I.I.T. OVERZICHT VAN ROMA-VROUWEN DE HUIDIGE STAND VAN ZAKEN OVER HUN CAPACITEITEN EN SOCIALE VAARDIGHEDEN

Transcriptie

1 I.I.T. OVERZICHT VAN ROMA-VROUWEN DE HUIDIGE STAND VAN ZAKEN OVER HUN CAPACITEITEN EN SOCIALE VAARDIGHEDEN Synthese van de beoordeling van de transversale sociale en communicatieve vaardigheden van de Romavrouwen die betrokken zijn bij de lokale leergroepen binnen het project KEYROMA: Het ontwikkelen van kerncompetenties in sociale vaardigheden voor Roma vrouwen om hun deelname in de dienstensector te vergroten Dit project wordt gefinancierd met steun van de Europese Commissie. Deze publicatie geeft de mening van de auteurs weer. De Commissie kan niet verantwoordelijk gehouden This project worden has been voor funded het gebruik with van support de informatie from uit the deze European publicatie. Commission. Project Nº LLP-1- This publication [communication] reflects the views only of the ES-GRUNDTVIG-GMP author, and the Commission cannot be held responsible for any use which may be made of the information contained therein. Project Nº LLP ES- GRUNDTVIG-GMP.

2 INHOUD 1. INTRODUCTIE... 2 Over dit rapport...error! Bookmark not defined. Methodologie PROFILE OF THE LOCAL LEARNING GROUPS... 3 België... 3 Bulgarije... 5 Tsjechische Republiek...Error! Bookmark not defined. Romenië Spanje CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN

3 1. INTRODUCTIE Over dit rapport Het KeyRoma project richt zich op de ondersteuning van groepen Roma vrouwen om hun transversale communicatie en sociale vaardigheden te ontwikkelen als een element dat bijdraagt tot het vergroten van hun mogelijkheden om de arbeidsmarkt te betreden. In elk deelnemend land (België, Bulgarije, Tsjechië, Roemenië en Spanje), hebben de projectpartners lokale leergroepen bestaande uit Roma-vrouwen. De eerste stap in de geplande proces was de beoordeling van de competenties van Roma-vrouwen, om hen bewust te maken van hun mogelijkheden en verdere behoeften voor opleiding en persoonlijke ontwikkeling te identificeren. Daartoe werden interviews en focusgroepen georganiseerd in elk land, gebaseerd op een gezamenlijke richtlijnen. Dit document bevat de synthese van de verkregen resultaten en biedt een basis voor de ontwikkeling en implementatie van leermodules in de opeenvolgende fasen van het project. Na een overzicht van de gebruikte methodologie, wordt een overzicht gegeven van de resultaten die in elk land is gepresenteerd, gevolgd door een slotbeschouwing en een reeks aanbevelingen en de belangrijkste ideeën die kunnen worden beschouwd voor de volgende stappen in de uitvoering van projecten. Methodologie De beoordeling van competenties beoogde de formele opleiding, maar ook competenties verworven via niet-formeel en informeel onderwijs, zoals de competenties verworven door het uitvoeren van verschillende soorten werk, zoals werknemers, alsmede in het kader van hun familie of gemeenschap. Elementen zoals de burgerlijke staat en de structuur van het huishouden werden ook beschouwd, omdat ze invloed hebben op de mogelijkheden voor het bijwonen van de toekomstige leeractiviteiten in groep. Een belangrijke eerste aanname in dit proces was dat veel van de Roma-vrouwen in de lokale groepen zich niet volledig bewust waren van hun competenties en vaardigheden en soms zouden ze moeilijkheden kunnen ervaren in het uiten of in het illustreren van deze competenties. Daarom werden, met ondersteuning van Roma interculturele bemiddelaars, individuele interviews en focusgroepgesprekken gebruikt om de nodige informatie te identificeren. Details over de 2

