t o t de Europese v e r h o u d i n g t o t de VS en de NAVO z i j n

Transcriptie

1 Aan: De m i n i s t e r - p r e s i d e n t Van: Drs. J.W. H o l t s l a g B e t r e f t : Rapport-Tindemans ïïc I n 1 heb i k een a a n t a l k a n t t e k e n i n g e n m i j n e r z i j d s opgenomen naar a a n l e i d i n g van de c o n c l u s i e s van S p i e r e n b u r g. I n l i een a a n t a l opmerkingen over h e t Europese Parlement en h e t p e s s i m i s me van Van der Hek. S p i e r e n b u r g over Tindemans Onlangs h e e f t S p i e r e n b u r g een m i n i t i e u z e b e s p r e k i n g g e w i j d aan h e t r a p p o r t - T i n d e m a n s. H i j h e e f t t e v e n s, t e g e n de a c h t e r g r o n d van h e t r a p p o r t van de naar hem genoemde adviescommissie, z i j n o o r d e e l gegeven over h e t door de Nederlandse r e g e r i n g i n h e t aanstaande o v e r l e g i n t e nemen s t a n d p u n t. A l s b i j l a g e I de n o g a l o p p e r v l a k k i g e ANP-telex. S p i e r e n b u r g meent d a t de Nederlandse r e g e r i n g i n i e d e r g e v a l op 3 p u n t e n de nadruk z a l moeten l e g g e n : 1. De g e m e e n s c h a p p e l i j k e b u i t e n l a n d s e p o l i t i e k i s geen g e s c h i k t i n s t r u m e n t om de eenwording weer op gang t e brengen. Er moet t e n m i n s t e p a r a l e l l i t e i t worden aanv a a r d met v o o r t g a n g naar de m u n t u n i e. 2. De passages u i t h e t r a p p o r t - T i n d e m a n s met betrekking t o t de Europese v e r h o u d i n g t o t de VS en de NAVO z i j n gevaarlijk onduidelijk. 3. Tindemans v e r t r o u w t t e n o n r e c h t e op de natuurlijke o n t w i k k e l i n g e n w e l k e h e t o n t s t a a n v a n de Europese Unie z u l l e n o p l e v e r e n. ad 1. S p i e r e n b u r g s t e l t z i c h, z o a l s bekend, op h e t s t a n d p u n t d a t de e n i g e e c h t e motor v o o r h e t opgangbrengen van het i n t e g r a t i e p r o c e s de economische en m o n e t a i r e p o l i t i e k i s. H i j w i j s t e r, m. i. zeer t e r e c h t, op d a t Tindemans e i g e n l i j k z e l f ook t o t d i e s l o t s o m i s gekomen: "...De o n t w i k k e l i n g v a n de b u i t e n l a n d s e b e t r e k k i n g e n van de U n i e i s n i e t m o g e l i j k zonder een p a r a l e l l e o n t w i k k e l i n g van h e t i n t e r n e g e m e e n s c h a p p e l i j k e b e l e i d ; h e t ene zowel a l s h e t andere kan n i e t v e r w e z e n l i j k t worden a l s h e t gezag en de d o e l m a t i g h e i d v a n de g e m e e n s c h a p p e l i j k e i n s t e l l i n g e n n i e t worden b e v e s t i g d.... Het i s de som van de p a r a l e l l e v o r d e r i n g e n d i e de k w a l i t a t i e v e m u t a t i e o p l e v e r t w e l k e met de Europese Unie overeenkomt." (Tindemans, p. 8; z i e ook p. 20 c o n c l u s i e en p. 21.)

