Invloed van plasma op levende cellen

Transcriptie

1 MATR IX KWARTAALBLAD VAN DE TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN JAARGANG 12 NAJAAR / 2005 Invloed van plasma op levende cellen IN GESPREK MET STAATSSECRETARIS KARIEN VAN GENNIP AFVALVETTEN VEELBELOVENDE GRONDSTOF BIODIESEL ONTWIKKELING VAN MOTION CONTROL SYSTEMEN

2

3

4 XXXXXXXXXXX BELEID Federatieve samenwerking drie TU s al in 2007 een feit De samenwerking tussen de drie technische universiteiten begint steeds meer vorm te krijgen. De datum om gezamenlijk op te trekken in een federatief verband is met drie jaar vervroegd. In het voorjaar van 2007 moet de federatie een feit zijn. Collegevoorzitter ing. Amandus Lundqvist prijst zich gelukkig met de brede politieke aandacht voor deze operatie. Met het opzetten van zogeheten centres of excellence hopen de TU s de focussering van hun onderzoek op een natuurlijke wijze te laten verlopen. De overheid heeft hier vijftig miljoen euro voor beschikbaar. 4 M A T R I X / 3 /

5 Anderhalf jaar geleden presenteerden de drie technische universiteiten in de notitie Slagkracht in innovatie! de eerste aanzetten om hun onderwijs en onderzoek doelmatiger op elkaar af te stemmen. In de tussenliggende periode is er aan de drie instellingen veel werk verzet om de toen gelanceerde plannen ook tot uitvoer te brengen. Begin juli werd op het ministerie van OC&W de gemeenschappelijke regeling van de drie TU s ondertekend. Het stuk heeft vooral betrekking op de procedurele regels die een goede voortgang van de samenwerking moeten garanderen. Vanuit de politiek was er veel belangstelling voor deze ceremoniële gebeurtenis. Naast de ministers Van der Hoeven (OC&W) en Brinkhorst (Economische Zaken) was ook staatssecretaris Rutte aanwezig, alsmede enkele directeurengeneraal van OC&W. Ook werd afgesproken om de datum waarop het federatieve verband een feit moet zijn, naar voren te halen. In plaats van 2010 is nu het voorjaar van 2007 de streefdatum. Volgens collegevoorzitter ing. Amandus Lundqvist is de politieke belangstelling zeer verheugend voor de drie TU s, maar is het ook begrijpelijk dat deze kwestie zo hoog op de agenda staat bij de bewindslieden. Xxxxxxxx Als de 3TU-federatie in 2007 zijn beslag krijgt, hebben zij dit succes nog binnen hun huidige regeertermijn weten te realiseren. Met de verkiezingen voor de deur is dat natuurlijk niet onbelangrijk, aldus Lundqvist. Naast politiek gewin voor de betrokken bewindslieden heeft dit naar voren halen van de datum nog een bijkomend voordeel, aldus de collegevoorzitter. Er zitten in 2007 dan nog mensen onder wie ikzelf die het proces ook in gang gezet hebben. In het voorwoord dat vooraf gaat aan de gemeenschappelijke regeling, benadrukken de bestuurders van drie TU s nogmaals dat men op het gebied van onderwijs en onderzoek tot de absolute top in Europa wil behoren. Daarnaast moet door het afleveren van uitstekend geschoolde ingenieurs, promovendi en ontwerpers, alsmede door het genereren van innovaties, de dynamiek en de concurrentiepositie van de Nederlandse kenniseconomie versterkt worden. Verbreding van de bacheloropleidingen en verbetering van de aansluiting tussen het voortgezet onderwijs en het hoger onderwijs zijn ook twee prominente aandachtsgebieden. In het zogeheten Voorzittersoverleg komen de drie collegevoorzitters elke maand bij elkaar om over de voortgang van gedachten te wisselen. Het voorzitterschap van dit overlegorgaan rouleert jaarlijks. Mocht het Voorzittersoverleg er niet in M A T R I X / 3 /

6 XXXXXXXXXXX BELEID FOTO: BART VAN OVERBEEKE Op verschillende plaatsen op het TU/e-terrein werd onlangs in groepen gediscussieerd over de gewenste identiteit van de TU/e. slagen over een zwaarwegend onderwerp tot een eensgezind standpunt te komen, dan zal een bemiddelaar gezocht worden. Vanzelfsprekend worden besluiten die betrekking hebben op de samenwerking, voor goedkeuring dan wel instemming voorgelegd aan de medezeggenschapsraden en Raden van Toezicht van de drie instellingen. Voor het beheer van de financiële middelen die voor de samenwerking beschikbaar komen, is een stichting in het leven geroepen. Levensbelang Prof.dr. Hans van Duijn, rector magnificus van de TU/e, greep tijdens de opening van het academisch jaar begin september de kans om duidelijk te maken een fervent voorstander van de samenwerking te zijn. Ook al is niet iedereen binnen de TU/e overtuigd van het nut en de noodzaak van federatievorming, ik ben dat wel, zo liet hij zijn toehoorders weten. Er is geen sprake van een voorbijgaande bevlieging onder tijdelijke maatschappelijke en politieke druk. De federatie van technische universiteiten is binnen twee jaar echt een feit. Er is geen weg meer terug. En dat is een goede zaak voor alle drie de TU s. Dus ook voor de TU/e. Juist door onderlinge samenwerking en afstemming kunnen we op bewust gekozen terreinen een toppositie innemen, of blijven innemen. Dat is van levensbelang voor de technology hotspot Zuidoost-Nederland. Van Duijn, die in april van dit jaar het rectoraat overnam van prof.dr. Rutger van Santen, denkt dat dankzij het 3TU-proces de TU/e meer een eigen profiel krijgt en daarmee ook gericht de beste studenten en medewerkers uit binnen- en buitenland kan aantrekken. In de wereldconcurrentie staan we op bepaalde terreinen samen sterker dan ieder voor zich. Voor de onvrede die mogelijk is ontstaan omdat in deze fase van de samenwerking veel tijd moet worden besteed aan praten en plannen maken, heeft hij alle begrip. Iedereen besteedt zijn tijd natuurlijk liever aan onderwijs en onderzoek. Maar om te kunnen oogsten moet er eerst geploegd, gezaaid en gemest worden. Zo ook in dit geval. Vijftig miljoen De overheid heeft inmiddels vijftig miljoen euro toegezegd om de plannen voor de focussering van het onderzoek aan de drie TU s te ondersteunen. Dat geld is afkomstig uit het Fonds Economische Structuurversterking, de zogeheten FESgelden. In het Paasakkoord is afgesproken om de hogere aardgasbaten voor een deel te gebruiken voor kennisprojecten. De toegezegde vijftig miljoen zal overigens nog niet terug te vinden zijn in de begroting die op Prinsjesdag door het kabinet wordt gepresenteerd, aldus Lundqvist. Het is officieel nog niet begroot, maar al wel voor ons gereserveerd. Om dit bedrag binnen te halen moeten we in januari 2006 een plan presenteren waarin de procesgang staat beschreven om in 2007 tot een 3TUfederatie te komen. Belangrijker nog is dat we in dat plan gaan aangeven welke centres of excellence we willen gaan oprichten. In deze centres - het zullen er zo n drie à vijf worden - gaat een bundeling plaatsvinden van het beste en meest relevante onderzoek dat Eindhoven, Delft en Twente te bieden hebben. Ze zullen qua omvang vergelijkbaar zijn met een toponderzoekschool en we plannen ze in eerste instantie voor een periode van vijf jaar. Het is bedoeling dat deze centres gedurende de jaren aan belang winnen en dat ze veel middelen binnenhalen uit de tweede en derde geldstroom. Daardoor zullen ze ook steeds meer middelen onttrekken aan 6 M A T R I X / 3 /