4 instrumenten die in dit proces worden verstrekt in een afzonderlijk document getiteld "Richtsnoeren voor de beoordeling van competenties- en opleidingsbehoeftenanalyse". 2. PROFIEL VAN DE LOKALE LEERGROEPEN België Naast de lokale Roma en Sinti zijn er veel Roma in België die hier verhuisd in de afgelopen twee decennia, afkomstig uit verschillende landen van Midden-en Oost-Europa. Romaimmigranten in België kunnen een verschillende juridische statuu!t hebben, afhankelijk van hun individuele achtergrond en het land van herkomst. Roma afkomstig uit landen die lid zijn van de Europese Unie hebben het recht om te wonen en werken in België, maar degenen die afkomstig zijn uit Roemenië en Bulgarije stuiten op enkele beperkingen wanneer ze zich op de arbeidsmarkt begeven. Een deel van de Roma uit de landen van het voormalige Joegoslavië hebben het statuut van vluchteling. Van de 17 leden van de groep in België gevestigde ERIO, hebben 15 een migratieachtergrond en 2 zijn plaatselijke Roma. Meer specifiek komen 3 leden van de groep uit Slowakije, 2 uit Bulgarije, 2 uit Servië, 2 uit Macedonië, 4 uit Roemenië en 1 uit Montenegro en Bosnië- Herzegovina. Ze wonen in verschillende gemeenten, vooral in Brussel en in Vlaamse gemeenten. Zes van hen zijn getrouwd of wonen als koppel, 4 wonen bij hun ouders, sommige leven alleen of met hun kinderen, anderen met andere familieleden. 4 vrouwen hebben geen kinderen, terwijl voor de andere het aantal kinderen varieert van 1 tot 6. De groep verzamelt vrouwen met een uitstekende taalvaardigheden. De twee lokale Roma spreken zowel Frans als Nederlands, 14 leden van de groep spreken Romani en alle mensen met een migratie-achtergrond spreken een of meerdere talen van het land van herkomst, terwijl sommige spreken ook talen leerden tijdens eerdere migraties in andere landen. In termen van opleiding hebben 5 leden van de groep geen onderwijsdiploma, een aantal van hen hebben gedurende beperkte tijd school gelopen en 5 zijn net klaar met de basisschool. 4 vrouwen studeerden af aan de middelbare school en 3 hebben een achtergrond hoger onderwijs. 3

5 Wat betreft de werkervaring hadden 2 personen helemaal geen werkervaring en 7 personen waren werkzaam in de schoonmaaksector, sommige voor slechts een paar maanden, anderen voor langere periodes. Degenen met een hogere opleiding hadden een specifieke werkervaring, zowel in hun land van herkomst als in België. De anderen werkten in de supermarkt of als serveerster in verschillende restaurants. Daarnaast verdiende één lid van de groep geld met waarzeggerij en een heeft ervaring als kleermaker. De beoordeling toont aan dat bijna alle leden van de groep een aantal gemeenschappelijke competenties hebben die van belangrijke vertegenwoordigen voor de toegang tot de arbeidsmarkt: openheid om te leren, aanpassingsvermogen, doorzettingsvermogen, stiptheid, realisme, toewijding, zorg voor de behoeften van anderen georganiseerd en goed georganiseerd zijn. Ze zijn blij om deel te nemen aan een programma dat hun vaardigheden zal ontwikkelen en verbeteren met kans op een betere positie op de arbeidsmarkt. Er zijn duidelijk twee categorieën deelnemers in de groep met betrekking tot werkervaring, bewustzijn van eigen competenties en zelfvertrouwen. Drie deelnemers met een diploma hoger onderwijs hebben veel werkervaring, goede communicatieve vaardigheden en hebben heel positieve verhalen te vertellen. Ze zijn niet bang om kritische vragen te stellen en ze zijn misschien in staat om het zelfvertrouwen en ambitie van andere vrouwen in de Lokale LeerGroepen. Van hen wordt verwacht dat ze een bemiddelende rol spelen en als rolmodel fungeren binnen de Lokale LeerGroep. Ze zijn ook maatschappelijk betrokken en geïnteresseerd om hun vaardigheden te ontwikkelen voor effectieve participatie van de burgers. De meeste van de andere leden van de groep hebben met elkaar gemeen dat ze zelfvertrouwen, bewustwording van hun competenties, initiatief, geduld en communicatieve vaardigheden missen. Sommigen van hen zijn afhankelijk van familieleden, sociale bijstand, enz. en hebben onrealistische verwachtingen. Een aantal van hen weet niet echt wat ze willen en wat hun mogelijkheden zijn. Zelfs diegenen met werk zeggen dat ze graag een betere baan willen vinden, maar ze weten niet wat te doen en geloven niet echt dat het mogelijk is. Onder deze omstandigheden lijkt het erop dat de opleiding activiteiten zou moeten opnemen gericht op het verhogen van het gevoel van eigenwaarde zijn, zodat deelnemers zich bewust worden van hun competenties en hoe competenties betrekking op verschillende functievereisten. Training kan worden gebruikt om de deelnemers aan te moedigen om hun 4

