantal keer punten Percent. dat punten geeft Aantal keer hoogste aantal punten* Percent. hoogste aantal punten* % % 68 20% Het team / de sectie % % % Het schoolbestuur / directie De beroepsgroep van leraren % % 47 14% % % % Expertorganisaties % % 89 26% Het ministerie % % 61 18% *Meerdere partijen kunnen van één respondent het hoogste aantal punten krijgen (bijvoorbeeld 50/50 voor twee partijen), waardoor het aantal keer hoogste aantal niet optelt tot 344 en de percentages niets optellen tot 100 procent. Onderwijsaanbod op de school De respondenten vinden het onderwijsaanbod op de school vooral een zaak voor de eigen schoolorganisatie (zie Tabel 2). Het team (29 punten), het schoolbestuur (19 punten) en de individuele leraar (19 punten) krijgen samen gemiddeld 67 punten en zouden hiermee dus tweemaal zoveel invloed moeten hebben als de partijen buiten de school. Tabel 2 Het onderwijsaanbod op de school is aan de school Onderwijsaanbod op de school Ik als individuele leraar Punten Aantal nullen Percent. nullen Aantal keer punten Percent. dat punten geeft Aantal keer hoogste aantal punten* Percent. hoogste aantal punten* % % 94 27% Het team / de sectie % % % Het schoolbestuur / directie De beroepsgroep van leraren % % % % % 62 18% Expertorganisaties % % 32 9% Het ministerie % % 34 10% *Meerdere partijen kunnen van één respondent het hoogste aantal punten krijgen (bijvoorbeeld 50/50 voor twee partijen), waardoor het aantal keer hoogste aantal niet optelt tot 344 en de percentages niets optellen tot 100 procent. Ook in het onderwijsaanbod van de school is de tendens zichtbaar dat de respondenten uit het primair onderwijs meer gewicht hechten aan interne partijen en met name de schoolbesturen (zie Tabel 4). Dit gaat ten koste van externe partijen, met name de expertorganisaties en het ministerie, maar ook van de beroepsgroep. Landelijke examens en toetsen De respondenten zijn opvallend verdeeld in de mate waarin zij partijen binnen en buiten de school invloed willen geven op landelijke toetsen en examens (zie Tabel 3). Een relatief groot deel van de respondenten vindt dat het team (22 procent) en het schoolbestuur (41 procent) geen invloed moeten hebben op de toetsen en examens. Maar de respondenten die deze partijen wel invloed 18

19 willen geven, zijn direct van mening dat ze ook de belangrijkste partijen zijn (respectievelijk 61 en 32 procent vindt het team of het schoolbestuur de belangrijkste partij). Er lijkt dus een tweedeling te zijn tussen twee groepen respondenten: het ene deel van de respondenten vindt dat vooral de beroepsgroep en expertorganisaties invloed moeten hebben op de toetsen en examens. Hierdoor krijgen deze twee partijen gezamenlijk gemiddeld meer dan 50 punten. Het andere deel van de respondenten vindt de examens en toetsen iets van het team en het schoolbestuur. Partijen buiten de school mogen wel betrokken zijn, maar hun invloed is kleiner dan die van de partijen binnen de school. Tabel 3 Respondenten zijn verdeeld: invloed op landelijke toetsen en examens binnen de school? Landelijke toetsen en examens Ik als individuele leraar Punten Aantal nullen Percent. nullen Aantal keer punten Percent. dat punten geeft Aantal keer hoogste aantal punten* Percent. hoogste aantal punten* % % 94 27% Het team / de sectie % % % Het schoolbestuur / directie De beroepsgroep van leraren % % % % % 62 18% Expertorganisaties % % 32 9% Het ministerie % % 34 10% *Meerdere partijen kunnen van één respondent het hoogste aantal punten krijgen (bijvoorbeeld 50/50 voor twee partijen), waardoor het aantal keer hoogste aantal niet optelt tot 344 en de percentages niets optellen tot 100 procent. Al blijft de invloed ten opzichte van andere partijen klein, door de respondenten uit het primair onderwijs wordt ook qua landelijke toetsen en examens meer verwacht van schoolbesturen dan door de respondenten uit het voortgezet onderwijs (zie Tabel 4). Dit is zichtbaar in de gemiddelde score (po geeft 13 punten, voortgezet onderwijs 7 punten), de betrokkenheid (78 procent van de respondenten uit het primair onderwijs vindt dat schoolbesturen betrokken moeten zijn, tegenover maar 57 procent in het voortgezet onderwijs) en het aantal respondenten dat besturen de grootste invloed wil geven (13 procent in het primair onderwijs tegenover 5 procent in het voortgezet onderwijs). Dit grotere belang van besturen gaat redelijk evenredig ten koste van de invloed van andere partijen. Opvallend is vooral het grotere gewicht dat aan expertorganisaties wordt gehangen. In het primair onderwijs vindt 25 procent van de respondenten dit de belangrijkste partij tegenover 16 procent in het voortgezet onderwijs. Dit is echter niet zichtbaar in een gemiddeld hoger puntenaantal of een groter aantal respondenten dat expertorganisaties wil betrekken. Er is dus blijkbaar een fractie onder de respondenten uit het primair onderwijs die de expertorganisaties erg belangrijk vindt. Wellicht hangt dit samen met de positie van Cito in het primair onderwijs. Daarnaast zien iets minder respondenten een rol voor de individuele leraar (63 procent uit het primair onderwijs tegenover 72 procent uit het voortgezet onderwijs). 19