7 de eerste geldstroom, waardoor op een natuurlijke wijze een focussering van het onderzoek zal plaatsvinden. Op die manier ontwikkelen we nieuwe initiatieven, in plaats van vijftig miljoen euro uit te geven aan allerlei saneringsmaatregelen. Lundqvist kan op dit moment nog niet vertellen op welke gebieden de centres of excellence zich gaan toespitsen. De drie rectores zijn daar op dit moment over in gesprek. Intern willen we er begin december uit zijn. Voor OC&W en EZ moet duidelijk zijn wat de toegevoegde waarde van deze centres is voor de BV Nederland. Nirict Inmiddels is er al wel een instituut in de maak waarin Eindhoven, Delft en Twente al hun inspanningen op het gebied van ictonderzoek en toepassingen willen bundelen. Dit Netherlands Institute for Research on ICT (Nirict) is een initiatief dat vanaf de werkvloer is geïnitieerd en het heeft een omvang van ruim zeshonderd medewerkers. Doel is om van het Nirict een internationaal toonaangevend instituut te maken. Lundqvist wijst erop dat het Nirict niet automatisch zal worden omgezet tot een centre of excellence. Op dit moment omvat het alles wat aan de drie instellingen op het gebied van ict-onderzoek en innovatie wordt uitgevoerd. Daar zullen nog keuzes uit gemaakt moeten worden, willen we er ooit een centre of excellence van maken. Voor het academisch jaar 2005/2006 hebben de drie TU s in juni gezamenlijk één bestuurlijke agenda opgesteld, die aangeeft welke projecten er uitgevoerd gaan worden op het gebied van onderwijs, onderzoek, kennisvalorisatie en bedrijfsvoering. Voor elk project is een projectleider aangewezen en zijn kort de doelen omschreven. De mijlpalen en ijkpunten zijn ook vastgelegd en het budget is bepaald. Daarnaast staat duidelijk vermeld wanneer het project moet zijn afgerond. Zo moet in januari 2006 een onderzoekslandkaart zijn opgesteld, die een complete inventarisatie geeft van al het onderzoek aan de drie TU s. Zo n bestuurlijke agenda gaan de drie instellingen elk jaar opstellen en jaarlijks zal ook bekeken en geëvalueerd worden hoe het gesteld is met de voortgang van de projecten. TU/e in de pers berichten uit landelijke en regionale bladen DUITSLAND EN FRANKRIJK ZIJN WE HEBBEN IN EUROPA EEN NRC HANDELSBLAD VEEL VERDER MET BIOBRAND- IJZERSTERK PROGRAMMA. van 7 juli STOFFEN, OMDAT DIT HELPT DAT KOMT VOORAL OMDAT DE LANDBOUW OVEREIND TE BRUSSEL GEMIDDELD DERTIG HOUDEN. PROCENT VAN HET FUSIE- WIJ VERRICHTEN TOPRE- ONDERZOEK FINANCIERT. SEARCH. DAAR PAST EEN Prof.ir. CEES DAEY MENTALITEIT VAN EEN BEETJE OUWENS, emeritus Prof.dr. NIEK LOPES SLAPJES STUDEREN NIET BIJ. hoogleraar Technologie en Duurzame Ontwikkeling, in het artikel Nederlands beleid biobrandstoffen lamlendig in DE VOLKSKRANT van 13 juli CARDOZO, hoogleraar Plasmatechnologie in het artikel Enthousiast over kernfusie in de rubriek Werken in Europa van het NRC HANDELSBLAD van 30 juni Prof.dr.ir. HANS VAN DUIJN, rector magnificus, in het artikel TU/e is imago van bescheiden nerds meer dan zat in het EINDHOVENS DAGBLAD van 6 september FOTO: BART VAN OVERBEEKE NEW ORLEANS TOONT AAN DAT Prof.ir. Cees Daey Ouwens DE AMERIKAANSE OVERHEID MIJN CONCLUSIE IS DAT IN- DE ARME, ZWARTE BEVOLKING TERVENTIES VAN DE OVERHEID DE TU/e WIL GRAAG DE AAN- AL LANG HEEFT OPGEGEVEN. GEMAKKELIJK KUNNEN LEIDEN JAGER ZIJN VAN EINDHOVEN IK MAAK ME ZORGEN OVER TOT EEN VERSLECHTERING VAN ALS EEN BRUISENDE STUDEN- HOE DOOR DE GEMEENTE Prof.dr. RUTH DE KWALITEIT VAN DE ZORG EN TENSTAD. WORDT OMGEGAAN MET OLDENZIEL, hoogleraar TOT HOGERE KOSTEN. ACTIVITEITEN VAN STUDENTEN Geschiedenis der Techniek, Ir. XAVIER THEUNISSEN, OP ONS TERREIN. in het bijzonder de relatie Prof.dr. MAARTEN TU/e-voorlichter, in het tussen Europa en de VS, in VERKERK, bijzonder artikel Eindhoven niet Ir. HARRY ROUMEN, het artikel Deze ramp is hoogleraar Reformatorische student-vriendelijk in secretaris van de TU/e, in het groter dan 11 september in Wijsbegeerte, in het artikel het EINDHOVENS artikel Kamperen op TU/e- TROUW van 6 september Manager moet niet denken DAGBLAD van 17 augustus terrein ter discussie in de dat hij het alleen kan in het CURSOR van 30 juni M A T R I X / 3 /

8 XXXXXXXXXXX IN GESPREK KARIEN VAN GENNIP, STAATSSECRETARIS VAN ECONOMISCHE ZAKEN Karien van Gennip stimuleert het MKB kennis te gaan halen. FOTO S: BART VAN OVERBEEKE 50 miljoen als TU s samenwerking verwezenlijken Sinds twee jaar is ir. Karien van Gennip MBA staatssecretaris van Economische Zaken. In die functie houdt ze zich bezig met start-ups, de economische positie van regio s en het toegankelijk maken van academische kennis voor het bedrijfsleven. Van Gennip: Het aantal spin-offs van universiteiten is veel te laag. Kennisvalorisatie wordt door sommigen gezien als een derde taak van de universiteit. Bent u het daarmee eens? Ja, universiteiten kunnen uit middelen van de samenleving kennis opbouwen en hebben daarom de verantwoordelijkheid om er iets van terug te geven aan die samenleving. Nederland is daar duidelijk minder goed in dan de landen om ons heen. Als je kijkt naar spin-offs uit octrooien van universiteiten, het zelf bedrijven opzetten en de overdracht van kennis naar het MKB dan is dat allemaal nog te weinig. De samenwerking met de grote bedrijven gaat over het algemeen wel goed. Maar uit onderzoeken blijkt dat het MKB achterblijft wat de toegang tot academische kennis betreft. Ik hoor dat ook uit het MKB. Daarom zijn we begonnen met de innovatievouchers. Dat was om MKB ers te stimuleren de kennis te gaan halen, maar ook om de universiteiten te stimuleren hun kennis te delen. Daarnaast is het toch ook gewoon leuk voor een onderzoeker wanneer zijn of haar onderzoek niet alleen een goed artikel of zelfs een octrooi oplevert, maar dat er ook in een bedrijf wat mee wordt gedaan. Dat motiveert. Natuurlijk wordt onderzoek niet voor het bedrijfsleven gedaan, maar als goed onderzoek kan worden toegepast, moeten we dat doen. Als we de slag willen aangaan met landen als China, India en Brazilië, dan zullen we onze 8 M A T R I X / 3 /

