Van kaai tot kaai. Wienerberger wil binnenvaart snel rendabel maken p.10. Colruyt gebruikt nieuwe databar. Naar een netwerk van EDC s (ING Studie)

Transcriptie

1 HET VAKBLAD VOOR DE PROFESSIONELEN VAN DE LOGISTIEK Nr57 MMM Business Media - Tweemaandelijkse publicatie van informatie Bijlage bij TRUCK&Business 234 Oktober-November 2012 Nederlandstalige uitgave Van kaai tot kaai Wienerberger wil binnenvaart snel rendabel maken p.10 TECHNOLOGIE Colruyt gebruikt nieuwe databar p.24 PRESTATIES EDC van Janssen Pharmaceutica in La Louvière VASTGOED Naar een netwerk van EDC s (ING Studie) p.6 p.18

2

3 Inhoud PRESTATIES 04 Review 06 EDC Janssen Pharmaceutica: flexibel geneesmiddelenmagazijn 10 Wienerberger Multimodaal: van kaai tot kaai 14 Manueel en machinaal gaan hand in hand bij Torfs Schoenen VASTGOED 16 Review 18 Meer dan één EDC: nieuwe studie over warehousing door Theo Notteboom 20 Nieuwe terreinen zijn schaars in Wallonië TECHNOLOGIE 22 Review 24 Nieuwe generatie barcodes: de databar bij Colruyt 26 Veiligheid begint aan de top (Prevent) 29 Ingrif ontwikkelt een Secure WMS 30 Dossier HR: opleiden en begeleiden (uitzendkrachten) 32 Dossier HR: samenwerken met de sociale economie 34 Alles op zijn plaats: nieuwe magazijninrichting bij Brasseur Edito Globalisering, e-commerce, duurzaamheid hebben een impact op het hele bedrijf en dus ook op de logistiek. Peter Ooms, Editieverantwoordelijke VIERENTWINTIG UUR Terwijl er nog volop Europese distributiecentra worden gebouwd in België, blijkt tegelijk dat het concept zelf blijft evolueren vooral in functie van snelle leveringen. Het nieuwe EDC voor geneesmiddelen van Janssen Pharmaceutica in La Louvière (zie pagina 6) is een goed voorbeeld van die nieuwe trend. Enerzijds is het een klassiek magazijn met een specifieke functie om medicamenten uit de Europese fabrieken te centraliseren en te verzenden naar de hele wereld. Op het eerste zicht een klassiek EDC. Het wordt interessant als men weet dat Janssen Pharmaceutica van plan is om de goederenstromen in La Louvière te combineren met die van het nabijgelegen EDC voor medische hulpmidden van Courcelles. De twee zullen samen fungeren als één EDC. Dat de definitie van een Europees distributiecentrum evolueert met de tijd mag ons niet verrassen als we zien hoe zeer de logistiek verandert. Daarbij voelen bedrijven de noodzaak om zich aan te passen aan wereldwijde tendensen. Concepten als globalisering, e-commerce, duurzaamheid hebben een impact op de hele bedrijfsvoering en dus ook op de logistiek. Tot die vaststelling is ook professor Theo Notteboom gekomen in zijn recente studie (pagina 19). We zien in onze studie nu de komst van nieuwe oplossingen zoals het twin EDC of zelfs triple EDC. Andere bedrijven maken een combinatie van een EDC en een aantal lokale DC s. En voor sommige specifieke stromen zien we bedrijven die een parallel circuit gebruiken die voorbijgaat aan de magazijnen in het netwerk en die producten van de fabriek meteen naar de consument brengt. In de voorbeelden die in de vermelde artikels worden vermeld blijkt hoe sterk het streven naar snelle leveringen de strategie van de bedrijven blijft bepalen. Ze willen vaak binnen de 24 uur na de bestelling kunnen leveren en passen hun distributienetwerk in die zin aan. EDITORIAL TEAM Editor in chief: Claude Yvens Team: Peter Ooms (Final Editor), Michel Buckinx (Sens Unique), Luc de Smet, Hendrik De Spiegelaere, Erik Duckers (photographer), Arnaud Siquet (photographer), Michaël Vandamme, Luk Weyens SALES & MARKETING TEAM Sales Director: Marleen Neukermans Key Account Manager: Guy Stulens Sales assistant: Patricia Lavergne Marketing: Sophie Demeny PRODUCTION Head: Sonia Counet EDITOR Editor/CEO: Jean-Marie Becker SUBSCRIPTIONS Parc Artisanal BLEGNY-Barchon (Belgium) Phone: (0) (abo@mmm.be) Reproduction rights (texts, advertisements, pictures) reserved for all countries. Received documents will not be returned. By submitting them, the author implicitly authorizes their publication. MMM BUSINESS MEDIA sa/nv Complexe Arrobas Parc Artisanal BLEGNY-Barchon (Belgium) Phone: (0) Fax: (0) info@mmm.be