2 Naar deze maat gemeten s c h i e t e n de a a n b e v e l i n g e n, zowel op h e t t e r e i n van de economische en m o n e t a i r e p o l i t i e k a l s met b e t r e k k i n g t o t de i n s t e l l i n g e n ( z i j h e t i n mindere mate) t e k o r t. De Nederlandse r e g e r i n g zou i n het o v e r l e g deze d i m e n s i e kunnen p r o b e r e n t e v e r s t e r k e n. S p i e r e n b u r g h e e f t er a l l e b e g r i p v o o r d a t Tindemans een, z i j n s i n z i e n s, magere economische en m o n e t a i r e p a r a g r a a f h e e f t g e f o r m u l e e r d. ("Thans b e s t a a t e r evenwel geen w e r k e l i j k e p o l i t i e k e overeenstemming om d a t gemeenschappel i j k e economische en m o n e t a i r e b e l e i d t o t s t a n d t e brengen,..." Tindemans, p. 23.) H i j meent e c h t e r d a t de bescheiden v o o r s t e l l e n op 2 p u n t e n n o g a l mank gaan: a. Het v o o r s t e l t o t a a n s l u i t i n g b i j h e t slangmechanisme (Tindemans, p. 26,27) i s w e l i s w a a r i n t e r e s s a n t, maar m i s k e n t d a t h e t s l a n g a r r a n g e m e n t i n f e i t e een b i j d r a g e i s aan een g r o t e r e i n t e r n a t i o n a l e m o n e t a i r e s t a b i l i t e i t. Het arrangement f u n c t i o n e e r d e n i e t i n h e t kader van de Europese i n t e g r a t i e ( g e t u i g e ook de deelname van Noorwegen en Zweden en de b e l a n g s t e l l i n g van Oostenr i j k en Z w i t s e r l a n d ). I n d i e n men e r t o e zou overgaan h e t s l a n g a r r a n g e m e n t een communautair k a r a k t e r t e geven, z a l men moeten aangeven w a t de r e l a t i e s t o t de n i e t t o t de Gemeenschap behorende s l a n g l a n d e n z a l moeten worden. b. Het s l a n g a r r a n g e m e n t i s b e p e r k t i n z i j n o p z e t. T i n d e mans r e a l i s e e r t z i c h d a t ( z i e p. 27/28) maar w e r k t de c o n s e q u e n t i e s onvoldoende u i t. De g l o b a l e opmerkingen i n de 3, 4, 5 en 6 op p. 27/28 roepen b i j v o o r b e e l d de v r a a g op naar de w i j z e van r e a g e r e n op s p e c u l a t i e v e kapitaalbewegingen. Spierenburg concludeert dat het a l l e e n v e r a n t w o o r d zou z i j n de r i c h t i n g i n t e s l a a n d i e Tindemans v o o r s t e l t i n h e t p e r s p e c t i e f van een economische en m o n e t a i r e u n i e * Maar d a t p e r s p e c t i e f i s nu j u i s t v o l g e n s Tindemans n i e t t e b i e d e n vanwege het door hem g e c o n s t a t e e r d e gebrek aan w e r k e l i j k e p o l i t i e k e overeenstemming, h e t o n t b r e k e n van w e r k e l i j k e t e c h n i s c h e overeenstemming en de o n z e k e r h e i d van de h u i d i g e economische s i t u a t i e (Tindemans, p. 2 3 ). * Deze formulering komt overeen met 10 op b l z. 4 van h e t door de REZ ~ ~1 h y p o t h e s e aanvaarde o n t w e r p c o n c l u s i e s Europese Unie van a l s w e r k op

