ADVIES JONGEREN EN PARTICIPATIE

Transcriptie

1 ADVIES JONGEREN EN PARTICIPATIE Jongeren willen gehoord worden! Ze willen hun visie delen met de beleidsmakers en betrokken zijn bij het beleid. Maar hoe moeten ze dit aanpakken? Hoe kunnen ze zelf participeren en zorgen voor échte participatie? Het traject Jongerenambassadeurs voor participatie heeft geprobeerd hierover antwoorden te vinden en die te formuleren in dit advies. 1

2 VLAAMSE JEUGDRAAD 5 september 2012 ADVIES 12/16 Jongeren en participatie De Vlaamse Jeugdraad, in vergadering op 5 september 2012 onder voorzitterschap van Lander Piccart en waarbij aanwezig waren: Casteels Lieven, Coenen Lotta, Conings Glenn, De Bleser Joris, Eestermans Kara, Fischler Toby, Geboers Jef, Kenens Simon, Vanackere Michiel,Verachtert Didier, Veraghtert Stefanie, Verhaeghe Isaac, Wattiez Marie, Waumans Hanne Brengt unaniem het volgende advies uit: 1. Geef jongeren meer politieke vorming en burgerschap in het formele onderwijs. De bestaande V.O.E.T burgerschap moeten concreter en dwingender. Betrek ook de jeugdorganisaties die hiermee bezig zijn. 2. Bouw aan een sterk lokaal jeugdparticipatiebeleid, waarbinnen lokale jeugdraden, jeugdorganisaties, jeugddiensten en kinderen en jongeren primaire partner zijn. 3. Wakker het debat over verhoogde jongerenparticipatie in de samenleving aan, onder meer door discussie over de verlaging van de stemleeftijd. 4. Politieke partijen: maak nog meer de jongerenklik. Informeer jongeren meer en duidelijk over wie en wat jullie zijn. 5. Maak voor en met jongeren een duidingsaanbod op maat. En voorzie hier minimaal een duidingsprogramma. p. 3-4 p. 5 p. 5-6 p. 6 p Situering De Europese Unie (EU) is overtuigd dat ze jongeren nodig heeft om te bouwen aan een stevig Europees verhaal. Investeren in jongeren wil zeggen dat Europa ook moet luisteren naar wat zij te vertellen hebben. De Europese Unie wil met jongeren in dialoog gaan en ziet een belangrijke rol voor de jeugdraden van elk land. Daarom is in november 2009 een Resolutie 1 gestemd over gestructureerde dialoog met de Europese jeugdige bevolking. Voor de periode juli 2011 december 2012 schoof Europa jongeren en participatie naar voren als onderwerp van deze dialoog. Het teamvoorzitterschap Polen-Denemarken-Cyprus koos voor dit thema omdat het een belangrijke zaak is in elk land. Hebben jongeren een stem naar het beleid en kunnen ze deze stem ook laten horen? De Vlaamse Jeugdraad was - als grootste verdediger van participatie van jongeren - uiteraard nieuwsgierig naar de visie van jongeren hierop. De Vlaamse Jeugdraad besloot een groep Jongerenambassadeurs samen te brengen om meningen 1 2

3 en verhalen te verzamelen rond het thema jongeren en participatie. Want wie kan beter zeggen wat jongeren ervaren dan jongeren zelf? Een groep van 30 enthousiaste jongeren heeft zich meer dan een half jaar ( ) actief ingezet om mee te denken, mee te ervaren, mee te brainstormen, mee te discussiëren Ze kregen hulp van een experten-panel van jeugdorganisaties, onderwijsnetten, politieke (jongeren)partijen, middenveldorganisaties, academici, beleidsmakers Het proces jongerenambassadeurs vertrekt bij en eindigt met jongeren. De jonge ambassadeurs vertelden over hun eigen ervaringen met participatie en gingen met elkaar in discussie. Ze bevroegen tijdens het voorjaar 2012 maar liefst jongeren in heel Vlaanderen over participatie. Dat gebeurde via een online enquête 2, op straat, in jeugdhuizen of -centra, in jeugdorganisaties, op scholen... Ze organiseerden inspraakmomenten 3 op verschillende plaatsen en met heel diverse groepen. Alle input kwam digitaal samen op de website De