9 Van Gennip: De brainport Eindhoven is de enige regio in Nederland die internationaal zo hoog scoort. kennis moeten gebruiken. De draagkracht van onze economie wordt mede bepaald door de valorisatie van kennis uit research. Er zijn tal van onderzoekers die het helemaal niet interesseert of hun kennis ooit in bedrijven wordt gebruikt. Zij willen goed onderzoek doen. Daarom moet je dat vanuit het kabinet en vanuit colleges van bestuur stimuleren en de universiteiten op zeker moment daarop afrekenen. Stimuleren doen we door toe te staan dat geld uit de eerste geldstroom wordt gebruikt voor startende bedrijven. De volgende stap is om te bepalen hoeveel universiteiten moeten doen aan kennisvalorisatie. De vraag is natuurlijk hoe je dat moet meten, maar dat komt later. Heeft u zicht op de output die universiteiten nu leveren waar het gaat om het overbrengen van kennis naar bedrijven? We weten dat we op het gebied van spin-offs veertig procent lager scoren dan Europese universiteiten die het wel goed doen. Dan vergelijk ik met Leuven en München. In vergelijking met Amerikaanse universiteiten lopen we helemaal achter. Het is ons doel in Europa gelijk te komen met het gemiddelde. Dat is nog een hele stap. Vervolgens weten we hoeveel octrooien er door universiteiten worden aangevraagd, maar we weten niet hoeveel van die patenten worden gebruikt door studenten of MKB ers. Een volgende stap is dat te kwantificeren. Nu is het vooral van belang dat er bij besturen van universiteiten en hoogleraren de overtuiging ontstaat dat dit belangrijk is. En dat ze een maatschappelijke verantwoordelijkheid hebben. Daarbij geeft het aanzien en levert het geld op. Wat dat betreft heeft u de wind mee; want kennisvalorisatie staat bij technische universiteiten hoog op de agenda. Ik ga ervan uit dat ik die wind zelf heb aangewakkerd. Hoe? Door bijvoorbeeld twee jaar geleden met de start van Technopartner te zeggen dat universiteiten hun verantwoordelijkheid hebben. Als je het aantal technostarters wil vergroten, moeten de technische universiteiten aan de slag. We kunnen studenten stimuleren en coaches opleiden, maar als universiteiten tegenwerken, heeft dat geen zin. U komt met grote regelmaat in Brabant Zuidoost. Wat is de indruk die u krijgt van de initiatieven die daar worden genomen om de regio te versterken? De brainport staat echt hoog aangeschreven. Ik heb hier tal van lijstjes waar ze in de top-zoveel staan. Dat is allemaal belangrijk, maar waar het om gaat is dat de regio Eindhoven de enige in Nederland is die internationaal zo hoog scoort. Dat betekent dat je die regio moet koesteren en stimuleren om verder te gaan. Ten tweede moet je er van leren. De vraag is: wat is er in Eindhoven met de universiteit, het bedrijfsleven, de provinciale overheid en de samenwerking met buitenlandse universiteiten gebeurd? Je ziet een dynamiek naar boven. Als er een goed idee wordt ingebracht pikken mensen dat op. Er wordt een pilot gestart, wat nog meer energie geeft. Welke rol speelt de samenwerking tussen Eindhoven, Leuven en Aken hierin? In Brussel wordt dat gezien als een voorbeeld voor Europese samenwerking. Daar hebben wij hard aan M A T R I X / 3 /

10 IN GESPREK Van Gennip: De regio Zuidoost heeft als eerste aan mij een gezamenlijk programma gepresenteerd. Het is beide belangrijk. Je moet je écht op toptechnologie concentreren, want daar ligt onze concurrentiekracht. Maar tegelijkertijd staan we als Nederland nog altijd bekend als gateway to Europe. Je moet het belang daarvan voor het imago van Nederland, en dus voor het imago van Eindhoven, niet onderschatten. Wat wij verdienen aan logistiek is ook enorm. Je moet nooit je geld investeren in één aandeel. Dat geldt ook voor de economie. We moeten meer pijlen op onze boog hebben. meegewerkt door in elke speech in Brussel de driehoek te noemen. Daarbij melden we de samenwerking aan voor pilotprojecten. Dat geeft een dynamiek die goede researchers aantrekt en overheden stimuleert om een volgende convenant uit te werken. Op welke manier is die dynamiek zichtbaar? Mensen zoeken naar oplossingen in plaats van in problemen te denken. Ik herinner me van twee jaar geleden dat partijen allemaal een andere visie hadden en niet met elkaar wilden samenwerken. Nu slaan ze de handen ineen. Het is opvallend hoe overheid, bedrijfsleven en kennisinstellingen in Eindhoven met één mond spreken. Klinkt eensgezindheid harder in Den Haag? Zeker, Nederland is in het regionaal economische beleid opgedeeld in zes regio s en Zuidoost heeft als eerste aan mij een gezamenlijk programma gepresenteerd. Daar zat de burgemeester van Eindhoven, daar zat Philips, daar zat de universiteit. Dat zijn mensen die samen hun prioriteiten kunnen stellen en duidelijk weten waar ze naartoe willen. U doelt op Amandus Lundqvist (TU/e), Harrie Hendriks (Philips) en Alexander Sakkers (burgemeester Eindhoven) die eensgezind naar buiten treden. Is dat écht bepalend voor de economische impulsen uit Den Haag? Daar zijn ze mede van afhankelijk. Het is prettig als mensen het goed kunnen vinden, maar als ze bovenal samenwerken en samen aan hetzelfde werken, dan geeft dat vertrouwen in Den Haag en Brussel om iets te financieren. Als ik in een regio kom en elke wethouder, elk bedrijf en elke Kamer van Koophandel geeft mij een andere top-tien van prioriteiten dan kan ik daar niks mee. Vervolgens vraag ik die mensen of ze samen een top-vijf kunnen maken. Als dat weer niet lukt, kan ik niet veel doen. Toptechnologie zoals die rond Eindhoven is geconcentreerd heeft een enorme toegevoegde waarde. Moeten we ons in Nederland nog wel bezighouden met transport en bijvoorbeeld een haven in Rotterdam? Universiteiten worden geacht te concurreren. Maar met wíe moeten ze concurreren? De Nederlandse universiteiten moeten gezamenlijk concurreren met buitenlandse universiteiten. Niet al het onderzoek en onderwijs aan alle universiteiten doen, maar focusseren. Ze moeten elk hun sterktes uitbouwen, want je kunt niet in alles goed zijn. Het is daarom van groot belang dat de samenwerking tussen de technische universiteiten van de grond gaat komen. U zegt gaat komen. Bent u nog niet tevreden? Ik vind dat het nog wel wat daadkrachtiger mag en met wat meer snelheid. Stuurt de regering aan op een fusie tussen de universiteiten? De eerste stappen zijn gezet. Vervolgens kun je praten over welk organisatiemodel je wilt, maar je kunt met verschillende organisatiemodellen hetzelfde doel nastreven en op hetzelfde punt uitkomen. Of je een federatie bent of je hebt één college van bestuur; mensen moeten gaan samenwerken en zorgen dat er niet twee dezelfde laboratoria op verschillende plaatsen staan. De samenwerking moet vooral op de werkvloer gaan plaatsvinden. Daar moet snelheid inkomen. Is het uiteindelijk niet veel te duur om op drie universiteiten drie besturen met hun staf te betalen, terwijl ze uiteindelijk één TU moeten worden? Dat moet je als volgende stap zeker niet uitsluiten. En als het de enige manier is om de samenwerking te realiseren, dan wordt een fusie een onafwendbare stap. Maar voor die tijd is er van alles te doen. Je moet de samenwerking niet uitstellen tot je het meest optimale organisatiemodel hebt. Onlangs is voor de TU s vijftig miljoen gereserveerd om de samenwerking te versnellen. Stond daar in de kleine lettertjes van de overeenkomst nog iets over een fusie? Het idee achter dat geld is het volgende: het kabinet is best bereid mee te betalen aan samenwerking, maar die moet dan wel inhoudelijk, snel en daadkrachtig tot stand komen. Dat geld komt alleen als er goeie plannen komen die worden verwezenlijkt. 1 0 M A T R I X / 3 /