6 sterke punten te identificeren en een realistisch plan uit te werken voor professionele ontwikkeling. De training kan hen een perspectief bieden en een blik op de toekomst, want dit is iets wat ze missen. Trainingsactiviteiten kunnen hen ook stimuleren om de angst te overwinnen dat ze niet zullen worden aangeworven als gevolg van de lage formele onderwijsachtergrond of als gevolg van discriminatie. Het moet tevens de mogelijkheid bieden om vooroordelen tegen te gaan en om te gaan met discriminatie. Praktische elementen zoals voorbereiding op sollicitatiegesprekken, verbetering van de taal-en communicatievaardigheden, en informatie over hoe de arbeidsmarkt in België functioneert, zijn ook in het algemeen nodig zijn. Ze moeten bewust worden gemaakt van het belang van het bezitten van elementaire computervaardigheden, zowel om naar jobs te zoeken, zowel om specifieke taken uit te voeren. Bulgarije Alle vrouwen van de Bulgaarse groep, opgezet door Amalipe Centrum, wonen in de gemeente Kameno, gelegen in het zuid-oostelijke deel van Bulgarije, binnen de administratieve - territoriale grenzen van de regio Burgas. De gemeente omvat binnen zijn grenzen 13 nederzettingen, waarvan een stad - administratief centrum - de stad Kameno, en 12 dorpen. De gemeentelijke centrum ligt 24 km ten noordwesten van Burgas. De gemeente strekt zich uit over een oppervlakte van 354,9 km², die 4,58% van het grondgebied van Burgas vertegenwoordigt. De bevolking van de gemeente Kameno bestaat uit mensen van wie 4226 in de stad Kameno wonen. Het percentage van de minderheden in de gemeente is relatief hoog, waavan het hoogste percentage bestaat uit de etnische Roma-groep, geconcentreerd in het administratief centrum. De gemeente kent geen gunstige trend in de richting van lagere tarieven van de economische ontwikkeling in vergelijking met die voor het land. Dit is te wijten aan het feit dat de plaatselijke industrie er niet in is geslaagd om zich met succes aan te passen aan de nieuwe economische omstandigheden als gevolg van de overgang naar een marktgerichte economie. 5

7 Deze trend is meer zichtbaar in de afgelopen twee jaar, gekenmerkt door de wereldwijde economische en financiële crisis. Sinds de tweede helft van 2008 is het economische klimaat van Kameno gemeente niet bijzonder gunstig. De relatief lage levensstandaard en de koopkracht van de bevolking draagt niet bij aan de succesvolle ontwikkeling van kleine en middelgrote bedrijven. Op het grondgebied van de gemeente Kameno zijn er ondernemers op verschillende gebieden, met inbegrip van suikerproductie, verwerking van aardolieproducten, landbouw, graanopslag, productie van eieren, productie en installatie van aluminium en PVC schrijnwerk, worstproductie en onderhoudsdiensten voor een petrochemisch bedrijf. De Roma zijn de grootste etnische minderheid in de gemeente. De Roma-bevolking in de gemeente (7,8%) wordt geconfronteerd met verschillende vormen van ernstige sociale problemen. 80% van hen zijn werkloos en ontvangen een sociale uitkering. Dit bedrag is onvoldoende om te voldoen aan de behoeften van hun drukke gezinnen. De toestand van de economie maakt het moeilijk voor een groot aantal Roma om een baan vinden. Veel industriële bedrijven werken momenteel niet of werken met een beperkte capaciteit, terwijl de eisen aan de gebruikte arbeidskrachten toegenamen. Het lage onderwijsniveau en het gebrek aan relevante kwalificaties verkleint verder de waaier van mogelijkheden om een vaste job te vinden. Om deze redenen werken Roma tijdens de zomer als arbeiders in de landbouw voor particuliere agrarische boeren, die hen geen contracten geven. Er zijn ook problemen met betrekking tot de schaarse infrastructuur die de Roma beïnvloedt. In de meeste wijken bewoond door Roma (vooral buitenwijken van de stad) ontbreken belangrijke elementen van de technische infrastructuur, zoals watervoorziening, riolering, bestrating en telefoon. Er zijn wijken die meestal gebouwd worden met illegale bouwwerken op niet-gereguleerde straten, die de naleving missen met stedelijke normen en eisen. Elke poging tot het oplossen van regelgevingsproblemen bleek geen succes, wat resulteert in sociale onrust en het gebrek aan implementatie van de nodige juridische procedures. Na verloop van tijd geraken deze problemen niet opgelost, maar verergeren zelfs. Onderwijs is een belangrijke factor voor werklozen: 52,65% (3162 personen) van de werklozen in de gemeente hebben het secundair onderwijs afgewerkt, gevolgd door personen met 6