4 REVIEW Philippe Lacroix: De ranking bevestigt opnieuw de discrepantie tussen vraag en aanbod van kandidaten. Heftruckchauffeurs dalen in ranglijst knelpuntberoepen Zoals elk jaar stelde Manpower Group opnieuw een top tien van de knelpuntberoepen samen. Net zoals twee jaar geleden springen in België en dat verrast niet de geschoolde arbeiders (lassers, elektriciens en metselaars) naar de eerste plaats. Opvallend in de ranglijst is dat vrachtwagen- en vorkheftruckchauffeurs zakken naar zeven terwijl ze vorig jaar nog op vier stonden. De ranking bevestigt opnieuw de discrepantie tussen vraag en aanbod van kandidaten op de arbeidsmarkt. Daarom is het onontbeerlijk om de inspanningen verder te zetten om die kloof te dichten. Meer in het bijzonder op het niveau van de opleiding en beroepsoriëntatie. De recente hervormingen binnen het werkloosheidsbeleid kunnen hun steentje bijdragen en meer werkzoekenden richting arbeidsmarkt laten doorstromen, aldus nog Philippe Lacroix van Manpower. Unilever: complete reorganisatie van DC's in België De aankondiging van een ambitieus plan om de CO 2 -uitstoot te reduceren van Unilever vertaalt zich in een diepgaande hervorming van de distributiestructuur voor onze contreien. Op dit ogenblik verdeelt Unilever zijn consumentengoederen nog via verschillende distributiecentra beheerd door verschillende logistieke dienstverleners. De toekomstige structuur zal worden aangestuurd door UltraLogistik uit Katowice. Dat is opmerkelijk omdat zich daar geen distributiecentrum bevindt. "Unilever maakt gebruik van tenders om nieuwe hubs op te zetten. We zijn halfweg in de selectieprocedure en de keuze van de partners is nog niet afgesloten. Voor de Benelux zal een gedeelte van de goederen komen uit de Benelux-hub en de rest uit de andere hubs in functie van de best mogelijke oplossing. Unilever hanteert meerdere business modellen, maar voor de hubs is beslist om alles uit te besteden aan een logistieke dienstverlener," zegt John Marsden (Group Logistics Development Director at Unilever Supply Chain Company AG in Zürich). Omdat het om een project gaat dat steun krijgt uit het Marco Polo-fonds, staat het nu al vast dat de gekozen oplossing meerdere transportmodi zal bevatten. "Unilever is altijd op zoek naar multimodale oplossingen en we gebruiken nu al de spoorwegen, de binnenwateren en short sea shipping binnen ons Europees netwerk met het oog op een vermindering van de CO 2 -uitstoot. De bundeling van onze goederenstromen in onze nieuwe hubs opent nieuwe perspectieven op een overgang naar meer intermodale oplossingen," vertelde John Marsden. Deur-tot-deur vervoer van levensmiddelen naar VS Foodcareplus en Universal Logistics Solutions International (ULSII) lanceerden een nieuwe, volledig geïntegreerde logistieke service voor levensmiddelen afkomstig van of bestemd voor de VS. ULSII en Foodcareplus, de Antwerpse logistieke dienstverlener gespecialiseerd in het internationaal verschepen van bederfelijke goederen, ondertekenden een akkoord om binnen de continentale VS commercieel en operationeel samen te werken. Hun gezamenlijke dienst introduceert een nieuw type van internationaal door-to-door vervoer dat klanten een vereenvoudigd transportproces en kostenbesparingen aanbiedt. Tot vandaag waren verladers en/of hun klanten steeds verplicht om de vele partijen die betrokken zijn bij de verschillende aspecten zelf te contacteren, contracteren en coördineren. Foodcareplus en ULSII bieden klanten nu een geïntegreerde service met slechts één aanspreekpunt, één offerte en één factuur. Kühne + Nagel beheert supply chain voor Flexlink Kühne + Nagel verzorgt voortaan alle international transport vanuit Polen voor Flexlink, een fabrikant van conveyorsystemen en industriële automatisering. Het gaat om transporten naar meer dan 20 bestemmingen verspreid voer de wereld waarbij ook zee- en luchtvracht hoort. In het contract zit ook de douaneverwerking zodat de hele logistieke dienstverlening voor Flexlink wordt afgehandeld door Kühne + Nagel. Dat is belangrijk voor de fabrikant omdat het op deze manier een soepele en betrouwbare supply chain kan uitbouwen voor zijn klanten in meer dan 60 landen. 4 I Warehouse & Logistics 57

5 Nova Natie overgenomen door Norbert Dentressangle De Franse groep Norbert Dentressangle heeft een intentieverklaring getekend in verband met een overname van de activiteiten op het gebied van contractuele logistiek van Nova Natie. Die activiteiten worden uitgevoerd door twee afzonderlijke bedrijven: Nova Natie Logistics en Nova Fresh Logistics. Het eerste heeft 117 personen in dienst (boekjaar 2011) en lijdt zware verliezen sinds 2009, net als het tweede bedrijf, van jongere oorsprong. De expeditieactiviteiten verbonden met de logistieke contracten maken eveneens deel uit van de overname. De deal is nog onderworpen aan enkele voorwaarden en zou moeten afgerond worden in de komende weken. Nova Natie gaat zich hiermee opnieuw concentreren op de havenactiviteiten en terminalbeheer, waarbij de logistieke filialen die een oppervlakte van m 2 beslaan in de haven van Antwerpen zullen behouden blijven. De deelname van 50 % in het kapitaal van Nova & Hessenatie Stevedoring komt niet in het gedrang. De Antwerpse groep heeft tevens een deelname van 40 % in de joint venture Geodis Nova Logistics. Coolblue kiest voor Fiege Fiege Home Deliveries heeft een langdurige logistieke overeenkomst gesloten met de snel groeiende cross-channel-retailer Coolblue. Voor de thuisleveringen van grotere goederen in zowel België als Nederland doet de cross-channel retailer Coolblue voortaan een beroep op het 2-man-handling netwerk van de logistieke dienstverlener Fiege. De consument die zijn bestelling voor 22u30 online plaatst, krijg zijn product de volgende dag nog geleverd. Fiege staat daarbij in voor de volledige front to end solution, vanaf het moment dat de klant online zijn bestelling heeft geplaatst tot het moment dat het product effectief bij de klant thuis wordt geleverd. Dagelijks haalt Fiege de goederen om 23u00 op bij het magazijn van Coolblue in Capelle aan den IJssel en bezorgt ze dan verder aan de verschillende Fiege steunpunten in België en Nederland. Daar worden de goederen gesorteerd en op route gezet zodat ze de volgende dag zo snel mogelijk aan de klant thuis geleverd worden. De consument heeft de mogelijkheid om te kiezen tussen een drempel- of een full servicelevering waarbij het product op de gewenste plaats wordt geleverd, geïnstalleerd en het verpakkingsmateriaal en het oude toestel meegenomen. Daarbij zorgt Fiege ook voor de volledige retourcontrole en -afhandeling. Expresso De haven van Antwerpen heeft tijdens de eerste negen maanden van dit jaar ton goederen verhandeld. Als we die cijfers vergelijken met die van dezelfde periode vorig jaar, zien we een daling van 2,2%. Het Vlaams Instituut voor de Logistiek (VIL) vzw is gestart met een nieuw project: Transpharma Express. Samen met zeven partijen onderzoekt het VIL of het mogelijk is om geconditioneerd transport over lange afstand per spoor te realiseren. De deelnemers zijn: BASF, Gemeentelijk Havenbedrijf Antwerpen, MSD, POM Antwerpen, POM West-Vlaanderen, Pfizer en UCB Pharma. Naast Business Development Director Noordwest-Europa en Member of the Executive Committee, werd Ludo Langen benoemd tot vice-president voor Fiege Frankrijk. Hij moet focussen op de verdere groei van Fiege op de Franse markt. Nog 26 bedrijven starten met Lean & Green bij VIL. De nieuwe groep bedrijven die starten met Lean and Green is een mix van grote en kleine logistieke dienstverleners en verladers. In tegenstelling tot de algemene trend is het aantal aanwervingen in de sector van transport en logistiek nog steeds dalende, aldus Monster Benelux. Beurtvaartadres, de organisatie die de uitwisseling en het beheer van gegevens bij logistieke transacties faciliteert, zal een smartphone applicatie op de markt brengen: ADR-Pro Ondanks de moeilijke omgeving blijven de globale inkomsten van de 3PL-sector stijgen. Veel meer verladers (65%) maken méér gebruik van de 3PLdiensten dan dat er verladers zijn die de functie opnieuw insourcen (22%). De logistiek van de producten van Coolblue die met twee man moeten worden geleverd is nu in handen van Fiege Home Deliveries. Ontdek het belangrijkste nieuws over de logistieke en transportsector op Warehouse & Logistics 57 I 5