3 Op het p o l i t i e k - e c o n o m i s c h beraad van de Europese Beweging i n Nederland van 23 en 24 j a n u a r i i s e i g e n l i j k dez e l f d e c o n c l u s i e g e t r o k k e n : de v e r d e e l d h e i d en h e t gebrek aan op o p l o s s i n g e n g e r i c h t e d i s c u s s i e s maken h e t nemen van b e s l i s s i n g e n o n m o g e l i j k ( z i e m i j n n o t i t i e n r. 7 ). M i j n c o n c l u s i e l u i d t : de Nederlandse r e g e r i n g zou kunnen p r o beren de m o n e t a i r e u n i e op de agenda t e houden en kan de s u g g e s t i e van o u d - m i n i s t e r N e l i s s e n overwegen i n de l o o p van een goed v o o r b e r e i d e c o n f e r e n t i e van p o l i t i c i en deskundigen u i t de EEG t e o r g a n i s e r e n om t e r zake van de economische en m o n e t a i r e u n i e t o t e n i g e r l e i o p l o s s i n g t e geraken? ad 2. De passages o v e r de b e t r e k k i n g e n t u s s e n Europa en de V e r e n i g d e S t a t e n ( p. 16,17) en o v e r de V e i l i g h e i d (p. 17/19) r o e p e n b i j S p i e r e n b u r g een a a n t a l t w i j f e l s op. Immers: Tindemans c o n s t a t e e r t ( p. 17 l a a t s t e a l i n e a ) d a t een Europese U n i e n i e t v o l l e d i g i s zonder een gemeenschapp e l i j k d e f e n s i e b e l e i d. V i a r e g e l m a t i g e Europese gedachtenw i s s e l i n g e n ( p. 1 8 ), samenwerking b i j de w a p e n p r o d u k t i e ( p. 18) en door een v o o r t g e z e t t e g e z a m e n l i j k e i n b r e n g op h e t g e b i e d van de o n t s p a n n i n g, h o o p t Tindemans t e geraken t o t een algemene e r k e n n i n g van de Europese Unie i n de i n t e r n a t i o n a l e p o l i t i e k ( p. 19).' I n de p a r a g r a a f over de r e l a t i e met de VS w o r d t de zaak op z i j n kop g e z e t door t e doen a l s o f e r i n de r e l a t i e s met de VS met een schone l e i kan worden begonnen. De NAVO komt i n d i e passage i n h e t g e h e e l n i e t v o o r en h e t i s de v r a a g o f Nederland e r mee w i l instemmen de r e l a t i e s met de VS v o o r wat h e t v e i l i g h e i d s b e l e i d b e t r e f t u i t de NAVO t e v e r p l a a t s e n naar een algemene Europees-Amerikaanse d i a l o o g. Ook i n de p a r a g r a a f over d e V e i l i g h e i d i s de NAVO maar z i j d e l i n g s aan de orde ( p. 17 m i d d e n ). Tindemans z i e t m o g e l i j k h e d e n om s i m u l t a a n (p. 17 bovenaan) èn i n t e r n t e s t r e v e n naar v e r m i n d e r i n g van de v e r s c h i l l e n van mening over de d e f e n s i e p o l i t i e k (met F r a n k r i j k en I e r l a n d! ) èn een v e r tegenwoordiger u i t de Europese Raad aan t e w i j z e n d i e i n Washington ( w e l i s w a a r v o o r l o p i g met l e g e handen) besprek i n g e n moet voeren "... b e t r e f f e n d e de aard en inhoud..." * D i t l i j k t m i j e v e n e e n s c o n f o r m d e d o o r de REZ a a n v a a r d e c o n c l u s i e s. I n genoemde 10 ( p. 4) i s s p r a k e v a n h e t n u t v a n n a d e r e s t u d i e n a a r d e m o g e l i j k heden v a n e e n p a r a l e l l e munt "doch d e z e moet d u i d e l i j k i n h e t p e r s p e c t i e f v a n de muntunie worden g e z i e n e n v o r m t h i e r v o o r geen a l t e r n a t i e f ".