8 basisonderwijs of lager onderwijs - 29,28% (1759 personen), terwijl het laagste aandeel bestaat uit personen met een hogere onderwijs - 18,07% (1085 personen). In de Lokale Leergroep zijn er 20 Roma-vrouwen en allen hebben het basisonderwijs - de meeste van hen hebben enkel gestudeerd tot de vierde graad. Slechts enkele van hen hebben basisonderwijs voltooid en er zijn een aantal die niet lezen en schrijven. De redenen hiervoor zijn verschillend, maar vooral de vrouwen delen mee dat het in het verleden niet werd aanvaard voor de meisjes om te studeren, en nu zijn ze te oud om nog te studeren. De leeftijd varieert van 19 tot 50 jaar. Het aantal van hun huishoudens varieert van 3 tot 9 personen. De meeste vrouwen leven met hun echtgenoten zonder een officiële huwelijksakte, waardoor ze in aanmerking voor verschillende sociale programma's en als 'alleenstaande moeders' in de vooraan de wet. De gesproken moedertaal is vooral Romanes en Roemeens, want er zijn ook vrouwen wiens de moedertaal Turks is. Een groot deel van de vrouwen spreekt ook Grieks, omdat de regio dicht bij de Griekse grens ligt. Vrouwen hebben geen arbeidservaring en geen erkende beroepskwalificatie. Slechts zeer weinigen onder hen hebben enige werkervaring in de aardolie-fabriek in de stad of als keukenhulp. De meeste van hen doen het huishouden of zorgen voor ouderen. Zij hebben echter de vaardigheden voor het doen van klusjes, waardoor ze geschikt zijn als dienstmeisjes in de Zwarte Zee regio (zeer dicht bij Kameno). Ook vrouwen zijn uitstekend in het breien en het maken van souvenirs uit klei. De meeste van hen zijn ook betrokken bij seizoensgebonden werk in de landbouw, in het bijzonder het plukken van paddestoelen. Vrouwen in de groep willen graag hun basisvaardigheden ontwikkelen, maar wensen ook de officiële certificaten van bekwaamheid te ontvangen wat hen het recht op arbeid geeft en een erkende beroepskwalificatie in staat te stelt om sneller een job te vinden. Ze zeggen dat om aangenomen te worden ze computervaardigheden nodig hebben, meer onderwijs en kwalificaties. Verder hebben ze geen voorkeur voor een specifiek beroep. Voor hen is een job met een officieel contract belangrijk, ten minste een deel van de grijze economie. Elke zoektocht naar een job bracht hen teleurstelling. Als belangrijkste reden wijzen ze enerzijds op het gebrek aan diploma, en anderzijds op het feit dat ze deel uitmaken van Roma-minderheid, terwijl werkgevers meestal etnische Bulgaren prefereren. 7

9 Ze zien de deelname aan professionele kwalificatie en herkwalificatiecursussen als een mogelijke oplossing, in het bijzonder met behulp van Centre Amalipe, een heel bekende organisatie daar. Tsjechische Republiek De lokale leergroep gevestigd in de Tsjechische Republiek door ERA bestaat uit 19 Romavrouwen wonende in Praag, met de leeftijd tussen 21 en 62. De meerderheid van de Roma-vrouwen in de groep heeft de lagere school afgemaakt. Enkelen volgden beroepsonderwijs en een van de deelnemers doorgegeven middelbare school met eindexamens. Vrijwel allen kunnen Tsjechisch en Romani spreken en kunnen zowel lezen als schrijven. Enkele vrouwen kunnen Engels, maar meestal zijn ze enkel in staat te begrijpen. Andere actieve talen zijn Russisch en Duits (elk bij 2 vrouwen). Verschillende vrouwen bezitten een rijbewijs, maar voor de meesten is het financieel onbetaalbaar. Anderzijds bevestigde de meerderheid van de vrouwen dat hen ongeveer maand geleden beloofd een gratis rijbewijs werd. De meeste vrouwen volgde een computervaardighedencursus en daarom hebben ze standaard PC competenties (vooral zoeken op internet en nieuws). Sommigen van hen kunnen goed overweg met Microsoft Office. De meeste van de geselecteerde vrouwen zijn werkloos. Het scenario is meestal al net hetzelfde: na het voltooien van het secundair onderwijs (een aantal van hen in de loop van het voortgezet onderwijs) blijven sommigen werkloos. Anderen werken zonder officieel contract en als ze zwanger worden, kunnen ze hun jobpositie niet behouden. Na hun eerste kind volgt een andere en slaagt de Roma-vrouw er niet meer in zich terug te integreren in de arbeidsmarkt. Velen van hen hebben geprobeerd illegaal te werken, maar vaak werden ze niet betaald. Vaak accepteren ze een job "op proef" voorafgaand aan de ondertekening van een overeenkomst met werkgever en blijven dergelijke werkzaamheden ook onbetaald. De meerderheid van de geïnterviewde vrouwen hebben ervaring met schoonmaakdiensten. Een van hen was bezig met haar Handelscertificaat. Sommigen van hen, voornamelijk de jongere generatie, had ervaring opgedaan in restaurants (als serveersters, kok). Een werkte als call center operator en een ander is werkzaam als coördinator in de non-profit organisatie. 8