6 REPORT EDC Janssen Pharmaceutica De Belgische distributiecentra voor geneesmiddelen en apparaten opereren nu als één entiteit. Manualla WILTS, senior director distribution hubs & major projects FLEXIBEL GENEESMIDDELENMAGAZIJN Met het nieuwe distributiecentrum in La Louvière zet Janssen Pharmaceutica een volgende stap in de centralisatie van de logistiek van de geneesmiddelen. Het nieuwe distributiecentrum werd gebouwd op een terrein van m². Het gebouw zelf telt een oppervlakte van m², maar dankzij de mezzanine bedraagt de nuttige oppervlakte m². Er is in ieder geval rekening gehouden met een latere uitbreiding van de bebouwde oppervlakte. Per jaar zullen in het centrum orders verwerkt worden, dit komt ongeveer neer op 160 miljoen geneesmiddelenverpakkingen. De ruimte is verdeeld over afdelingen voor pallets, een miniload voor kleinere opslageenheden, een gedeelte voor verpakkingsmateriaal en een koelmagazijn waar de temperatuur voortdurend tussen de 2 C en 8 C moet blijven. De rest van het distributiecentrum volgt het ambient-regime waarbij het nooit warmer dan 25 C mag worden en niet kouder dan 15 C. Manuella Wilts is Senior Director Distribution Hubs & Major Projects en dus verantwoordelijk voor alle grote Europese magazijnen van de groep: De indeling van het magazijn is wel zo flexibel mogelijk gehouden en kan makkelijk worden aangepast aan de veranderende eisen van de markt. Dat streven naar flexibiliteit heeft ook zijn beslag gevonden bij de inrichting van het magazijn. Er is namelijk voor gekozen om een gebalanceerde automatisering door te voeren. De automatiseringsgraad in La Louvière is bijvoorbeeld beduidend lager dan in het DC van Beerse waar ook automatische voertuigen (AGV s) rondrijden. Een sterke automatisering is goed voor de productiviteit, maar het verhindert wel het snel omschakelen in functie van wijzigende behoeften. Met die ervaring hebben we terdege rekening gehouden, zegt Manuella Wilts. Ook met de omgeving werd rekening gehouden bij de inplanting van het nieuwe milieuvriendelijke - centrum. Zo werden lokale, regionale en hernieuwbare materialen gebruikt tijdens de constructiefase en werd enkel met hout van duurzame houtkap gewerkt. Om de gebouwen zo energievriendelijk mogelijk te houden werden bovendien al efficiënte isolatiesystemen geïnstalleerd en in 2013 worden 6 I Warehouse & Logistics 57

7 1. "Een sterke automatisering is goed voor de productiviteit, maar het vermindert de flexibiliteit." 2. De palletstellingen ontvangen de geneesmiddelen van alle Europese fabrieken van de groep. 3. Buitenzicht op het EDC van Janssen Pharmaceutica in La Louvière Steekkaart EDC in La Louvière Eigenaar van het gebouw: Johnson & Johnson Aannemer: Galère Palletstellingen: Stow Miniload: Egemin WMS: SAP Auto-ID: Phi Data bijkomend zonnepanelen geplaatst. Daarnaast wordt het regenwater teruggewonnen. Dankzij al deze maatregelen is het magazijn ook gecertificeerd op zijn duurzaamheid volgens de Leed-procedure. Dat staat voor Leadership in Energy and Environmental Design. Het is een norm die is opgesteld door de U.S. Green Building Council en als dusdanig vergelijkbaar met Breeam. In het magazijn zullen na verloop van tijd 115 mensen werken. Het merendeel daarvan zijn personeelsleden van de logistieke dienstverlener Ceva die zorgt voor de uitbating van het Europees distributiecentrum. Met de bouw ging een investering gepaard van 49 miljoen euro. Janssen ontving hiervoor een subsidie van 11 miljoen van de Waalse overheid. EDC en fijndistributie Het nieuwe magazijn in La Louvière is enkele weken na de opening meteen actief in het netwerk van Johnson & Johnson als de centrale opslagplaats voor de geneesmiddelen die in Europa worden gemaakt. Het concern heeft productievestigingen in Beerse, in het Zwitserse Schaffhausen en in Latina in Italië. De geneesmiddelen worden per truck naar La Louvière vervoerd en daar opgeslagen in het palletmagazijn. Dit gedeelte van het distributiecentrum is ingericht met smalle gangen waar voornamelijk volledige pallets worden verwerkt. Van hieruit worden de medicijnen naar lokale vestigingen in Europa en de rest van de wereld verzonden. In Europa gaat het om lokale satellietmagazijnen die enerzijds moeten instaan voor de snelle levering naar klanten in de verschillende landen wanneer dat niet mogelijk is vanuit België. Zo hebben bijvoorbeeld Portugal, Spanje, Italië en Griekenland hun eigen satellietmagazijn. Daarnaast is het ook nodig om voor een specifieke reeks van geneesmiddelen een zogenaamd narcotica-magazijn aan te houden dat aan zeer strenge regels moet voldoen. Dat moet haast steeds op nationaal niveau gebeuren en voor transacties zelfs binnen de EU zijn strenge douaneregels van toepassing. In dit netwerk heeft Johnson & Johnson zeer lang eigen magazijnen aangehouden, maar nu zullen ze worden uitbesteed. In elk land zal een dienstverlener worden gekozen. Een van de belangrijkste selectiecriteria hierbij zal de ervaring op het vlak van geneesmiddelendistributie zijn. Daarnaast zal La Louvière vanaf 2013 ook fungeren als het magazijn voor de fijndistributie naar Groot-Brittannië, Nederland, België, Duitsland en Frankrijk. De kern van deze activiteit is een miniload waarbij de bakken automatisch uit de rekken worden gehaald en via rollenbanen naar de picker worden gebracht die er de nodige verpakkingen zal uitnemen. Van daar gaat het naar het verpakkingsstation om de goederen klaar te maken voor transport. Elke zending zal au- Warehouse & Logistics 57 I 7