11 bedrijfsleven nieuws ONTBIJTSESSIES De TU/e wil ondernemers in de regio informeren over actuele en toekomstige technologische ontwikkelingen en daarmee de kennis dichter bij de ondernemer brengen. Samen met Kennispoort organiseert de TU/e daarom de zogenaamde ontbijtsessies met laboratoriumbezoeken. Een ontbijtsessie start met een ontbijt om 7.45 uur en eindigt om uur. Aanmelden kan via de website van de TU/e, klik op ondernemen en kijk onder nieuws en actueel of via de site van Kennispoort, U ontvangt tijdig een bevestiging van uw komst met details over het desbetreffende programma. In de agenda op pagina 51 vindt u een overzicht van de verschillende ontbijtsessies die plaatsvinden tussen oktober en december MICRO-EN NANOTECHNOLOGIE Philips, ASML en ASM-I willen een `Pole de Competitivité` oprichten voor nanotechnologie. Het gaat om een geïntegreerd R&D-programma voor embedded software en micro- en nanotechnologie, dat in 2007 van start gaat en waarvoor tot 2011 een investering van 5,5 miljard euro nodig is. Van die 5,5 miljard moet 750 miljoen euro van publiek geld komen, waarvan 120 miljoen uit Brussel. De drie bedrijven hebben hiervoor een voorstel ingediend bij het ministerie van Economische Zaken. In het kader van het programma zullen Philips, ASML en ASM-I intensief samenwerken op het gebied van R&D naar halfgeleiders en hun toepassing. Daarin zullen ook onder meer de TU/e, TNO, IMEC, het Embedded Systemes Institute en de bedrijven op de High Tech Campus Eindhoven deelnemen. Het programma zal bestaan uit twee delen, `More Moore` en `More than Moore`. Het eerste bestaat uit verdergaande verkleining en versnelling van chips, het tweede richt zich op de toepassing van nanotechnologie in een nieuwe generatie apparatuur. ATC JAARSYMPOSIUM Op 13 oktober zal het ATC (Automotive Technology Centre) jaarsymposium 2005 plaatsvinden op de High Tech Campus in Eindhoven. Het thema van de middag is Grenzeloze innovatie, technologieen productontwikkeling met grote automotive bedrijven. Tijdens de middag zal door vertegenwoordigers van een autoproducent en een toeleverancier worden ingegaan op de vraag aan welke eisen en voorwaarden een toeleverancier moet Ontbijtsessie bij de faculteit Scheikundige Technologie in juni jongstleden. voldoen om in samenwerking met grote automotive bedrijven nieuwe producten en technologieën te ontwikkelen. Een van de sprekers is gedeputeerde-ez van Limburg, Martin Eurlings. Hij zal ingaan op de activiteiten die worden ontplooid om de automotive kennis in de Euregio in kaart te brengen en de samenwerking te intensiveren. Tijdens het symposium zal voor de eerste keer de Automotive Innovation Award worden uitgereikt aan het bedrijf dat in de afgelopen periode de beste automotive innovatie heeft gepresenteerd. Deelname aan het symposium is gratis. Meer informatie vindt u op INNOVATIEVOUCHER BOUWT BRUG In maart zijn door het ministerie van Economische Zaken vierhonderd innovatievouchers toegekend aan bedrijven die concrete innovatieplannen hadden ingediend. Honderd van deze vouchers zijn gegaan naar samenwerkingsverbanden van bedrijven. Achterbosch Architectuur uit Leeuwarden, Onix uit Groningen en H.E. Lüning Adviesbureau voor technische houtconstructies BV uit Doetinchem kwamen met hun gezamenlijke - door EZ gehonoreerde - ken-nisvraag bij Ondernemen en Technologie INNOVATIE EN DE MENSELIJKE FACTOR United Brains, een samenwerking tussen de TU/e, TNO, ROC Eindhoven en Fontys, terecht. Zij werken nu gezamenlijk een opdracht uit van twee houten verkeersbruggen bij Sneek die over de nieuw aan te leggen A7 moeten komen. Een uniek project, omdat voor het eerst in Nederland hout in deze dimensies voor een brug wordt toegepast. Rijkswaterstaat en gemeente Sneek eisen hier een bepaalde vorm van duurzaamheid en sterkte. Om dit te kunnen realiseren, wil dit team het hout van deze bruggen mogelijk behandelen met een nieuw procedé. Teneinde de duurzaamheid en vormstabiliteit van hout te verhogen, kan hout geacetyleerd worden. Acetyleren is een vorm van chemische behandeling van het materiaal. Het is echter nog niet bekend, wat de invloed van acetyleren op de constructieve eigenschappen is. Behoudt het hout zijn stevigheid of verliest het door het acetyleren zijn sterkte? Wat gebeurt er indien dit hout wordt gelamineerd? Vragen die prof.dr.ir. André Jorissen van de faculteit Bouwkunde van de TU/e gaat beantwoorden. Pakt het onderzoek positief uit, dan zijn er voor de opdrachtgevers veel toepassingsmogelijkheden. Hebt u ook een kennisvraag: neem vrijblijvend contact op met de TU/e via United Brains: of vul het vragenformulier in op Jaarlijks organiseert de TU/e de lezingenreeks Ondernemen en technologie, bedoeld voor mensen van het bedrijfsleven. De lezingen vinden plaats in de vergaderzaal van Kennispoort, aan de rand van de campus en beginnen om uur. Voor meer informatie: activiteitenvoorondernemers. Daaronder vindt u een overzicht van de lezingen die in het collegejaar 2005/2006 gegeven worden. Op 20 oktober geeft prof.dr.ir. Erik Fledderus een lezing met als titel Innovatie en de menselijke factor waarbij hij in gaat op de methode die hij met TNO ICT ontwikkelde om een innovatieversnelling teweeg te brengen. FOTO: BART VAN NOVERBEEKE M A T R I X / 3 /