Jongerenambassadeurs voor participatie zijn doorheen het proces uitgegroeid tot experts in jongerenparticipatie. Met de bagage die ze verzamelden, vertolkten zij de stem van jongeren op verschillende fora (lokaal, Vlaams, Belgisch en Europees): op de Europese Jeugdconferenties in Polen en Denemarken; op de Belgische Jeugdconferentie in Brussel; op het Kletske participatie van Vlaamse Jeugdraad: een Vlaams debat tussen jongeren, experten en beleidsmakers over jongeren en participatie; op een samenkomst van journalisten van de VRT (o.a. Linda De Win en Sven Pichal); op een conferentie van de politieke partij Groen. De jongerenambassadeurs komen niet met een wij-zij verhaal van jongeren tegen de boze volwassen wereld, maar zijn constructieve partners in een zoektocht naar oplossingen. 2. Advies 2.1 Meer politieke vorming en burgerschapsvorming in het formele onderwijs Geef jongeren meer politieke vorming en burgerschap in het formele onderwijs. De bestaande V.O.E.T. rond burgerschap moeten concreter en dwingender. 4 Betrek ook de jeugdorganisaties die hiermee bezig zijn. In hield de Vlaamse Jeugdraad een enquête. Daaruit bleek dat jongeren vinden dat ze te weinig kennis hebben over de actuele politieke situatie en structuren en dat ze weinig vertrouwen hebben in de politiek. Uit de verschillende gesprekken met jongeren komt het negatieve imago van de politiek naar voren. Toch voegen de meeste jongeren hieraan toe dat ze wel meer over politiek willen weten. Jongeren willen gevormd worden rond politiek en actualiteit. 2 De basisgegevens van de online-enquête: 1042 reacties, man-vrouw (34%-66%), leeftijd (18+:22%, 18:42%, -18: 36%), geografische spreiding (Antwerpen: 19%, Vlaams-Brabant: 24%, West-Vlaanderen:29%, Brussel: 2%, Oost-Vlaanderen: 13%, Limburg: 14%), scholingsgraad (ASO:26%, TSO/KSO: 6%, BSO: 3%, Buso:0.6%, hogeschool: 22%, universiteit: 26%, werknemer: 15%, werkzoekend: 1.4%, ander: 2%). 3 Basisgegevens van de focusgesprekken: 287 reacties, man-vrouw (53%-47%), leeftijd (18+:34%, 18:53%, -18: 13%), geografische spreiding (Antwerpen: 56%, Vlaams-Brabant: 24%, West-Vlaanderen: 16%, Brussel: 3%, Oost-Vlaanderen: 1%, Limburg: 1%), scholingsgraad (ASO:53%, TSO/KSO: 11%, BSO: 13%, Buso: 11%, hogeschool: 1.4%, universiteit: 0%, werknemer: 1.8%, werkzoekend: 2.4%, ander: 4.4%). 4 Ook op Europees niveau is deze aanbeveling meegenomen: Member states should make civic education and education in politics compulsory and effective in the formal education system. Civil society organisations, such as youth organisations, should be closely involved throughout that process. 3

4 De jongeren zien te weinig linken tussen hun leefwereld en de school. De school moet ruimte bieden om te discussiëren over maatschappelijke fenomenen waarmee jongeren geconfronteerd worden. Bovendien moet het onderwijs jongeren ook voorbereiden op het volwassen leven in de maatschappij. Nu worden jongeren nog te vaak in de wereld gegooid op hun 18 e. De meeste scholen moedigen participatie van kinderen en jongeren in theorie aan, maar in de praktijk blijft het vaak een dode letter. Onderzoek wijst uit dat participatie leidt tot meer participatie. Net daarom is het belangrijk op school al een start te geven: hier zijn alle jongeren bereikbaar en dat maakt van de school een uitermate geschikt medium. In het onderwijs vandaag zit burgerschapseducatie vervat in de vakoverschrijdende eindtermen (V.O.E.T.) 5. Dit betekent dat elke school zelf kan bepalen op welke manier ze aan deze eindterm werkt. Jongeren geven echter aan dat participatie te weinig aan bod komt. Participatie is aan geen enkel specifiek vak toegeschreven, waardoor