8 REPORT EDC Janssen Pharmaceutica Manuella Wilts: Innovaties hebben ook een impact op de logistieke stromen. CEO Tom Heyman en Dr. Ajit Shetty van Janssen Pharmaceutica bij premier Elio Di Rupo tijdens de opening van het EDC. tomatisch worden gewogen als kwaliteitscontrole. Om dit goed te kunnen doen, is het ook nodig om de inkomende goederen nauwkeurig te wegen. Deel van het netwerk De keuze voor La Louvière is geïnspireerd door de logistieke mogelijkheden, de intersectie van een aantal belangrijke snelwegen en de nabijheid van de luchthaven van Charleroi. De goed ontwikkelde infrastructuur en de centrale positie in Europa speelden natuurlijk ook een belangrijke rol. Tijdens de studiefase werd ook gekeken naar andere plekken in België en Noord-Frankrijk. Maar de keuze van de locatie in La Louvière is er gekomen met het oog op de samenwerking met het nabijgelegen magazijn voor medische hulpmiddelen in het nabijgelegen Courcelles. De Belgische distributiecentra voor geneesmiddelen en apparaten worden nu als één entiteit behandeld om de efficiëntie en de servicegraad naar de klanten te verbeteren. Men mikt dan bijvoorbeeld op gemeenschappelijke transporten naar een land als Zuid- Afrika. Waar anders twee aparte stromen met zeecontainers zouden vertrekken, kunnen ze nu wellicht gecombineerd worden. Een essentieel onderdeel van die strategie is de informatica. De hele voorraad geneesmiddelen in het EDC van La Louvière, Beerse én in de satellietmagazijnen in Europa wordt beheerd vanuit één ERPsysteem. Voor de geneesmiddelen is gekozen voor de ERPtoepassing van SAP. Janssen Pharmaceutica heeft zich zodanig gestructureerd dat de goederen zo lang mogelijk eigendom blijven van één bedrijf uit de groep. Daardoor zijn er geen interne transacties meer wanneer een geneesmiddel verplaatst wordt vanuit het EDC naar een satellietmagazijn in een ander land. Het is pas als het medicijn effectief verkocht is aan een externe klant, dat er een boeking gebeurt. Op die manier is de administratie tot een minimum beperkt. Eén supply chain Die drang naar centralisatie is zeer sterk binnen de hele groep. Binnen J&J zijn drie sectoren te onderscheiden: Consumentenproducten, Medische hulpmiddelen en Farmaceutische Producten. Er was al een tijd beslist om de supply chains van deze drie productgroepen binnen één organisatie samen te brengen. Op het supply chain onderdeel van transport, distributie en Customer service is besloten alle functies uit alle sectoren in een organisatie onder te brengen: Customer & Logistics Services. Hierdoor moet een verhoogde efficiëntie gerealiseerd worden door alle kennis en ervaring op het vlak van logistiek en klantendiensten te bundelen in één afdeling. Manuella Wilts maakt deel uit van die organisatie. De idee daarachter is dat heel wat klanten bij ons producten kopen uit die drie groepen. Voor hen is het heel vreemd dat daarvoor drie verschillende leveringen nodig zijn. Binnen onze groep kijken we nu hoe we hier naar toe kunnen werken. Toch is het niet zo eenvoudig om een bestaand distributiesysteem drastisch om te gooien. Er zijn onder andere zeer grote verschillen in het volume van de goederen die worden getransporteerd. We zullen niet zo snel een pallet babyshampoo samen met een doosje pillen versturen. Ik denk eerder dat we gecombineerde transporten zullen organiseren van geneesmiddelen met voorschriftvrije producten naar een apotheker, zegt Manuella Wilts. Klaar voor innovatie De aandacht voor de flexibiliteit in de organisatie heeft veel te maken met het innovatieve karakter van het bedrijf. Er wordt zeer zwaar geïnvesteerd in het ontwikkelen van nieuwe geneesmiddelen. Janssen Pharmaceutica heeft recent nog een aantal nieuwe medicamenten geïntroduceerd. Maar er is ook veel aandacht voor een verbeterde dienstverlening naar artsen en patiënten. Daarbij speelt men ook in op een andere tendens: de druk op de kosten van de gezondheidszorg door de overheden die moeten besparen. Zo is de terugbetaling van geneesmiddelen steeds meer gekoppeld aan de bewezen effectiviteit van een medicijn. Manuella Wilts: En die effectiviteit heeft niet alleen te maken met de eigenschappen van het medicament zelf, maar ook met manier waarop het wordt toegediend. Zo is de therapietrouw niet altijd optimaal omdat de patiënt bijvoorbeeld door zijn voorraad heen is. Misschien moeten wij hem daarbij een handje helpen en dat kan door bijvoorbeeld medicijnen thuis te leveren. Of ervoor te zorgen dat de verpleegster die aan huis komt over een voorraad beschikt. Dergelijke innovaties hebben ook een impact op de logistieke stromen waarbij zeer kleine volumes moeten kunnen verscheept worden. Vanuit La Louvière kunnen we alle types van verzendingen verwerken. Peter Ooms 8 I Warehouse & Logistics 57