12 XXXXXXXXXXX ONDERWIJS Onderwijs over de landsgrenzen Met het vizier gericht op de buitenwereld gaat de TU/e tal van samenwerkingen aan met buitenlandse universiteiten. Soms voor gezamenlijk onderzoek, soms voor de uitwisseling van studenten en soms zet de universiteit hele faculteiten op en participeert het in onderwijs. Drie voorbeelden van onderwijs over de landsgrenzen. In Shenyang, een miljoenenstad in het noordoosten van China, is onlangs op de universiteitscampus een gebouw volledig gestript en van de grond af opgebouwd. Honderden arbeiders werkten zich drie slagen in de rondte om de nieuwe faculteit klaar te maken voor de start van het academisch jaar. En het resultaat is verbluffend. Het ziet er prachtig uit. Echt tiptop in orde, zegt prof.dr.ir. Bart ter Haar Romeny, werkzaam aan de faculteit Biomedische Technologie waar hij leiding geeft aan de groep Image Analysis and Interpretation. De hoogleraar was onlangs in China om te helpen bij de faculteit Biomedische Technologie die in het Aziatisch land als een kopie van de Eindhovense opleiding wordt ingericht. Het gaat om een volledige opleiding, bachelor en master, waarbij de bachelor in het Chinees gegeven wordt. De master daarentegen wordt in het Engels gegeven en daarbij zijn docenten van de TU/e betrokken. De contacten met China verliepen in eerste instantie via Philips Medical Systems. Het bedrijf wilde het enorme potentieel aan klanten in China benutten en heeft om die reden een meerderheidsbelang genomen in Neusoft, een Chinese firma in de medische hoek. NEU staat voor Northeastern University, de universiteit van Shenyang waar vijftigduizend studenten aan zijn verbonden. De situatie van de TU/e met Philips Medical Systems in Best lijkt sterk op de situatie in China met de universiteit en Neusoft. Philips heeft in China behoefte aan goede researchers voor haar fabrieken en die zijn er op dit moment niet voldoende. Om die reden zijn er contacten geweest tussen Philips Medical Systems en de rector van de TU/e. Het idee was om een kopie van de BMT-opleiding van de TU/e te maken en die in China op poten te zetten. Het resultaat is dat de nieuwe faculteit in China in september van dit jaar van start FOTO S: BART TER HAAR ROMENY Een student in Shenyang laat een kleine robot bewegen door elektrische signalen vanuit zijn hoofd. is gegaan met de eerste zestig studenten. Uiteindelijk moeten het er duizend worden. Ontwerpgericht onderwijs In principe is het hele curriculum van Eindhoven overgenomen, maar wel in een Chinees jasje, zegt Ter Haar Romeny: De studenten krijgen ook typisch Chinese vakken als politiek en lichamelijk opvoeding. Daarbij kennen ze geen ontwerpgericht onderwijs. We hebben ze ervan verteld en ze zijn er zeer enthousiast over. Het gaat nu een belangrijke plaats innemen in het onderwijs. Dat vraagt nogal wat, omdat studenten daar erg volgzaam zijn. In de opleiding komen twee onderwijslijnen: medical imaging equipement & analyses en bio-informatica. Op deze gebieden gaan Ter Haar Romeny en zijn collega prof.dr. Peter Hilbers gastcolleges geven. Hilbers verwacht een heel ander type student in de collegebanken aan te treffen dan hij in Eindhoven gewend is: Van oudsher schrijft de Chinese staat alles voor, al zit het land nu in een overgangsfase. Chinese studenten zullen een docent nooit tegenspreken ook al weten ze dat ze gelijk hebben. Je kunt een Chinese student ook niet vragen of ze een goede afstudeerdocent hebben. Natuurlijk hebben ze dat, die zijn altijd en allemaal goed. Studenten zijn in China meer gericht op absorptie, terwijl interactie ontbreekt. Hilbers wil dat doorbreken en verwacht dat hij met een open houding veel kan bereiken. Een andere eigenschap van Chinese studenten is dat ze tijd noch moeite besparen om goede resultaten te behalen. Dat is zeker een voordeel, meent Hilbers, maar: er is creativiteit nodig om tot goede oplossingen te komen en dat proces is maar voor een klein deel afhankelijk van tijd en energie. In de eerste jaren kun je met hard werken ver komen, later is er meer nodig. In de afspraken met de Chinese faculteit is voor twintig jaar vastgelegd dat vijf procent van de onderwijsactiviteiten in China zal worden ingevuld door de TU/e. Het grootste deel van dat percentage zal bestaan uit 1 2 M A T R I X / 3 /

13 Chinese top-studenten die na hun bacheloropleiding naar Eindhoven komen om een master te volgen en een aansluitende PhD-opleiding. Deze studenten moeten uiteindelijk in Shenyang het onderwijs gaan verzorgen. Zij worden ook opgeleid om mogelijk de staf van de nieuwe faculteit in China te worden. Nieuwe researchpartner De docenten die nu nodig zijn komen van Neusoft, een groot bedrijf met duizenden werknemers en vele researchers. Volgens Ter Haar Romeny zijn dit mensen van een behoorlijk niveau. Zij hebben hun opleiding elders in de wereld gedaan. Maar er wordt ook nog nationaal en internationaal geworven voor hoogleraren. Dat is belangrijk, want zij moeten de kar trekken en de kwaliteit van de opleiding waarborgen. Het is nu nog lastig omdat mensen liever in de zuidelijke steden wonen. Voordeel is dat het leven in Shenyang goedkoper is. Ze willen dus met goede salarissen de juiste mensen te krijgen. Die professoren moeten er een goed laboratorium van maken, wat weer goede studenten aantrekt. Uiteraard heeft de TU/e met Shenyang een nieuwe researchpartner. We hebben natuurlijk over de hele wereld partners, zegt ter Haar Romeny. Maar nu komt er één bij waarbij we ook nog richting kunnen geven aan het onderzoek. Dat is heel mooi. Voor mijn vakgebied, het medical image analysis, geldt dat men daarmee in China aan de slag gaat. Om studenten van de faculteiten met elkaar kennis te laten maken gaat de studievereniging van BMT binnenkort naar China, waarbij ze zeker een bezoek brengen aan de nieuwe faculteit in Shenyang. Gedurende een dag gaan de studenten praten over hun opleiding en het studentenleven. TDO Een andere samenwerking is die met het Vellore Institute of Technology (VIT), een privé-universiteit in zuidoost India, nabij Bangelore. Dr.ir. Lex Lemmens (eindverantwoordelijk voor het project) en ir. Patrick van Schijndel van het Centrum TDO (technologie voor duurzame ontwikkeling) gingen begin dit jaar op bezoek bij VIT voor de start van een programma tussen VIT, IIT (Indian Institute of Technology) Delhi, de TU/e en het Solar Institute Jülich in Duitsland. Onderwerp van deze samenwerking is het opzetten van een BSc-studie duurzame energie technologie. Deze moet toegang geven tot de mastertrack Sustainable Energy Technology De campus van de Northeastern University in Shenyang. van de TU/e. Volgens Van Schijndel moet onderwijs op het gebied van duurzame energie internationaal worden opgezet, aangezien het een globaal probleem is. Als je wilt bouwen aan duurzame energie heb je binnen het bedrijfsleven en de overheid in bijvoorbeeld India mensen nodig die deze technologie begrijpen en kunnen toepassen. Het doel van deze bachelor die we in India opzetten, is het opleiden van mensen die meteen aan de slag kunnen met het ontwerpen, bouwen en optimaliseren van technologie voor duurzame energie. Volgens de medewerker van TDO is het onderwijs aan het instituut in India al erg goed, maar moet het op een hoger plan gebracht worden. Dat is van belang voor de TU/e aangezien de universiteit geïnteresseerd is in studenten die na de bachelor in India probleemloos kunnen instromen in de master in Eindhoven. Vanaf oktober dit jaar gaan TU/e docenten naar Vellore om te helpen met het samenstellen van het curriculum en om gastcolleges te geven. M A T R I X / 3 /