10 Alle vrouwen verklaarden dat zij regelmatig gemeenschapsevenementen bezoeken. Ze vertelden dat meestal grotere feesten worden georganiseerd door het oudste koppel in de familie of gezamenlijk door alle familieleden. Alle ondervraagde vrouwen hebben kinderen, uigezonderd een vrouw die net haar secundair onderwijs afwerkt. De meeste van de vrouwen hebben ervaring in het verzorgen van ouderen, meestal hun ouders. Allen voeren ze algemene huishoudelijkie taken uit en kunnen ze koken. De meeste vrouwen zijn minstens twee keer verhuisd in hun leven en hebben dus ervaring met reizen. Bijna allen zijn ten minste een keer in het buitenland op vakantie geweest met hun familie, maar reizen niet regelmatig op deze manier. De belangrijkste elementen geïdentificeerd als beperking van de jobkansen zijn : de lage graad van het onderwijs, het gebrek aan kennis van vreemde talen en de aanhoudende isolement vaak veroorzaakt door langdurige werkloosheid na zwangerschapsverlof. Ondanks het feit dat de meeste vrouwen uit de Lokale LeerGroep (LLG) een of meerdere herkwalificatiecursussen (bijvoorbeeld om te koken of op te dienen, enz.) afgewerkt hebben zijn ze nog steeds werkloos. De meeste geïnterviewde vrouwen kijken dagelijks naar het nieuws, het internet of TV. Allemaal ontmoeten ze regelmatig andere niet-roma-burgers. Meestal in de winkels op het werk of op verschillende openbare diensten. Bijna allen toonden interesse in verschillende cursussen, meestal taal (Spaans, Frans, Engels), waarbij sommige ook geïnteresseerd zijn in de kunst (ze vroegen een opleiding in dit gebied alleen gebaseerd op persoonlijke interesse, niet gerelateerd aan hun zoektocht naar kansen op werk). Degenen die al deelnamen aan herkwalificatiecursussen maar ondervonden dat dit geen hulp bood bij het vinden van een arbeidsovereenkomst drukten hun teleurstelling uit over dergelijke cursussen. Alle vrouwen in de Lokale LeerGroep ervaarden discriminatie. Meestal ondervinden ze het tijdens hun zoektocht naar werk. Ze worden vaak geconfronteerd met gevallen waarin na een sollicitatiegesprekken gekozen wordt voor een niet-roma kandidaat. Daarom vermelden Roma-vrouwen vaak vooraf via de telefoon dat ze behoren tot de Roma-gemeenschap. Vaak worden ze hierop niet meer uitgenodigd voor een sollicitatiegesprek. Discriminatie komt vaak voor in winkels waarbij ze vaak gecontroleerd worden als er iets gestolen werd. 9

11 In het geval dat ze een job krijgen, krijgen ze vaak te maken met slechte arbeidsomstandigheden (voltijdse contracten, nooit van onbepaalde duur). De lage graad van het onderwijs wordt veroorzaakt door een minimale motivatie binnen de familie (de meeste familieleden werkten alleen het lager onderwijs af), maar ook door de discriminerende sfeer in de scholen. Als kinderen werden Roma-vrouwen vaak uitgesloten door de collega's in hun school en voelden ze de discriminatie die ook andere ouders van leerlingen moesten ervaren. Voor de meeste Roma-kinderen betekent hun overdracht aan de speciale scholen een opluchting. Dit komt omdat deze instituten vol zitten met Roma-kinderen, in sommige gebieden bijna 90%. Met betrekking tot vaardigheden die de Roma-vrouwen ontbreken is het meest pijnlijke probleem het gebrek aan kennis van vreemde talen. Dit beperkt hun kansen op jobs als serveerster of kassier bij een aantal van werkplekken in Praag. Vooral in het centrum van de Praag achten werkgevers het cruciaal voor serveersters om het Engels te beheersen. Om de lage graad van het onderwijs te compenseren werd de mogelijkheid om herkwalificatiecursussen te volgen via afstandsonderwijs al genoemd. Bovendien is het nuttig een sollicitatiegesprek te simuleren als voorbereiding en te leren hoe je een CV of sollicitatiebrief moet schrijven. Het cruciale probleem van discriminatie van de Roma op de arbeidsmarkt is moeilijk op te lossen binnen het project. Dit is te wijten aan het feit dat deze situatie een langdurig en ingewikkeld probleem is. Een voorstel was om een jobwebsite te lanceren waar werkgevers die expliciet Roma aanmoedigen op bij hen te solliciteren zoeketjres kunnen plaatsten. Dit kan de motivatie om te zoeken naar jobs en het vertrouwen van de Roma-vrouwen op kans op werk verhogen. Roemenië De Lokale LeerGroep in Roemenië door het Intercultureel Instituut voor Timisoara bestaat uit 17 Roma-vrouwen uit twee buurten van Timisoara, met leeftijden tussen 17 en 45, de meesten van hen geboren in Timisoara, met slechts twee zijn verhuizing naar Timisoara van een stad in het centrum van Transsylvanië. 10