9

10 MULTIMODALITEIT Wienerberger De prijs voor een binnenschip is nu vrij hoog door een schaarste op de markt. VAN KAAI TOT KAAI Het vervoer over water lijkt vooral interessant wanneer zowel leverancier als klant een rechtstreeks toegang heeft tot het water. Wienerberger wil snel een economisch haalbare oplossing uitwerken voor die transporten. Wienerberger, fabrikant van bakstenen en dakpannen, zal in 2012 naar schatting 18 binnenschepen hebben ingezet om ongeveer ton bakstenen te vervoeren over het water. Volgens Luc Felix komt dat overeen met 600 vrachtwagens. Met deze ton hebben we nu toch een stevige basis gelegd voor een verdere uitbreiding. Het gaat steeds om leveringen aan grote klanten die aan het water zijn gevestigd en die zelf vragende partij zijn om onze stenen via deze weg te ontvangen. Voor het grootste deel gaat het om snelbouwstenen vanuit onze grootste fabriek in Rumst. Daarnaast laten we ook ladingen per schip vertrekken vanuit onze snelbouwsteen-fabriek Nova in Beerse. De transporten worden gewoonlijk uitgevoerd met kleinere binnenschepen van ongeveer 600 ton (de zogenaamde kempenaars) waarbij dan een 600-tal palletten met bakstenen worden geleverd. Als experiment zijn ook enkele grotere schepen ingezet die tot ton in een keer kunnen vervoeren. Luc Felix, logistiek manager van Wienerberger: Dat is qua transportkost een economischere oplossing, maar in de praktijk is ton een te grote hoeveelheid. Ten eerste moeten we zelf dan zeer veel voorraad hebben klaar staan en in sommige piekperioden lukt ons dat niet. De ontvangende klant moet veel van zijn heftruckchauffeurs reserveren en die kunnen dan niet ingezet worden voor het gewone laden en lossen van vrachtwagens. Daar komen nog andere bezwaren bij. Klanten moeten dan ook veel grotere pakketten goederen betalen. Wienerberger past in dat geval wel de betalingscondities aan. Kostprijs Puur financieel is het voor Wienerberger geen onverdeeld succes. We zijn nu vijf jaar bezig met binnenvaart en tot nu toe zijn we niet uit de kosten geraakt. Het transport per binnenschip blijft duurder dan langs de weg, zeker indien er voor- en/of natransport aan te pas komt, zegt Luc Felix. Maar Wienerberger is ook sterk geïnteresseerd in de positieve impact die het binnenschip kan hebben op omgeving en milieu (bv. CO 2 uitstoot). Het bedrijf profileert zich als groen bedrijf, en dat zowel met de gunstige milieuaspecten van zijn bakstenen, met de manier van produceren 10 I Warehouse & Logistics 57

11 Wienerberger heeft intussen een eigen laadkade aangelegd in Rumst. We zijn nu vijf jaar bezig met binnenvaart en tot nu toe zijn we niet uit de kosten geraakt. Luc FELIX, logistiek manager Wienerberger als met de aandacht die het besteedt aan een milieuvriendelijk transport. Het is dus een stuk idealisme, maar we zouden toch graag hebben dat we binnen afzienbare tijd minstens uit de kosten komen met het transport over het water, zegt Luc Felix. Daarvoor moeten er verschillende zaken gebeuren. Een belangrijke overweging op de lange termijn is gebaseerd op een economische analyse van de transportmarkt. Luc Felix: We gaan ervan uit dat de huidige prijs voor wegtransport in de toekomst alleen nog maar zal stijgen als gevolg van beleidsmaatregelen en heffingen allerhande. Daarnaast zien we dat de prijs voor een binnenschip zeker voor de kleinere schepen die wij prefereren nu vrij hoog is door een schaarste op de markt. Die is het gevolg van een maatregel uit het verleden waarbij schippers premies kregen om hun kempenaars aan de kant te laten. We gaan ervan uit dat in de nabije toekomst die situatie weer in evenwicht komt en dat de prijs voor binnenvaart zal zakken. Daarnaast hebben we weet van nieuwe initiatieven met goedkope vaartuigen voor palletvervoer. Voor ons zou het ideaal zijn, mocht dat worden gerealiseerd. Afstand tot de kade Maar niet alleen de prijs van het schip heeft een invloed op de totale kost van het transport. Het is klassiek dat de betrokken bedrijven vaak tijd en geld verliezen aan het transport van en naar de kade en de handling die daarvoor nodig zijn. De grote fabriek van Wienerberger in Rumst ligt bijvoorbeeld niet vlak aan de Rupel. Luc Felix: Tot voor kort Uitbesteed Wienerberger besteedt dit type transport uit aan logistieke dienstverleners, die zich gespecialiseerd hebben in de binnenvaart. Deze nemen een totaalpakket voor hun rekening: het inhuren van een binnenschip en de vorkheftrucks bij het laden en lossen. De dienstverlening in de binnenscheepvaart is nu zeker nog minder flexibel dan het wegvervoer: gewoonlijk kan het transport pas na een week worden uitgevoerd en in drukke perioden duurt het zelfs langer. Dat houdt ook in dat Wienerberger in de eerste plaats producten zoals de snelbouwstenen voor binnenmuren vervoert over het water. Producten waarvan zowel de groothandelaar als zijzelf een voorraad aanhouden. moesten we de bakstenen per truck transporteren vanaf de fabriek tot aan een naburige kade in Willebroek. Daarbij moeten we een omweg maken die de afstand aanzienlijk langer maakt. Dat transport doet ons extra pijn omdat het in sommige gevallen quasi even duur zou zijn om de goederen rechtstreeks per truck naar de klant te brengen. Wienerberger heeft intussen een eigen laadkade aangelegd in Rumst om die afstand te beperken en de kosten te verminderen. Er moet wel nog een afstand van 500 meter worden overbrugd, met daartussen een openbare weg en een jaag- Warehouse & Logistics 57 I 11