4 van de toekomstige b e t r e k k i n g e n. De v r a a g i s dan g e r e c h t v a a r d i g d waar nu u i t e i n d e l i j k b e s l i s s i n g e n worden genomen: I n de NAVO o f i n de Europese Raad? H i e r v e r s c h i j n t de bekende d i s c u s s i e t e n t o n e l e over de Europese d e f e n s i e, het Europese kernwapen en de waarde v a n de Amerikaanse n u c l e a i r e g a r a n t i e (welke o v e r i g e n s door de B e l g i s c h e m i n i s t e r van D e f e n s i e Van den Boeynants p u b l i e k e l i j k naar de p r u l l e m a n d i s v e r w e z e n! ). Een a a n t a l p e r t i n e n t e v r a g e n van Nederlandse z i j d e op d i t p u n t zou n i e t misstaand Ten a a n z i e n van de g e z a m e n l i j k e p o l i t i e k t e n o p z i c h t e v a n de Derde Wereld h e e f t S p i e r e n b u r g, m. i. t e r e c h t, de k a n t " t e k e n i n g gemaakt d a t h e t g e l e i d e l i j k o v e r d r a g e n aan de Gemeenschap v a n een "... a a n z i e n l i j k d e e l v a n de n a t i o n a l e k r e d i e t e n d i e bestemd z i j n v o o r de o n t w i k k e l i n g s s a m e n w e r k i n g..." (Tindemans, p. 15 onderaan) pas z i n v o l en v e r a n t w o o r d i s, i n d i e n e r een g e m e e n s c h a p p e l i j k e conceptie i s voor h e t t e voeren b e l e i d? S p i e r e n b u r g stemt g e h e e l i n met de passages over h e t gez a m e n l i j k o p t r e d e n b i j c r i s e s i n de Europese r e g i o. I k meen d a t h i e r t o c h t e s n e l o v e r een probleem w o r d t heeng e l o p e n. Met name de 3e en 4e a l i n e a op p. 20 z i j n i l l u s t r a t i e f. I k neem maar aan d a t i n de d e r d e a l i n e a zowel l a n d e n a l s Noorwegen, Zweden, O o s t e n r i j k en F i n l a n d ( worden b e d o e l d, a l s l a n d e n a l s G r i e k e n l a n d, P o r t u g a l en w e l l i c h t ook nog eens Spanje. De g r o o t s t e c r i s e s hebben z i c h de l a a t s t e j a r e n i n h e t M i d d e l l a n d s e Zeegebied voorgedaan en i k vermoed d a t Tindemans met name h e e f t ged a c h t aan de twee o f d r i e l a a t s t genoemde l a n d e n. De a l i n e a g e e f t dan n i e t e r g v e e l h o u v a s t : de Gemeenschap moet i n de p o l i t i e k e b e s l u i t v o r m i n g met ze " r e k e n i n g houden" en hopen op " s t e u n " en " b e g r i p " v a n d i e l a n d e n : d i t i s dan een vorm v a n " i n f o r m e l e samenwerking". I n m i d d e l s i s men met name t. a. v. G r i e k e n l a n d a l zeer v e e l v e r d e r, t e r w i j l h e t maar de v r a a g i s o f d a t c o n s i s t e n t i s met de wens t o t v o o r t g a n g met de Europese i n t e g r a t i e en de a f w i j z i n g van een "Europe a deux v i t e s s e s " (ook door Tindemans n i e t n a g e s t r e e f d ). Het komt m i j v o o r d a t met * Z i e ook 15 en 16 (p, 5 1 v a n de R E Z - c o n c l u s i e s v a n 18 september D a a r w o r d t opgemerkt: " A a n z e t t e n t o t e e n e i g e n E u r o p e e s v e i l i g h e i d s b e l e i d moeten worden a f g e w e z e n, d a a r d e z e i n s t r i j d z i j n met o n s b e l a n g e n h e t r i s i c o i n houden v a n een t o t s t a n d k o m i n g i n de een o f a n d e r e vorm v a n e e n E u r o p e s e k e r n S Pmerkingen v a n S c h e l t o P a t i j n. p Z i e R E Z - c o n c l u s i e s (o 5} Z i e k d e

