Mijn Mooi Brabant Terug- en Vooruitblik

Transcriptie

1 Mijn Mooi Brabant Terug- en Vooruitblik Dit project heeft mij ook duidelijk gemaakt welk een groot maatschappelijk kapitaal latent aanwezig is en hoe belangrijk het is om dit vrij te maken.

2 We denken vaak te beperkt over rendement en of iets wel of niet nut heeft gehad. Zelf heb ik een aantal TU-studenten mogen meenemen in de Brabantse werkwijze. De studenten waren best kritisch op een aantal projecten en hoe het er mee gesteld was. Toch denk ik dat er een paar 'kwartjes gevallen zijn' tijdens deze dagen. Al is er maar 1 student die later in een belangrijke functie terecht komt en dan op een andere manier besluiten neemt dan kan dat een enorme impact hebben. Maar we hebben het niet over 1 student, laat dat duidelijk zijn. In totaal zijn honderden jonge mensen bij MMB betrokken (geweest) en dat zal ergens een impact hebben. Misschien is dat nog wel het grootste rendement van MMB. Rudy van Stratum, Stratum Strategie Herfstacademie Liniepad Woudrichem Themabijeenkomst Mijn Vacant Brabant Merewade College presentatie clubhuis Watersportvereniging Woudrichem Jeroen Bosch College kick-off energielaboratorium 1

3 Spoorzone Den Bosch Dijkdenken Snelwegbadhuis Liniepad Woudrichem Groen en Zorg Groenewoud Gas Beekdal De Gender Bakhuis De Heen Buurt- en leertuin Slag om de Schelde Biesbosch Museum Breuken Beleven Historisch Bedrijfsvaartuig 2

4 Inhoudsopgave 1 Inleiding... 5 Deel I: Terug- en vooruitblik 2 Reflectie op Mijn Mooi Brabant Inleiding Het programma MMB... 9 Initiatieven Onderwijs Campagne Thema s Trends Treffers Tegenvallers Aanbevelingen Behouden Verbeteren Deel II: Achtergrondinformatie Programma MMB 4 Opzet en aanpak Mijn Mooi Brabant Maatschappelijke context

5 4.2 Provincie Noord-Brabant: bestuurlijke context Uitgangspunten Aanpak Uitvoering Mijn Mooi Brabant Initiatieven Onderwijs Communicatie Organisatie Bijlage 1: Respondenten conceptversie Terug- en vooruitblik Mijn Mooi Brabant Colofon

6 1 Inleiding Mijn Mooi Brabant (MMB) is een vierjarige programma dat gestart is in 2011 door de provincie Noord-Brabant als onderdeel van het bestuursakkoord Tien voor Brabant. In het programma werken onderwijs, maatschappelijke organisaties, ondernemers en overheden intensief samen. Het doel van MMB is het bevorderen van de ruimtelijke kwaliteit en het ondersteunen van de energieke samenleving zodat Brabant steeds mooier en aantrekkelijker wordt om te wonen, te werken en recreëren. Er hebben 20 initiatieven (inclusief 7 initiatieven vanuit het programma Erfgoed & Erfgenamen) meegedaan aan MMB. Het programma eindigt in het voorjaar van 2015, maar de initiatieven hebben een doorlooptijd tot januari De provincie heeft behoefte om de bevindingen over het programma MMB te bundelen, zodat informatie hieruit ingezet kan worden in toekomstige programma s. Zo maken opgedane kennis en ervaringen vanuit de uitvoering kans om ingebed te worden in nieuw beleid Doel van de terug- en vooruitblik Het doel van de terug- en vooruitblik is om de uitvoering van het programma MMB te toetsen aan de gekozen opzet en aanpak van het programma MMB (groene en rode pijl) én om overzicht en inzicht te krijgen in het proces en de inhoud van de MMBinitiatieven, de onderwijspartners en de campagne (blauwe pijl). Gelijktijdig is de terug- en vooruitblik een instrument om te zien hoe het programma MMB in zijn geheel heeft gefunctioneerd en welke aanbevelingen voorgelegd kunnen worden aan Provinciale Staten. De terug- en vooruitblik heeft het karakter van een evaluatie, maar het is geen evaluatie zoals gesteld in de provinciewet. Vraagstelling De vraagstelling voor de terug- en vooruitblik bestaat uit twee hoofdvragen: Hoe hebben de opzet, de aanpak en de uitvoering bijgedragen aan het doel van het programma MMB? Welke aanbevelingen zijn uit voorgaande vraag te formuleren voor nieuwe programma s? De deelvragen hierbij zijn: Zijn de doelen van MMB bereikt? Waar is in de dagelijkse praktijk tegenaan gelopen en welke invloed heeft dit gehad op de opzet, de aanpak en de uitvoering? Wat is de invloed vanuit de initiatieven, het onderwijs en de campagne op de opzet, aanpak en uitvoering? Hoe hebben de initiatieven, het onderwijs en de campagne elkaar beïnvloed? Welke thema s, trends, treffers en tegenvallers bieden kansen (en lessen) en hiervoor een meerwaarde voor de toekomst? 5

7 Aanpak terug- en vooruitblik JNB Partner in Leren en Ontwikkelen en Complan B.V. hebben in nauwe samenwerking met de provincie Noord-Brabant via deskresearch deze terug- en vooruitblik uitgevoerd. Hierbij is gebruik gemaakt van informatie van de provincie, de initiatieven en de stakeholders. Diverse documenten zijn bestudeerd, er is gebruik gemaakt van verschillende bronnen en er is een aantal bijeenkomsten bijgewoond. In nauwe samenwerking met medewerkers van de provincie Noord-Brabant is de opzet, structuur en de inhoud bepaald. De uitvoering heeft plaatsgevonden in de periode november 2014 januari Een aantal betrokkenen heeft hun reactie kunnen geven op de conceptversie aan de hand van vier vragen: 1. Hoe hebt u Mijn Mooi Brabant beleefd? 2. Wat heeft Mijn Mooi Brabant u gebracht? 3. Welke tips/verbeterpunten heeft u voor een vervolg op Mijn Mooi Brabant? 4. Welke opmerkingen/suggesties/ aanscherpingen heeft u in relatie tot de concepttekst? Veertien betrokkenen (zie bijlage 1) hebben feedback gegeven op bovenstaande vragen, door hier schriftelijk en soms mondeling een reactie op te geven. De reacties waren divers van aard, zowel over het programma MMB als geheel maar soms ook geschreven vanuit de ervaringen rondom een bepaald initiatief of thema. De reacties over het programma MMB zijn in grote lijnen positief te noemen. De feedback van de betrokkenen is zoveel mogelijk meegenomen in deze rapportage. Leeswijzer De terug- en vooruitblik is een document dat uit twee delen bestaat. In deel I wordt het programma MMB in de vorm van een terugen vooruitblik geëvalueerd waarin in Hoofdstuk 1 een inleiding wordt gegeven en het doel, de vraagstelling en de aanpak worden omschreven. Hoofdstuk 2 reflecteert op het programma MMB, de initiatieven, het onderwijs en de campagne. Aan de hand van de termen: thema s treffers, tegenvallers, en trends worden de belangrijkste onderdelen van de MMB genoemd en beschreven. Hoofdstuk 3 gaat verder met de aanbevelingen met betrekking tot het programma MMB, waarin zaken worden benoemd die vastgehouden kunnen worden en zaken die verbeterd kunnen worden. Deel II van dit document geeft meer achtergrondinformatie over het programma MMB. In hoofdstuk 4 wordt vanuit de maatschappelijke en bestuurlijke context de uitgangspunten, de opzet en aanpak van MMB weergegeven. Hoofdstuk 5 geeft informatie over hoe de uitvoering is verlopen. Hierin worden zowel het programma als de initiatieven, het onderwijs en de campagne belicht. 6

8 Het heeft me een interessant programma om mee te werken gebracht. En boven alles heeft het me warme contacten gebracht, waarbij vooral erg goede cross-overs worden gemaakt. Om even één voorbeeldje te noemen: nog nooit eerder had ik tijdens mijn studie Planologie aan de Radboud Universiteit Nijmegen, ook niet bij wijkgerichte aanpak, samengewerkt met psychologen. Sinds dit jaar door Mijn Mooi Brabant wel. Dit interdisciplinair samenwerken was één van de hoofdingrediënten van de Winteracademie rondom Groen en Zorg. Ries van der Sanden Stichting Ancora kennisgroep Themabijeenkomst Mijn Vacant Brabant Themabijeenkomst Vergeten Kanalen Brabantse Stijlprijs 2014 Slag om de Schelde 7

