OPTIES VOOR ELEKTRICITEITSOPWEKKING

Transcriptie

1 DECEMBER 1993 ECN-C--93~096 OPTIES VOOR ELEKTRICITEITSOPWEKKING Analyse van de toekomstige elektriciteitsopwekking in Nederland ten behoeve van de Energie-Keuze-Enquête M. BEELDMAN P. LAKO A.D. KANT J.N.T. JEHEE K.F.B.DE PAAUW

2 Verantwoording Dit rapport betreft een studie voor het ministerie van Economische Zaken, Directoraat-Generaal voor Energie, Directie elektriciteit, omtrent de achtergrondinformatie bij een keuze-enquête over de inzet van energiebronnen voor elektriciteitsopwekking (ECN-projectnummer 7135). Abstract This report provides information for a choice questionnaire about the sources to be used for electricity generation in the Netherlands. A choice questionnaire is a questionnaire in which the respondent gets information on the subject involved. The questionnaire itself is conducted by the University of Leiden and the information has been provided by ECN. The activities were committed by the Ministry of Economic Affairs and the Ministry of Housing, Physical Planning and the Environment. The questionnaire is one of several studies concemin~ the use of nuclear energy in the bletherlands. The Dutch govemment combines all the studies in one file called File 1993 to enable the next government to make a decision on nuclear energy. The options for production of electricity described in this report are: - coal - coal with C02-removal - natural gas - nuclear energy - import of hydro electricity. Besides these supply options information is given about electricity savings, another source, because savings reduce the need for new capacity. The information is divlded in 5 categories: - safety and public health - environment - security of supply/fuel stocks - costs - option specific aspects. After the description of the options by ECN, the information as well as the questionnaire itself was submitted toa group of independent experts. In this group together with both ministries it was decided that the option import was to be omitted in the questionnaire and an additional packet of electricity savings should be added. The information on this last packet bas heen put up by the group of independent experts and both ministries. 2 ECN-C

3 INHOUD SAMENVATI ING 1. INLEIDING ENERGIE-ENQU#TES EN ENERGIEBELEID 2.1 Recente energie-enquêtes 2.20verwegingen bij het ontwerp vsn informatie 2.3 Formele eisen te stellen aan informatie 2.4 De vormgeving van de informatie AANPAK SAMENSTELLING INFORMATIE 3.1 De startnotitie 3.2 Aanpak 3.3 De criteria BENODI(3D CENTRAAL VERMOGEN EN PRODUKTIE IN [nleiding Decentraal vermogen Tenminste vereist Sep-varmogen Benodigd nieuw vermogen 22 OPTIES VOOR ELEKTRICITEITSOPWEKKING IN Kemenergie Veiligheid Reactorongevallen Radioaetieí afval Voorraden Kosten Kolen Mìlieu Kosten Veiligheid en volksgezondheid Voorzienlngszekerheid en voorraden Kolen met CO2-verwijdering Kosten Besehikbaarheid opslageapaeiteit Aardgas Milieu Kosten Veiligheid en volksgezondheid Betrouwbaarheid en voorraden ,50verig Extra elektriciteitsbesparing Elektriciteitsverbruik in huishoudens Samenvatting huishoudelijk elektriciteitsverb~uik Toelichting informatie Energie-Keuze-Enquête 46

4 Opties voor elektriciteit$opwekking 5.6 Import van elektriciteit van waterkrachtcentrales Elektrieiteitsopwekking IJsland Samenwerking Nederland-IJs]and Organisatie Veiligheid Milieu Economie Voorzieningszekerheid 6. VERSTREKTE INFORMATIE BIJ DE ENERGIE-KEUZE-ENQUI~TE 6.1 lnleiding 6.2 Informatie over de elektrioteitsvoorziening 6.3 Potentiële bijdrage van opties 6.4 De opgestelde informatie REFERENTIES GEBRUIKTE AFKORTINGEN ECN-C

5 SAMENVATTING Door de Minister van Economische Zaken is aan de Tweede Kamer een rapport aangeboden dat ten grondslag zal liggen aan een besluit over de verdere toepassing van kemenergie voor e[ektd iteitsopwekking. Dit rapport ( Dossier 1993 ) draagt de bouwstenen aan voor besluitvorming in de volgende kabinetsperiode. Hierin zullen onderzoeksresultaten worden gepresenteerd op het gebied van reactorveiligheid, afvalopberging et(:. Daarnaast bestaat er behoefte aan een nieuwe meting van het maatschappelijk draagvlak voor kemenergie. Deze meting zal worden uitgevoerd met een Energie-Keuze-Enquête. Het voorliggende rapport geeft technische aehtergrondinformatie voor de Energie-Keuze-Enquête. in deze enquête dienen respondenten aan te geven welke energiebronnen zij het meest wenselijk aehten voor elektrieiteitsopwekking in De technische aehtergrondinformatie bestaat uit twee delen. In het eerste deel wordt afgeleid hoeveel nieuw vermogen er in 2010 nodig is. De e ektriciteitsvraag in 2010 is hierbij gebaseerd op het zgn. middenseenario van het Structuurschema Elektddteitsvoorziening en bedraagt!.!.6 TWh. /.iit aannames omtrent de ontwikkeling van decentraal vermogen, gecombineerd met de bestaande en geplande centrales op basis van het E-plan , volgt dat nog ongeveer 22 TWh dient te worden ingevuld. Hiervoor is ongeveer 4000 MW~ nieuw vermogen nodig. In dit nieuwe vermogen kan worden voorzien òoor zowel aanbodopties (kolen, kern en aardgas) als vraagopties (extra besparing). Uit de verschillende opties dient de respondent er twee te kiezen, die dus beide een vermogen van 2000 MW e vertegenwoordigen. De gevolgen van keuze voor 2000 MW e worden bes hreven in zogenaamde informatiebladen. Door ECN zijn informatiebladen opgesteld voor de volgende 6 opties: ~ kemenergie - kolen - ko[en met CO2-verwijdering - aardgas - extra elektriciteitsbesparing - import van elektriciteit uit waterkracht. De informatie kan globaal worden ingedeeld in vijf categodeën: - veiligheid en volksgezondheid - milieu - voorzieningszekerheid/voorraden - kosten - optiespeeifieke gevolgen, Uit de opgestelde informatie voor bovenstaande opties zijn zodanige teksten gedestill Æd, dat deze voor leken op het gebied van de elektriciteitsvoorziening begrijpelijk is, Dit rapport geeft een overzicht van zowel de uitgebreide informatie, als van de voor de enquête bestemde informatie. Na oplevering van de informatie door ECN is door de opdraehtgever, na overleg met de klankbordcommissie (een vergadering van externe deskun- ECH-C