5 - b - de i n de 4e a l i n e a genoemde s u g g e s t i e s v a n de m i n i s t e r s van B u i t e n l a n d s e Zaken w e l e n i g e spoed gemoeid i s. En dan b l i j f t h e t nog de v r a a g o f de p r a k t i s c h e p o l i t i e k e noodzaak n i e t s t e r k e r z a l b l i j k e n dan de t o t nu t o e p a p i e r e n wens t o t v e r d e r e i n t e g r a t i e. De o n d e r h a v i g e a l i n e a ' s z i j n i n e l k g e v a l goed v o o r een a a n t a l vragen om v e r d u i d e l i j k i n g. ad 3. S p i e r e n b u r g h e e f t e r e e n - a a n t a l malen op gewezen d a t de r e g e r i n g s l e i d e r s a l e e r d e r hebben u i t g e s p r o k e n d a t de Europese Unie e r moet komen. D i t h e e f t evenwel geen n a t u u r l i j k e o n t w i k k e l i n g t o t g e v o l g gehad d i e d a t d o e l n a d e r b i j b r a c h t. Het i s ook naïef om z o i e t s t e verwachten. H i j b e p l e i t een N e d e r l a n d s amendement d a t e r t o e s t r e k t om f a t a l e t e r m i j n e n i n t e v o e r e n. B i j v o o r b e e l d i n 1980 z a l de EEG, de v e r d r a g s m a t i g e consequent i e s onder h e t oog z i e n v a n de i n de p e r i o d e t o t s t a n d gekomen v o r d e r i n g e n op weg naar de u n i e. I n d i e p e r i o d e zouden met name de B e n e l u x l a n d e n actief moeten z i j n om z o v e e l m o g e l i j k de voorwaarden t e schep- pen d i e h e t trekken, v a n c o n c l u s i e s i n 1980 m o g e l i j k maken. I n d i t v e r b a n d verwijs i k nog naar de R E Z - c o n c l u s i e s : p. 1 en 9, p. 3 onderaan en 4) h e t aanvaarden "fatale" verplichting i n beginsel positief ( 3, v a n een benaderen, maar onderwerp v a n o n d e r h a n d e l i n g e n maken... II \ Het Europese P a r l e m e n t I n d i e n men a f w e e g t h o e v e e l c o n c r e t e stappen v o o r u i t kunnen worden gemaakt op g r o n d v a n de a a n b e v e l i n g e n van de heer Tindemans kan men n i e t e r g j u i c h e n. Immers, de v o o r s t e l l e n op h e t t e r r e i n van h e t b u i t e n l a n d s b e l e i d z i j n aanvechtbaar o f vaag, t e r w i j l de m a a t r e g e l e n op h e t t e r r e i n v a n de economische m o n e t a i r e p o l i t i e k onvoldoende z i j n en i n i e d e r g e v a l nader moet e n worden b e s t u d e e r d. Het l i j k t m i j de m o e i t e waard P a t i j n komt t o t s o o r t g e l i j k e c o n c l u s i e s.

6 i n de Nederlandse o p s t e l l i n g nogal de nadruk t e leggen op m a a t r e g e l e n op h e t t e r r e i n van de i n s t e l l i n g e n, met name a. de p o s i t i e van de Europese Raad; b. i n v e s t i t u u r van de Europese Commissie; c. d i r e c t e v e r k i e z i n g en bevoegdheden v a n h e t Europese P a r l e m e n t. ad a. Nederland h e e f t t r a d i t i o n e e l n o g a l wat bezwaren tegen een s t e r k e p o s i t i e v o o r de Europese Raad. N i e t a l l e e n vanwege de s t a a t s r e c h t e l i j k e m o e i l i j k h e d e n d i e z i c h h i e r t e l a n d e v o o r d o e n, maar ook omdat de Europese Commissie v e r d e r d r e i g t t e v e r b l e k e n d o o r de b i j e e n k o m s t e n van de r e g e