9 Deel I: Terug- en vooruitblik MMB 8

10 2 Reflectie op Mijn Mooi Brabant 2.1. Inleiding Het programma MMB loopt op dit moment (januari 2015) ruim 3 jaar. Aan de hand van opgedane ervaringen is een terug- en vooruitblik uitgevoerd zodat inzicht wordt verkregen in het programma tot nu toe, wat het heeft gebracht voor de initiatieven, het onderwijs en de campagne en wat de invloed hiervan was op het programma zelf. In dit hoofdstuk zal dat beschreven worden. Vanuit de reflectie op het programma, de initiatieven, het onderwijs en de campagne zijn dwarsverbanden gelegd via thema s, trends, treffers en tegenvallers. Thema s zijn opvallende onderwerpen die bijvoorbeeld bij meerdere initiatieven voorkomen of kenmerkend zijn voor het programma. Trends zijn ontwikkelingen die zich tijdens de looptijd van het programma voordoen, zowel positief als negatief. De treffers en tegenvallers zijn zaken die goed gingen en beter kunnen Het programma MMB Het programma MMB bevat een opzet die aansluit bij de politieke opdracht om de ruimtelijke kwaliteit in Brabant te verbeteren. Deze is vertaald in een aanpak in drie hoofdlijnen: initiatieven, onderwijs en campagne. De uitvoering heeft zich onder meer ontwikkeld tot de Brabantse werkwijze. Opzet Het programma MMB is opgezet vanuit een maatschappelijke en bestuurlijke context, waarbij de succesfactoren uit het vorige project Mijn Mooi Brabant zijn overgenomen. Dit zijn maatschappelijke participatie, concrete resultaten en de zichtbaarheid van provinciale bestuurders. Bij de uitgangspunten is ook gekozen om ruimtelijke kwaliteit concreet en beleefbaar te maken. Er is gekozen voor diversiteit van projecten en partners en verbinding met jonge Brabanders 9 (via onderwijs) en het programma een podium voor de provincie te laten zijn. Later is dit meer een gezamenlijk podium voor alle betrokkenen geworden, dit blijkt onder meer uit de bijeenkomst rondom de Brabantse Stijlprijs of de onderwijsconferentie. De gekozen werkwijze van buiten naar binnen, gebruik maken van de energie in de samenleving voor duurzame ontwikkeling sluiten hierop aan. Al deze onderdelen zijn duidelijk herkenbaar in de opzet én in de uitvoering van MMB. Kortom, ik heb Mijn Mooi Brabant, en vooral de nieuwe wijze van werken vanuit de gedachte van de energieke samenleving, als heel waardevol ervaren. Nu maar hopen dat deze werkwijze leidend wordt in het nieuwste Brabant. De aanpak en uitvoering Voor de aanpak is gekozen voor drie velden (initiatieven, onderwijs en campagne). De driedeling is een krachtig instrument, dat tijdens de uitvoering goed heeft gewerkt. De initiatieven zijn het fundament voor het programma. Ze maken het programma, zijn

11 de voedingsbodem voor het onderwijs en zorgen voor de inhoudelijke invulling van de campagne. Er is gekozen voor ruimte voor maatwerk. Deze manier van uitvoeren betekent dat er binnen de aanpak ruimte is om mee te kunnen bewegen met ontwikkelingen tijdens de uitvoering. De criteria die zijn gesteld hebben voldoende ruimte geboden zodat er een diversiteit aan initiatieven mogelijk is geworden. De ruimte in de programma-opzet en -aanpak is benut door in te spelen op actualiteiten. Er is bijgestuurd als dat nodig was en zijn kansen benut als die zich voordeden. De provincie heeft hier flexibel en creatief op ingespeeld, wat heeft geleid tot de ontwikkeling van de Brabantse Werkwijze, een rugzak met tools om met een divers programma om te gaan. Provincie als verbinder, facilitator en aanjager De provincie heeft een duidelijke rol gekozen als verbinder tussen ondernemers, overheid, onderwijs en onderzoeksinstellingen (de 4 O s ), de initiatieven en de campagne. De eerste verbinding is gelegd naar partners om projecten aan te dragen. De tweede verbinding is gelegd tussen projecten en provincie om deze met de kennis en ervaring op het gebied van ruimtelijke kwaliteit op te werken tot initiatieven (provincie als facilitator en aanjager). In een latere fase hebben de partners op onderdelen inhoudelijke kennis gedeeld zoals bij themabijeenkomsten en conferenties. De ambities voor het betrekken van het onderwijs lagen hoog. Er moest een netwerk worden opgebouwd met onderwijsinstel- Dit project heeft mij ook duidelijk gemaakt welk een groot maatschappelijk kapitaal latent aanwezig is en hoe belangrijk het is om dit vrij te maken. Daarbij gaat het vaker om belemmeringen wegnemen en soms zo min mogelijk doen dan om zelf te acteren. 10

12 Conferentie Onderwijs & Overheid lingen en worden samengewerkt tussen onderwijsinstellingen. Daarnaast moest ruimtelijke kwaliteit al aan het eind van 2014 in het onderwijsprogramma zijn opgenomen. Vooraf lag de zorg bij de kwaliteit van de producten van de studenten en of ze geboeid zouden blijven. Het bleek lastig het onderwijsveld in beweging te krijgen, evenals onderlinge samenwerking vanuit een gestructureerde opzet. Tijdens de uitvoering van het programma is een overstap gemaakt van structuur naar energie. Juist de focus op enthousiasme, inzet en betrokkenheid geeft energie en is een katalysator. Op deze wijze is het onderwijs verbonden met de initiatieven en het programma MMB. De studenten zijn door hun enthousiasme meteen ambassadeurs geworden voor ruimtelijke kwaliteit. Ze zijn zich nu meer bewust van het belang van Ruimtelijke kwaliteit. Een goede investering voor de toekomst. De initiatieven zijn positief over de bijdrage van studenten. De studenten vertellen enthousiast over hun werk en hebben een beter begrip gekregen van Ruimtelijke kwaliteit. Dijkdenken 11 De provincie heeft haar rol als facilitator ook op zich genomen, door partijen bij elkaar te brengen door bijeenkomsten te organiseren waar kennis en ervaringen worden gedeeld. Dit heeft niet alleen in het begin een directe meerwaarde gegeven aan de initiatieven (tijdens het opwerken), maar ook in latere fases via academies, masterclasses en onderwijsconferenties, waar het mogelijk werd te verbreden en te verdiepen. Op deze manier heeft de provincie een podium geboden aan de initiatieven, initiatiefnemers, betrokken partijen en aan de provincie zelf. Juist de wisselwerking tussen lokale initiatieven en een gedeputeerde van de provincie brengt zowel organisaties op lokaal als regionaal niveau in beweging, waardoor een breed podium ontstaat. De financiële impuls van de provincie heeft duidelijk positief bijgedragen aan de initiatieven. Hierdoor is de mogelijkheid voor de initiatieven ontstaan om hun plan te realiseren. Initiatieven Over het algemeen kan gezegd worden dat de initiatieven een behoorlijke aanlooptijd nodig hadden voordat ze tot realisatie van het initiatief konden overgaan. Er waren vaak verschillende procedures, zowel intern als extern die doorlopen moesten worden. Meerdere betrokkenen moesten hun rol in het proces vinden en nemen. Dit vroeg om veelvuldig afstemmen en leidde soms tot verschil van inzicht. De rol van de verschillende actoren waaronder de provincie, was niet altijd even duidelijk. Er zijn mooie (nieuwe) coalities ontstaan waarbij een initiatief vanuit verschillende invalshoeken is belicht. Vooral ook de bij- Ik denk ook dat van de kant van de overheid dé manier is om echt voeling te hebben met wat er leeft op maatschappelijk gebied. Mede daarom vind ik ook dat het niet moet stoppen maar met wat aanpassingen een vervolg zou moeten krijgen in een nieuwe beleidsperiode. Mochten de financiën ontbreken dan nog moet het bestaande en opgebouwde netwerk in stand gehouden worden.

13 drage van studenten wordt hierin genoemd. De frisse blik van jongeren gaf soms een andere kijk op de zaak en heeft mede daardoor het nodige enthousiasme bij de initiatieven teweeg gebracht. Door de initiatieven en hierdoor het programma MMB daadwerkelijk te verbinden met het onderwijs kan opgedane kennis naar de toekomst toe verankerd worden. De provincie heeft vaak als aanjager gefunctioneerd, wat door de betrokkenen als positief wordt ervaren. Dit komt onder andere tot uiting in de financiële bijdrage van de provincie, die als zeer belangrijk wordt ervaren. Een aspect waardoor het initiatief een positieve impuls heeft gekregen en het daadwerkelijk gerealiseerd kon worden. De rol van aanjager door de provincie is ook terug te zien in het gesprek aan te gaan en het enthousiasmeren van betrokkenen. Het ondersteunen door de provincie bij procedures of faciliteren van deskundigen worden hierin genoemd. Bij de meeste initiatieven komen thema s als verbinding en verbreding naar voren. Verbinding gaat om het verbinden van verschillende betrokkenen rondom een initiatief, maar ook het verbinden van verleden, heden en toekomst. Verbreding gaat over het belichten van een initiatief vanuit een breder kader en vanuit verschillende invalshoeken. Er zijn initiatieven die een meer landschappelijk thema behelzen, waar andere een meer cultuurhistorisch of innovatief karakter hebben. Steeds is de locatie waar het initiatief zich bevindt, de centrale plek. Her wordt het verhaal verteld. Door dit zichtbaar te maken wordt als het ware de locatie opgewaardeerd (belevingswaarde). Het initiatief oefent invloed uit op de directe omgeving en de daar aanwezige actoren. Regionale en/of plaatselijke stakeholders haken aan, zodat het initiatief vanuit een bredere invalshoek een positieve invloed op de directe omgeving kan uitoefenen (gebruikswaarde). De verbinding tussen verleden, heden en toekomst loopt hier heel vaak als een rode draad doorheen. Wat is kenmerkend voor dit gebied of deze locatie? Welke oorspronkelijke (historische) waarden spelen hier een rol en hoe kunnen we die op een actuele wijze verankeren in de huidige tijd en nuttig maken naar de toekomst toe? (toekomstwaarde). Initiatiefnemers zien het werken vanuit netwerken, waardoor multidisciplinair werken vanzelfsprekend wordt, als een toekomstige manier van werken. Ook nieuwe concepten krijgen hierdoor meer kans van slagen. Innovatie ontstaat daar, waar verschillende vakgebieden samenwerken. Historisch bedrijfsvaartuig Wanneer het Historisch bedrijfsvaartuig in Helmond een succes wordt, zijn er in Noord Brabant veel locaties waar dit project kan worden herhaald. Deze herhaling kan een sterk punt van Mijn Mooi Brabant zijn om provincie breed een vervolg te geven aan de 15 initiatieven. Onderwijs Het onderwijs is op diverse manieren bij het MMB programma betrokken. Verschillende niveaus van technasium en mbo tot aan universiteit, alsook door verschillende opleidingen in hun soort (vanuit verschillende studierichtingen, zoals Bouwkunde, Leisure, psychologie) hebben een bijdrage geleverd 12