12 De wijken waar ze wonen hebben een hoog percentage Roma, waaronder één wijk met meer dan 80% Roma in zeer slechte leefomstandigheden. De meeste bewoners in deze wijken zijn werkloos en leven van sociale uitkeringen, dit zijn meestal vrouwen. Ze zijn ver verwijderd van het centrum maar dichtbij industriegebieden met verschillende fabrieken. Algemeen in Timisoara en in de regionaal vlak is de werkloosheid laag en het is normaal gesproken gemakkelijk voor iemand met secundair onderwijs om een job te krijgen. Ongeveer de helft van de groepsleden zijn ongehuwd en leven bij de ouders. De andere helft zijn getrouwd of zijn getrouwd geweest (sommigen niet officieel) en leven met de man en kinderen. Meer dan de helft van hen hebben Romani als moedertaal en gebruik het in de familie en in hun sociaal leven, twee onder hen spreken ook Hongaars en twee anderen leerden Italiaans, Spaans en Engels toen ze destijds in deze respectievelijke landen leefden. Slechts één persoon in de groep afgestudeerde af aan het secundair onderwijs (12 graden), de meesten haakten af na 8 graden en er zijn een aantal analfabeet en zonder onderwijsachtergrond. Een deelneemster zei dat ze werd aangemoedigd om te stoppen met school door het zeer lage prestatie- en verwachtingsniveau van de leerkrachten en door het feit dat ze de graden behaalden zonder daadwerkelijk iets te leren. In de meeste gevallen speelt familie een belangrijke rol in het leven van de betrokken vrouwen. De familie leerde hen om voor anderen te zorgen, om anderen te helpen, zich aan te passen, eerlijk te zijn, de waarheid te respecteren en hard te werken. Eeen deelneemster had van haar familie ook algemene ondernemersvaardigheden geleerd die nuttig zijn in verschillende situaties, zoals bvb leiderschap. Sommigen van hen verklaarden dat, hoewel zij zorgen voor hun gezin, ze een autonoom leven wensen, met meer onafhankelijkheid en mogelijkheden om zelf te beslissen. Het niet afmaken van het basisonderwijs beïnvloed zowel de kansen op een job als hun zelfvertrouwen en gevoel van eigenwaarde. Twee vrouwen woonden enige tijd in andere landen (Italië, Spanje) en dit hielp hen een andere taal te leren. 11

13 Verscheidene leden van de groep begonnen te werken (illegaal, meestal met familieleden) of werden ingeschakeld in het huishoudellijke taken vanaf een jonge leeftijd. Bijvoorbeeld, een vrouw vermeldde dat ze vanaf 7 jaar voor broers en zussen zorgde wanneer de ouders werkten. De meesten van hen hadden maar weinig ervaring en telkens was het een contract van korte termijn. Er waren ook mensen die nog nooit gewerkt op een contractuele basis. Het gezinsleven (huishoudelijke taken, het opvoeden van kinderen) neemt het grootste deel van hun tijd in beslag en ze hebben niet de tijd, bereidheid en competenties om een job te vinden met een officieel contract, hoewel ze het geprobeerd hebben. Spanje De lokale leergroep bestaat uit 16 Roma-vrouwen en werd samengesteld door de Vereniging van Gypsy Women Romi Serseni. Hun leeftijd varieert tussen de 25 en 62 jaar. Ze leven in een kwetsbare sociaal-economische omstandigheden, ontvangen het minimuminkomen en ze werken als straatverkopers. De beoordelingsproces voor vaardigheden werd uitgevoerd door Romi Serseni. Er werd gestart met de hoofdvereiste dat groepsleden kunnen lezen en schrijven en meer dan 16 jaar oud zijn. Er werden afspraken voor individuele interviews gemaakt per telefoon. De interviews werden uitgevoerd in een private, comfortabele en geïsoleerde locatie, vrij van verstoring en afleiding, zodat de gebruikers kunnen zich ontspannen op de hoofdzetel van Romi Serseni's, hen wel bekend. Na de introductie volgden er instructies over het interviewproces. Het eerste discussiepunt was gerelateerd aan de kindertijd en school. Ze herinnerden met vreugde en verlangen deze periode, zoals in de meeste gevallen zouden ze graag in staat zijn om hun opleiding voort te zetten. De vragen hierna refereerden naar niet-formele ervaringen, het thema werken en tot slot persoonlijke informatie. Er werd geprobeerd een gevoel van kracht en een boost in eigenwaarde te creëren. Op het einde kwamen er enkele vragen bij met betrekking tot de 12