12 MULTIMODALITEIT Wienerberger Luc Felix, logistiek manager van Wienerberger: Ik ben een echte believer in binnenvaart van kaai tot kaai met zo weinig mogelijk voor- en natransport. 2. Het binnenschip wordt gelost met één heftruck in het ruim en één op de kade. Hier wordt een pallet vanuit het ruim op het bordes aan de rand van het schip gezet. pad. Het zal dan ook straks met een eenvoudige trekker en platte wagens de stenen naar het schip kunnen brengen. Luc Felix: Intussen is die kade klaar (zie foto pagina 11) en zodra we die in gebruik nemen, zullen we een grote stap hebben gezet. Ik ben een echte believer in binnenvaart van kaai tot kaai met zo weinig mogelijk voor- en natransport. Dat zal in de toekomst een groot succes blijken te zijn. Maar het bedrijf wil nog verder gaan. Het kan al plannen laten zien van een overdekte transportband die de stenen vanuit de fabriek, over de openbare weg en het jaagpad heen, tot aan het schip kan brengen. Bedoeling is dat we onze stenen per pallet naar de kade en grondstoffen in bulk naar de fabriek brengen, zegt Luc Felix. Behandeling Wienerberger heeft in die eerste vijf jaar geëxperimenteerd met verschillende technieken om de goederen op een efficiënte manier te laden en te lossen. Het was betrokken bij de ontwikkeling van het systeem met twee heftrucks één op de kade, één in het schip dat intussen algemeen gebruikt wordt. Andere systemen met mobiele kranen en pallethaken bleken minder efficiënt. De heftrucks zijn heel flexibel omdat die voertuigen haast overal aanwezig zijn en er dus geen specifieke kraan nodig is voor het laden en lossen. Er is wel een zogenaamd bordes voor nodig: een tafel die op de rand van het schip wordt gemonteerd (zie foto pagina 12). Daar worden de goederen op gezet zodat ze van de ene naar de andere heftruck kunnen worden door doorgegeven. Hoewel dit goed werkt, heeft het toch ook een aantal beperkingen. We kunnen het in Rumst moeilijk gebruiken omdat de Rupel een getijdenrivier is die in extreme gevallen een hoogteverschil van 6 meter vertoont. Daarnaast blijft het een heel secuur werk in een groot schip omdat de heftruck de palletten heel hoog moet oppakken of wegzetten. Hier zijn zeer geoefende chauffeurs voor nodig. Ten slotte kan de heftruck ook niet altijd in het schip blijven wanneer dat twee ruimen heeft bijvoorbeeld, maar ook wanneer na de palletten een bulkvracht moet worden geladen. Dan heb je weer een kraan nodig om de heftruck uit het schip te halen, zegt Luc Felix. Rol van de overheid In deze periode wordt de binnenvaart volop aangemoedigd door de overheid en is het mogelijk om allerhande vormen van ondersteuning te krijgen bij de projecten. Zo wordt in de eerste plaats de inzet van transportdeskundigen betaald door de overheid (via Waterwegen en Zeekanaal of De Scheepvaart) en is dit gratis voor het bedrijf. Daarnaast doen de twee beheersmaatschappijen grote inspanningen om de bouw van kades aan de rivieren en kanalen te stimuleren. Gewoonlijk verloopt dit via zogenaamde publiekprivate samenwerkingen (PPS) waardoor slechts één vijfde van de investering dient betaald te worden door het bedrijf zelf. Dan nog blijft dit vaak een grote investering. De bouw van zo n kade kost gemakkelijk een miljoen euro euro is voor ons nog steeds een aanzienlijk bedrag, zegt Luc Felix. Een effect van die PPS-projecten is wel dat de bedrijven die er gebruik van maken, zich engageren om een zeker volume van hun vrachten via het water te transporteren. Straks zullen bedrijven hun leveranciers daarom vragen om te leveren per binnenschip om op die manier het quotum te behalen. Daarnaast zijn er specifieke subsidies voorzien voor het palletvervoer per binnenschip. Zowel de verladers, de klanten als de schippers kunnen hiervan gebruik maken. Naar verluidt zijn al een 16-tal dossiers ingediend en ook Wienerberger wil hier aanspraak op maken. Peter Ooms 12 I Warehouse & Logistics 57

13

14 TRENDS Schoenen Torfs De vrachtwagens worden geladen met de laadlift van de vrachtwagen MANUEEL EN MACHINAAL GAAN HAND 14 Schoenen Torfs bedient zijn 66 winkels al vier jaar vanuit het Distributiecentrum De Zaat in Temse. Een mooi voorbeeld van de geslaagde reconversie van de oude Boelwerfterreinen naar moderne logistieke operaties. Jaarlijks passeren hier 2 miljoen paar schoenen op weg naar evenveel paar voeten. I Warehouse & Logistics 57 Torfs verhuisde vier jaar geleden naar het m² grote magazijn omdat men zich in het vorige pand in Sint-Niklaas geconfronteerd zag met plaatsgebrek. DC De Zaat heeft een grondoppervlakte van m², die Torfs combineert met een mezzanine van m². Op de benedenverdieping worden alle goederen opgeslagen die machinaal worden verwerkt. Dit zijn alle producten in een schoendoos. Op de verdieping is het zogenaamde manuele magazijn ondergebracht, waar de goederen die niet in een schoendoos zitten opgeslagen en verwerkt worden. Het gaat hier om handtassen, portefeuilles, sjaals, riemen, pantoffels en teenslippers. "De verdeling tussen goederen voor het manueel en het machinaal magazijn gebeurt meteen bij binnenkomst", opent warehouse manager David Pittoors het gesprek. Aanlevering De schoenen worden aangeleverd langs vijf loskades. Torfs vraagt zijn leveranciers zoveel mogelijk identieke producten op één pallet te leveren. 80% van alle goederen wordt op pallets geleverd. Wat in vrac binnenkomt, wordt door Torfs zelf onmiddellijk op pallet gezet. "De pallet en de inhoud ervan worden bij aankomst geregistreerd. Wij noemen dat 'monoreffen'. Daarna zetten we ze één dag lang op een locatie in de palletrekken, voeren we een kwaliteitscontrole uit en brengen we de codering aan, zodat elk artikel zijn uniek Torfs-nummer krijgt. In die zelfde tijd maken we de foto's voor de online webshop," zegt David Pittoors. De goederen die bestemd zijn voor het manuele magazijn worden op een andere manier gelabeld dan de producten in een schoendoos. De labels worden voor de losse producten immers handmatig en niet machinaal aangebracht. Bovendien bevat het label voor de goederen die manueel bewerkt worden ook het winkelnummer. Sorteren in twee stappen Dat heeft te maken met de manier waarop Torfs deze goederen sorteert. Met 66 winkels is het onmogelijk deze losse goederen meteen per winkel te sorteren. Vandaar dat eerst een 'présort' gebeurt, waarbij bijvoorbeeld een bepaalde handtas die bestemd is voor de eerste 20 winkels in één rolcontainer terechtkomt en die van de volgende 20 winkels in een andere rolcontainer. Deze rolcontainers worden dan naar een werkstation gereden, waar de handtassen dan per winkel gesorteerd worden in een zogenaamde omdoos. De computer stuurt het artikel