14 aan het programma MMB. Er is van verschillende vormen gebruik gemaakt om het onderwijs te betrekken, zoals masterclasses, stages, afstuderen en presentaties. Op deze wijze is een begin gemaakt met het opnemen van zinvolle aspecten van MMB binnen het onderwijs. De eerste succesvolle projecten met het onderwijs zijn afgerond. Daadwerkelijke verankering vraagt om lange termijn denken en zal meer tijd vragen, zodat delen van MMB in het curriculum van het onderwijs een plek kunnen krijgen. Diverse initiatieven en betrokkenen geven aan veel gehad te hebben aan de bijdrage van leerlingen en studenten. Een frisse blik, een andere benadering door jongeren, een nieuwe generatie die mee heeft kunnen denken over de ruimtelijke kwaliteit van Brabant. Conferentie Onderwijs & Overheid In ons initiatief hebben wij gebruik gemaakt van studenten van de NHTV, Fontys en HAS. En hebben daar goede ervaringen mee. Studenten hebben door daadwerkelijk mee te werken aan de initiatieven, dus door contextrijk leren, ervaren hoe het werken aan een opdracht buiten de schoolmuren is. Ruimtelijke kwaliteit is hierdoor niet alleen vanuit de theorie benaderd en toegelicht maar is ervaren, wat een grote meerwaarde oplevert in de opleiding van de leerling/student. Niet alleen inhoudelijk maar vooral ook hoe het er in de praktijk aan toe gaat. Met wie werk je samen, wat wordt er van je verwacht, welke actoren spelen een rol? Welke hobbels heb ik te nemen en hoe kan ik bijdragen aan het geheel? Het zijn aspecten die bij contextrijk leren naar voren komen en helpen in de ontwikkeling van de leerling of student in het algemeen en kijkend naar het MMB programma, in de beeldvorming over ruimtelijke kwaliteit, in het bijzonder. 13 Het blijkt lastig te zijn om een aantal onderwijsinstellingen zover te krijgen dat ze daadwerkelijk met het MMB programma aan de slag gaan in hun onderwijsprogrammering. Verschil van inzicht en een andere visie ten aanzien van het vormgeven van onderwijs tussen de verschillende onderwijsinstellingen, waren redenen die hieraan ten grondslag lagen. Het feit dat een aantal pioniers van verschillende opleidingen, het MMB programma hebben omarmd en opgepakt, heeft geresulteerd in een aantal mooie projecten en opdrachten voor studenten. Leerlingen Jeroen Bosch College in VIBA Expo Samenwerking tussen de verschillende opleidingen die betrokken zijn bij het MMB programma, heeft in beperkte mate plaatsgevonden. Daarnaast is ervoor gekozen alleen die opleidingen te betrekken die zich bezig houden met de fysieke leefomgeving. De zogenaamde verticale leerlijn daadwerkelijk inzetten bij MMB initiatieven heeft nauwelijks vorm kunnen krijgen.

15 Campagne De campagne is het middel wat de provincie heeft ingezet om alle initiatieven, het gehele proces en het programma van MMB met de verschillende betrokkenen een podium te geven. De campagne is gaandeweg het MMB programma gegroeid. Er is tijdens de uitvoering in bepaalde mate ingespeeld op de ontwikkelingen die zich voordeden in het programma en bij de initiatieven. Er is gekozen voor verschillende vormen, zoals een themabijeenkomst waarin een bepaald thema centraal staat (Vergeten Kanalen) of een Conferentie Onderwijs & Overheid conferentie voor een bepaalde doelgroep (onderwijs). Door de initiatieven bij de verschillende betrokkenen zichtbaar te maken worden er verbindingen gelegd tussen de initiatieven onderling en tussen (andere) stakeholders. Er kan kruisbestuiving plaatsvinden door het delen van kennis, ervaringen en belevingen. Er kan dus gezegd worden dat de campagne een grote rol heeft gespeeld in het tot stand komen van verbindingen, de ontwikkeling en het zichtbaar worden van het programma. Herfstacademie Liniepad Woudrichem De campagne is ook een middel om het MMB programma te verbinden aan de bestuurlijke context. De gedeputeerde Ruimtelijke Ontwikkeling en Wonen heeft samen met betrokkenen op verschillende momenten in de campagne laten zien hoe MMB een rol speelt in het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit in Brabant en hoe de provincie hierin faciliteert. De Brabantse Stijlprijs 2014 die gaandeweg een plek heeft gekregen in het MMB programma is hiervan een exponent. De campagne bestaat naast de georganiseerde bijeenkomsten door de provincie, ook uit andere PR en communicatie omtrent het MMB programma. Via de website en andere social media wordt aandacht gevraagd voor het MMB-netwerk en voor verschillende activiteiten rondom MMB. Tip is om nog eens goed op zoek te gaan naar de grootste gemene delers (de thema s etc., zoals 'vergeten kanalen' dat staat voor het grotere brabantse verhaal achter enkele projecten) en die in te zetten naar de toekomst. 2.3 Thema s Thema s zijn opvallende onderwerpen die bijvoorbeeld bij meerdere initiatieven voorkomen of kenmerkend zijn voor het programma. Diversiteit initiatieven toont breedte van ruimtelijke kwaliteit De diversiteit van de verschillende initiatieven laat de breedte van ruimtelijke kwaliteit zien: Er zijn verschillende nieuwe concepten en ideeën. Een initiatief raakt aan landschap, gebouwde omgeving, infrastructuur, cultuurhistorie of een combinatie hiervan. De ligging is verspreid over Brabant in dorpen, steden of het buitengebied. De omvang varieert van klein tot groot. De betrokkenen zijn enthousiaste en deskundige vrijwilligers, 14

16 studenten, ondernemers en professionals van jong tot oud. Er zijn veel verbindingen gelegd Veel initiatieven verbinden verleden, heden en toekomst. De provincie heeft nieuwe verbindingen gelegd tussen verschillende betrokkenen die samen meerwaarde creëren. Naast de ontmoeting wordt kennis gedeeld. De beleving van locatie en omliggende gebieden is (verder) ontwikkeld Er is een ontwikkeling van gebiedsbeleving zichtbaar, doordat locaties en omliggende gebieden meer betekenis krijgen, de leefbaarheid lokaal vergroot wordt door onder andere bedrijvigheid, educatie en toerisme. Enthousiaste van betrokkenen bij initiatieven Er is enthousiasme bij betrokkenen rondom een initiatief. Door hun inzet te waarderen, te belonen en een podium te geven, wordt het enthousiasme verder vergroot. De rol van de provincie verandert tijdens de uitvoering De rol van de provincie is tijdens het programma veranderd van regisserend naar faciliterend. In eerste instantie neemt de provincie de regie om het programma te starten. De vooraf gestelde doelen zijn divers van aard, verschillend in doorlooptijd en laten zich niet altijd eenvoudig regisseren, zoals de verankering van ruimtelijke kwaliteit in het onderwijscurriculum. Naarmate het MMB programma vordert speelt de provincie in op actualiteiten, als katalysator voor initiatieven, als contextbieder voor onderwijs, als één van de partijen binnen een groot netwerk dat werkt aan ruimtelijke kwaliteit. Een eyeopener om intensief met studenten en onderzoekers nauw samen te werken met zeer waardevolle bijdragen Inspelen op veranderingen door een open houding Het groeimodel dat ten grondslag ligt aan het programma vraagt om een open houding. Dat betekent dat ook tijdens de uitvoering van het programma is ingespeeld op veranderingen. Bij het onderwijs is de gestructureerde aanpak losgelaten en zijn kansen benut; De Brabantse Stijlprijs 2014 is ontstaan tijdens de uitvoering; 2.4 Trends Trends zijn ontwikkelingen die zich tijdens de looptijd van het programma voordoen, zowel in positieve als negatieve zin. Biesbosch Museum 15