14 ONDERWIJS De samenwerking wordt gefinancierd uit een subsidieprogramma van de EU: Asialink. Samenwerking is nog niet zo simpel, zegt Van Schijndel. De regels voor EU-projecten stroken niet altijd met de manier van werken in India. Het is wel een voordeel dat we met een privé-instituut samenwerken. Zonnepanelen Met het instituut in Vellore denkt TDO een goede partner in onderzoek te hebben. Ook de locatie in India heeft voordelen voor TDO, omdat het er zonnig en heet is. Het is bijvoorbeeld interessant om er duurproeven met zonnepanelen uit te voeren; zoiets is daar veel makkelijker dan in ons Nederlandse klimaat, zegt Van Schijndel. VIT is ook erg ver op duurzaamheidgebied. Afvalwater wordt ter plekke gereinigd en 0p stage hergebruikt voor bewatering van de campus. Afval wordt gesorteerd afgevoerd wat uiteindelijk geld oplevert. De rector wil nu de verdere omgeving herbeplanten. Als ze dat doen met tropische energiegewassen is het mogelijk om alle auto s van het instituut op eigen biodiesel te laten rijden. Van Schijndel was onder de indruk van de moderne opzet van de VIT campus en het onderzoek: Twee voorbeelden van onderzoek naar duurzame energie opwekking zijn een 10 kw Stirling motor aangedreven door zonlicht via een paraboolspiegel en een 100 kw downdraft biomassavergasser met gasmotor. Singapore De jonge faculteit Industrial Design van de TU/e heeft ook nauwe banden met instellingen in het buitenland. De TU/e en de ervaringen van een TU/e-student in het buitenland Waterkrachtinstallaties en diplomatie National University of Singapore (NUS) hebben op de campus van de NUS een gezamenlijk instituut voor onderwijs en onderzoek op het gebied van technologisch ontwerpen. Dit Design Technology Institute (DTI) biedt in nauwe samenwerking met de moderne ontwerpindustrie in Singapore tweejarige postacademische opleidingen aan. Ook voert het onderzoeks- en ontwikkelingsprojecten uit voor diezelfde industrie. De Ministeries van Onderwijs en Economische Zaken van Singapore hebben het instituut indertijd voor vijf jaar een subsidie toegekend van in totaal ruim dertig miljoen gulden. Op de campus van TU/e is ook een vestiging van het Design Technology Institute (DTI). De samenwerking met de NUS beslaat inmiddels de faculteiten Technologie Management, Elektrotechniek en Industrial Design. In het binnenland van Suriname bestudeert Miguel Alvares de mogelijkheid van het aanleggen van micro waterkracht projecten ten behoeve van de stroomopwekking. Alvares in Suriname Alvares doet Technology Develop- een schaars goed in deze voor- en politieke factoren meeneemt. Zo kreeg ik de kans mijn ouders ment Studies bij Technologische malige kolonie van Nederland: Ik voer dit onderzoek hoofdza- en zus weer voor langere tijd te Innovatievatiewetenschappen het stroomnet loopt alleen door kelijk uit aan de hand van een zien. (het vroegere Techniek en Maat- de kustvlakte, en vanwege de MWK-project bij het indianendorp Ik heb tot nu toe enorm genoten schappij). Suriname was in au- vervoersproblemen is diesel voor Palumeu, diep in het Surinaamse van mijn stage. Als ik dit schrijf gustus nog in het nieuws vanwege een generator erg duur. Om in het binnenland. heb ik nog twee maanden te gaan. de verkiezingen. Een van de altijd terugkerende campagnepunten binnenland toch aan elektriciteit te kunnen komen bekijkt men nu Diplomatiek Ik heb - ondanks het feit dat ik hier zelf ben opgegroeid - me tijdens de verkiezingsperiode be- de mogelijkheid van het aanleg- Mijn afstudeerstage loop ik via wel moeten aanpassen aan het trof de energievoorzieningen in het gen van micro waterkracht pro- de Anton de Kom Universiteit werken hier. Extreme weersom- binnenland. Het binnenland van jecten (MWK) ten behoeve van in Paramaribo omdat men zich standigheden in de vorm van hitte Suriname is vier keer zo groot als de stroomopwekking. Mijn afstu- aan deze universiteit bezighield of zware regenval kunnen grote Nederland, bijna compleet begroeid deerstage richt zich op het ont- met het voornoemde MWK-pro- invloed hebben op je functioneren met tropisch oerwoud en wordt werpen en testen van een model ject. Ik stuurde een mail naar hier. De gemeenschap is heel bewoond door minder mensen dat gebruikt kan worden om de de coördinator van de richting klein, wat werken soms tot een dan er in Eindhoven wonen. Om haalbaarheid van zo n project Elektrotechniek, die heel enthou- diplomatieke krachttoer maakt. er te komen kun je vliegen - wat te bepalen. Bedoeling is dat het siast reageerde. Eind maart kon Toch ervaar ik dit meer als leer- veel geld kost, of je kunt je door model heel breed wordt en dat ik naar Suriname vertrekken. Voor zaam dan als lastig. de binnenlandse bewoners in hun het naast de gebruikelijke techni- mij was dit een buitenkans. Ik ben Ik hoop dat dit afstudeeronder- boten de rivier op laten vervoeren sche en financiële aspecten ook namelijk in Suriname geboren en zoek een steentje bijdraagt aan de - wat veel tijd kost. Elektriciteit is sociologische, organisatorische tot mijn achttiende opgegroeid. ontwikkeling van het binnenland M A T R I X / 3 /