14 aanpak van de discussiegroep, en het gebruik van hypothetische situaties met betrekking tot de werkgelegenheid. De interviews werden uitgevoerd in een ontspannen en aangename manier. Dit zorgde voor ontroerende momenten bij de gebruikers en versterkte de band tussen hen en de interviewer. Uit de interviews kunnen volgende algemene conclusies getrokken worden: - Ze zijn geletterd en alle, op een na, voltooiden het basisonderwijs, 9 van hen is afgestudeerd tot na het 5e leerjaar en het 6de leerjaar. - Allemaal spreken ze enkel Spaans (lezen en schrijven). Geen van hen spreekt een vreemde taal; - Alle vrouwen hadden een gebrek aan basiscompetenties in wiskunde, hebben lage leesen schrijfvaardigheden en een beperkte kennis in computergebruik. Dit is het gevolg van het schoolverlaten; - Afhankelijkheid aan hun familie of vrienden voor elke activiteit (om te gaan winkelen, uit te gaan en te verkopen, om te gaan naar de dokter...); - Ze hebben ook een laag zelfbeeld en voelen zich gefrustreerd in specifieke situaties, zoals verblijfsverandering. Formeel onderwijs: Laag niveau van het formele onderwijs, vroegtijdig schoolverlaten, wat resulteert in een gebrek aan basisvaardigheden in wiskunde, moeilijkheden om een hogere mate van complexiteit te behandelen. Niet-formeel onderwijs: They have not made any progress beyond the school, leaving aside their interests and motivation for training. Today they have the possibility of manifesting it, especially in courses in sewing, dressmaking, etc. They welcome the possibility of attending a program of personal development and social growth allowing them to develop at psycho-social level, beyond the knowledge acquired in school. Informeel onderwijs: 13

15 De levenservaringen van de vrouwen in de groepen zijn sterk beïnvloed door familie, en versterkt door de professionele interacties als straatverkopers. Ze respecteren de tradities en gewoonten van de gemeenschap, maar ook de gemeenschapsnormen over hoe te kijken en om te gaan met het leven. Ze hebben vaste dagelijkse bezigheden en het is complex deze te veranderen. Hun kijk op het leven is gebaseerd op het hier en nu. Deze kortetermijn visie wordt onthuld wanneer het gaat over de toekomst van hun kinderen of over het brede scala aan perspectieven dat voor hen open is door onderwijs, opleiding en professionele ontwikkelingsmogelijkheden. Hun leven weerspiegelt een grote leerachterstand. Vaak missen ze linguïstische middelen en het niveau van de woordenschat om om te gaan met meer complexe situaties. Daarom krijgen de volgende werkthema's extra aandacht: Versterking en het toenemen van eigenwaarde. Sociale vaardigheden (verbale en non-verbale communicatie en alle daarmee verband houdende elementen, met inbegrip van actief luisteren). Gedragstechnieken. Taalvaardigheid om te gaan met bepaalde situaties (bureaucratische problemen in de openbare en / of particuliere educatieve centra waar hun kinderen worden opgeleid, sollicitatiegesprekken, etc.). Versterking en verbetering van vaardigheden en kennis met betrekking tot de gezondheidszorg. Verbeteren van basisvaardigheden (lezen, schrijven, rekenen) Verwerven van vaardigheden met betrekking tot het gebruik van informatie- en communicatietechnologie (internet, mobiel) Ontwikkelen van motivatie voor persoonlijke en professionele ontwikkeling. 3. CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN De analyse van het profiel van de leden van de lokale leergroepen toont veel overeenkomsten, maar ook belangrijke verschillen. Er zijn opvallende overeenkomsten in de levensverhalen, de al dan niet aanwezige competenties, evenals in de sociaal-economische achtergrond van de gemeenschappen waar de betrokken vrouwen vandaan komen. De belangrijkste hindernissen 14