17 Het programma Erfgoed en Erfgenamen is aangehaakt. Bij de initiatieven is vooral in het begin veel energie gestoken in het opwerken, daarna is de focus verlegd naar initiatieven die vertraagden; De campagne heeft naar het einde van programma een prominentere rol gekregen. De provincie legt nieuwe verbindingen De provincie heeft nieuwe verbindingen gelegd door partijen samen te brengen zodat kennis en ervaringen zijn gedeeld. Er zijn nieuwe netwerken ontstaan en er wordt multidisciplinair gewerkt. Het initiatief is zo lokaal beter verankerd en kan meer duurzaam worden ontwikkeld. Werkwijze en jargon geven beter begrip van ruimtelijke kwaliteit Er is tijdens de uitvoering van het programma een eigen werkwijze en jargon ontwikkeld die hebben bijgedragen aan een beter begrip van ruimtelijke kwaliteit. Voorbeelden hiervan zijn de kracht van de energieke samenleving, professionalisering door opwerken, inspireren en kennis delen door opschalen én de verbindende rol van de provincie via de Brabantse werkwijze. Buurt- en leertuin 2.5 Treffers De treffers zijn zaken die tijdens de uitvoering van het programma goed gingen. MMB is een katalysator voor ruimtelijke kwaliteit in Brabant De provincie heeft de rol als aanjager op zich genomen en op verschillende manieren de initiatieven een extra impuls gegeven. Cofinanciering was een belangrijke stimulans voor het verhogen van de realisatiekansen van initiatieven. Daarnaast heeft MMB de initiatieven waar mogelijk inhoudelijk ondersteund en is context aangebracht door verbreding en opschaling. Het gesprek met partijen over ruimtelijke kwaliteit heeft geleid tot ontwikkeling. Het bewustzijn en het belang van ruimtelijke kwaliteit is vergroot, bij betrokken partijen en jonge Brabanders. Ruimtelijke kwaliteit is zichtbaar geworden op diverse locaties in Noord-Brabant, De 16 Brabantse Stijlprijs die in de loop van de uitvoering is gestart, gaf een extra impuls aan ruimtelijke kwaliteit. Deze acties van de provincie laten zien dat MMB een katalysator is voor ruimtelijke kwaliteit in Brabant. Binnen MMB is ruimtelijke kwaliteit niet alleen van de overheid. Compacte visuele informatie geeft snel overzicht en inzicht Door informatie vooral weer te geven via beelden kan de rode lijn van MMB goed gevolgd worden. Beelden laten de diversiteit van de initiatieven goed zien. Dit sluit ook goed aan bij de belevingswereld van jonge Brabanders. De ruimte in het programma is goed benut De aanwezige vrije ruimte in het programma is op bepaalde momenten benut om de drie pijlers: initiatieven, onderwijs en campagne te laten excelleren. Dit heeft onder meer geresulteerd in de Brabantse werkwijze, waarin ruimte voor maatwerk is, maar er Door dit project ontstaat veel enthousiasme bij de gemeente, ondernemers en onderwijs om het historisch besef te vergroten.

18 ook mogelijkheden zijn voor programma s als Erfgoed & Erfgenamen om aan te haken. Frisse blik van studenten geeft verrassende meerwaarde tijdens contextrijk leren De bijdrage van studenten aan initiatieven en bijeenkomsten geven een verrassende meerwaarde. Hun frisse blik verrijkt het werken aan initiatieven. Hierdoor zijn er verbindingen naar de toekomst gelegd en hebben opleidingen gebruik kunnen maken van contextrijk leren in hun programma. Conferentie Onderwijs & Overheid We denken vaak te beperkt over rendement en of iets wel of niet nut heeft gehad De echte rendementen van de projecten komen pas in de loop van de komende 4-8 jaar vermoed ik. Er is een groot netwerk ontstaan Rondom de vier O s is een groot lerend en interactief netwerk ontstaan door samenwerking rondom initiatieven en door academies, masterclasses en themabijeenkomsten. Verbinden, ontmoeten en het delen van kennis staan hierbij centraal. Gebiedsbeleving is lokaal vergroot De gebiedsbeleving is lokaal vergroot doordat locaties en hun directe omgeving meer betekenis krijgen. De leefbaarheid wordt vergroot doordat een locatie een duidelijker karakter of bestemming krijgt. Er ontstaat meer verbinding met omringende gebieden waardoor meer bedrijvigheid ontstaat zoals onder andere toerisme. 2.6 Tegenvallers De tegenvallers zijn zaken die tijdens de uitvoering van het MMB programma minder goed uit de verf zijn gekomen. Ze kunnen als verbeterpunten mee worden genomen naar toekomstige programma s. 17 Sommige doelen vragen meer dan vier jaar om te realiseren Sommige doelen van MMB vragen om een langere tijdsperiode dan vier jaar: verankering van ruimtelijke kwaliteit in de curricula vraagt meer voorbereidingstijd en kent feitelijk geen einddatum. Projecten rondom ruimtelijke kwaliteit hebben in basis al een meerjarige doorlooptijd. Tijd blijft een uitdaging Het van buiten naar binnen werken kost tijd, er dient ingespeeld te worden op het aanbod wat zich op dat moment voordoet. Daarnaast neemt het opwerken van initiatieven tot kansrijke projectvoorstellen tijd in beslag. Tevens is het opstellen van projectcontracten een intensief en tijdrovend traject. Een ander aspect wat voor de initiatiefnemers meer tijd kost dan vooraf wellicht ingeschat, zijn de formele procedures (vergunningen) of tegenvallers (meningsverschillen, lokale politiek, afhakende partijen, financiering) waardoor de oplevering later plaatsvindt. Zij kunnen hier weinig invloed op uitoefenen.. Het groeiende netwerk is niet voldoende onderhouden Het netwerk rondom MMB blijft groeien. Dit vraagt om steeds meer aandacht en onderhoud van betrokkenen. Dit is tot nu toe nog niet zo goed geborgd.

19 Er is onbalans ontstaan tussen de aandacht voor buiten en binnen. Er is veel aandacht besteed aan de relatie met betrokkenen van MMB. Hierdoor is er onvoldoende aandacht voor de interne organisatie bij de provincie geweest. Er is intern (binnen de provinciale organisatie) te weinig over MMB gecommuniceerd. De rol van de provincie en de verschillende betrokkenen is niet altijd zo duidelijk. Soms hadden, betrokkenen van de initiatieven en diverse stakeholders, een meer regisserende en/of duidelijke rol als opdrachtgever van de provincie verwacht. van doelgroepen, het inzetten van diverse middelen) alsook afstemming tussen de verschillende betrokkenen, waaronder de afstemming tussen het bestuur en haar ambtenaren. De communicatieve lijn was onvoldoende consistent. Hierdoor is naar buiten toe het beeld ontstaan dat MMB te versnipperd is. De provincie had hier meer aandacht aan mogen geven. Slag om de Schelde Communicatie vraagt meer aandacht De communicatie binnen het programma MMB had meer prioriteit moeten krijgen. Dit geldt voor PR rondom het programma MMB (helder, met regelmaat en in het bereiken 18

20 Overheden wordt vaak verweten dat de afstand tot de samenleving te groot is. De verschillende overheden worden daar tot vervelens toe op gewezen en van doordrongen. Mijn Mooi Brabant is een goed instrument gebleken om de afstand met in dit geval de provinciale overheid te verkleinen. Dat heeft alles te maken met de doelstelling Brabant mooier te maken. Iedereen zal desgevraagd een plaats aan kunnen wijzen die in aanmerking komt voor verfraaiing. Door concrete projecten te ondersteunen en realiseren in samenwerking met de drie o s wordt het draagvlak en belang van de provincie beduidend vergroot. Peter van Beek, Biesbosch Museum Liniepad Woudrichem Breuken Beleven Dijkdenken Historisch bedrijfsvaartuig 19

21 3 Aanbevelingen In deze paragraaf zijn aanbevelingen opgenomen ten aanzien van het programma MMB en een mogelijk vervolgprogramma. Het doel is om de kracht van het programma te behouden. Deze kracht kan ingezet en vertaald worden in bouwstenen voor toekomstige programma s én in aandachtspunten voor de opzet, aanpak en uitvoering van een toekomstig programma. Onderstaand komen we tot de volgende aanbevelingen die onderverdeeld zijn in: behouden en verbeteren. 3.1 Behouden Blijf het verhaal van ruimtelijke kwaliteit vertellen Het verhaal rondom een initiatief belichten en zo lokaal/regionaal/provinciaal werken aan gebiedswaardering en betekenis geven aan locaties, is een sterke component van het MMB programma. Het vergroot gebruikswaarde, belevingswaarde en toekomstwaarde van een gebied of een locatie. Het zorgt voor verbinding en verbreding. Het zorgt ervoor dat ruimtelijke kwaliteit in verschillende facetten zichtbaar wordt. Winteracademie Hacking the Highway Blijf gebruik maken van de lokale en regionale aanwezige energie van betrokkenen Het faciliteren van de energie die lokaal/regionaal bij betrokkenen aanwezig is een aspect wat behouden zou moeten worden, de provincie kan hierin blijvend optreden als aanjager, facilitator en verbinder. Dit zou mogelijk ook een goede werkwijze kunnen zijn voor andere beleidsterreinen. Het sluit ook aan bij landelijke ontwikkelingen waarbij vanuit lokale situaties bewegingen plaatsvinden rondom maatschappelijke thema s (zorg, energie, voeding) zodat een mooi krachtenveld ontstaat. Dit leidt tot zinvolle initiatieven waarbij lokaal veel energie vrijkomt die tot concrete resultaten leiden (bijvoorbeeld: zorgcoöperaties, energie coöperaties e.d.). Behoud ruimte voor maatwerk binnen programma-opzet Houdt ruimte in de programma-opzet; baken speelvelden af maar biedt ruimte voor maatwerk binnen deze speelvelden. Werk van buiten naar binnen en weer naar buiten. Hierdoor ontstaat verbinding tussen lokale initiatieven en provinciaal beleid en is er ruimte om in te spelen op nieuwe ontwikkelingen en/of de actualiteit. De Brabantse werkwijze, ontwikkeld door het MMB-team zorgt voor de benodigde tools en flexibiliteit, bijvoorbeeld voor een nieuwe impuls zoals de Brabantse Stijlprijs. De projecten zijn uiteindelijk maar een druppel op een gloeiende plaat, de projecten staan dus voor een grotere beweging. En het is zaak die grotere beweging (de boodschap) goed te blijven zien. Pas in de laatste maanden is nog eens duidelijke geworden (althans voor mij) welke grotere thema's qua boodschap en uitstraling achter de totaliteit aan projecten zit. 20