het gevaar bestaat dat geen enkele leerkracht dit engagement opneemt. Jongeren vinden de V.O.E.T. burgerschapseducatie dus te vrijblijvend en te weinig concreet. Hoe deze maatschappelijke en politieke vorming concreet vorm moet krijgen, laten we in het midden. Wel willen we dat burgerschapseducatie aan een aantal principes voldoet: o Alle leerlingen, uit alle onderwijsvormen (ASO, TSO, KSO, BSO, BuSO, deeltijds onderwijs ) moeten maatschappelijke vorming krijgen. o Het doel is om van jongeren kritische burgers te maken. Er mogen dus geen punten staan op juiste of foute meningen: de visie van jongeren hoeft niet noodzakelijk aan te sluiten bij de opvatting van de leerkracht. Wel belangrijk is dat jongeren leren hun mening te onderbouwen en in contexten te plaatsen. o Elke individuele leerkracht moet aandacht hebben voor de leefwereld van jongeren in de maatschappij van vandaag en de actualiteit. De opbouw van deze leerstof moet altijd bottom-up gebeuren: de link tussen wat leeft bij jongeren en het groter maatschappelijk kader moet steeds bewaard blijven.heel wat middenveldorganisaties 6 zijn actief rond maatschappelijke en politieke vorming in de vrije tijd en op school. We raden aan om structurele samenwerking tussen scholen en deze organisaties verder te stimuleren en op te zetten. Deze participatie kan niet uit een handboek vertrekken. De nadruk moet liggen op doen en ervaren. Er moet voldoende aandacht uitgaan naar deze politieke en maatschappelijke vorming. Uiteraard vragen deze principes om gemotiveerde en goed opgeleide leerkrachten. De Vlaamse Jeugdraad vindt het daarom noodzakelijk om ook leerkrachten hiervoor te vormen. Een niet-partijgebonden vorming in de lerarenopleiding is nodig. 5 Participatie en politiek komt vooral aan bod in de volgende 3 contexten van de V.O.E.T.: politiek-juridische samenleving (actief burgerschap, mens- en kinderrechten, democratie, Europese en internationale dimensie), socio-economische samenleving (rol van de overheid, welzijn en welvaart, zelfredzaamheid,..) en socioculturele samenleving (samenlevingscultuur als dynamisch gegeven,..). 6 o.a. Globelink, Toemeka, De Kracht van je stem, 4

5 We vinden dit adviespunt ook terug als één van de engagementen in het Jongerenpact 7. Wij gaan ervan uit dat deze eis dan ook zal gerealiseerd worden binnen de Vlaamse Regering, met als trekker de Minister van Onderwijs. 2.2 Belang van lokale jeugdparticipatie Bouw aan een sterk lokaal jeugdparticipatiebeleid, waarbinnen lokale jeugdraden, jeugdorganisaties, jeugddiensten en kinderen en jongeren primaire partner zijn. Het is cruciaal jongeren te laten participeren op het lokale niveau. Dit is immers het niveau dat het dichtst aanleunt bij hun leefwereld, waar jongeren over concrete thema s hun gedacht kunnen zeggen. Uiteraard is de meest logische plaats de lokale jeugdraad. Maar er moet ook op andere manieren gewerkt worden aan meer inspraak van jongeren. 8 Het lokale participatiebeleid voor jongeren bestaat uit korte en lange, concrete en meer abstracte, technische en organisatorische, bestuurskundige en beleidsmatige participatieprojecten en structuren. Een lokaal jeugdparticipatiebeleid geeft jongeren inspraak in de besluitvormingsprocessen en maakt hen medeeigenaar van de lokale samenleving. Jongerenparticipatie is essentieel voor een kwalitatief lokaal (jeugd)beleid. Jeugdraden vervullen hierin een essentiele rol. Maar ook jeugdorganisaties en jeugddiensten zijn belangrijke partners bij het uitwerken en vormgeven van het lokale jeugdparticipatiebeleid. Voor lokale politici ligt er een grote uitdaging om ook zelf met jongeren in dialoog te gaan. Hen actief te informeren waar zij als beleidsmaker of politieke partij voor staan. De gemeenteraadsverkiezingen zijn voor lokale politici en jongeren een sterke aanleiding om met elkaar in debat te gaan. We verwachten hieromtrent actie van zowel de Vlaamse als lokale overheden. 