6 Opties voor elektri iteitsopwekking digen), besloten om de importmogelijkheid weg te laten en een tweede pakket elektri iteitsbesparing aan te bieden. De informatiebladen voor de aanbodopties in de enquête vertonen op enkele punten kleine verschillen met de informatiebladen zoals die in dit rapport zijn opgenomen. Dit betreft punten die door de Rijksuniversiteit Leiden zijn aangepast ten behoeve van de duidelijkheid. Deze wijzigingen zijn gedaan met toestemmìng van ECN. Ook worden in de enquête de nuleffecten (dit zijn criteria, waarop de betreffende optie geen effect heeft) niet vermeld en zijn enkele aspecten, die in de ogen van de opdrachtgever en onafhankelijke deskundigen minder belangrijk waren, weggelaten. Het informatieblad over het eerste pakket besparing in de enquête is grotendeels samengesteld door ECN. Later zijn hierop door de opdrachtgever en de klankbordcommissie nog enkele wijzigingen aangebracht. Het informatieblad over het tweede pakket besparing is vastgesteld door de klankbord ommlssie en de opdrachtgever. 6 ECN-C

7 1. INLEIDING Door de Minister van Economische Zaken is aan de Tweede Kamer een rapport aangeboden dat ten grondslag zal liggen aan een besluit over de verdere toepassing van kemenergie voor elektriciteitsopwekking. Dit rapport ( Dossier 1993 ) draagt de bouwstenen aan voor besluitvorming in de volgende kabinetsperiode. Hierin zullen onderzoeksresultaten worden gepresenteerd op het gebied van reactorveiligheid, afvalopberging etc. Daarnaast bestaat er behoefte aan een nieuwe meting van het maatschappelijk draagvlak voor kemenergie. Deze meting zal worden uitgevoerd met een Energie-Keuze-Enquête. Het voorliggende rapport geeft technische achtergrondinformatie voor de Energie-Keuze-Enquête. In de afgelopen jaren zijn er twee onderzoeken gedaan naar het maatschappelijk draagvlak voor beslissingen op het gebied van kemenergie. Er is een eenmalige meting geweest van de Samenwerkende Elektriciteitsproduktiebedrijven (Sep) [1]. Ten tweede is een longitudinaal onderzoek (i.e. meerdere sonderingen over langere tijd gespreid) uitgevoerd door de vakgroep Energie en Milieu van de universiteit van Leiden, in opdracht van het Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM) ~2~ Beide onderzoeken leveren om uiteenlopende redenen ambivalente resultaten op voor beleidmakers. Een bezwaar dat wel naar voren wordt gebracht tegen opinie-onderzoek naar ingewikkelde beleidsmatlge kwesties is dat de bevolking niet beschikt over voldoende informatie om een weloverwogen oordeel te kunnen hebben. Dit bezwaar kan gedeeltelijk worden ondervangen door te kiezen voor een onderzoeksopzet waarbij gebruik wordt gemaakt van een keuze-enquête. Bij een keuze-enquête worden niet alleen vragen gesteld, maar worden de vragen in een informatief kader gesteld. De informatie dii wordt gegeven moet voldoende gedetai]leerd, adequaat en objectief zijn om recht te doen aan de gecompliceerde realiteit waarvoor de beleidsmaker zich ziet gesteld. De Ministeries van Economische Zaken (EZ) en VROM hebben gezamenlíjk opdracht gegeven om een dergelijke keuze-enquête uit te voeren. Het doel is het verkrijgen van inzicht in de voorkeuren en oordelen van de Nederlandse bevolking betreffende de inzet van diverse energiebronnen voor elektriciteitsopwekking. De opdracht voor het houden van de enquête is verleend aan de vakgroep Energie en Milieu van de universiteit van Leiden. De opdracht voor het samenstellen van de informatie ten behoeve van de enquête is verleend aan de unit Beleidsstudies van het Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN). De uitgangspunten voor de keuze-enquête zijn samengevat in een startnotitie [3], die door beide opdrachtgevers is opgesteld. Hierin wordt aangegeven dat de keuze-enquête bestaat uit vijf fasen die de verantwoordelijkheid zijn van de tussen haakjes genoemde instanties: 1. definitie van het keuzeprobleem (EZ/VROM) 2. opstellen van benodigde informatie (ECN-Beleidsstudies) 3. testen enquête (Energie en Milieu/RUL)

8 Opties voor elektriciteitsopwekking 4. afname enquête (Energie en Milieu/l~UL) 5. dataverwerking en con~lusies (Energie en Milieu/RUL). In de voorliggende rapportage wordt verslag gedaan van aanpak, uitgangspunten en resultaten van het onderzoek dat door ECN-Be]eidsstudies is uitgevoerd om de beoogde informatie te kunnen opstellen. In hoofdstuk 2 wordt teruggekeken op het onderwerp energiebeleid in publieksenquêtes zoals die vanaf ongeveer 1980 zijn uitgevoerd in Nederland. In hoofdstuk 3 komt de aanpak van informatie-opstelling aan de orde. Hoofdstuk 4 gaat in op de achtergronden van de schatting van het in 2010 benodigde vermogen. In hoofdstuk 5 komen de verschillende opties aan de orde waarmee de elektri iteitsvraag zou kunnen worden ingevuld. Hoofdstuk 6 bevat de uiteindelijke informatie voor de keuze-enquête zoals die is opgesteld door ECN-Beleidsstudies, aangevuld met de belangrijkste overwegingen voor de gekozen formulering. 8 ECN-C

9 2. ENERGIE-ENQUI~TES EN ENERGIEBELEID 2.1 Recente energie-enquêtes Van de periode vóór 1980 is geen landelijk onderzoek bekend, dat het nationale energiebeleid ten aanzien van alle energiedragers als onderwerp had. Wel is er veel onderzoek gedaan dat kemenergie als onderwerp had, maar er is nauwelijks naar andere energiedragers gekeken [4]. In [4] wordt een overzicht gegeven van dit onderzoek. Voor zover onderzoek is gedaan naar preferenties van de bevolking voor verschillende energie-opties kregen energiebesparing en het gebruik van duurzame energiebronnen de voorkeur [5,6]. Juist deze voorkeuren hadden weinig relevantie voor beleidmakers. Op middellange termijn kunnen duurzame energiebronnen slechts een zeer gering percentage van de nationale energiebehoefte dekken; anderzijds is energiebesparing een optie die maar moeilijk gerealiseerd kan worden en die bovendien (bij voortgaande economische groei) leidt tot een tijdelijke vermindering van het benodigde vermogen. Het zoeken was dus gericht op onderzoek dat een realistischer beeld zou kunnen geven van de complexiteit van de beleidsproblematiek. In [4] wordt melding gemaakt van een opinieonderzoek naar het nationale energiebeleid, uitgevoerd door bureau Lagendijk in opdracht van de AVRO, waarin informatie wordt gegeven over de verschillende energiedragers. De gegeven informatie is ongenuanceerd en de vraagstellingen dwingen respondenten tot ongenuanceerde standpunten. In 1982 heeft de Stuurgroep Brede Maatschappelijke Discussie Energiebeleid (BMD) een onderzoek laten verrichten door bureau NSS [4,7]. Het keuzeprobleem was gedefinieerd als het geven van een invulling aan de verwachte energievraag met gebruikmaking van de verschillende energie-opties. Voor ieder van de energie-opties (aardgas, aardolie, besparingsmaatregelen, steenkool, kemenergie en windenergie) was informatie opgesteld die de respondent in staat moest stellen een afgewogen oordeel te vormen. Bij het samenstellen van de informatie zijn criteria gebruikt zoals prijs, milieu, veiligheid en at hankelijkheid van het buitenland. Per energie-optie is de informatie volgens deze eriteria gerangschikt. Hoewel de informatie toentertijd als voldoende, gebalanceerd en objectief is beoordeeld [7], draagt de opzet van de enquête sporen van een overmatig optimisme ten aanzien van energiebesparing en windenergie. Twee metingen in 1982 en 1983 met dezelfde steekproef laten zien dat de houding tegenover grootschalige elektridteitsopwekking stabiel is. Ook deze enquête echter liet een sterke voorkeur zien voor duurzame energie en energiebesparing en een overwegend negatieve houding tegenover kemenergie. In 1982 is een promotie-onderzoek uitgevoerd naar de houding van de Nederlandse bevolking tegenover elektriciteitsopwekking met gebruikmaking van kolen en kemenergie [4]. Aan het onderzoek ligt een theoretisch model [8] ten grondslag dat de elementen beschrijft en met elkaar in verband brengt, welke tezamen de attitude vormen ten aanzien van elektri- ECN-C