22 Blijf het belang van ruimtelijk kwaliteit borgen Door ruimtelijke kwaliteit zichtbaar te maken wordt het belang ervan duidelijker en kan het verbonden worden met andere lokale dan wel regionale ontwikkelingen en betrokkenen. Dit zorgt voor een betere borging. Door studenten te betrekken en zo dus jonge Brabanders te binden wordt het belang van ruimtelijke kwaliteit ook naar de toekomst toe geborgd. Voor het onderwijs is het een kans om ruimtelijke kwaliteit daadwerkelijk op te nemen in hun onderwijsprogramma. Behoud de energie van waarde creatie voor de toekomst Er is veel waarde gecreëerd die naar de toekomst toe behouden zou moeten worden. Door de huidige ervaringen (nieuwe waarde) in te zetten voor toekomstige initiatieven wordt de energie die daarmee samenhangt, doorgegeven. Essentieel hierbij zijn ook het levendig houden van het netwerk, het verankeren van initiatieven in de verschillende onderwijsprogramma s, waardoor contextrijk leren daadwerkelijk een plek krijgt. Behoud als provincie hierbij de rol als verbinder tussen de 4 O s. Bedenk hoe MMB door alle betrokkenen uitgedragen kan worden Bij MMB zijn vele betrokkenen die op verschillende niveaus en manieren een rol zouden kunnen hebben in de campagne en zo MMB kunnen uitdragen in hun eigen netwerk. Voor het komende laatste jaar zou hier nog een communicatieplan voor kunnen worden opgesteld. Door de campagne zijn zaken zichtbaar gemaakt, hebben ontmoetingen plaatsgevonden en zijn er verbindingen gelegd. De provincie heeft hierin als aanjager/regisseur een belangrijke rol in gespeeld. Ook de gedeputeerde Ruimtelijke Ontwikkeling en Wonen heeft het programma een podium gegeven en heeft als vaandeldrager bekendheid aan het programma MMB gegeven. Bedenk wie van de betrokkenen nog meer een bijdrage kan leveren aan het uitdragen van het belang van ruimtelijke kwaliteit. Zoek steeds verbinding tussen lokaal en regionaal en provinciaal. Denk hierbij ook aan de communicatie binnen de eigen organisatie van de provincie. Breuken Beleven 3.2 Verbeteren 21 Beekdal de Gender Splits doelen in korte en lange termijn doelen (ook over de bestuursperiode heen) Stel bij de opzet van het programma doelen op die binnen de bestuursperiode gereed moeten zijn of op gang zijn gebracht en doelen die een langere termijn vragen. MMB

23 heeft bijvoorbeeld op een aantal locaties de ruimtelijke kwaliteit bevorderd. Het blijvend op de kaart zetten van ruimtelijke kwaliteit is echter een lange termijn doel. Ook het betrekken van het onderwijs is gelukt, door studenten te betrekken bij de initiatieven of het laten volgen van een masterclass. Verankering in het curriculum vraagt meer tijd en is dus een doel wat een langer termijn vraagt dan vier jaar. Er zal altijd veel verschil van inzicht zijn tussen de alledaagse praktijk van de meester initiatiefnemers en de theorie van het onderwijsveld in al zijn variëteit. Ik vind dat die verscheidenheid er voor zou moeten zorgen dat er over een langere periode met elkaar samengewerkt kan worden. faciliteren van een langdurig programma met zeer veel actoren de nodige dynamiek met zich meebrengt. Bureaucratische processen en onvoldoende afstemming over deze processen kunnen leiden tot frustratie, vertraging of stilleggen van initiatieven. Het vraagt duidelijkheid over wie welke rollen pakt, welke uitgangspunten gehanteerd worden en binnen welke kaders men wil bewegen. Daarnaast vraagt het ook de nodige aanlooptijd (achter de schermen), voordat het programma daadwerkelijk kan worden uitgevoerd. Manage het netwerk rondom het programma MMB Het netwerk van het programma MMB rond het werken aan ruimtelijke kwaliteit is groeiende, vraagt daardoor steeds meer onderhoud. Sta hier op gezette tijden bij stil en bepaal wat nodig is om het netwerk te onderhouden en om bereikbaar te zijn. Doordenk voorafgaand aan een volgend programma de procesarchitectuur Breng zoveel mogelijk in beeld welke speelvelden en invloeden er rondom een programma zijn en hoe je hierin je organisatie wilt vormgeven (kaders, procedures, vrije ruimte, rollen, actoren, organisatie intern en extern, doorlooptijden, etc.). Wat geleerd kan worden is dat het opzetten, organiseren en regisseren en later Spoorzone Den Bosch 22

24 Groenewoud Gas Onderzoek hoe onderwijsinstellingen betrokken kunnen worden bij MMB voor de borging van ruimtelijke kwaliteit in curricula Door het onderwijsveld te betrekken bij MMB wordt een lijn naar de toekomst gelegd. Door jonge mensen te betrekken en MMB daadwerkelijk onderdeel te laten zijn van opleidingen, wordt (toekomst) waarde gecreëerd. Onderzocht dient te worden hoe en in welke vorm onderwijsinstellingen mee willen en kunnen doen aan MMB. De meerwaarde van contextrijk leren kan dan daadwerkelijk een plek krijgen in hun onderwijsprogramma en vervolgens verankerd worden in het curricula. andersoortige opleidingen te betrekken kan MMB nog meer excelleren en kan vanuit andere invalshoeken ruimtelijke kwaliteit belicht worden. Dit geeft meerwaarde aan het begrip ruimtelijke kwaliteit, maar ook aan de samenwerking die tussen de verschillende studierichtingen en studenten tot stand komt in een contextrijke leeromgeving. Denk hierbij bijvoorbeeld aan media, economie, journalistiek. Betrek ook minder voor de hand liggende onderwijsrichtingen bij MMB en het werken aan ruimtelijke kwaliteit Door naast de studenten van opleidingen die met de fysieke leefomgeving bezig zijn, ook 23

25 24

26 MMB heeft in mij de v overtuiging gesterkt dat al er tussen een groep mensen de juiste chemie ontstaat het onmogelijke mogelijk wordt. Deze chemie helpt om bij tegenslag te blijven geloven in je ideaal en vol te houden. Maar ook om na de twaalfde mislukte oplossing op zoek te gaan naar de dertiende doe mogelijk wel de juiste is. Het helpt je uit de comfortzone te komen, de plek waar het onmogelijke te vinden is. Dit project heeft mij ook duidelijk gemaakt welk een groot maatschappelijk kapitaal latent aanwezig is en hoe belangrijk het is om dit vrij te maken. Joseph Dekkers, Da Vinci College Roosendaal Conferentie MMB gaat voor goud Brabantse Stijlprijs 2014 Brabantse Stijlprijs 2014 Herfstacademie Liniepad Woudrichem 25

27 Deel II: Achtergrondinformatie programma MMB 26

28 4 Opzet en aanpak Mijn Mooi Brabant In dit hoofdstuk worden de context, uitgangspunten, opzet en aanpak van het programma MMB beschreven en toegelicht. 4.1 Maatschappelijke context Maarten Hajer, de directeur van het Planbureau voor de Leefomgeving introduceerde in een rapport van zijn bureau, het begrip energieke samenleving (CPB, 2011). Het zijn volgens hem burgers die met elkaar de energie, de competenties en de middelen hebben om bij te dragen aan het oplossen van problemen waar wij voor staan. Hij laat in zijn analyse zien dat burgers en bedrijven het milieubeleid in verband brengen met abstracte problemen ver weg, die door de overheid op een moeizame manier en met ingewikkelde regels worden aangepakt. Volgens hem gaat juist de aandacht van bedrijven uit naar schone en slimme producten waar geld mee te verdienen valt. Burgers lopen warm voor een veilige en schone woon- en leefomgeving. Het begrip van Hajer is nieuw maar past uitstekend bij hoe een en ander in ons land loopt. Van oudsher werken burgers in Nederland immers intensief en met veel inzet samen. Er zijn ontelbare verenigingen waar wekelijks duizenden mensen actief met bijvoorbeeld muziek of sport bezig zijn. Er zijn duizenden vrijwilligers die zich inzetten voor een enorme diversiteit aan hulpverleningsvormen; van geld inzamelen tot de handen uit de mouwen steken. Ook ondernemers in vrijwel iedere regio of stad zijn op dit vlak zeer actief en steunen met hun inzet duizenden initiatieven. Snelwegbadhuis De laatste decennia zien burgers zich geconfronteerd met de stijgende energieprijzen aan bijvoorbeeld de pomp, voelen zij aan den lijve de luchtvervuiling door het autoverkeer. Deze waarnemingen en de manier waarop burgers van oudsher samenwerken, bieden een uitstekende voedingsbodem voor de samenleving om aan de slag te gaan. Er is veel creativiteit en innovatiekracht aanwezig en er lijken financiële voordelen te behalen. Dus niet meer te wachten op de overheid, maar zelf de handen uit de mouwen steken. Er zijn honderden initiatieven in de samenleving waar burgers zich inzetten voor het realiseren van duurzame oplossingen. Initiatieven op het gebied van energie-, milieu en natuurvraagstukken. Coöperaties, stichtingen en verenigingen, opgericht door burgers schaffen windmolens aan, leggen daken vol met zonnecellen en leveren stroom. Het onderhoud van natuurterreinen wordt door burgers aangepakt. Overheden spelen op deze ontwikkelingen in door programma s in gang te zetten die uitgaan van deze energieke samenleving en de bereidheid om zelf aan de slag te gaan. Programma s die actief op zoek gaan naar innovatieve ideeën, slimme oplossingen, enthousiaste mensen en die met financiële 27