2.3 Debat stemrecht vanaf 16 aanwakkeren Wakker het debat over verhoogde jongerenparticipatie in de samenleving aan, onder meer door discussie over de verlaging van de stemleeftijd. Binnen de ruime groep van jongeren zijn de meningen over stemrecht vanaf 16 jaar verdeeld. Daarom wil de Vlaamse Jeugdraad het debat over stemrecht vanaf 16 aanwakkeren. Dit brede maatschappelijke debat moet enerzijds gaan over de effectiviteit van betrokkenheid van jongeren en burgers via verkiezingen, anderzijds over stemrecht voor jongeren vanaf 16 jaar. 7 Engagement over onderwijs in het Jongerenpact: Tegen 2020 krijgen jongeren in specifieke lesonderdelen of activiteiten op school voldoende politieke en maatschappelijke bagage mee zodat ze als volwaardige partner kunnen deelnemen aan politieke besluitvorming. ( 8 Graag verwijzen hiervoor ook naar onze andere adviezen over et lokaal en provinciaal jeugdbeleid (de interne staatshervorming en planlastvermindering). 5

6 We kunnen geen debat ten gronde voeren zonder objectieve gegevens. Daarom pleit de Vlaamse Jeugdraad voor meer onderzoek naar stemgedrag van jongeren en naar meer ervaringsgerichte informatie. Op Europees niveau woedt op dit moment een stevig debat over het verlagen van de stemgerechtigde leeftijd. Enkele landen hebben het zelfs al in de praktijk gebracht (Oostenrijk en enkele deelstaten in Duitsland). De Raad van Europa roept in een Resolutie op om het debat over stemrecht op 16 jaar aan te gaan. Ook het Europees Jeugdforum pleit voor de invoering van stemrecht op 16 en heeft het debat hierover in het Europees Parlement op gang gebracht. 9 De Vlaamse Jeugdraad engageert zich om dit debat mee op gang te brengen. Onze concrete voorstellen om het debat al om te zetten in de praktijk: een campagne rond bewustmaking, schaduwverkiezingen, een proefproject in enkele gemeentes op lokaal niveau De aankomende gemeenteraadsverkiezingen en de verkiezingen in 2014 vormen een ideale testcase om via één van deze kanalen de kansen van stemrecht vanaf 16 te onderzoeken. 2.4 Jongeren en politieke partijen Politieke partijen: maak nog meer de jongerenklik. Informeer jongeren meer en duidelijk over wie en wat jullie zijn. Jongeren geven in de enquête aan weinig kennis te hebben van hoe de politiek in elkaar zit. Ze hebben daardoor ook weinig geloof in de kracht van politieke partijen. Daarnaast voelen jongeren zich vaak machteloos als het over politiek gaat. Jongeren zeggen geen belangstelling te hebben voor partijpolitiek, maar tonen wel interesse in verschillende politieke en maatschappelijke thema s gelinkt aan hun leefwereld aangezien ze dit niet als partijpolitiek percipiëren (bijvoorbeeld: de inrichting van publieke ruimte, ecologie en duurzaamheid, leegstand van woningen ). Het is rond deze thema s dat jongeren zich ook willen engageren, zonder zich te binden aan één politieke partij. Sociale media zijn in dit kader een niet te verwaarlozen factor. De bevraagde jongeren schatten hun impact op het beleid via deze kanalen redelijk hoog in. In totaal gelooft 62% in de mogelijkheden van sociale media om invloed uit te oefenen op het beleid. En dus gebruiken jongeren sociale media als een instrument voor hun engagement: het aantal websites en facebookpagina s van individuele jongeren die zich organiseren om een statement te maken, groeit aanzienlijk. Er ligt een uitdaging voor politieke