r i n g s l e i d e r s en een aan b e t e k e n i s winnend Europees P a r l e m e n t ( z i e ad c. ). Bovendien moet de v r a a g worden g e s t e l d i n h o e v e r r e de Europese Raad i n h e t kader van de v e r d r a g e n z a l hebben t e f u n c t i o n e r e n. Dat l i j k t m i j i n beginsel wenselijk. ad b. De d o o r S p i e r e n b u r g ( h e l e commissie) en Tindemans ( a l l e e n de v o o r z i t t e r ) v o o r g e s t e l d e i n v e s t i t u u r van h e t Europese P a r l e m e n t l i j k t m i j a a n t r e k k e l i j k. Het democra- t i s c h e g e h a l t e van de vaak a l s een c l u b t e c h n o c r a t e n g e d o o d v e r f d e commissie kan e r a a n z i e n l i j k door worden v e r h o o g d. De t o t a l e p o s i t i e v a n h e t p a r l e m e n t i s e c h t e r ook h i e r van g r o t e b e t e k e n i s, omdat h e t Europees P a r l e ment n i e t s n e l een motie v a n wantrouwen z a l aanvaarden (zoals i n het verleden a l i s gebleken). ad c. Met de p o s i t i e van h e t p a r l e m e n t z i j n g e w e l d i g e p o l i t i e k e b e l a n g e n i n h e t g e d i n g. I n N e d e r l a n d i s men wel unaniem v a n mening d a t h e t r a p p o r t - T i n d e m a n s t e k o r t s c h i e t. Het i s w a a r s c h i j n l i j k j u i s t t e v e r w a c h t e n d a t de d i r e c t e v e r k i e z i n g nieuw p o l i t i e k gezag z a l geven aan h e t Europees P a r l e m e n t (Tindemans, p. 4 8 ) ; h e t i s ook w a a r s c h i j n l i j k d a t de " d e m o c r a t i s c h e l e g i t i m i t e i t " van Europa d a a r d o o r v e r g r o o t z a l worden. Het i s v o l g e n s m i j e c h t e r g e v a a r l i j k de k w e s t i e van de bevoegdheden v e r d e r op z i j n b e l o o p t e l a t e n, want h e t nieuw v e r w o r v e n gezag z a l s n e l v e r p u l v e r e n door een d e c e p t i e van h e t e l e c t o r a a t d a t z i c h e r v a n bewust w o r d t naar de stembus t e z i j n gegaan

7 voor een lame duck p a r l e m e n t. A l s een v e r b e t e r i n g van de i n s t e l l i n g e n a l een opening kan b i e d e n voor h e t aanvaard k r i j g e n van v e r d e r e Europese (Van d e r Heki) dan mag men eenwording op d i t t e r r e i n geen f o u t e n van deze s o o r t maken. D a a r n a a s t z a l men b i j de v e r - k i e z i n g e n voor h e t Europees P a r l e m e n t m.i. g r o t e aand a c h t moeten b e s t e d e n a a n : 1) h e t b e v o r d e r e n van een f l i n k e opkomst; 2) h e t voorkomen van "Amerikaanse t o e s t a n d e n " op h e t v l a k van campagnefinanciën. Het b e t r e f t h i e r n i e t a l l e e n een v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d van de p o l i t i e k e g r o e p e r i n g e n, maar ook v a n de i n s t e l l i n g e n d i e nu h e t i n i t i a t i e f t o t de Europese rechtstreekse v e r k i e z i n g e n nemen. Het c o n g r e s v a n de E u r o p e s e Beweging van 5, 6 en 7 f e b r u a r i h e e f t i n een unaniem aanvaarde v e r k l a r i n g ( b i j l a g e I I ) ook de r e c h t s t r e e k s e v e r - k i e z i n g v a n h e t E u r o p e s e P a r l e m e n t a l s handvat opgevat voor de o n t w i k k e l i n g n a a r de E u r o p e s e U n i e. Deze o n t w i k k e l i n g zou i n twee f a s e