16 voor de toegang van Roma-vrouwen tot de arbeidsmarkt lijken ook zeer vergelijkbaar in de betrokken landen. Er zijn echter verschillen vanuit verschillende gezichtspunten tussen de landengroepen. In sommige gevallen hebben we groepen van vrouwen uit compacte Roma-gemeenschappen, met nauwe banden tussen individuen en gezinnen, terwijl er anderzijds Roma-families verspreid wonen over een grote stad. In sommige gevallen zijn er grote kansen op werk en hebben de Roma-vrouwen echte kansen om een baan te vinden als ze hun vaardigheden verbeteren, terwijl in andere gevallen de huidige economische situatie en de hoge werkloosheid het erg moeilijk maakt voor Roma-vrouwen om voor jobs te concurreren. In sommige groepen is het algemene niveau van de competenties hoger dan in andere: bijvoorbeeld de vrouwen in de Tsjechische groep maken zich zorgen over het niet hebben van talenkennis of computervaardigheden, terwijl veel vrouwen uit de Roemeense en Bulgaarse groepen moeite hebben met de basislees-en schrijfvaardigheden. Er is een speciaal geval in België, waar de meerderheid van de groepsleden, als gevolg van de feitelijke situatie in het land, een migratie-achtergrond hebben. Er zijn aanzienlijke verschillen tussen de leden van elke groep. Alle groepen hebben een zekere mate van heterogeniteit, dit kan worden gezien als een uitdaging, maar kan ook als een toegevoegde waarde. Leeractiviteiten moeten worden ontworpen op een zodanige manier om te reageren op de behoeften van de vrouwen met een hogere opleiding en aan de behoeften van analfabeten of wie slechts een paar jaar basisschool gevolgd heeft. Diversiteit van leeftijden moet ook in rekening worden gehouden. De verschillen op het gebied van de positie in het gezin en burgerlijke staat kan ook een belangrijke rol spelen bij het beïnvloeden van de deelname van leden van de groep aan de geplande activiteiten. Sommige vrouwen in de groepen zijn vrouwen en moeders. De verantwoordelijkheden van deze rollen kunnen een beletsel vormen voor een regelmatige aanwezigheid van de sessies. Belangrijke verschillen kunnen ook worden opgemerkt in de niveaus van verwachtingen en motivatie. Sommigen hebben de motivatie om te veranderen en hebben duidelijke verwachtingen, terwijl anderen er niet van overtuigd zijn dat verandering mogelijk is. Nog anderes willen min of meer hetzelfde leven. Attitudes ten overstaan van werk, gezinsleven, persoonlijke autonomie, etc, zal ook een aanzienlijk invloed hebben op de deelname aan groepsactiviteiten en soms zelfs de resultaten van deze participatie. 15

17 Uit de interviews bleek uit overeenkomsten dat de meeste vrouwen zich niet bewust zijn van hun competenties. Dit toont aan dat het project hen de kans gaf te reflecteren over hun leven, over wat ze weten en wat ze kunnen doen en dat is nu al een zeer belangrijke stap naar verbetering. De resultaten van de interviews bevestigen de aanvankelijke veronderstelling dat veel van de Roma-vrouwen aanzienlijke niveaus van bekwaamheid hebben in verschillende gebieden, gebaseerd op het levenservaringen, veel meer dan door hun formele opleiding. Sommigen hebben reeds aanzienlijke werkervaring, maar in veel gevallen niet op basis van officiële arbeidscontracten, terwijl anderen hebben nog nooit iets anders gedaan hebben dan thuis werken, huishoudelijke taken, het opvoeden van kinderen, koken, enz. Sommige zijn ook actief op het niveau van de lokale gemeenschap en hebben zeer nuttige vaardigheden opgebouwd door sociale interacties. De kwestie van de autonome persoonlijke ontwikkeling van de betrokken vrouwen en het evenwicht tussen werk en gezinsleven blijven belangrijke problemen die moeten worden aangepakt doorheen het vooropgestelde leerproces. Dit impliceert beperkingen in verantwoordelijkheden als moeder of echtgenote met het oog op empowerment van Romavrouwen, maar terdezelfdertijd mogen ze niet vervreemden van hun families en gemeenschappen. In sommige gevallen is er een risico van het verhogen van onrealistische verwachtingen, zoals het krijgen van een arbeidsovereenkomst na projectactiviteiten, of van belangrijke persoonlijke veranderingen na een korte tijdsperiode. Begeleiders en raadgevers moeten aandacht besteden aan het voorkomen van deze risico's en om ervoor te zorgen dat de deelnemers de verantwoordelijkheden en verplichtingen van alle betrokkenen begrepen. Een belangrijke vraag is met name relevant voor sommige groepen en leden van de groep: hoe kan men gemotiveerd blijven? Het risico bestaat dat nadat de eerste sessies bijgewoond zullen worden uit nieuwsgierigheid, sommige Roma-vrouwen zullen uitvallen en interesse verliezen in wat wordt voorgesteld. Daarom moeten de geplande activiteiten dit probleem 16

18 aanpakken en zorgen voor permanente argumenten die kunnen bijdragen tot aanhoudende motivatie gedurende het hele proces. Daarom moeten de leermodules van start gaan uitgaande van de noodzaken hierboven beschreven. Ze moeten een gemeenschappelijk deel hebben, maar ook specifieke elementen die de specifieke behoeften van elke groep aanpakken, en de noodzaak om praktische elementen en directe reacties op te eisen combineren met activiteiten van de groep gericht op transversale vaardigheden, persoonlijke ontwikkeling en gezamenlijke reflectie. Er moet voor evenwicht gezorgd worden tussen kennis (eenvoudige en praktische), vaardigheden (direct nuttig in het dagelijks leven en de beroepspraktijk) en attitudes (naar henzelf, familie, werkomgeving en de samenleving). 17