29 middelen en kennis proberen te helpen om concrete resultaten te behalen. Mijn Mooi Brabant is een prachtig voorbeeld van wat je kunt bereiken als je wilt ontkokeren en beleidsoverstijgend wilt werken. 4.2 Provincie Noord-Brabant: bestuurlijke context In de bestuursperiode start de provincie met het programma Mooi Brabant als onderdeel van Samen Investeren. Het programma Mooi Brabant typeert zij daarbij als provinciale proeftuin voor ruimtelijke kwaliteit. De ambitie om mooie dingen toe te voegen en lelijke dingen weg te nemen is vertaald in doelstellingen om de ruimtelijke kwaliteit van Brabant te verbeteren. De doelstelling saneren lelijk Brabant is uitgewerkt in het project Mijn Mooi Brabant. Mijn Mooi Brabant is succesvol omdat de provincie op het publiek sympathiek en herkenbaar overkomt, met zichtbare bestuurders. Het succes wordt tevens bepaald door betrokkenheid van en enthousiasme in de media en door concrete resultaten in de bestuursperiode. In 2010 is de Agenda van Brabant vastgesteld waarin de provincie aangeeft te streven naar duurzame ontwikkeling en naar een complete kennis- en innovatieregio. Daarvoor is een aantal zaken van cruciaal belang: een aantrekkelijke, schone en gezonde woon- en leefomgeving, natuur- en landschapsontwikkeling, een robuust en duurzaam verkeer- en vervoersysteem en een aantrekkelijk vestigingsklimaat voor bedrijven. Op deze terreinen kan de provincie zich duidelijk van andere (Europese) regio s onderscheiden. Groen en Zorg 28 In het bestuursakkoord heeft de provincie besloten via Mijn Mooi Brabant (MMB) vanuit ruimtelijke kwaliteit bij te dragen aan dit hogere doel. De provincie neemt succesfactoren van het vorige MMB over: maatschappelijke participatie, concrete resultaten en zichtbare provinciale bestuurders 1. Om uitvoering te geven aan MMB is ruimtelijke kwaliteit als één van de speerpunten (UA10) opgenomen in de uitvoeringsagenda van het bestuursakkoord Tien voor Brabant. In maart 2012 is het plan van aanpak van MMB door Provinciale Staten vastgesteld. De gedeputeerde van ruimtelijke ontwikkeling en wonen heeft de uitvoering van MMB in zijn portefeuille. Mooi initiatief van de provincie, natuurlijke manier om de faciliterende rol van de overheid concreet te maken. Het aanjagen, inspireren en motiveren van andere partijen en vooral het bij elkaar brengen van partijen en kennis. 4.3 Uitgangspunten Ambitie en doelen De provincie Noord-Brabant ziet het als haar verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat de samenleving in 2050 nog steeds trots is op Brabant en kan genieten van een hoogwaardige kwaliteit van haar 1 Evaluatie Mooi Brabant

30 woon- en leefomgeving. De provincie heeft hier de medewerking nodig van de samenleving, van partijen die verantwoordelijk zijn voor het realiseren van initiatieven en partijen die zorg dragen voor behoud en beheer. Mijn Mooi Brabant is het bestuurlijke programma waarin de provincie samen met een diversiteit aan partners, initiatiefnemers, kennis- en onderwijsinstellingen werkt aan het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit in Brabant. MMB toont de provincie in haar nieuwe rol en verantwoordelijkheid voor de fysieke leefomgeving. Buurt- en leertuin De provincie heeft de ambitie om met MMB van buiten naar binnen te werken. Daarom zet de provincie in op de energie die in de samenleving zit om te innoveren en een duurzame ontwikkeling van Brabant te realiseren. De doelen die de provincie met Mijn Mooi Brabant heeft zijn: ruimtelijke kwaliteit concreet en beleefbaar maken voor de Brabantse samenleving; het samen met anderen genereren van meerdere voor Brabant inspirerende projecten die leiden tot nieuwe initiatieven; actief jongeren (toekomstige Brabanders) via het onderwijs betrekken bij de initiatieven; opname van het brede terrein van ruimtelijke kwaliteit in het curriculum van de betrokken opleidingen; het leveren van publiciteit voor de provincie en voor de nieuwe provinciale rollen op het gebied van ruimtelijke kwaliteit 2 ; concrete en tastbare resultaten in deze bestuursperiode. MMB wil geen eenmalig programma zijn, het wil bijdragen aan vervolginitiatieven, die ruimtelijke kwaliteit blijvend op de kaart zetten. Opzet van het programma Om de ambitie en de doelstellingen van MMB te bereiken zet de provincie in op samenwerking tussen ondernemers, overheid, 2 Evaluatie Mooi Brabant 29 onderwijs en onderzoeksinstellingen (de 4 O s ), de uitwerking van concrete initiatieven, ontwikkeling van curricula gericht op ruimtelijke kwaliteit en reuring rond ruimtelijke kwaliteit. Samenwerking met de 4 O s Bij de samenwerking met de 4 O s gaat het bij MMB om de partners, die het manifest Het Brabantse buitengebied in een metropolitaanse omgeving 3 hebben ondertekend, de Brabantse gemeenten en de onderwijsinstellingen in de leerlijn van technasium, MBO, HBO en universiteit. Daarnaast zoekt de provincie samenwerking met kennisinstellingen op het gebied van ruimtelijke kwaliteit, innovatie en duurzame ontwikkeling. De provincie stelt zich op als een van de betrokken actoren en afhankelijk van de wensen zal zij in de samenwerking binden, aanjagen, regisseren of faciliteren. De pro- Daarnaast wil ik meegeven dat je MMB tot een breder netwerk kunt ontwikkelen. Een werkwijze die toepasbaar kan zijn op meer concrete ruimtelijke projecten. 3 Getekend door Brabants Landschap, Brabants Particulier Grondbezit, de Brabantse Milieufederatie, de Noord-Brabantse waterschappen, Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, de Zuidelijke Land- en Tuinbouworganisatie en de ANWB

31 vincie beoogt een unieke, intensieve en meerjarige samenwerking te bewerkstelligen tussen burgers, ondernemers, maatschappelijke instellingen, onderzoek & onderwijs en overheden. Zij wil hierin meereizen en vervolgens weer loslaten. Uitwerking van concrete initiatieven Concrete initiatieven wil de provincie binnenhalen door de partners uit te dagen om projectvoorstellen aan te dragen. In MMB is ruimte voor het uitwerken van 15 initiatieven. Om de voorstellen te beoordelen kijkt de provincie naar de mate van concreetheid, zichtbare resultaten binnen de bestuursperiode, de inzet op meerdere aspecten zoals innovatie, werkgelegenheid en leefbaarheid en een aantoonbare inzet op ruimtelijke kwaliteit. Bij de uitwerking van de initiatieven beoogt de provincie een samenwerking met partners, kennisinstellingen en leerlingen en studenten van diverse opleidingen. Tegelijkertijd is er naar mijn mening nog winst te halen bij het over de drempel trekken van geïnteresseerden. Denk daarbij aan mensen die nu nog buiten het 'MMB-netwerk' staan, maar wel op zo'n manier geïnteresseerd zijn of informatie en ervaring willen delen. De provincie zet met name in op de mogelijkheid om studenten van diverse opleidingen, begeleid door professionals, te laten werken aan de initiatieven, waarbij kennis en kunde (best practices) worden overgedragen. Er is bewust voor het woord initiatieven gekozen en niet voor projecten. Projecten hebben een duidelijk afgebakende tijdsperiode: een begin en een einde. Initiatieven beginnen (en ook zonder de provincie) gaan ze door, breidden zichzelf uit, of gaan over in andere initiatieven. Ontwikkeling van curricula gericht op ruimtelijke kwaliteit De provincie zet met MMB in op het inbedden van ruimtelijke kwaliteit in diverse onderwijsprogramma s. Zij werkt daartoe samen met afzonderlijke onderwijsinstellingen en brengt onderwijsinstellingen samen in de leerlijn van technasium tot universiteit. Onderwijsinstellingen worden gestimuleerd om samen met de MMB betrokkenen curricula gericht op ruimtelijke kwaliteit te ontwikkelen en uit te werken in concrete lessen, projectonderwijs, stages en afstudeeropdrachten. Reuring rond ruimtelijke kwaliteit De provincie wil met MMB zichtbaar zijn bij alle betrokkenen als initiatiefnemer van dit programma. Zij wil samen met de betrokkenen kennis over ruimtelijke kwaliteit delen, ontwikkelen, beleefbaar en zichtbaar maken op concrete locaties. De provincie ziet deze opgave als een campagne. Daarbij worden de initiatieven, die uitgevoerd worden door allianties van partijen, gevolgd en zichtbaar gemaakt en worden thema s uitgewerkt voor een groter publiek. De provincie beoogt hiermee dat iedereen die meewerkt aan het realiseren van ruimtelijke kwaliteit kan leren, kennis kan delen en inspiratie kan opdoen. De provincie regisseert deze reuring rond ruimtelijke kwaliteit en benut daarvoor diverse communicatiemogelijkheden, onder andere de communicatiekanalen van de partners. Themabijeenkomst Mijn Vacant Brabant 30