15 onderwijs nieuws SCHOLIER KAN TECHNOMILES SPAREN Scholieren die meedoen aan activiteiten in de techniek, zowel op school als daarbuiten, kunnen straks technomiles sparen. Die zijn te verzilveren voor mp3-spelers, computerspellen en andere elektronische hebbedingetjes. In januari 2006 gaat een proef met een smartcard van start in de regio Eindhoven. Die is gericht op leerlingen van HAVO 4 en 5 en 3, 4 en 5 VWO. Het Platform Bèta Techniek wil jongeren zo enthousiast maken voor een technische opleiding aan de hogeschool of universiteit. Om technomiles te verzamelen, kunnen scholieren bijvoorbeeld meedoen aan de Efteling Experience, waarbij ze de techniek en natuurkunde van de attracties bekijken. Ze kunnen een kijkje nemen in de keuken van bedrijven als Philips of ASML, of meedoen aan de open dagen van de TU/e. ALLEREERSTE MASTERS WISKUNDE & INFORMATICA De allereerste masters na de invoering van het bachelor-masterstelsel hebben afgelopen dinsdag hun diploma uitgereikt gekregen van de Engelstalige opleidingen van Wiskunde & Informatica. Hieronder ook de primeur voor het masterdiploma van de opleiding Business Information Systems (BIS). Een bijzonder moment voor de faculteiten Wiskunde & FOTO: BART VAN OVERBEEKE Zeven van de acht studenten die hun Master-of-Sciencediploma van de faculteit Wiskunde & Informatica onlangs ontvingen. Informatica en Technische Bedrijfskunde want beiden zijn verantwoordelijk voor deze eerste gezamenlijke masteropleiding. Twee jaar geleden begonnen de eerste studenten aan BIS. Van deze pioniers kon Jiang Zhang de titel van Master of Science in ontvangst nemen. De trotse Zhang ronde als enige de studie in twee jaar succesvol af. Zhang wil zo snel mogelijk weer terug naar zijn thuisland China, maar niet voor hij de postdoctorale ontwerpersopleiding Software Technology heeft afgerond. M A T R I X / 3 /

16 ONDERZOEK Plasma wordt veel gebruikt bij de bestrijding van bacteriën, maar op menselijke cellen is het nauwelijks getest. Daarom zijn enkele wetenschappers van de faculteit Biomedische Technologie (BMT) begonnen met onderzoek naar de werking van plasma op levende cellen. En de resultaten zijn verbluffend. Met behulp van de plasmanaald, een vinding van de TU/e, kan de wijze van opereren in de toekomst wel eens drastisch veranderen. Het geheim? Doe het zoals het lichaam het zelf doet, en voorkom dat wonden gaan ontsteken en littekens ontstaan. Plasma: opereren als het lichaam zelf Dr.ir. Eva Stoffels-Adamowicz, universitair docent van de faculteit BMT, wist van biologen dat dankzij een mysterieus mechanisme kankercellen met plasma gedood kunnen worden. Het mysterie is een mechanisme van uitgesteld cellen doden. Cellen plegen een soort zelfmoord, waardoor het weefsel rond de cellen niet gaat ontsteken en geen littekens geeft. Het lichaam weet niet dat er cellen doodgaan en geeft dus geen reactie. Je bootst eigenlijk de manier waarop het lichaam het doet na. Littekens ontstaan wanneer het lichaam de wond op een snelle, niet nette manier repareert. Terwijl de onderzoekers hiermee bezig waren, kwamen ze iets tegen wat nog interessanter was. Wanneer je cellen kweekt, hechten ze aan het kweekbakje en ze hechten aan elkaar, legt ir. Ingrid Kieft uit. Ze is AIO bij BMT en is de afgelopen drie jaar bezig geweest met onderzoek op levend weefsel. Zodra je een laagje cellen met plasma behandelt, verbreken de verbindingen tussen de cellen en het bakje en de cellen onderling. Maar het bleek dat de cellen nog in leven zijn en nog wel de hechtingsmoleculen kunnen maken. Als je ze in een ander bakje legt en wat te eten geeft, gaan ze weer hechten. De dosis plasma 1 6 M A T R I X / 3 /

17 Plasma: In de natuurkunde wordt onder plasma een fase verstaan waarin de deeltjes van een stof in meer of mindere mate geïoniseerd zijn. Vaak wordt plasma de vierde aggregatietoestand genoemd, naast vast, vloeibaar en gas. In de normale gasfase bevat elk atoom een gelijk aantal positief en negatief geladen deeltjes. De positieve lading bevindt zich in de kern en de negatief geladen elektronen eromheen maken het geheel neutraal. Bij plasma zijn sommige atomen als gevolg van temperatuursverhoging of andere toegevoegde energievormen een of meer elektronen kwijtgeraakt. De losgeslagen elektronen bewegen zich vrij door de ruimte en de achtergebleven kern (met de overgebleven elektronen) is geïoniseerd. Wanneer voldoende atomen geïoniseerd zijn om het elektrische karakter van het gas merkbaar te veranderen, spreekt men van plasma. Deze aggregatietoestand wordt ook wel gasontlading genoemd en komt zeer veel voor in de natuur: 99 procent van de ons bekende massa in het heelal bestaat uit plasma. Afhankelijk van het soort atomen, de verhouding tussen de aantallen geïoniseerde en neutrale atomen en de energie van de deeltjes, zijn er vele soorten plasma te onderscheiden, met elk hun eigen karakteristieken. Omdat plasma elektriciteit geleidt, op veranderingen in elektrische en magnetische velden reageert, en chemische reacties kan versnellen, zijn er vele toepassingsmogelijkheden. Van boven naar beneden: Drie microscopische opnames van cellen, behandeld met een plasma met een vermogen van 0.1 W. Na plasmabehandeling laten de cellen los van het oppervlak (bovenste foto). Na enige tijd hechten de cellen weer aan (middelste en onderste foto). bepaalt of de cellen alleen maar loslaten of dat ze doodgaan. Bij een lage dosis plasma laten ze los en bij een hogere dosis gaan ze uiteindelijk kapot. De promovenda deed testen op verschillende typen cellen en alle onderzochte cellen lieten op dezelfde manier los. De onderzoekers kunnen daarmee heel lokaal zieke, overbodige of kwaadaardige cellen uit een weefsel weghalen. Maar ze kunnen er ook cellen mee uit het lichaam halen om onderzoek mee te doen. Bijvoorbeeld voor onderzoek met stamcellen. Stoffels-Adamowicz: We kunnen hiermee kankercellen verwijderen, en misschien ook littekens. Het zou zelfs kunnen betekenen dat je een huidlaag behandelt met plasma waardoor de laag loslaat. Je kunt dan onder de laag opereren, eventueel met een heel klein sneetje, zonder dat het lichaam in de gaten heeft dat er iets aan de hand is. Dat betekent dat je na de operatie geen littekens of ontstekingen krijgt. Maar ook is de operatie pijnloos omdat je de zenuwcellen intact laat. Na de operatie kunnen de onthechte cellen weer snel hechten omdat ze nog in leven zijn. Kieft: We zijn nog aan het spelen met de samenstelling van het plasma om de werking te optimaliseren. Je moet de naald op een afstand van één tot twee millimeter van de cellen houden, maar we hebben natuurlijk een opstelling waarmee we dat precies kunnen vaststellen. Plasmanaald Aan de basis van het onderzoek staat de plasmanaald, een naald van acht centimeter. Langs de naald stroomt een edelgas, helium in dit geval. Wanneer er spanning op wordt gezet, ontstaat een lichtbolletje dat plasma heet. Dat is een geïoniseerd gas. Er zitten elektronen, ionen en radicalen in. Het zendt gewoon licht en UV-licht uit. Het geeft chemische reacties, maar het is niet heet. De temperatuur is niet veel hoger dan kamertemperatuur. Daarom kan plasma worden gebruikt voor medische toepassingen. De naald heeft weinig vermogen nodig en het is een gecontroleerde puntontlading onder atmosferische druk. De naald is op dit moment alleen bij de faculteit BMT in gebruik. Stoffels-Adamowicz: We wisten uit onderzoek dat plasma bacteriën kan doden. Dat wordt toegepast in bijvoorbeeld luchtfilters, maar het was nog niet in of op het lichaam geprobeerd, omdat andere plasma s daarvoor te heet zijn. Nu we een koude en flexibele versie hebben, kunnen we gaan onderzoeken welke effecten dit heeft op levende M A T R I X / 3 /