10 Opties voor elektrieiteitsopwekking citeitsopwekking op basis van kolen en kemenergie. Verondersteld wordt dat attitudes tot stand komen door de persoonlijke evaluatie van aspecten van het probleem, waarbij ook sociale normen een rol spelen. De attitude is dan de optelsom van alle deelbeoordelingen van de respondent. Ook is in dit onderzoek gekeken naar de mate van betrokkenheid van respondenten bij het onderwerp. De betrokkenheid is hoog voor een betrekkelijk kleine groep [1,2,4]. De conclusie die hieruit kan worden getrokken is dat het onderzoeksinstrument niet goed past bij wat men zou willen weten: namelijk een oordeel gebaseerd op voldoende kennis. Het gevaar is dat een grote groep zich niet betrokken voelt bij het onderwerp en zijn oordeel baseert op emotionele gronden en juiste en minder juiste vooronderstellingen. In 1988 is in opdracht van de Samenwerkende Elektriciteitsproduktiebedrijyen (SEP) door NSS Marktonderzoek een enquête uitgevoerd naar de mening van de bevolking over de toekomstige energievoorziening in Nederland. Daarbij ging het met name om de verschillende brandstoffen voor elektriciteitsopwekking [1]. Veel van de gestelde vragen werden ingeleid met enige informatie omtrent het onderwerp. De informatie betreiî voorraden, kosten, milieuvervuiling, gezondheid, ongevallen en afval. In het algemeen kan worden gesteld dat de informatie niet gebalanceerd was, dus onvoldoende rekening hield met de verschillen in opvatting tussen deskundigen. De brandstofopties betreffen aardolie/aardgas, kolen en kemenergie. Verder is de SEP zowel opdraehtgever als belanghebbende op het desbetreffende gebied. Dit wordt vooral door de betrokken respondenten meegewogen in de antwoorden en keuzes. Vanaf juni 1986 wordt met intervallen van zes maanden een publieksmeting uitgevoerd naar de maatschappelijke acceptatie van verschillende opties voor elektriciteitsopwekking [2]. Deze enquête (Energiemonitor) wordt uitgevoerd in opdracht van het Ministerie van VROM. De opzet van deze enquête is gedurende die periode grotendeels ongewijzigd gebleven, waardoor trends zichtbaar kunnen worden gemaakt. De vragen zijn zowel voorgelegd aan dwarsdoorsnedes van de Nederlandse bevolking, als aan een vast panel van respondenten. Enerzijds laten de metingen de trends zien, anderzijds wordt via het vaste panel inzicht verkregen in de stabiliteit van de individuele oordelen over hetzelfde probleemgebied in wisselende contexten. Vond de eerste van de metingen reeds plaats enkele maanden na het ernstige reactorongeval van Tsjemobyl, de laatste metingen (welke tot 1993 doorlopen) vallen in een periode van toegenomen aandacht voor de milieuproblematiek. De laatste meting van mei 1992 bevat veronderstellingen over mogelijke gevolgen van grootschalig gebruik van kolen en kemenergie. Daarnaast worden evaluatieve totaaloordelen gevraagd over grootschalige gebruik van kemenergie, kolen, aardgas, wind en import van elektriciteit opgewekt met kemenergie en waterkracht. Belangrijke contextuele variabelen die bij de meningsvorming van grote invloed zijn, zoals betrokkenheid van de respondent en deskundigheid en betrouwbaarheid van de bron, zijn opgenomen in de vragenlijst. Dit maakt de zogenoemde Energiemonitor tot de meest recente en complete meting van publieksmeningen omtrent de toepassing van grootschalige energietechnologie, gebaseerd op een theoretisch fundament en een historische reeks van metingen. 10 ECN-C

11 Energie-enquêtes en energiebeleid Toch komt de enquête in slechts beperkte mate tegemoet aan het bezwaar dat respondenten met een laag kennisniveau omtrent energiebe]eidskwesties niet van voldoende informatie worden voorzien om tot een afgewogen oordeel te kunnen komen. Dit bezwaar moet worden ondervangen door de keuze-enquête, waarin zo compleet mogelijke informatie wordt verstrekt, die relevant is om tot een afgewogen oordeel te kunnen komen. 2.20verwegingen bij het ontwerp van informatie De overwegingen bij het ontwerp van de informatie voor deze keuze-enquête zijn goeddeels ontleend aan het pmefschrift van Neyens [9]. De keuze-enquête gaat uit van een voorgestructureerde probleemstructuur, waarin het probleem zit opgesloten waarmee beleidrnakers zich geconfronteerd zien. Het beleidsprobleem kan worden omschreven als: hoe moet de verwachte elektriciteitsvraag van het jaar 2010 worden ingevuld met elektriciteitscentrales?. Er zijn meerdere opwekkingsconfiguraties mogelijk die ieder voor- en nadelen hebben. De voorkeuren op dit punt hebben in het verleden tot heftige polemieken en grote tegenstellingen geleid. Er is niet één algemeen aanvaarde oplossing, maar er is sprake van een dilemma. Omdat de tegenstellingen hebben geleid tot duidelijke stellingname van de meeste betrokken partijen, is er nauwelijks beleidsvorming mogelijk die niet wordt gezien als afl~omstig van be]anghebbenden. Tegelijkertijd wordt er in het Nederlandse democratische bestel gestreefd naar de creatie van een maatschappelijk draagvlak voor belangrijke bes]issingen. In de politieke praktijk betekent dit langdurige procedures en het voortdurend uitstellen van beslissingen. Bij problemen als abortus en euthanasie strekt de pariementaire behandeling zich uit over decennia. Bij het vraagstuk van de elektriciteitsvoorziening voor de middellange termijn is er niet zoveel tijd voor uitstel. In de eerste plaats is zekerstelling van de energievoorziening een economische noodzaak, die de hoeksteen vormt van het beleid. [n de tweede plaats is het tijdsverloop tussen het voomemen tot de bouw van een elektriciteitscentrale en het in gebruik nemen ervan zo groot, dat een tijdige planning noodzakelijk is, op straffe van mogelijke energietekorten die de nationale economie zouden schaden. Tegen deze achtergrond is het dilemma van het huidige elektriciteitsbeleid geschetst. Een zorgvuldig uitgevoerde keuze-enquête levert een goede beschrijving van het maatschappelijk draagvlak voor de besluitvorming zoals die is bedoeld in het kader van Dossier De probleemstructuur die is meegegeven (fase 1 van dit onderzoek) is dat, uitgaande van het Tweede Structuurschema Elektriciteitsvoorziening (SEV), deel 1 (1992), van de Ministeries van Economische Zaken en VROM en het Elektriciteitsplan van de SEP, een elektdciteitswaag resulteert in 2010, die de bouw van nieuwe elektriciteitscentrales nodig maakt. Voor deze centrales zijn verschillende brandstofopties mogelijk. Tegelijkertijd limiteren de centrale doelstellingen van het energiebeleid de mogelijke invullingen voor de elektriciteitsbehoefte: - veilig stellen van de energievoorziening; - diversificatie om eenzijdige afhankelljkheid te vermijden; - beperking van verzurende emissies en van het broeikasgas COl; - energieleverantie tegen zo laag mogelijke maatschappelijke kosten. ECN-C ~ 11