32 Risico s De opzet van het programma van MMB draagt een aantal risico s in zich. Het eerste risico is of het de provincie lukt om voldoende serieuze initiatiefnemers te werven. Provincie en partners moeten in een beperkte tijd regionaal verspreide projecten zien te vinden die al lopen. De studenten zijn het tweede risico. De vraag daarbij is of zij kwaliteit kunnen leveren en of het samenwerkingsverband in staat is hen te blijven boeien. Provincie, partners en initiatiefnemers willen tijd steken in voorbereiding, kennisuitwisseling en hoogwaardige begeleiding. Communicatie over ruimtelijke kwaliteit wordt als derde risico gezien. Hoe maak je dit abstracte begrip concreet en tot iets boeiends of tot een uitdaging voor alle betrokkenen? Biesbosch Museum Resultaten Met de opzet van het programma MMB wil de provincie de volgende resultaten bereiken: realisatie van de betrokken 15 initiatieven waarbij ruimtelijke kwaliteit en duurzame ontwikkeling een toegevoegde waarde is; opname van ruimtelijke kwaliteit in de curricula van betrokken onderwijsinstellingen; zicht op de vervolginitiatieven en eventuele start van deze initiatieven; afsluitende conferentie, inclusief evaluatie van het programma en aanbevelingen voor de nabije toekomst; website over ruimtelijke kwaliteit in MMB; levendig netwerk ruimtelijke kwaliteit in Brabant met initiatiefnemers, onderwijsinstellingen, andere overheden en maatschappelijke organisaties; filmmateriaal over ruimtelijke kwaliteit in de praktijk. Zonder financiële ondersteuning vanuit Mijn Mooi Brabant was de Nature Assisted Health Foundation c.q. het Vitura Vitaliteitscentrum nooit van de grond gekomen. Financiën Voor het programma MMB is in de bestuursperiode een budget beschikbaar van 3,84 mln. De provincie werkt in MMB samen met een groot aantal partijen en gaat er vanuit dat zij zoveel mogelijk met eigen menskracht en middelen deelnemen. De initiatieven zijn al lopende projecten en het uitgangspunt is dat zij beschikken over een eigen financiering. Ten aanzien van ruimtelijke kwaliteit treedt de provincie op als co-financier tot een maximum van 50%. Afhankelijk van de aard van de projecten wordt een bepaald bedrag bepaald. Gemiddeld is er ongeveer , - per initiatief beschikbaar Aanpak Om de beoogde opzet van MMB te bereiken organiseert de provincie samen met de betrokken partijen de uitvoering van het programma in de tijd, langs drie lijnen: initiatieven, onderwijs en campagne. Deze procesarchitectuur heeft geresulteerd in een routekaart. (zie Tijdlijn vorige pagina) 31

33 Initiatieven De vraag van de provincie aan de initiatieven Voor de werving van initiatieven voor MMB benadert de provincie de partners om met voorstellen te komen. Die voorstellen moeten voldoen aan een aantal criteria. De belangrijkste zijn: tastbaar, zichtbaar en toegankelijk resultaat in januari 2015; bijdrage aan ruimtelijke kwaliteit en duurzame ontwikkeling; opschaalbaar; samen met het onderwijs; inbreng van eigen financiële middelen. Bij de bijdrage aan ruimtelijke kwaliteit gaat het om principes als contrast, maatwerk en detaillering, een integraal proces met verbreding en verbinding en meerdere waarden en belangen. Samen met het onderwijs houdt in; dat initiatieven kansen bieden voor projectonderwijs, er kennis kan worden gemaakt met de praktijk waarin financiering, ondernemerschap, ontwerpend onderzoek, belangenmanagementprocessen en juridische procedures een rol spelen. Er zijn mogelijkheden voor bijvoorbeeld afstuderen en stage en er zijn kansen voor het opbouwen van een kennisnetwerk voor leerlingen, studenten en onderwijsinstellingen. Wat verder gevraagd wordt aan de initiatiefnemers is dat zij projecten beschikbaar stellen voor de campagne, kennis delen en ontwikkelen en dat zij regelmatig terugkoppelen over de voortgang. Het aanbod van de provincie voor de initiatieven Bij de initiatieven van MMB wil de provincie graag kwaliteit inbrengen, ambities vergroten en zorgen voor versnelling. De provincie biedt de initiatieven deelname aan het kennisnetwerk van MMB, onder ander door het organiseren van masterclasses en thematische bijeenkomsten. Daarnaast biedt de provincie gerichte inzet van talentvolle studenten in de initiatieven, de inzet van coa- 32

34 ches en experts, financiële ondersteuning en samenwerking in communicatie om initiatieven in de schijnwerpers te zetten. Wat betreft de inzet van onderwijs in de initiatieven gaat het om de inzet van menskracht, inhoudelijke verrijking en hulp bij de praktische uitvoering. Elk initiatief krijgt van de provincie de mogelijkheid aangeboden om coaches en experts te laten participeren. Bijvoorbeeld inhoudelijk experts op het gebied van ruimtelijk ontwerp, financiën en juridische procedures. Maar ook procesmatige experts voor het bij elkaar brengen van belangen, het organiseren van workshops en communicatie. Groenewoud Gas Het tijdpad voor de initiatieven Het beoogde tijdpad voor de initiatieven bestaat uit werving en selectie in In de periode staan elke 10 maanden tussentijdse evaluaties op het programma. De oplevering van de initiatieven staat gepland voor eind In het voorjaar van 2015 kunnen projectbezoeken worden afgelegd. Het inzetten van leerpunten van de initiatieven bij nieuwe projecten of bestaande provinciale processen is voor de periode 2015 en verder. Daarbij gaat het om nieuwe initiatieven, een verdere toename van ruimtelijke kwaliteit en een nieuwe generatie die het werken aan ruimtelijke kwaliteit overneemt. In de bijeenkomsten die ik heb bezocht was ik onder de indruk van de veelheid en diversiteit van de initiatieven. Onderwijs 33 Matchmaking tussen initiatief en onderwijs De provincie vraagt aan het onderwijs om een bijdrage te leveren aan initiatieven. De provincie vervult de rol van matchmaker tussen initiatief en onderwijs. In overleg met de initiatiefnemers wordt naar mogelijkheden gezocht om het onderwijs erbij te betrekken. Onderwijsinstellingen geven op hun beurt aan wat zij de initiatieven te bieden hebben. Provinciale medewerkers of experts werken vervolgens samen met betrokken docenten onderwijsmateriaal of projecten verder uit. Het aanbod van onderwijsinstellingen aan de initiatieven Onderwijsinstellingen kunnen op verschillende manieren een bijdrage leveren aan de initiatieven. Daarbij denkt de provincie aan expertise op het gebied van inhoud en proces. Studenten voeren onderzoek uit, houden enquêtes, maken ontwerpen, adviseren. Daarnaast werken studenten en provinciale medewerkers samen bij het voorbereiden, faciliteren en evalueren van thematische bijeenkomsten. Het maken van een gebiedsof gebouwontwerp, een communicatieplan, een business case of een uitvoeringsstrategie door leerlingen en studenten, behoort ook tot de mogelijkheden. Het aanbod van de provincie aan de onderwijsinstellingen De provincie biedt studenten en leerlingen van onderwijsinstellingen de mogelijkheid praktijkervaring op te doen bij de initiatieven. Andere kansen voor het onderwijs staan beschreven onder initiatieven. Naast