18 ONDERZOEK Ir. Ingrid Kieft is in september gepromoveerd voor onderzoek naar levend weefsel. weefsels. Dan kun je bijvoorbeeld in geïnfecteerde wonden bacteriën doden. Maar er is nog een andere belangrijke toepassing. Plasma is geïoniseerd gas en gas wil alle ruimte vullen die het tot zijn beschikking heeft. We kunnen het dus in kleine gaatjes stoppen zoals bij de bestrijding van bacteriën in gaatjes in tanden. Cariës Het onderzoek naar de behandeling van bacteriën in de mond met plasma wordt gedaan door ir. Raymond Sladek, evenals Kieft promovendus aan de faculteit BMT. Sladek richt zich op het doden van bacteriën in tanden. Ik heb gekeken naar het voorkomen van cariës. Ik ben begonnen met onderzoek op de colibacterie, omdat die heel eenvoudig te kweken en te behandelen is. Daaruit heb ik kennis gekregen over hoe lang en op welke afstand ik de bacterie moet behandelen om hem te doden. Cariës ontstaat door verschillende bacteriën en de behandeling daarvan is dus ingewikkelder. Dat heb ik in Amsterdam bij een tandheelkundig laboratorium onderzocht. Ook heb ik onderzoek gedaan naar lagen van verschillende soorten bacteriën op elkaar, de zogenaamde biofilms. Tandplak is een biofilm die tandglazuur aantast en dus gaatjes veroorzaakt. Dat onderzoek deed ik in Nieuw Zeeland bij de dental research group. Zij hebben een kunstmatig model van de mond. Dat is uniek in de wereld, daarom ben ik daar naartoe gegaan. Het bleek lastig om tandplak te behandelen. De radicalen van de plasma reageren op het eerste dat ze tegenkomen en dringen dus niet zo ver door. De bovenste laag is te behandelen, maar daaronder gebeurt niet veel. Op dit moment doen we vervolgonderzoek naar tandplak en welke bacteriën reageren op plasma. Stoffels-Adamowicz: Een andere behandeling is die van een gaatje, waar nauwelijks sprake is van een dikke biofilm. Daar moet je in feite in een gat een aantal bacteriën verwijderen. Nu boort een tandarts een gat waarmee ook de bacteriën worden verwijderd. Daarbij wordt echter een groot stuk van de tand kapotgemaakt. Dat is zonde. We hebben de hoop dat we bacteriën uit gaatjes kunnen verwijderen zonder de tand verder te beschadigen. We gaan nu ook onderzoek doen naar operaties in bloedvaten. Plasma zou dan in een katheter in het lichaam gebracht moeten worden om daar aan het werk te gaan. Het prototype voor het katheter is in ontwikkeling, zegt Stoffels-Adamowicz. Bedrijfsleven De behandeling met plasma is nog in de eerste fase en bedrijven staan nog niet aan de deur te kloppen om producten af te nemen of te participeren in het onderzoek. Wel hebben twee toekomstig ingenieurs van de TU/e een bedrijfsplan gemaakt om in de toekomst de plasmanaalden en katheters te verkopen. Onderzoeksinstellingen zijn de beoogde klanten. Dat het verkopen van de plasmanaald een succes kan worden, lijdt volgens de onderzoekers geen twijfel, aangezien er nog veel toepassingen zijn te bedenken. Bij microchirurgie met de plasmanaalden kun je niet heel diep in het lichaam, maar er zijn operaties in de hersenen waarbij je cellen wilt verwijderen zonder het membraam door te prikken. Dat is erg moeilijk. We denken dat dat echt een klusje kan zijn voor de plasmanaald, zegt Stoffels- Adamowicz. De medische wereld kijkt natuurlijk gespannen naar de onderzoeken, maar wacht ook lekker af tot er resultaten worden geboekt. Stoffels-Adamowicz: Wat wij doen, is uniek. Dat komt mede door de combinatie van biomedische en fysische kennis. Mijn droom is dat deze behandeling straks bij iedere tandarts, ziekenhuis en dokterspraktijk staat. En misschien zelfs bij de consument om wratten, acne of huisinfecties te bestrijden. 1 8 M A T R I X / 3 /

19 Lijkt het je een geweldige uitdaging om aan de nieuwste technologische hoogstandjes te werken? Kom dan eens praten met PTS. Want we hebben volop uitdagingen voor (embedded) software engineers met passie voor techniek. We vertellen je graag meer over onze werkzaamheden bij klanten in de semiconductorindustrie, verkeer en vervoer, consumenten elektronica en op het gebied van medische technologie. Beschik jij over de juiste bagage om je loopbaan vleugels te geven, zoals uitgebreide kennis van bijvoorbeeld: Windows-CE, (RT) Linux, Unix,.NET, C, C++, C# of Java? Aarzel dan niet langer en reageer! Bel Hetty Carmejoole: , of kijk op onze website: PTS is een ICT dienstverlener op het gebied van technische systeemontwikkeling. Onze werkzaamheden vinden voornamelijk plaats in de hightech industrie. PTS Software bv, Meerweg 7, 1405 BA Bussum Telefoon Fax Science Park Eindhoven 5644, 5692 EN Son Telefoon

20 XXXXXXXXXXX SAMENWERKING Uiterst nauwkeurig bewegen Een machine die beweegt op atomaire schaal, met de snelheid waarmee een haar groeit. Dat vergt een uiterst nauwkeurig besturingssysteem voor de elektromotoren, ofwel motion control. In het NewMotion-project werken twee groepen van de faculteit Werktuigbouwkunde samen met Nyquist Industrial Control en FEI Company aan de nieuwste generatie motion control-systemen. Het eerste resultaat van de samenwerking zal ingebouwd worden in een elektronenmicroscoop van FEI Company. 2 0 M A T R I X / 3 /