12 Opties voor elektriciteitsopwekking Omdat uit eerder onderzoek [1,2,4] is gebleken dat het kennisniveau wat betreft energievraagstukken in het algemeen niet hoog is en vanuit de beleidsoptiek gezien volstrekt onvoldoende om tot een verantwoorde keuze te komen, is gekozen voor een keuze-enquête. De daarbij geleverde informatie bevat niet alleen feitelijke informatie, maar geeft ook inzicht in de dilemma s. Aan deze informatie moeten hoge inhoudelijke en formele eisen worden gesteld. De formele eisen komen voort uit de beslissingstheorie en worden kort behandeld in 2.3. De inhoudelijke eisen hebben betrekking op elektriciteitsvraag en aanbod. In de hoofdstukken 4 en 5 komen deze aspecten aan de orde. De criteria voor de op te stellen informatie zijn voorgelegd aan een expert-panel waarin verschillende belanghebbende organisaties in de Nederlandse samenleving zijn opgenomen. 2.3 Formele eisen te stellen aan informatie De formele eisen die aan de informatie gesteld worden, zijn grotendeels ontleend aan [9]. De verzameling van te kiezen mogelijke invullingen van de elektriciteitsvraag moet alle opties omvatten die door beleidmakers en onafhankelijke deskundigen van belang worden geacht. Het weglaten van één of meer opties maakt het keuzeprobleem voor voorstanders van de desbetreffende optie ongeloofwaardig. Het zo strikt mogelijk presenteren van alle beschikbare opties kan ertoe leiden dat leken, vanwege hun gebrekkige informatieniveau, onrealistische voorkeuren zouden uitspreken. Dit probleem doet zich vooral voor bij energiebesparing en bij inzet van duurzame energie-opties. Bij de keuze van besparing uit alle opties zou een lastig dilemma worden vermeden, zonder dat duidelijk hoeft te zijn wat de consequenties zijn van verregaande energiebesparing; in geval van voorkeur voor hoofdzakelijke duurzame energie-opties leidt een te grote inzet tot onrealistische aantallen windturbines, opgestelde zonne-energiesystemen, etc. Dat zulke problemen niet academisch van aard zijn, is al gebleken bij de eerste keuze-enquête, uitgevoerd in het kader van de Maatschappelijke Discussie Energiebeleid (BMD) [7]. Vanuit de probleemstructuur, waarmee beleidsmakers geconfronteerd worden, zou men absurde oplossingen liefst weglaten, aan de andere kant tast dat de geloofwaardigheid van de enquête aan bij voorstanders van energiebesparing en duurzame energie-opties. Bovenstaand dilemma kan gedeeltelijk worden opgelost door een goede framing van het beslissingsprobleem. Het weglaten van bijvoorbeeld de duurzame energie-optie moet duidelijk worden gemotiveerd in de schets van het beleidsprobleem. De energiebesparingsoptie wordt wel opgenomen als mogelijkheid, maar ontdaan van haar gratuite karakter: de kostenzijde, ook al is die andersoortig dan bij produktieprocessen, wordt sterk benadrukt. Daarnaast wordt het onmogelijk gemaakt om het beleidsdilemma met een eenzijdige keuze te omzeilen. Framing van het beslissingsprobleem leidt er dus toe dat de kern van het probleem wordt verduidelijkt door bekende altematieven zoals duurzame energie niet als keuze aan te bieden, maar door ze met een theoretische, maximale bijdrage in te calculeren bij de overblijvende elektriclteitsvraag. Uit eerder onderzoek [9] is duidelijk dat de framing van het beslissingsprobleem een sterke invloed uitoefent op de waameming van de respondenten

13 Energie-enquêtes en energiebeleid en daarmee op hun keuzes. Een organisatie die opdracht geetì tot het houden van een enquête wordt verondersteld daar een belang bij te hebben. De Sep-enquête werd snel geïdentificeerd als een enquête die ter ondersteuning diende van een pro-kemenergie standpunt, samenvallend met het bekende Sep-standpunt. Daarom is bij de keuze-enquête gekozen voor een onpa~tijdige aanpak. Deze aanpak wordt gekenmerkt door het laten beschrijven van de consequenties van het beslissingsprobleem door een groep van ECN-medewerkers met verschillende disciplinaire achtergrond. Bovendien is de informatie aan verschillende deskundigen voorgelegd. Tenslotte is de informatie aangeboden aan een adviesgroep van erkende autoriteiten op het gebied van energiebeleid die in staat zijn gesteld om de informatie te becommentariëren en te amenderen. Deze aanpak moet borg staan voor een gebalanceerde, objectieve framing waarmee betrouwbaarheid kan worden gegarandeerd. De hoeveelheid informatie die gegeven kan worden is cruciaal voor het welslagen van een keuze-enquête. Concentratie en snelheid van begrip verschillen sterk bij mensen. Omdat de interesse in het onderwerp energiebeleid niet al te hoog is en een lager opleidingsniveau eerder tot opgave en weigering leidt, moet de totale omvang van de gevraagde inspanning beperkt blijven, op straffe van het verspelen van representativiteit en generaliseerbaarheid van de uitkomsten. Daar staat tegenover dat te weinig informatie leidt tot meer kans op slecht gefundeerde keuzes. De selectie die uit de informatie wordt gemaakt is tot op zekere hoogte arbitrair. De besluitvormingstheorie kan worden toegepast om richtlijnen te verschaffen voor de selectie van informatie. In de keuze-enquête is gekozen voor het aanbieden van een beperkt aantal opties, met name elektriciteit opgewekt met kemenergie, kolen, kolen met CO2-verwijdering of aardgas, en elektriciteitsbesparing. Ieder van de opties wordt beschouwd vanuit een aantal aspecten of attributen, zoals kosten, veiligheid, broeikaseffect, verzurend effect en reststoffen. De attributen kunnen stellige gevolgen beschrijven van de optie, maar vaak ook gaat het om gevolgen die niet geheel zeker zullen optredin. In het laatste geval wordt door de besluitvormingstheorie voorgesteld om zowel de gevolgen als de waarschijnlijkbeid van voorkomen te beschrijven. In de praktijk is dit niet altijd eenvoudig~ het is bijvoorbeeld onmogelijk het hele spectrum van mogelijke ongevallen met een kemcentrale en de kans van optreden te schetsen. Als exacte informatie niet beschikbaar of voor leken niet direct toegankelijk is, moeten benaderende omschrijvingen worden gekozen. Eventueel kan gebruik worden gemaakt van afwijkende meningen om een waaier van mogelijke gevolgen aan te geven èn om de betrouwbaarheid of geloofwaardigheid van de enquête te verhogen. Het streven om ko~t en bondig te informeren wordt daarmee wel geweld aangedaan, omdat bij de zogenaamde dissenting opinions veel meer tekst nodig is. Ook krijgt het specifieke aspect waarop de tegengestelde meningen betrekking hebben relatief veel aandacht. Bovendien is het de vraag waar informatieverstrekking moet worden gelimiteerd: achter ieder argument worden nieuwe argumenten gevonden, zodat - als in een discussie - al snel de oorspronkelijke bedoeling uit het oog wordt verloren. In de BMD is dit opgelost door slechts summier informatie over het meningsverschil te verstrekken. Een ECN-C--93~096 13