35 het feit dat MMB optreedt als matchmaker tussen onderwijs en initiatief, faciliteert de provincie masterclasses en thematische bijeenkomsten voor initiatieven en onderwijs. Onderwijsinstellingen nemen deel aan conferenties bij het begin en bij de afsluiting van MMB. De ontwikkeling van curricula De provincie organiseert met diverse onderwijsinstellingen in de leerlijn HAVO/VWO (Technasium) tot HBO en universiteit, enkele onderwijsconferenties op het moment dat de initiatieven al geruime tijd bezig zijn met de uitvoering. Initiatieven en onderwijsinstellingen formuleren gezamenlijk leerpunten en hiaten en geven aan welke kennis essentieel is voor het onderwijs. Met deze conferenties wordt beoogd antwoord te geven op de vraag op welke wijze inbedding in het onderwijs via curricula kansrijk is. Een stuurgroep begeleidt de inbedding in het curriculum. Het doel is om ruimtelijke kwaliteit een vaste plek te geven in het onderwijs. De focus ligt bij opleidingen die relatie hebben met de fysieke leefomgeving. Het tijdpad voor het onderwijs In 2012 wordt ingezet op de werving van onderwijsinstellingen voor de uitvoering van het programma MMB. De planning is dat vanaf medio 2013 leerlingen en studenten van diverse onderwijsinstellingen worden ingezet bij de initiatieven. In 2013 wordt ook gewerkt aan de verandering/ontwikkeling van de curricula. In 2015 en de jaren daarna staat een (meer) structurelere samenwerking tussen de betrokken opleidingen op de rol. Het is de bedoeling dat meer opleidingen daadwerkelijk aan de slag gaan met ruimtelijke kwaliteit en dat het onderwijs structureel wordt betrokken bij andere provinciale ruimtelijke kwaliteitsinitiatieven. Campagne 34 Werken aan een mooier Brabant Met de campagne beoogt de provincie dat gedurende de looptijd van MMB ruimtelijke kwaliteit, de rol van de provincie en die van betrokken partijen regelmatig op verschillende manieren in beeld komt. De ruimtelijke kwaliteit van Brabant staat onder druk, onder andere door verrommeling, leegloop van het platteland, schaalvergroting en gebrek aan middelen om kwaliteit te realiseren. Daarom werkt de provincie met het programma MMB aan een mooier Brabant en zet de provincie in op duurzame ontwikkeling. De 15 initiatieven bieden inspiratie voor het realiseren van toekomstige projectinitiatieven. Burgers, partners en politiek zien het belang van ruimtelijke kwaliteit en de kansen die werken aan ruimtelijke kwaliteit biedt. Het tijdpad voor de campagne In 2012 staan de ontmoetingen tussen onderwijs en initiatieven centraal. Voor 2013 is de focus gericht op masterclasses ten behoeve van de inhoudelijke verrijking van initiatieven. Tevens staat voor dat jaar het delen van kennis op het programma. Onderwijs levert kennis aan de initiatieven en de initiatieven zijn een verrijking voor het onderwijsprogramma. In 2014 staan de initiatieven in de spotlights: zij laten mooie voorbeelden zien van wat tot nu toe gerealiseerd is. Eind 2014 moet een sterk netwerk gerealiseerd zijn met onderwijs, partners en initiatiefnemers. Dat netwerk zorgt voor continuïteit. De initiatieven die worden behandeld zijn zeer uiteenlopend en dat maakt het erg boeiend. Je doet daardoor inspirerende nieuwe inzichten op, bijvoorbeeld door als planoloog samen te werken en studenten psychologie.

36 bants Expertisecentrum Ruimtelijke Kwaliteit (BERK). Conferentie MMB gaat voor goud Organisatie Voor de uitvoering van het programma MMB zet de provincie in op een organisatie die bestaat uit een werkveld, een maatschappelijk veld en een provinciaal/bestuurlijk veld. Werkveld Het werkveld bevat een projectgroep met interne (medewerkers van de provincie) en externe experts. Voor de besluitvorming met betrekking tot het programma MMB wordt ingezet op een stuurgroep en een klankbordgroep, met afvaardigingen uit het maatschappelijk en het provinciaal/bestuurlijk veld. Masterclasses en leer-werkplaatsen maken tevens deel uit van het werkveld, waarin deskundigen en adoptanten een rol spelen. Ook wordt vanuit het werkveld van MMB een koppeling gemaakt met het Bra- Maatschappelijk veld Het maatschappelijk veld omvat de 4 O s. Het gaat om overheden (gemeenten en waterschappen), onderzoeksinstellingen, onderwijs, ondernemers en hun omgeving (burgers, maatschappelijke organisaties en media). Dit veld brengt niet alleen maatschappelijke wensen en belangen in beeld maar ook initiatieven, financiering en achterban. Provinciaal/bestuurlijk veld Het provinciaal/bestuurlijk veld bestaat uit de provinciale organisatie en uit provinciale opgaven. De provinciale organisatie omvat naast Provinciale en Gedeputeerde Staten ook de clusters waarin de ambtelijke organisatie is onderverdeeld. Provinciale opgaven die benoemd worden in relatie tot het programma MMB zijn de Structuurvisie, Landschappen van Allure, de gebiedsopgaven en de erfgoedcomplexen. Dit veld staat, naast de inbreng van de ambitie voor een mooier Brabant ook voor de inbreng van kennis, netwerken, bestuurskracht en middelen (expertise en geld). 35

37 Nieuw was dat de Provincie in Mijn Mooi Brabant niet alleen een zak met geld wilde zijn maar vooral ook partner. Dat was ook voor ons nieuw en niet altijd even eenvoudig. En dat heeft ook soms tot irritaties geleid, en dat mag ook vermeld worden in het rapport. Immers als partners met elkaar leren omgaan is niet altijd even eenvoudig. Joop van Hezik, Nature Assisted Health Foundation Bakhuis De Heen Plan Spoorzone Den Bosch Presentatie NHTV Leisuregie in Gruijterfabriek Themabijeenkomst Vergeten Kanalen 36

38 5 Uitvoering Mijn Mooi Brabant In dit hoofdstuk wordt beschreven hoe de uitvoering van MMB heeft plaatsgevonden. 5.1 Initiatieven MMB is partijen gaan werven door op pad te gaan ("van buiten naar binnen"). Dit is een redelijk complex proces door de veelheid aan partijen met uiteenlopende belangen en een diversiteit aan organisatieculturen. De rode draad in de provinciale aanpak kenmerkt zich door het belang van ruimtelijke kwaliteit, het delen van deze urgentie om tot oplossingen te komen en het denken vanuit kansen. Voor het gehele programma is een raamwerk in de tijd geschetst: de initiatieven, de campagne en het onderwijs. Dit raamwerk is met alle betrokkenen besproken, gedeeld en waar nodig aangepast. Van hieruit is Mijn Mooi Brabant aan de slag gegaan. Tenslotte wil ik aangeven dat je de huidige diversiteit van het programma (verschillende soorten initiatieven en verschillende soorten deelnemers) dien te behouden. Dit is een grote meerwaarde. Samenwerking met de vier O's Voor de uitvoering van MMB zijn startgesprekken gevoerd met circa 30 Brabantse organisaties uit de kring van onderwijs, onderzoeksinstellingen, overheden en ondernemers (de vier O s) en hun omgeving van burgers en maatschappelijke instellingen. Het doel was om meer middelen, draagvlak en kennis te genereren voor ruimtelijke kwaliteit en duurzame ontwikkeling van Brabant door kansrijke combinaties te zoeken, samen te werken, oplossingen op te schalen en verbanden te leggen tussen initiatieven en hun omgeving. Er is gestart met het voeren van individuele gesprekken met de partners die zich verbonden hebben aan het manifest Het Brabantse buitengebied in een metropolitaanse omgeving 3. Tevens zijn gesprekken gevoerd met enkele Brabantse gemeenten, ECNC, VIBA-Expo, Landbouwinnovatie Bra- 3 Getekend door Brabants Landschap, Brabants Particulier Grondbezit, de Brabantse Milieufederatie, de Noord-Brabantse waterschappen, Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, de Zuidelijke Land- en Tuinbouworganisatie en de ANWB bant en het Innovatienetwerk Groene Ruimte en Agrocluster. De partijen zijn uitgenodigd om in het kader van MMB, initiatieven in te dienen. Dat heeft geresulteerd in een lijst met ruim dertig voorstellen (stand van zaken december 2012). Beekdal De Gender Vanuit MMB zijn partnerbijeenkomsten georganiseerd, waarin de betrokken partijen met elkaar in gesprek zijn gegaan over het belang van ruimtelijke kwaliteit, de definitie, de aanpak en de wijze van uitvoering van het programma MMB. De partners hebben de eerste initiatieven mee beoordeeld. Er is gesproken over een gezamenlijke campagne over ruimtelijke kwaliteit in 2013 en

39 Enkele partijen hebben het voortouw genomen een gezamenlijke aanpak op te stellen voor de uitvoering van deze campagne. Resultaat hiervan is een afsprakenkader over vorm, inzet en betrokkenheid van iedere organisatie. Uitwerking concrete initiatieven De initiatieven laten zich verbinden via ruimtelijke kwaliteit maar zijn verder zeer uiteenlopend van karakter. De initiatiefnemers zijn ondernemers, gemeenschappen (dorpsraden, bewonersgroep), maatschappelijke organisaties en andere overheden (waterschappen, Rijkswaterstaat). Ze zijn zowel afkomstig uit het stedelijke gebied, de stad-rand zone als het platteland en varieren van vernieuwend (tijdelijke zonnecellencentrale in de stad) tot meer traditioneel (terugbrengen van waterlopen). MMB kiest voor een zekere regionale spreiding van de initiatieven over Brabant. Om tot een aanvraag te komen heeft elk initiatief een aantal stappen doorlopen. De eerste stap bestaat uit een kennismakingsgesprek met MMB. Waar gaat het initiatief over, wat zijn de criteria van MMB en wat wordt van de initiatiefnemers gevraagd om deel te mogen nemen aan MMB? Er wordt beoordeeld of een aanvraag zinvol is. Zo ja, dan volgen gesprekken tussen initiatiefnemers, belanghebbenden en enkele innovators, die zijn gericht op het scheppen van meerwaarde voor de initiatieven. Voorbeelden hiervan zijn: betere verdienmodellen, versterking van de leefbaarheid, vergroting van de participatie, verbinding met andere initiatieven en het vergroten van de ruimtelijke kwaliteit. De gesprekken hebben Waardenkaart Bakhuis De Heen voor het betreffende initiatief een concrete meerwaarde gecreëerd, elk initiatief is hierdoor verrijkt en verdiept. De ruimtelijke kwaliteit van elk initiatief is uitgedrukt in belevingswaarde, toekomstwaarde en gebruikswaarde. Na de gesprekken wordt een waardenkaart gemaakt met de ambitie van de betrokken partijen, de doelstellingen en de te realiseren waarden. 38