n moeten v e r l o p e n. De e e r s t e b e g i n t met de genoemde v e r k i e z i n g, waarna fase h e t parlement z o d a n i g g e a c h t wordt a a n gezag t e hebben gewonnen, d a t het, et n a a s t Commissie en Raad, d e e l n e e m t "a" l a c o n d u i t e H l a d e f i n i t i o n du developpment ultérieur de l a Communauté" (p. 4 ).?ië ora^e_a^ ecten I n h e t z i c h t v a n de t e v e r w a c h t e n v e r k i e z i n g e n van h e t E u r o p e e s P a r l e m e n t maakt i e d e r e p o l i t i e k e g r o e p e r i n g z i c h t e r e c h t z o r g e n o v e r de e l e c t o r a l e m o g e l i j k h e d e n en de mede d a a r v a n a f h a n k e l i j k e k a n s e n op Het betoog v a n Van d e r Hek van p r o f. A l b e d a "de macht". i s "a c a s e i n p o i n t ". Naar i k (op h e t b e r a a d van de Nederlandse E u r o p e s e Beweging, j a n u a r i 1976) begreep, men hoopt b i j v o o r b e e l d i n c h r i s t e n d e m o c r a t i s c h e k r i n g op een a l o f n i e t s t i l z w i j g e n d e c o a l i t i e met de B r i t s e c o n s e r v a t i e v e n. De t o e k o m s t i g e r o l v a n de G a u l l i s t e n i s i n d i t verband ook zeer w e z e n l i j k. I n sociaal-democratische k r i n g z i j n de meningen n o g a l v e r d e e l d. Van d e r Hek i s

8 nogal z w a r t g a l l i g, t e r w i j l b i j v o o r b e e l d Anthony C r o s l a n d ( S o c i a l Democracy i n Europe, F a b i a n S o c i e t y, 1975; genoemd i n The Economist, , p. 16 e.v.) nogal hoge verwachtingen heeft. C r o s l a n d b a s e e r t z i j n optimisme op h e t f e i t d a t : " I n p r a c t i c a l l y e v e r y w e s t European country a s o c i a l d e m o c r a t i e p a r t y i s e i t h e r i n power, o r s h a r i n g power, or c h a l l e n g i n g h a r d f o r power" ( h e t g a a t om O o s t e n r i j k, België, Denemarken, F i n l a n d, F r a n k r i j k, Nederland, Ierland, Duitsland, I J s l a n d, Italië, Luxemburg, Noor- wegen, Zweden, Z w i t s e r l a n d, Groot-Brittannië). Bovendien z i j n de s o c i a a l - d e m o c r a t e n dominant i n de r e g e r i n g e n i n West-Europa (125 v a n de 231 p o r t e f e u i l l e s ), i s de s o c i a a l - d e m o c r a t i s c h e p a r t i j tenslotte i n 10 v a n de 15 door C r o s l a n d bekeken l a n d e n de g r o o t s t e p a r t i j. The E c o n o m i s t h e e f t C r o s l a n d nagerekend op b a s i s v a n de u i t s l a g e n v a n de l a a t s t g e h o u d e n v e r k i e z i n g e n, i n v e r g e lijking met d i e v a n 20 j a a r g e l e d e n (1955) Conservatieven, c h r i s t e n democraten, G a u l l i s t e n S o c i a a l democraten Liberalen Communisten Anderen TOTAAL O D 1975 n Q 29,5 7,9 10,5 14,1 ' 31,2 10,7 10,2 11,0 100,0 100,0 Voor de l a n d e n v a n de E u r o p e s e Gemeenschap g e l d e n de volgende p e r c e n t a g e s : sociaal-democraten Nederland België Luxemburg Frankrijk BR D u i t s l a n d Denemarken VK Ierland Italië (soc.dem. (1972) (1974) (1974) (1973) (1972) (1975) (1974) (1973) + s o c. ) (1972) 27,4 26,7 11,6 19,1 45,9 30,0 39,3 13,67 17,1 ( P u b l i c a t i e E u r o p e s e Beweging, o k t o b e r 1975)