15 Warehouse Manager David Pittoors van Torfs: "De verdeling tussen goederen voor het manueel en het machinaal magazijn gebeurt meteen bij aankomst." Online winkelen IN HAND 1. Via een sorter komen zowel schoendozen als omdozen bij de juiste rolcontainer terecht. 2. De binnenkomende goederen worden gedurende één dag tijdelijk in de palletrekken opgeslagen. Torfs is in maart 2012 begonnen met een webshop, waar klanten online een paar schoenen kunnen bestellen. De webshop is zodanig georganiseerd dat enkel die maten die nog op voorraad zijn ook op de website voorkomen. Wat via de webshop besteld wordt, kan geleverd worden aan huis, op het werk, in het postkantoor, in een postpunt of in één van de 66 winkels. De online service van Torfs is volledig gratis. Klanten hoeven dus geen rekening te houden met administratie- of verzendingskosten. En indien een paar toch niet blijkt te passen, is ook het terugsturen van de schoenen volledig gratis. Daarover heeft Torfs met de firma die instaat voor de verzending goede afspraken gemaakt. Net als over de manier hoe de goederen verzonden worden. "Wij hebben hiervoor in samenwerking met onze kartonleverancier een eigen doos ontworpen die als verpakking en als retourverpakking kan dienen", vertelt David Pittoors. Met gemiddeld 70 aankopen per dag overtreft de webwinkel de verwachtingen van Torfs. daarna door naar de sorter, waar de pallet fysiek verdeeld wordt. 80% van de goederen gaat rechtstreeks naar de winkels en 20% blijft in het magazijn als bufferstock. De aantallen die naar de winkels gaan, worden centraal bepaald aan de hand van het historiek van de verkopen en de grootte van de winkels. "De fysieke verdeling gebeurt door de schoendozen uit hun omdoos te halen en ze per schoendoos de rollenbaan op te sturen. Daar worden ze per winkel verdeeld en aan het einde van de rollenbaan op een rolcontainer geladen, nadat ze met een handterminal aan die rolcontainer zijn toegewezen. Tenslotte komen ook de omdozen met manuele producten op dezelfde rollenbaan terecht," gaat David Pittoors verder. Eens een rolcontainer vol is, gaat hij naar de wachtzone. Richting winkels Torfs heeft er bij de bouw van het DC De Zaat voor geopteerd om een laadzone zonder laadkades te bouwen. De vrachtwagens worden geladen met de laadlift van de vrachtwagen en worden binnen geparkeerd. Achter iedere parkeerplaats is een wachtzone voorzien, waar de rolcontainers worden geplaatst. De oppervlakte van deze laadzone is precies zo groot als de laadruimte van de truck, zodat het magazijnpersoneel perfect kan zien wanneer een truck volgeladen is. Torfs is een tijdje geleden trouwens overgestapt van een systeem met trucks die 14 pallets konden laden naar een systeem met grotere trucks die 18 pallets aan boord kunnen nemen. Die nieuwe grootte verhoogt het rendement van de vloot, zonder dat de wendbaarheid in de stad erdoor in het gedrang komt. "Wij werken met een dagploeg die van acht tot half vijf werkt. De lading voor de volgende dag staat al klaar om 12 uur en tegen 15 uur zijn alle wagens geladen. Dat kunnen we doen omdat de voertuigen binnenstaan en er dus minder gevaar op diefstal is. Bovendien levert dit het bijkomende voordeel dat de trucks in de winter 's morgens meteen kunnen vertrekken", benadrukt David Pittoors. Torfs levert twee keer per week in ieder van zijn winkels. Retourlogistiek komt nauwelijks voor omdat de winkels de niet verkochte Steekkaart Torfs DC De Zaat voorraad tijdens de solden trachten te verkopen. Wat dan nog niet verkocht is, komt terug naar de hoofdvestiging in Sint-Niklaas, waar dan twee keer per jaar een fabrieksverkoop wordt georganiseerd. Promotiemateriaal wordt naar de eigen etalagedienst teruggestuurd. "De enige echte retourlogistiek wordt gevormd door producten met productiefouten en producten waarover men met de leverancier een akkoord heeft om de onverkochte goederen terug te nemen," concludeert David Pittoors. Dirk Willemen Sorteerinstallatie: Van Riet en Intrion WMS: Avelon Paletrekken en mezannine: Nedcon en Intrasys Fotostudio: Canon Warehouse & Logistics 57 I 15

16 REVIEW DB Schenker bouwt nieuwe overslagterminal in Eupen Schenker SA is gestart met de bouw van een nieuwe overslagterminal in Eupen. Met onder meer m 2 cross-docking ruimte, m 2 kantoren en 40 laad- en loskades wordt deze nieuwe terminal het belangrijkste bouwproject in Eupen. Hij zal operationeel zijn in het eerste kwartaal van "Eupen is de ideale plek voor een dergelijke infrastructuur. De stad ligt in België op het kruispunt van België, Nederland, Luxemburg en Duitsland", verduidelijkt Ulrich Pütz, Managing Director van Schenker NV. "Het is ook perfect om potentiële lokale klanten aan te trekken en een grotere visibiliteit te bieden aan de huidige klanten", aldus nog Ulrich Pütz. De nieuwe terminal zal 100 banen creëren met jobs voor zowel arbeiders als bedienden. Artist impression van het crossdock van DB Schenker in Eupen. De Paepe aan de slag in Willebroek Vooruitblik door Jones Lang Lasalle Zo zal het MG Park er in de toekomst uitzien. MG Park De Hulst is een regionaal bedrijventerrein van circa 40 hectare gelegen tussen de A12 en de E19, de twee belangrijkste verbindingsassen tussen Antwerpen en Brussel. Het terrein is gelegen aan het Zeekanaal (verbinding Rupel-Brussel). Een eerste stedenbouwkundige vergunning voor het productiebedrijf CMI werd ondertussen afgeleverd en de werken zijn gestart. CMI is een fabrikant van industriële stoomketels. De logistieke immobiliënmarkt volgens DTZ De semi-industriële activiteiten bleven in het derde kwartaal in het algemeen stabiel. De omzet bedroeg m². Wallonië noteert een groot aantal semi-industriële transacties. Die geven de prestaties van de regio dit kwartaal een stevige opkikker. Het is ook een compensatie voor de verdere omzetdaling in Vlaanderen. De omzet in logistieke panden kent een forse daling met 46% en tikte dit kwartaal af op m 2. Het aantal aanvragen voor logistieke panden in Vlaanderen ligt even hoog als in het vorige kwartaal. De omgezette oppervlaktes zijn wel kleiner. De vraag naar kleinere logistieke panden in Vlaanderen had dit kwartaal gevolgen voor de zogenoemde periferie. Die had nochtans naam gemaakt met haar mogelijkheden om grond te leveren voor grote transacties. Er is bezorgdheid over de districten in de Gouden Driehoek omdat de invloed ervan op de totale logistieke omzet in het land met 44% toenam tegenover 18% in het eerste kwartaal van In 2012 hebben investeerders tot nog toe een heel voorzichtige houding aangenomen ten opzichte van investeringen in industrieel en logistiek vastgoed. Slechts een klein aantal investeerders focust op de beste locaties. Dit wordt gedeeltelijk gecompenseerd met een constante activiteit van de markt van de eigenaars zelf. Dat zal ook in de nabije toekomst een belangrijke trend blijven: bedrijven investeren zelf in grond en stenen en trekken hun geld weg van de beurs die te volatiel is geworden. De schuldencrisis en de schok in de Eurozone maken dat ook banken hun risicoappetijt zijn verloren. Naast een gebrek aan externe financiering voor nieuwe projecten is er ook een tekort aan hoogstaand product. Beide elementen kunnen een groot effect hebben op de transacties. Jones Lang Lasalle verwacht dan ook dat de transactievolumes eerder een langjarig gemiddeld zullen volgen en rond de 180 miljoen euro uitkomen. Vorig jaar bedroeg dat nog 259 miljoen euro. 16 I Warehouse & Logistics 57