20 Landelijke examens en toetsen Onderwijsaanbod school Landelijke doelen Tabel 4 Po-respondenten hechten meer belang aan invloed schoolbestuur dan vo-respondenten PO VO PO VO PO VO Punten Punten Percent. dat punten geeft Percent. dat punten geeft Percent. hoogste aantal punten* Percent. hoogste aantal punten* Ik als individuele leraar % 84% 24% 19% Het team / de sectie % 92% 43% 34% Het schoolbestuur / directie De beroepsgroep van leraren % 77% 27% 11% % 93% 41% 45% Expertorganisaties % 93% 25% 26% Het ministerie % 88% 11% 19% Ik als individuele leraar % 89% 17% 15% Het team / de sectie % 98% 32% 30% Het schoolbestuur / directie De beroepsgroep van leraren % 91% 22% 14% % 82% 10% 10% Expertorganisaties % 78% 3% 5% Het ministerie % 77% 2% 7% Ik als individuele leraar % 72% 8% 8% Het team / de sectie % 81% 19% 15% Het schoolbestuur / directie De beroepsgroep van leraren % 57% 13% 5% % 94% 22% 24% Expertorganisaties % 92% 25% 16% Het ministerie % 79% 11% 8% *Meerdere partijen kunnen van één respondent het hoogste aantal punten krijgen (bijvoorbeeld 50/50 voor twee partijen), waardoor de percentages hoogste aantal punten niet optelt tot 100 procent De eigen inzet van respondenten Het grootste deel (80 procent) van de respondenten wil er persoonlijk tijd en energie insteken om te helpen, mocht de overheid de doelen van het onderwijs gaan aanpassen (zie Figuur 13). De respondenten verwachten nog actiever te kunnen en willen meewerken (zie Figuur 14), als ze daarvoor extra geld (33 procent) en tijd en flexibiliteit (resp. 37 en 20 procent) krijgen. Opvallend is dat op gelijke hoogte met deze categorieën nog drie andere categorieën eruit springen. De kans om zich persoonlijk te ontwikkelen (37 procent) en scholing (26 procent). De kans om het samen met collega s te doen qua planning (35 procent) en de kans om leuke, inspirerende collega s te ontmoeten (20 procent). De zekerheid dat de bijdrage ook daadwerkelijk invloed heeft op de uiteindelijke beslissingen (32 procent). 20