14 Opties voor elektriciteitsopwekking voorbeeld hiervan vormt de onderstaande passage over het probleem van opslag van kemafval [7].... Een mogelijke oplossing voor het opslagprobleem is: verpakking van het afval in glas oí: beton en opslaan in zoutkoepels diep onder de grond. Deskundigen verschillen van mening over de vraag: - Of mensen tussen nu en enige duizenden jaren later de afsluiting van de mijn zullen verstoren. - Of plotselinge natuurlijke gebeurtenissen (aardbeving, overstroming, meteorietinslag) zullen optreden die gevaarlijk zijn voor de afsluiting van de mijn. - Hoe groot de kans is dat radio-actieve stoffen door toedoen van langzame natuurlijke gebeurtenissen zullen ontsnappen. Sommige deskundigen wijzen erop dat onderzoek en ervaring in het buitenland hebben uitgewezen dat de voorgestelde opslagmethode veilig is. Zij wijzen er bovendien op dat na verloop van tijd de radio-activiteit sterk afgenomen zal zijn. Andere deskundigen wijzen erop dat niet bewezen is dat afval in zoutkoepeis duizenden jaren veilig kan worden opgeborgen omdat er slechts een korte tijd ervaring bestaat en het buitenlandse onderzoek aanvechtbaar is. Voor het afvalprobleem zijn in nog geen enkel land definitieve oplossingen daadwerkelijk toegepast. Voorgaande tekst is reeds tamelijk lang. De aard van het probleem van kemafval wordt concreet gemaakt, maar over de waarschijnlijkheid van elke gebeurtenis wordt niets gezegd behalve dat er onderling tegensprekende experts zijn met de termijnen duizenden jaren, plotselinge natuurlijke gebeurtenissen en definitief. De lengte van de tekst is minder problematisch in dit geval. Het betreft namelijk extra informatie, die voor geïnteresseerde respondenten op de achterkant van de informatiekaarten is opgenomen. Over een zestal opties en een achttal aspecten levert deze aanpak aanzienlijke hoeveelheden tekst op. Als principe-oplossing voor de meest heikele geschilpunten is optionele extra informatie echter een goede oplossing. Bij de presentatie van informatie moet rekening worden gehouden met volgorde-effecten, format en structuur van de informatie. Met betrekking tot volgorde-effecten liggen de overwegingen bij het ontwerp van de vragenlijst (RUL). Voor het opstellen van informatie (ECN-Beleidsstudies) kan het beste worden uitgegaan van een identieke volgorde van aspecten. Als bovendien voor alle energie-opties dezelfde aspecten worden behandeld, ook als ze geen effect sorteren met betrekking tot de desbetreffende optie, wordt de ontwerper van de enquête in staat gesteld om zowel veranderingen aan te brengen in de volgorde, als om niet-relevante aspecten bij sommige energie-opties weg te laten. Met betrekking tot het format van de informatie: hiermee wordt bedoeld de uniciteit van aspecten (unieke of gemeenschappelijke aspecten van de optiea), de variatie in schaalwaarden van de aspecten (klein, gering, zeer gering, nihil), en het stellen van de informatie in absolute of relatieve ter- 14 ECN-C e

15 Energie-enquêtes en energiebeleid Met de structuur van de informatie wordt bedoeld dat de presentatie van de informatie kan worden gegeven per optie, per aspect of in een totaalmatrlx waarin optie en aspect zijn opgenomen. [n afwijking van wat Neyens [9] voorstelt, valt hier ook te denken aan de mogelijkheid om niet opties (elektriciteit opgewekt met één energiedrager) te laten beoordelen, maar (een beperkt aantal) pakketten van elektriciteitscentrales. Van de pakketten centrales kan vrij nauwkeurig worden aangegeven wat de consequenties zijn in termen van veiligheid, emissies, kosten, voorzieningszekerheid en voorraden. Dit zou de consequenties van het keuzeprobleem minder abstract maken en daarmee duidelijker voor de leek. Het gaat tenslotte om de vraag welke typen elektriciteitscentrales in het jaar 2010 de elektriciteit moeten leveren, en niet om de vraag of mensen principiee! voor of tegen ein eniigledrager zijn. Door de opdrachtgevers is gekozen voor het aanbieden van de opties naar energiedrager (en elektriciteitsbesparing). Het verwerken van de informatie door de respondent kan worden vergemakkelijkt door de aanbieding van de informatie te stroomlijnen. Het gaat daarbij om het eenduidige gebruik van eenheden, de keuze voor hetzelfde format en dezelfde volgorde van attributen bij de verschillende opties. Door middel van de samenstelling van een totaalevaluatie op basis van de verschillende aspectbeoordelingen hoeft de respondent niet steeds alle informatie paraat te hebben bij het maken van een keuze. Bij de classificatie van informatie-aspecten kan worden gekeken naar de gevolgen, maar ook naar de oorzaken. Neyens [9] geeft het voorbeeld van zure neerslag, welke gevolgen heeft voor leven in grond en water: bomenen plantenvegetatie verandert. Een gevolg van het broeikaseffect is ondermeer dat de vegetatie beter zal groeien door de verhoogde CO2-concentratie. Qua gevolgen zijn broeikaseffect en zure neerslag dus zeer verschillende verschijnselen. Vanuit de oorzakelijke kant gezien kan zure tegen met het broeikaseffect worden samengenomen omdat beide grotendeels worden veroorzaakt door de verbranding van fossiele brandstoffen. Een keuze bij de wijze van aanbieding van deze informatie kan a~ankelijk worden gemaakt van overwegingen van overeenkomstige waarschijnlijkheidsverdelingen waar het gaat om gevolgen. Ook kan worden aangesloten bij de openbare discussie, zodat het begrip kan worden gesteund door wat zoal reeds te berde wordt gebracht. 2.4 De vormgeving van de informatie De keuze-enquête moet tegemoet komen aan de steeds weer blijkende lacune in kennis over grootschalige technologieën voor de opwekking van elektriciteit. De theoretische inzichten en eerdere enquêtes geven aan dat bij het samenstellen van informatie op verschillende aspecten moet worden gelet op: - Het geven van feitelijke kennis; waar die kennis niet eenduidig is, moeten tegenovergestelde of afwijkende meningen van experts worden gegeven. - De feitelijke kennis moet in begrijpelijke bewoordingen worden gesteld. - Informatie die wordt aangeboden moet in zekere mate compleet zijn. - Het aantal opties ter invulling van de verwachte elektricitaitsvraag moet uitputtend zijn. ECH-C