17 Montea kondigt samenwerkingsakkoord aan met Brussels Airport Aansluitend op de ontwikkeling van het distributiecentrum voor DHL Global Forwarding, hebben The Brussels Airport Company en Montea een samenwerkingsakkoord gesloten voor de ontwikkeling van logistieke luchtvrachtgebouwen op het perceel van ca m 2 op Brucargo West. Net zoals voor de realisatie van het DHL project, zal Montea hiervoor samen werken met De Paepe Group, specialist in de ontwikkeling van logistieke gebouwen. The Brussels Airport Company zal van haar kant instaan voor het vervolledigen van de Ringbaan rond Brucargo. De ontwikkeling van dit derde plot betekent meteen ook het sluitstuk van Brucargo West, dat in totaal uit ca m 2 hoogwaardige magazijnen en m² kantoren zal bestaan. Een zicht op de geplande logistieke luchtvrachtgebouwen op Brucargo. Bijkomend distributiecentrum voor Scania Straks beschikt Scania in Opglabbeek over m² opslagruimte. In maart 2013 zal Scania Parts Logistics in Opglabbeek kunnen beschikken over een nieuw bijkomend distributiecentrum van m 2. Met dit nieuwe gebouw erbij, telt het distributiecentrum voor onderdelen in Opglabbeek een totaaloppervlakte van m 2. Aannemer Mathieu Gijbels uit Opglabbeek kreeg de opdracht toegewezen. De architectuur is van de hand van Helsen & Van Com. Warehouse & Logistics 57 I 17

18 VASTGOED Trends Lange tijd konden de logistiekers in onze contreien zich verheugen over hun ideale ligging in het centrum van Europa waar de meeste en rijkste consumenten zich bevonden. Volgens een studie van professor Theo Notteboom treedt er nu een verschuiving op naar het oosten. 1. Het magazijn van Nike in Sint-Petersburg wint nog steeds aan belang zodat het kan uitgroeien tot een tweede EDC naast dat van Laakdal. 2. De blauwe vingers zijn een aanvulling op de klassieke blauwe banaan, de regio waar EDC s het best kunnen worden ingeplant. 1. MEER DAN ÉÉN EDC Dat wil voor alle duidelijkheid nog niet zeggen dat de Europese distributiecentra (EDC) in België en Nederland nu de deuren sluiten en verhuizen naar het oosten. Wat we wel zien dat veel bedrijven hun distributiestrategie wijzigen. Ze doen aanpassingen aan het concept met één Europees distributiecentrum dat voor het hele continent moet instaan. We zien in onze studie nu de komst van nieuwe oplossingen zoals het twin EDC of zelfs triple EDC. Andere bedrijven maken een combinatie van een EDC en een aantal lokale DC s. En voor sommige specifieke stromen zien we bedrijven die een parallel circuit gebruiken die voorbijgaat aan de magazijnen in het netwerk en die producten van de fabriek meteen naar de consument brengt, zegt professor Theo Notteboom van het Institute of Transport and Maritime Management Antwerp (ITM- MA) aan de Universiteit Antwerpen. Hij voerde in opdracht van de bank ING intussen al zijn derde studie uit over de logistieke sector. Zijn laatste onderzoek samen met Indra Vonck van de Universiteit Antwerpen heeft als titel Economic Analysis of the Warehousing & Distribution Market in Northwest Europe. Van één EDC naar een netwerk Tijdens zijn uiteenzetting voor de pers verwees Theo Notteboom vaak naar het voorbeeld van Nike dat in Meerhout een van de allergrootste EDC s van Europa heeft staan. Deze specialist in sportschoenen en -kleding heeft lange tijd heel Europa bediend exclusief vanuit dat ene magazijn. Omdat de handel in Oost-Europa toenam heeft het dan een lokaal magazijn opgezet in Sint-Petersburg in Rusland en dat wint nog steeds aan belang zodat het op termijn kan uitgroeien tot een tweede EDC. Voor andere stromen maakt het gebruik van lokale crossdocks waar de goederen heel snel weer vertrekken. Daarnaast heeft Nike sinds kort een speciale dienstverlening waarbij schoenen gemaakt worden volgens de specificaties van de individuele consument. Dat is een snel groeiende activiteit die een volledig andere logistieke aanpak vereist. Nike laat de schoenen maken in een fabriek in Vietnam en van daar vertrekken ze rechtstreeks naar consumenten over de hele wereld. Deze schoenen zien nooit een DC van Nike. Die verschillende stromen leveren een veel complexer beeld van het logistieke netwerk. Een oostelijke corridor In de studie stellen de onderzoekers vast dat de klassieke logistieke centra in West- Europa op termijn zullen worden aangevuld met een reeks nieuwe logistieke hubs die meer naar het oosten een corridor zullen vormen van Polen tot aan de Adriatische kust. Het gaat dan om havensteden zoals Gdansk in Polen, Koper (Slovenië), Trieste (Italië) tot Izmir in Turkije met daarnaast locaties in het binnenland zoals Lodz (Polen) en Bratislava (Slowakije). Theo Notteboom: We zien nu al dat grote rederijen goederen vanuit Azië rechtstreeks komen afleveren 18 I Warehouse & Logistics 57