partijen om nog sterker in te spelen op deze interesses. Dat kan door: - duidelijker te beschrijven waarvoor de partij staat, zodat ook jongeren makkelijker een verschil zien tussen de verschillende partijen; - nog meer actief in dialoog te treden met jongeren, niet enkel in verkiezingsperiode maar als een constante; - meer jongerenthema s op de agenda en in hun programma plaatsen; 9 De gestructureerde dialoog (Resolution Expansion of democracy by lowering the voting age to 16 of the Parliamentary Assembly of the Council of Europe (PACE). onder Deens voorzitterschap focuste ook op het debat over stemrecht op 16. De Europese Jeugdconferentie van maart 2012 in Soro heeft enkele Europese aanbevelingen geformuleerd. De voornaamste aanbeveling is dat het debat over stemrecht op 16 moet gestart worden op basis van neutraal onderzoek: The European Commission should create and share a user-friendly European database with research and evidence-based information on lowering the voting age to 16 in order to stimulate national debates on the project. 6

7 - meer jongeren een kans te geven binnen de partij en hen hierin voldoende te ondersteunen; - meer leesbare partijprogramma s te maken, zonder vakjargon; - meer naar jongeren te luisteren als volwaardige burgers, ook al zijn zij geen kiespubliek. 2.5 Politieke berichtgeving in de media Maak voor en met jongeren een duidingsaanbod op maat. En voorzie hier minimaal een duidingsprogramma. We stellen vast dat er een mismatch is tussen jongeren en media. Jongeren geven aan dat ze de actualiteit (willen) volgen, maar er niets van begrijpen. Hierdoor raken ze ontmoedigd en geven ze het op om de actualiteit te volgen. Jongeren 10 halen in de focusgesprekken verschillende redenen aan waarom ze de (politieke) actualiteit niet echt meer willen/kunnen volgen in de media: - Te moeilijk taalgebruik: vaak begrijpen ze niet waarover het nu eigenlijk gaat. Loonindexering, wat is dat en wat betekent het voor mij? - Steeds negatieve berichtgeving: Om gek van te worden, ik wil ook wel eens iets leuks horen. - Te sensatiebelust nieuws, de politieke/maatschappelijke relevantie moet plaats maken voor populisme. - Media springen te hard op gehakketak van politici. (cfr. regeringsvorming: telkens iemand iets nieuws zegt, haalt dat de media.) Jongeren willen op een jonge manier aangesproken worden. In focusgesprekken kwam heel vaak naar boven dat ze niet graag een saai, stoffig of oubollig programma volgen, maar dat ze wel zouden kijken naar een actualiteitsprogramma op jongerenmaat: - fris, jong en afgestemd op de leefwereld van jongeren, zonder het kinderachtig te maken; - met een eigen stijl en eigen humor; - in begrijpelijke taal, die eventueel vakjargon uitlegt op jongerenmaat; - gemaakt door jongeren zelf, zij zijn namelijk experts in het jong-zijn; - met positieve berichtgeving over jongeren. We merken dat er door de Vlaamse overheid en verschillende media-actoren al veel moeite wordt gedaan om jongeren te betrekken in de media-wereld en bij verschillende programma s. Toch willen dat het niet bij losse initiatieven blijft, maar pleiten we voor een continue aandacht voor jongeren in de media. 10 5,6% van de bevraagde jongeren volgt nooit de politieke actualiteit in de media. 48% daartegenover volgt vaak de politieke actualiteit in de media. Het aantal jongeren dat de politieke actualiteit in de media volgt stijgt sterk per leeftijd. Zo geeft 36% van de -18 jarigen aan dit vaak te volgen, 37% van de jarigen en 61% van de 22+ers. Jongeren die aangeven nooit de politieke actualiteit te volgen zijn 10% van de -18jarigen, tegenover 4% van de 18jarigen en 3% van de 22+ers. 7