21 Figuur 13 Respondenten willen helpen bij ontwikkeling van landelijke onderwijsdoelen 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% helemaal enigszins enigszins helemaal 11. Stelling: als de overheid de verplichte doelen van het onderwijs gaat aanpassen, wil ik er tijd en energie in steken om daarbij te helpen. Geld en tijd zijn onder de respondenten uit het voortgezet onderwijs belangrijker (respectievelijk 35 en 40 procent) dan onder de respondenten uit het primair onderwijs (25 procent bij beide categorieën). In het primair onderwijs gaat het vaker over flexibiliteit (27 procent versus 19 procent in het voortgezet onderwijs) en de mogelijkheid om het qua planning samen met collega s te doen (44 versus 33 procent in het voortgezet onderwijs). Figuur 14 Respondenten wensen tijd, geld, invloed, ontwikkeling en leuke collega s* Minder lesuren Persoonlijke ontwikkeling Als het samen met collega's kan Een financiële beloning Zekerheid dat ik invloed heb Scholing Leuke collega's ontmoeten Flexibiliteit Waardering van mensen binnen mijn school Waardering van mensen buiten mijn school Een gerichte en persoonlijke vraag Ik wil niet actiever worden Anders namelijk VO PO Totaal 0% 10% 20% 30% 40% 50% *Elke respondent mag maximaal drie categorieën aanvinken. Hierdoor tellen de percentages niet op tot 100 procent. 21

22

23 Bijlage 1 Toelichting doel en opzet onderzoek Aanleiding en doel deelonderzoek De Onderwijscoöperatie (OC) onderzoekt onder leraren of het rapport van de commissie Schnabel de juiste richting geeft voor een nieuw curriculum. 3 Ook wil de OC advies geven over welke rol leraren bij de ontwikkeling van het onderwijscurriculum (willen/zouden moeten) vervullen. De OC wil in haar advies een evenwichtig beeld kunnen geven van hoe de beroepsgroep tegen het advies van het Platform aankijkt en wil daarom ook de mening van de gemiddelde leraar cq the silent majority goed in beeld krijgen. Vandaar dat de OC ook een deelonderzoek laat uitvoeren dat specifiek gericht is op deze groep. De OC wil toetsen of het beeld dat uit de andere onderzoeksactiviteiten naar voren komt breder wordt gedeeld. Het gaat hierbij om punten die van groot gewicht zijn (omdat ze bijvoorbeeld sterk afwijken van het advies van het Platform) en/of om punten waarop tot nu toe in de sessies een divers beeld bestaat. Onderzoeksvraagstelling Dit deelonderzoek bevat een toetsing van de mening van leraren over het advies van het Platform Onderwijs2032, zoals naar voren gekomen in de het onderzoek middels focusgroepen en synthetronsessies. Dit vertaalt zich in de volgende vraagstelling die leidend is voor het onderzoek: Komt het beeld van de mening van leraren over het advies van het Platform Onderwijs2032 dat tot nu toe uit de sessies van de OC naar voren komt overeen met de mening van leraren die minder actief deelnemen aan het beleidsdebat? Aanpak van het onderzoek Inhoud van de vragenlijst Het onderzoek vindt plaats in de vorm van een korte vragenlijst. De vragenlijst voor dit deelonderzoek is gebaseerd op drie bronnen: de algemene vraagstelling van het gehele onderzoek 4 en de uitkomsten van de deelonderzoeken die zijn verricht door Synthetron 5 en Tom van Dijk 6. De vragenlijst bestaat uit vier delen: 1. Vragen over de inhoud van het onderwijs. 2. Vragen over het proces van de totstandkoming van de onderwijsinhoud en de betrokkenheid van leraren. 3. Achtergrondkenmerken van de respondenten. 4. Afsluiting: eventuele beschikbaarheid voor verder verdiepend onderzoek. De vragenlijst is zorgvuldig besproken in de werkgroep Onderwijs2032 van de Onderwijscoöperatie. Daarna is hij getest onder de leden van de werkgroep en een aantal leraren. 3 Platform Onderwijs2032 (2016). Ons Onderwijs2032: eindadvies. 4 Zoals die is geformuleerd in het document: Onderwijscoöperatie (2016). Achtergrond Onderzoeksvragen. 5 Synthetron (2016). Concept-rapport deel 1 en deel 2: Onderwijscoöperatie Onderwijs Tom van Dijk (2016). Concept-rapport Focusgroepen verdiepingsfase Platform Onderwijs2032: eerste deelvraag. 23