16 Opties voor elektriciteitsopwekking - Informatie is modegevoelig: informatieverschaffing moet zich zoveel mogelijk onttrekken aan de waan van de dag. - De opdrachtgever van de enquête en diens doel moeten expliciet duidelijk zijn voor de respondenten. In grote lijnen zal de enquête moeten bestaan uit een algemene inleiding van het keuzeprobleem, een overzicht van de mogelijke oplossingen (de opties) en vervolgens per optie een overzicht van positieve en negatieve aspecten van iedere optie. De informatie die voor de respondent beschikbaar is zal uit keminformatie bestaan die door iedere respondent zal worden gelezen en uit op te roepen extra informatie die optioneel is. Het keuzeprobleern moet worden uitgelegd met algemene informatie waarin het probleem wordt geschetst. Duidelijk is dat er gekozen moet worden uit een beperkt aantal mogelijkheden. Praktisch gezien gaat het om een uiteenzetting van het vermogen dat decentraal c.q. centraal moet worden opgewekt, waarbij rekening moet worden gehouden met de inzet van centrales voor basis-, midden- en pieklast. Er moet een beperkt aantal opties aangeboden worden dat in wisselende combinaties in de geschatte behoefte kan voorzien. In de mogelijke combinatíes zit nu precies het keuzemoment dat aan de respondent wordt voorgelegd. Per optie wordt de informatie gerangschikt aan de hand van een vast aantal criteria. De criteria worden in een vaste volgorde behandeld. Als een criterium niet informatief is voor een optie wordt dat expliciet medegedeeld. De ontwerpers van de enquête hebben de vrijheid om die overbodige informatie weg te laten. Bij de formulering wordt gestreefd naar zo eenvoudig mogelijke bewoordingen. Proefafnarnes zijn hierbij onmisbaar, omdat deze altijd weer aan het licht brengen dat sommige formuleringen niet duidelijk genoeg zijn. De wijze van aanbieding zal in grote lijnen conform die van de BMD verlopen, zij het dat het nu om een computergestuurde vragenlijst gaat. De informatiebladen per optie worden apart gegeven. Een deel van de extra informatie kan naar het algemene, informatieve en inleidende gedeelte gaan. De extra informatie kan op het door de respondent gewenste moment weer worden opgeroepen. Bij de opzet van de enquête en de samenstelling van de informatiebladen is bovenstaande werkwijze in grote lijnen gevolgd. 16 ECN-C

17 3. AANPAK SAMENSTELLING INFORMATIE 3.1 De startnotitie In de Startnotitie keuze-enquête [3] wordt de definitie van het keuzeprobleem aangegeven (fase 1). [n dit hoofdstuk wordt verslag gedaan van de gevolgde procedures en de totstandkoming van informatie zoals die voor fase 2 van de enquête is voorzien. De vele keuzes die hiertoe moeten worden gemaakt zijn zoveel mogelijk expliciet gemaakt. In de Startnotitie wordt aangegeven dat kan worden gesteund op aanwezig materiaal en dat experts zullen worden geconsulteerd. Voor de elektriciteitsvraag worden het SEV (deel 1, 1992) en het Elektriciteitsplan als uitgangspunt genomen. Voor de op te stellen informatie kan worden uitgegaan van de informatie en het format uit de BMD-enquête. Per optie moeten voor- en nadelen worden genoemd (één A4). Per optie is tevens plaats voor een beschrijving en eventuele afwijkende meningen (maximaal twee A4). De technische informatie moet in voor leken begrijpelijke vorm worden gegeven. Verder moet rekening worden gehouden met de verwerkingsbereidheid en -capaciteit van matig gemotiveerden en laag opgeleiden. Er moet tenslotte naar worden gestreefd om de informatie zodanig te verwoorden dat de ontwerpers van de enquête (RU Leiden) deze vrijwel integraal moeten kunnen gebruiken bij de samenstelling van de enquête. 3.2 Aanpak SEV (deel 1, 1992) en het Elektriciteitsplan komen in grote lijnen tot eenzelfde schatting van de toekomstige elektriciteitsvraag. Verschillen met betrekking tot de schatting van de bijdrage van decentraal vermogen (warmte/kracht, vuilverbranding, wind, etc.) zijn op onderdelen significant. Hierbij speelt het verschil in invalshoek tussen de overheid enerzijds en de elektriciteitsbedrijven anderzijds een rol. Door ECN-Beleidsstudies is uitgegaan van de hoogste schattingen van overheid en SEP voor de diverse vormen van decentrale opwekking (zie hoofdstuk 4). Er zijn door ECN-Beleidsstudies zes opties beschreven: elektriciteitsopwekking met kolen, met kolen inclusief CO~-verwijdering, met gas, met kernenergie, import van elektriciteit en elektriciteitsbesparing. In overleg met de opdrachtgever is dit aantal voor de enquête gereduceerd tot vijf, waarbij de importoptie is afgevallen. Later heeft de opdraehtgever mede in samenspraak met een commissie van onaf!aankelijke deskundigen besloten een tweede pakket elektriciteitsbesparing als keuzemogelijkheid toe te voegen. De informatie, behorende bij dit pakket, is dan ook opgesteld door een vergadering van de opdrachtgever en de klankbordcommissie. Uit deze zes opties moeten respondenten een pakket samenstellen dat de elektriciteitsvraag voor 2010 kan invullen. ECN-Beleidsstudies heeft een lijst opgesteld van criteria die van belang kunnen zijn bij de keuze van energie-opties [4,7,9]. Deze lijst van criteria is aan een twintigtal experts voorgelegd, die verschillende relevante organisa- ECN-C