9 Deze spaarzame c i j f e r s geven a a n l e i d i n g t o t de volgende opmerkingen: 1. Het i s b i j n a o v e r b o d i g op t e merken d a t e r nogal wat v e r s c h i l l e n p e r l a n d t u s s e n p a r t i j e n met d e z e l f d e naam b e s t a a n. Bovendien z i j n de v e r k i e z i n g e n i n de d i v e r s e l a n d e n onder t o t a a l v e r s c h i l l e n d e kiesstelsels gehouden zodat h e t o p t e l l e n van stempercentages eigen- l i j k onverantwoord i s. 2. I n d i v e r s e l a n d e n, z e k e r b i n n e n de Gemeenschap, s p e l e n de s o c i a a l - d e m o c r a t e n a l l e e n i n min of meer oncomfor- t a b e l e c o a l i t i e s een r o l i n de r e g e r i n g : BRD, Denemarken, I e r l a n d, Italië. De Nederland, l a n d e n waar z i j meerder- h e i d s p o s i t i e s innemen z i j n geen l i d ( b i j v. Zweden, Oostenrijk). 3. C r o s l a n d houdt m.i. t e n o n r e c h t e w e l r e k e n i n g met a a n t a l n e u t r a l e l a n d e n d i e n i e t i n de E u r o p e s e schap z u l l e n komen en n i e t met. Met nog een Gemeen- G r i e k e n l a n d of P o r t u g a l. b e t r e k k i n g t o t de F r a n s e en I t a l i a a n s e s i t u a t i e i s i n h e t g e h e e l n i e t d u i d e l i j k wat de werkelijke m a c h t s p o s i t i e van de s o c i a l i s t e n i s, met name door rol en 2 8, 4 % ). van de CP i n d i e landen ( r e s p. 21,3% de j>. Gegeven de s t r u c t u r e l e m i n d e r h e i d s p o s i t i e i n de meeste l i d s t a t e n moet de v r a a g worden g e s t e l d i n hoeverre e n i g e r l e i s t e u n u i t h e t centrum t e verwachten z i j d i r e c t v i a een d o o r b r a a k h e t z i j v i a c o a l i t i e s met karakter zoals b i j v. Nederland, braak, sieve i s (het- van c o n f e s s i o n e l e k i e z e r s, een min o f meer duurzaam i n West-Duitsland; of z o a l s i n waar z i c h een c o m b i n a t i e v o o r d o e t van door- i n b r a a k en een k l e i n e c o a l i t i e van de p r o g r e s drie). 6. Voor de e l e c t o r a l e o n t w i k k e l i n g l i j k t m i j de g e l a a g d h e i d n i e t zonder sociale b e t e k e n i s : De v r a a g i s i n h o e v e r r e s o c i a a l - d e m o c r a t e n b a a t hebben b i j een g r o e i e n d e d i e n s t e n s e c t o r met hooggeschoolden en b e t e r b e t a a l d e n? Voor de EEG g e l d t, v o l g e n s The dat relatief Economist, a l l e e n i n F r a n k r i j k, I e r l a n d, Italië en Luxemburg nog een r e l a t i e v e g r o e i van werknemers i n de verwachtbaar i s. industrie

10 I n verband met de onder 6. genoemde problemen z i j n tevens de r e l a t i e s t u s s e n vakbeweging en s o c i a a l democratische p a r t i j e n van b e t e k e n i s. Wat i s de v e r h o u d i n g t o t de w i t t e boorden bonden? Wat i s de o r g a n i s a t i e g r a a d, i n h o e v e r r e i s i n v l o e d van de vakbeweging op de p a r t i j e n een e l e c t o r a a l bezwaar? T e n s l o t t e l i j k t h e t m i j, en d a t g e l d t v o o r a l l e p a r t i j e n, van g r o o t b e l a n g w i e v o o r een z e t e l i n h e t Europees Parlement z u l l e n k a n d i d e r e n. K a n d i d a t e n met een zekere bekendheid en gezag l i j k e n mi e s s e n t i e e l, want z i j kunnen e r i n s l a g e n aan de v e r k i e z i n g e n b e t e k e n i s t e geven ( B r a n d t ).