24 Wijze van bevraging Bij het opstellen van de vragenlijst is gebruikgemaakt van verschillende technieken: Enkelvoudige vragen of stellingen: eens of niet? Meervoudige vragen of stellingen: liever het ene dan het andere? Vergelijking heden en wensbeeld: hoe is het nu en hoe wil je het hebben? Puntenverdeling: verdeel punten over de verschillende antwoorden. Keuze: geef de twee of drie meest belangrijke punten aan. Voor deze diverse wijzen van bevraging is gekozen, vanwege de complexiteit van het onderwerp. De uitkomsten van het onderzoek zijn zeer gevoelig voor biases: vertekeningen in de onderzoeksuitkomsten door de wijze waarop het onderzoek wordt vormgegeven, bijvoorbeeld als gevolg van de wijze waarop vragen worden gesteld. Daar waar de inhoud van het onderwijs en de betrokkenheid van leraren een kwestie van afwegingen tussen voor- en nadelen van opties is, kunnen eendimensionale vragen of stellingen gemakkelijk tot een verkeerd beeld leiden. Ter voorbeeld: wanneer apart zou worden gevraagd naar ruimte en sturing, kunnen leraren zowel antwoorden dat ze meer ruimte willen om het onderwijs zelf vorm te geven, als dat ze antwoorden dat ze meer sturing van de overheid verlangen. Daarnaast is de thematiek ook gevoelig voor beelden: zonder te weten hoe de respondent tegen de huidige situatie aankijkt, is het lastig beoordelen welke boodschap hij/zij geeft met een bepaald antwoord ten aanzien van de gewenste situatie. Respondenten De vragenlijst is digitaal uitgezet onder drie scholen in het primair onderwijs en vier scholen in het voorgezet onderwijs. De namen van de scholen worden op verzoek van de opdrachtgever niet weergegeven. Per school is gestreefd naar een hoog responspercentage om te verzekeren dat de vragenlijst ook door leraren wordt ingevuld die uit zichzelf minder actief deelnemen aan het debat. Om de respons te maximaliseren is de enquête uitgezet met behulp van een contactpersoon per school die de respons aanstuurt. Daarnaast is een scherpe selectie gemaakt van de punten die voor de werkgroep van de OC cruciaal waren. De gehele vragenlijst neemt daarmee ongeveer tien minuten in beslag. De vragenlijst is uitgezet via mailadressen met unieke links, zodat de resultaten te koppelen zijn aan de respondenten. De koppeling is vertrouwelijk: de resultaten worden anoniem gepresenteerd aan de opdrachtgever. Er kan worden geconcludeerd dat het is gelukt ook leraren te bereiken die normaal gesproken niet actief participeren in het beleidsdebat: De respons is gemiddeld 75 procent (zie Tabel 5). Van de 459 leraren die op de zeven scholen werkzaam zijn, hebben 344 leraren deelgenomen. 64 van hen werken in het primair onderwijs, 280 in het voortgezet onderwijs. Meer dan de helft van de respondenten geeft aan het advies Onderwijs2032 niet te kennen of niet te weten wat het precies inhoudt. Dit zijn dus respondenten die normaal gesproken niet actief deelnemen aan dit type beleidsdebatten. 24

25 Percentage Tabel 5 Gemiddelde respons is 75 procent Aantal leraren werkzaam Aantal respondenten Percentage respondenten School % School % School % Totaal primair onderwijs % School % School % School 6* % School % Totaal voortgezet onderwijs % Totaal % *School 6 heeft de verzending zelf gedaan met behulp van door de onderzoekers aangeleverde links. Figuur 15 Meer dan de helft van de respondenten kende Onderwijs2032 niet of wist niet wat het inhield Kende je Onderwijs2032, voordat je benaderd werd voor deze vragenlijst? Ja ik wist precies wat het is Ja ik wist ongeveer wat het is Ja ik had er wel eens van gehoord maar wist niet wat het inhield Nee Analyse van de resultaten De analyse van de resultaten verschilt per type vraag. Er is gebruikgemaakt van een aantal maten om de resultaten te analyseren: Verdeling van de antwoordopties, aantal en percentage (alle type vragen) Gemiddelde, mediaan en standaarddeviatie van de antwoorden (puntentelling) Aantal keer als belangrijkste genoemd (puntentelling) Grootste verschil (vergelijking heden en wensbeeld) Aangezien het aantal respondenten niet groot genoeg is om representativiteit te bereiken, kan niet geconcludeerd worden of spreiding een gevolg is van verschillende achtergrondkenmerken. Wel worden de antwoorden voor primair en voortgezet onderwijs waar relevant ook gescheiden weergegeven. 25