18 Opties voor elektriciteitsopwekking ties vertegenwoordigen op het gebied van energievraag en -aanbod. Gevraagd is om de lijst met criteria enerzijds uit te breiden en anderzijds in een volgorde van belangrijkheid te plaatsen. In de volgende paragraaf wordt beschreven hoe op deze wijze een orde in de criteria is aangebracht. De tien belangrijkste criteria zijn van informatie voorzien per energie-optie. Deze informatie is geschreven door experts en vervolgens in diverse interne discussierondes bijgesehaafd. Daama is de informatie in discussie gebracht in de begeleidingsgroep, waarin beide ministeries en de Werkgroep Energie en Milieu zitting hadden. Tenslotte is het resultaat, dat hier is opgenomen in hoofdstuk 6, aangeboden aan de Adviesgroep van onafhankelijke deskundigen. 3.3 De criteria De deskundigen zijn geïnterviewd op persoonlijke titel. Vanwege de tijdsdruk was het onmogelijk om organisatie standpunten te verkrijgen. De 15 eriteria die zijn opgenomen in de lijst die door ECN-Beleidsstudies is samengesteld, zijn afkomstig uit de literatuur, waaronder het Eindrapport van de BMD [7]. De voorkeursvolgordes van de experts zijn vervolgens geanalyseerd. Met de volgorde van rangnummers van criteria van deskundigen is voor ieder criterium uitgerekend welke plaats het inneemt in de totale beoordelingen over alle deskundigen samen. In tabel 3.1 zijn de resultaten samengevat in de tweede kolom. In de derde kolom zijn de gemiddelden van ieder criterium gegeven. Tabel 3.1 Criteria voor de beoordeiing van opties Criteda Volgorde Gemiddelde Veiligheid 1 3,4 Voorzieningszekerheid 2 4,8 Reststoffen 3 5,1 Broeikaseffect 4 5,4 Verzuring 5 5,6 Kosten 6 6,4 Volksgezondheid 7 7,5 Voorraden 8 8,1 Beheersbaarheid 9 8,3 Brandstofprijsgevoeligheid 10 8,4 Diversificatie 11 9,5 Landschapsaantastíng 12 10,4 Werkgelegenheid 13 10,7 Wapenwedloop 14 11,1 Energie-opbrengsten overheid 15 11,3 Het eerst genoemde criterium voor energie-opties is veiligheid. Omdat dat rangnummer één krijgt is de schaalverdeling aflopend in belangrijkheid: een hoog getal in kolom drie duidt een relatief onbelangrijk criterium aan. 18 ECN-C

19 Aanpak samenstelllng informatie Deze aanpak heeft een aantal nadelen. In de eerste plaats waren de concepten niet duidelijk gedefinieerd. Hiervoor ontbrak de tijd en het idee was dat de terminologie nauw aansloot bij wat in de verslaglegging van de BMD is gehanteerd, in de tweede plaats is het verkrijgen van voorkeursvolgorden niet zonder problemen (schaalconstructie). Een voorkeur van vijftien (en voor sommige meer) criteria zou eigenlijk op andere wijze moeten worden verkregen, b.v. door middel van paarsgewijze vergelijking. Ook hier is om redenen van tijdsdruk en de gdinformeerdheid van de gesprekspar~ners afgezien van een zorgvuldiger methode voor het verkrijgen van voorkeuren. In de derde plaats is de methode van voorkeuren verzamelen nogal dwangmatig voor sommige gesprekspartners. Zij weigeren dan ook een complete volgorde te genereren, maar beperken zich tot het noemen van de belangrijkste en/of onbelangrijkste. In de vierde plaats is deze methode ontoereikend als het gaat om de mate waarin de criteria verschillen als het gaat om het belang dat de deskundige aan de criteria hecht. Grote verschillen en kleine verschillen leiden slechts tot een numerieke volgorde, waarbij het verschil tussen 4 en 5 in de volgorde even groot is als tussen 12 en 13. Verschillende deskundigen geven echter aan dat veiligheid en voorzieningszekerheid veel zwaarder wegen dan enig ander criterium. Een vijfde bezwaar was nog dat de door de deskundigen toegevoegde criteria niet zouden worden beoordeeld door alle anderen. Ondanks de bezwaren is voor deze methode gekozen omdat er snel en eflìciënt inzicht wordt verkregen in het relatieve belang van ieder criterium. Omdat het tevens om een twintigtal voorkeursvolgorden gaat is dit aantal voldoende garantie voor het achterhalen van de belangrijkste criteria. Het gaat er om dat een grootsti gemene deler wordt gevonden bij de keuze van criteria. Dat de unieke volgorde van iedere afzonderlijke respondent verloren gaan, is hiervan de consequentie. Van de eriteria zijn vervolgens de tien belangrijkste als uitgangspunt gekozen. Tenslotte is voor elk van de opties informatie opgesteld op ieder van de tien criteria. Om toch het idee van consultatie te behouden en de acceptatie van de informatie te optimaliseren is de eerste conceptinformatie aan de gesprekspartners/deskundigen toegestuurd. Ook de opdrachtgevers en de onderzoeksgroep Energie en Milieu van de universiteit van Leiden, alsmede de vakgroep NW&S van de universiteit van Utrecht hebben dit concept ontvangen, Hun commentaren zijn venverkt in het document dat als coneepttekst is aangeboden aan de opdrachtgever. ECN-C

20 Opties voor elektriciteitsopwekking 20 ECN-C--9~-096

21 4. BENODIGD CENTRAAL VERMOGEN EN PRODUKTIE IN Inleiding In het Tweede Structuurschema Elektriciteitsvoorziening [10] wordt gerekend met twee scenario s, één met een groei van het BNP van 2,5% per jaar en één met een groei van het BNP van 3,0% per jaar. De bijbehorende structuureffecten bedragen respectievelijk 0,8 en 1,3% per jaar. Voor de elektriciteitsvraag ten behoeve van de keuze-enquête is uitgegaan van een zgn. middenscenario (groeì BNP 2,75% per jaar, structuureffect 1% per jaar). Hier bovenop wordt 30% besparing verondersteld. Dit alles resulteert in een e]ektriciteitsvraag van ca. 116 TWh in In het Elektriciteitsplan [11] wordt gerekend met een groei van de elektriciteitsvraag van 2% per jaar (groei van de maximale belasting is 1,7% per jaar). Deze groei is gikoppeld aan een groei van het BNP van 2,4% per jaar. Dit resulteert in een vraag van ca. 117 TWh. Beide vraagverwachtingen komen dus goed overeen. Aan de geprojecteerde vraag naar elektriciteit kan worden voldaan door het totale opgestelde vermogen van particuliere verbruikers en distributiebedrijyen (decentraal vermogen) en van produktiebedrijven (centraal vermogen). Beleidsmatig wordt voorrang gegeven aan decentraal vermogen, omdat het eflìciënter (warmte/kracht) of duurzaam (wind) is. De elektrieiteitsvraag die resteert na aftrek van de decentraal opgewekte elektriciteit is de vraag die door de Sep-deelnemers moet worden gedekt, Om aan deze vraag te voldoen moet voldoende vermogen aanwezig zijn, waarbij rekening moet worden gehouden met de kans op niet-besehikbaarheid door gepland onderhoud of onvoorziene uitval. 4.2 Decentraal vermogen Er is een schatting gemaakt van het decentrale vermogen in het jaar 2010, uitgaande van het Elektriciteitsplan en het Tweede Structuurschema Elektriciteitsvoorziening (SEV). Het decentrale vermogen betreft vooral warmte/krachtvermogen bij verbruikers. Een aanzienlijk deel van het vermogen van stadsverwarmingseenheden wordt gerekend tot het Sep-vermogen en valt daarom onder centraal veenogen. De schatting van het decentra]e vermogen is weergegeven in tabel 4.1, laatste kolom. ECN-C e 21

22 Opties voor elektriciteitsopwekking Tabel 4.1 Decentraal vermogen in 2000 en 2010 conform Elektriciteitsplan en Structuurschema Elektriciteitsvoorziening (SEV) Type verrnogen Vermogen [MWe] (E-Plan) (E-Plan) (SEV) (Schatting ECN) Stadsverwarming WKK grootschalig WKK kleinschalig Totaal W/K Afvalverbranding Wind Water p.m. 50 Fotovoltaïsch p.m. 190 Totaal waarvan gegarandeerd (3800) (3950) (4485) (4575) Tussen haakjes decentraal vermogen, ge orrigeerd voor niet-beschikbaarheid; bij windenergie ~esteld op 22% van 1000 MW~ (jaar 2000), respectievelijk 15% van 2000 MW e (jaar 2010) de beschikba arheid 4.3 Tenminste vereist Sep-vermogen Voor de jaren 2000, 2005 en 2010 is het deeentrale vermogen, gecorrigeerd voor niet-beschikbaarheid, ingebracht in de berekening van het tenminste vereiste vermogen van Sep-deelnemers (tabel 4.2). Tabel 4.2 Totale elektriciteitsvraag, bijdrage van decentraal vermogen, resulterende elektriciteitsvraag, belasting en minimaal vereist Sep-vermogen in 2000, 2005 en 2010 Jaar Totale Decentrale Produktie Sep-belasting Minimaal vereist Nieuw te vraag opwekking Sep-deelnemers Sep-vermogen bouwen IGWhl [GWhl [GWhl [MWJ [MWj [MWe] , Uit tabel 4.2 kan worden afgeleid dat het tenminste vereiste Sep-vermogen toeneemt tot ca MW~ in het jaar 2010, uitgaande van een gelijkblijvende reservefactor van 36% (conform het Elektriciteitsplan ). 4.4 Benodigd nieuw vermogen In tabel 4.3 is een overzicht gegeven van het vermogen dat in 2010 nog aanwezig is bij Sep-deelnemers (op basis van het Elektriciteitsplan ). Het blijkt dat in 2010 nog MW~ centraal vermogen aanwezig is, inclusief import van 500 MW~ waterkrachtvermogen van het Noorse Statkraft. Uitgaande van de hiervoor genoemde waarde van MW e tenminste vereist Sep-vermogen, bedraagt het benodigde nieuwe vermogen 22 ECN-C

23 Benodigd centraal vermogen en produktie in 2010 ruim MW~. Een gedeelte van dit vermogen draait in plek- of middenlast om tijdelijke hoge vraag op te kunnen rangen. Aangenomen is dat voor levering van midden- en pieklast ca MWe nodig is, waarbij gekozen wordt voor aardgasgestookte STEG s. Er resulteert dan nog een hoeveelheid in te vullen vermogen van ruim 5500 MW~. In overleg met de opdrachtgever is verder nog gekozen voor de volgende beleidsmatige beperking: - Import en biomassa In overleg met de klankbordcommissie heet~ de opdrachtgever voor de opties import en biomassa een extra potentieel verondersteld, dat leidt tot een produktie van ca. 9 TWh. Dit komt ongeveer overeen met ca MW~, exclusief reeds geplande import van waterkracht uit Noorwegen (Elektriciteitsplan ). De resterende vermogensbehoefte bedraagt ca MW~. Voor invulling van dit vermogen van 4000 MWe wordt elke optie aangeboden in een pakket van 2000 MW,, waarbij er dus twee opties gekozen moeten worden. Voor vijf aan te bieden opties, alsmede voor import is in hoofdstuk 5 informatie opgenomen. ECN-C

24 ... Opties voor elektri iteitsopwekking Tabel 4.3 Lijst van produktievermogen van (deelnemers van) Sep van 2000 tot 2010 Deelnemer Centrale Eenheid Soort Brandstof Vermogen [MW,] EPON Eems EC-20 combi ( Eems EC30-70 STE(3 (Sx) ( Bergum BG20 combi G Harculo HC60 combi (3/O (3elderland G- 13 conv. K/O (3elderland (3-14 W/K STEG ( Flevo FL30 combi G/O Revo FLG 1 GT G/LO Borculo BCG1 GT LO Almere ALM1 SV/STE(3 ( Almere AL.M2. SV/ST~(3 ( UNA Lage Weide LWE5 combi G/O Lage Weide LWE6 W/K STEG G Lage Weide LWE7 W/K STEG ( Merwedekanaal MK-10 SV/STEG G 96 - Merwedekanaal / ~-11 SV/STEG G Merwedekanaal /v~k- 12 SV/STE(3 ( Hemweg HW-7 combi (3/O Hemweg HW-8 conv. K/( Ve]sen VN24 conv. HO/G Velsen VN25 onv. HO/G/O Velsen VN26 STEG HO/G Diemen DM33 W/K STEG G Diemen DM34 W/K STEG G Purmerend P(.[ - 1 SV O EZH EPZ Galileistraat FG-1 SV/STEG G Galileisb aat FG-2 W/K STEG G (3alileistraat FG-3 W/K STEG G Maasv]akte MV-I conv. K/G M~aasvlakte MV-1 conv. K/G RoCa ROCI SV G RoCa ROC2 SV ( RoCa ROC3 W/K STEG ( Leiden 1.1) 12 SV G Den Haag GV15 SV O Delft DE- 1-4 (3T (4x) (3/LO I Borsse]e BSI2 conv. K/( Borssele BS20 (3T (3/LO 18 Borssele BS30 kern U Borssele BS40 KV/STE(3 K/( Arner A-81 conv. ~ K/O Amer A-91 conv. 1 K/( Amer Al01 W/K STEG ( Donge Meerdijk DGSI MD-1 GT W/K STEG G G Maasbracht CC-A conv. G/O 638 ~aasbracht CC -B conv, (3/O 640 Sep Dodewaard (3KN kern 56 - Creys Malville SPH kern Oosterbierum W wind p.m. p.m. p.m. Buggenum MC-7 KV/STE(3 K 253 ~ Subtotaal Import VEW 600 _ Preussen Elektra EdF Statkraft ~ Totaal ~ Met aftapmogelijkheden van warmte t.b.v, stadsverwarming. ~ Principe overeenstemming. 24 ECN-C